Podział gospodarki na sektory:

1. Sektor I:

   1. Rolnictwo i rybołówstwo

   2. Leśnictwo

   3. Górnictwo

2. Sektor II:

   1. Przetwórstwo przemysłowe

   2. Energetyka

   3. Budownictwo

3. Sektor III:

   1. Transport i łączność

   2. Handel i usługi

   3. Przetwarzanie informacji

   4. Administracja

Polska Klasyfikacja Działalności (PKD) ma 21 sekcji. PKD jest klasyfikacją podmiotów gospodarczych (firm, a nie zawodów)

Inne klasyfikacje usług:

• Usługi dla firm

• Usługi konsumpcyjne (dla gospodarstwa domowego)

Lokalizacja – umiejscowienie w przestrzeni:

• Lokalizacja absolutna – położenie w stosunku do zewnętrznego układu odniesienia (współrzędnych), np. długość i szerokość geograficzna

• Lokalizacja względna – położenie w stosunku do innych zjawisk, np. miast, dróg, dostawców, klientów

Rozmieszczenie – układ przestrzenny, położenie wielu obiektów lub zdarzeń w stosunku do innych obiektów lub zdarzeń – wzajemne położenie obiektów lub zdarzeń.

TEORIA LOKALIZACJI ROLINCTWA – Johann Heinrich von Thünen (1826)

R=(c − k)×p − t × dpR

R - renta

c – cena 1 t dobra

k – koszt produkcji 1 t dobra

p – produktywność (wydajność) w t z ha

t – koszt transportu 1 t dobra na odległość 1 km

d – odległość w km

Założenia teorii von Thünena:

1. Obszar jest względnie izolowany (brak eksportu i importu produktów rolnych)

2. Istnieje jeden rynek zbytu

3. Obszar jest niezróżnicowany pod względem warunków dla rolnictwa

4. Koszt transportu we wszystkich kierunkach jest jednakowych

5. Istnieje wolna konkurencja

6. Rolnicy są racjonalni ekonomicznie i dążą do maksymalizacji zysków

Przy spełnianiu założeń von Thünena rozmieszczenie rolniczego użytkowania ziemi powinno mieć kształt koncentrycznych stref wokół rynku zbytu.

W pobliżu rynku zbytu powinna być zlokalizowana strefa intensywnego użytkowania ziemi, a dalej od rynku strefy o mniejszej intensywności i wyższym koszcie transportu.

Rozmieszczenie użytków rolnych jest bardziej zbliżone do idealnego układu przestrzennego von Thünena w krajach słabo rozwiniętych.

W krajach wysoko rozwiniętych zgodność z idealnym układem przestrzennym von Thünena jest obecnie mniejsza niż w przeszłości ponieważ:

• Dobra sprzedawane są na ponadlokalne rynki zbytu

• Koszty transportu są niskie

W krajach wysoko rozwiniętych zachowały się strefy intensywnego użytkowania rolniczego wokół miast.

Teoria von Thünena pokazuje w jaki sposób odległość o rynku zbytu wpływa na rozmieszczenie produkcji rolnej (wpływ jednego głównego czynnika przy założeniu niezmienności innych czynników). Teoria von Thünena przedstawia mechanizm renty ekonomicznej, za pośrednictwem, którego różne czynniki mogą wpływać na rozmieszczenie produkcji rolnej.

TEORIA OŚRODKÓW CENTRALNYCH - Walter Christaller (1933)

Działalności centralne – sprzedaż dóbr i usług na zwartym obszarze wokół ośrodka gdzie działalność jest zlokalizowana. Działalności centralne to większość usług i handel detaliczny.

Większość przemysłu oraz usługi turystyczne są działalnościami wyspecjalizowanymi, a nie centralnymi.

ROLNICTWO HANDEL I USŁUGI

(von Thünen) (Walter Christaller)

Górny zasięg sprzedaży dobra lub usługi – największa odległość na jaką sprzedawane będzie dobro bądź usługa, największa odległość, jaką konsument jest skłonny przebyć, aby nabyć dobro bądź usługę.

Dolny próg sprzedaży dobra lub usługi:

• Minimalna liczba konsumentów konieczna aby sprzedaż dobra/usługi była opłacalna

• Minimalny obszar, z jakiego muszą docierać konsumenci aby sprzedaż była opłacalna.

Górny zasięg sprzedaży reprezentuje punkt widzenia konsumenta. Dolny próg sprzedaży reprezentuje punkt widzenia sprzedawcy.

Lokalizacja jest opłacalna, gdy górny zasięg sprzedaży jest większy od dolnego progu sprzedaży.

Założenia teorii ośrodków centralnych Christaller’a:

1. Obszar jest niezróżnicowany – popyt jest równomiernie rozmieszczony, czyli występuje jednakowa gęstość zaludnienia i identyczne gusty

2. Koszt transportu we wszystkich kierunkach jest jednakowy

3. Istnieje wolna konkurencja

4. Sprzedawcy są racjonalni ekonomicznie i dążą do maksymalizacji zysku

Górny zasięg sprzedaży i dolny próg sprzedaży dobra/usługi zależą od:

1. Częstości nabywania dobra/usługi

2. Ceny dobra/usługi

Dobra i usługi niskiego rzędu mają mały zasięg i próg sprzedaży. Dobra i usługi wysokiego rzędu mają duży zasięg i próg sprzedaży.

Ośrodki centralne są to miejscowości (miasta, wsie), gdzie zlokalizowane są działalności centralne (sprzedaż dóbr i usług) dla mieszkańców otaczającego obszaru.

Funkcją ośrodka centralnego jest obsługa mieszkańców otaczającego obszaru.

Ośrodki centralne niskiego rzędu to miejsca, gdzie sprzedawane są tylko dobra i usługi niskiego rzędu. Ośrodki centralne wysokiego rzędu to miejsca, gdzie sprzedawane są dobra niskiego i wysokiego rzędu.

Hierarchia ośrodków centralnych oznacza podporządkowanie jednych ośrodków (miast, wsi) drugim ośrodkom.

Teoria ośrodków centralnych jest teorią lokalizacji działalności handlowej i usługowej (czyli funkcji centralnych), a zarazem teorią osadnictwa (rozmieszczenia miast i wsi), przy założeniu, że głównymi funkcjami miast i wsi są funkcje centralne, czyli obsługa otaczającego obszaru.

Teoria ośrodków centralnych mówi, że miasta zorganizowane są w hierarchie, a ośrodkami na każdym poziomie hierarchii odpowiada specyficzny zestaw funkcji gospodarczych w stosunku do otaczającego terytorium.

Teoria ośrodków centralnych Christaller’a pokazuje wzajemną zależność:

• Liczby ośrodków centralnych (miast i wsi)

• Ich funkcji (działalności gospodarczych)

• Ich wielkości (liczby mieszkańców)

• Ich lokalizacji (rozmieszczenia względem siebie)

Zgodność z idealnym układem Christaller’a:

• Istnieją ośrodki centralne tzn. miasta i wsie stanowiące skupienie działalności obsługującej otaczające terytorium

• Ośrodki centralne tworzą hierarchię ze względu na różny zestaw swoich funkcji (zlokalizowanych w nim działalności)

• Istnieje współzależność liczby ośrodków centralnych, ich funkcji, wielkości i wzajemnej lokalizacji

Rozbieżność z idealnym układem wynika z:

• Istnienia funkcji niecentralnych (wyspecjalizowanych), np. przemysłowych i turystycznych

• Niezrównoważonego popytu

Reguła wielkości – kolejności wyraża proporcje wielkości miast w systemie osadniczym kraju/regionu.

Wielkość (liczba ludności) miasta jest odwrotnie proporcjonalna do jego rangi (kolejności)

$\mathbf{W}_{\mathbf{k}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{W}_{\mathbf{1}}}{\mathbf{k}}$ $\mathbf{W}_{\mathbf{k}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{W}_{\mathbf{1}}}{\mathbf{k}^{\mathbf{b}}}$

W₁ – wielkość największego miasta

W_k – wielkość miasta k

k – kolejność (ranga) miasta

b – wykładnik wyrażający kontrast

Porównanie rozkładu wielkości miast z regułą wielkości – kolejności pozwala uchwycić stopień dominacji głównych miast w systemie osadniczym kraju/regionu.