Techniki analizy i interpretacji danych

1. Algorytm procesu badawczego

Etapy procesu badawczego:

I Przygotowanie badań empirycznych	II Realizacja badań w terenie	III Opracowanie badań
Eksplikacja i uszczegółowienie problematyki badawczej Operacjonalizacja problematyki badawczej		Analiza jakościowa / ilościowa Prezentacja uzyskanych wyników

1. Przygotowanie badań

Wstępne sformułowanie problemu

• Problem naukowy

• Zwiad terenowy

Charakter i zakres podjętej problematyki wyznaczają:

• Obiektywna rzeczywistość

• Dotychczasowa wiedza

• Metody badań

Problem naukowy (warunki jakie musi spełnić):

• Musi dotyczyć obiektywnego stanu niewiedzy

• Powinien być wyrażony w języku naukowym, zawierać pojęcia danej nauki

• Powinien być sformułowany tak, aby było jasne jakie czynności należy podjąć, aby znaleźć istotną odpowiedź

Konceptualizacja

Problematyka badawcza to zhierarchizowany system pytań tego rodzaju, iż warunkiem udzielenia odpowiedzi na pytanie bardziej ogólne są wcześniejsze odpowiedzi na pytania bardziej szczegółowe. Pytania mogą być klasyfikowane ze względu na różne zasady, ale najogólniejszy schemat wszelkiej problematyki badać można określić następująco: jakie, na ile ogólne relacje między jakimi własnościami, jakich przedmiotów czy zdarzeń i procesów, którym te przedmioty podlegają, chcemy uchwycić i wykryć w naszych badaniach oraz opisać czy wyjaśnić w naszych twierdzeniach, prawach
i teoriach.

Problematyka badań jest ogół pytań, na które potrzeba uzasadnionych odpowiedzi. Pytania, na które badacz musi odpowiedzieć to:

• W jaką formę pytania przekształcić problem badawczy czy zjawisko
  w ogóle zachodzi?, jak zachodzi?, dlaczego zachodzi?

• Po co podejmują badania, jaki jest cel

• Czy w rozwiązaniu problemu trzeba się odwołać do nowych empirycznych, czy tylko interpretacji danych

• Czy w rozwiązaniu problemu wystarczy posługiwać się językiem naukowym, czy trzeba odwołać się do aparatury językowej innych dyscyplin, czy stworzyć trzeba nowe terminy i pojęcia

Selekcja problemów (pytań) odbywa się w odniesieniu do trzech kryteriów:

1. Teoretycznego – wybór pytań najistotniejszych, tzn. takich
   w odniesieniu do których można sformułować najbardziej precyzyjne
   i uzasadnione hipotezy

2. Metodologicznego – selekcja pytań w odniesieniu do możliwości udzielenia na nie odpowiedzi z wykorzystaniem możliwych do zastosowania metod i technik badawczych

3. Techniczno – organizacyjnego

1. Eksplikacja i uszczegółowienie problematyki badawczej:

Eksplikacja - etap definiowania pojęć, czyli ich wyjaśniania, a także szczegółowego zarysowania problematyki

• Pytania i / lub hipotezy badawcze

• Określenie zmiennych (zależnych i niezależnych)

• Definiowanie pojęć

• Wyjaśnienie i uszczegółowienie problematyki

Wyrażenie problematyki w formie zawierającej proste, zrozumiałe i jednoznaczne terminy – zawężenie tematu

Ukazanie powiązań tematu badań z tematami pokrewnymi

• Pytania i / lub hipotezy badawcze

Źródła:

• Istniejące teorie

• Dotychczasowe badania

• Pomysły badacza

Pytania badawcze:

• Rozstrzygnięcie i dopełnienia

• Otwarte i zamknięte

• Filtrujące

POJĘCIA

Każde pojęcie należy zdefiniować. Nie ma jednej definicji danego fenomenu. Definicja zależy od potrzeb badawczych i w tym sensie często może być niekompletna np. definicja pojęcia człowiek może uwzględniać tylko jeden
z aspektów:

• Medyczny

• Ekonomiczny

• Psychologiczny

• Społeczny

• Kulturowy

Definiujemy pojęcia poprzez ich cechy. Cechy te mają charakter ilościowy
(np. wiek) lub jakościowy (np. zawód, płeć).

Nie uwzględniamy wszystkich cech obiektu ponieważ nie zawsze jest to potrzebne i nie zawsze jesteśmy w stanie to zrobić.

Definicje: definiendum – to co definiujemy i definiens – treść

Pojęcia muszą spełniać następujące warunki:

• Powinny być precyzyjnie zdefiniowane. Jest to trudniejsze im bardziej abstrakcyjne jest dane pojęcie

• Muszą posiadać obserwowalny ekwiwalent empiryczny, albo przynajmniej zawierać wskaźniki niedostępne bezpośredniej obserwacji zjawiska
  np. pozytywne nastawienie, zadowolenie z zakupów, radość

• Powinna istnieć trwała zgoda co do treści zjawiska, ponieważ pewne zjawiska inaczej są definiowane przez socjologów, psychologów, ekonomistów czy prawników

Pojęcia nie są tożsame z rzeczywistością np. społeczeństwo, naród. Istnieją, ale czy istnieją byty im odpowiadające? Ponadto pojęcie nie jest tożsame ze zjawiskiem np. pojęcie klasa społeczna nie jest klasą, nie jest bytem.

ZMIENNE

Pojęcia stają się zmiennymi, gdy przyjmują wartości co najmniej dwie np. dane zjawisko występuje (1) lub nie (0) lub wiek (np. przedziały wiekowe), płeć.

Związki między zmiennymi

Kowariancja: zmianie jednej zmiennej towarzyszy zmiana drugiej

Obserwacja	Liczba lat nauki	Dochody ($)
Daniel	16	35000
Anna	15	30000
Maria	14	27000
Jakub	13	19000
Filip	12	15000

ZMIENNE

Kierunek związku:

• Dodatni – im więcej lat nauki tym wyższe dochody

• Ujemny – im ludzie bardziej wykształceni tym mniej uprzedzeni rasowo

Siła związku:

• Związek idealny – zmianie jednej zmiennej towarzyszy zmiana drugiej

• Związek zerowy – zmianie jednej zmiennej nie towarzyszy żadna zmiana drugiej

POMIAR, SKLAE I INDEKSY

Rodzaje skal wg Stanleya Stevensa

Pomiar oznacza podlegający określonym regułom proces przyporządkowania symboli zaobserwowanym wartościom badanych cech.

Można wyróżnić cztery rodzaje pomiarów i odpowiadające im cztery rodzaje skal:

1. Skala nominalna

2. Skala porządkowa

3. Skala interwałowa

4. Skala ilorazowa

SKALA NOMINALNA

Polega ona na klasyfikowaniu obiektów ze względu na określoną cechę jakościową np. kobieta (1), mężczyzna (2), osoby wyznania protestanckiego (1), katolickiego (2), mojżeszowego (3)

Przy pomiarze nominalnym muszą być spełnione następujące warunki:

1. W odniesieniu do dwóch obiektów badanych musi być rozstrzygalne, czy ze względu na badaną cechę są one takie same czy nie. Możliwa jest tylko jedna z dwu sytuacji:

A = B lub A ≠ B

1. Identyczność dwu obiektów musi być relacją symetryczną: jeżeli obiekt A ma tę samą cechę badaną co obiekt B, to obiekt B ma tę samą cechę badaną co obiekt A

Jeżeli A = B to B = A

1. Jeżeli obiekt A ma tę samą wartość cechy co obiekt badany B, obiekt zaś B tę samą wartość cechy co obiekt C, to obiekt A ma tę samą wartość cechy co obiekt C

Jeżeli A = B i B = C to A = C

SKALA PORZĄDKOWA

Pozwala na porządkowanie obiektów badanych odpowiednio do wartości danej cechy, ponieważ cecha ta ma charakter ilościowy. Tego rodzaju pomiar uwzględnia siłę, natężenie i wielkość określonej cechy u poszczególnych obiektów badanych np. można uszeregować jednostki wg siły lub słabości zainteresowań politycznych.

Przy pomiarze muszą być spełnione następujące warunki:

1. Jeżeli obiekt A pod względem danej cechy jest większy od obiektu B, to obiekt B pod względem tej cechy nie jest większy od obiektu A

Jeżeli A > b to B < A

1. Jeżeli A > B a B > C to A > C

SKALA INTERWAŁOWA

Informuje jakie są odstępy między poszczególnymi punktami np. długość mierzy się w cm lub metrach, temperaturę w stopniach

SKALA ILORAZOWA

Ma punkt zerowy, dzięki czemu możemy posługiwać się mnożeniem i dzieleniem.

HIPOTEZA

Z greckiego hypothesis oznacza przypuszczenie czy też domysł naukowy, wysunięty prowizorycznie dla wyjaśnienia jakiegoś faktu lub zbioru katów, wymagających sprawdzenia mogącego obalić lub potwierdzić domysł.
Jest to zdanie o domniemanym stanie rzeczy, co do którego nie mamy pewności czy jest prawdzie czy fałszywe. W warunkach badania hipoteza zostaje potwierdzona (zweryfikowana) lub odrzucona (sfalsyfikowana) albo
w szczególnych przypadkach zmodyfikowana.

Hipoteza jest wyrażeniem dotyczącym przynajmniej dwóch zmiennych i jest formułowana w formie okresu warunkowego: jeżeli A jest B, to A jest C.

HIPOTEZY

Wymogi:

• Odnosić się jednoznacznie do tej problematyki tzn. dostarczać propozycji odpowiedzi na pytania wynikające z problemów. Nie jest to wbrew pozorom wymóg banalny. Częsta, zwłaszcza u początkujących badaczy, hipoteza tylko na pozór wiąże się z tematem badań

• Posiadać uzasadnienie. Prawdą jest, że badacz nie musi wyjaśniać skąd wziął hipotezy. Ale zawsze musi wyjaśniać dlaczego taką hipotezę i w takiej formie przyjął. Uzasadnienie jest najczęściej odwołaniem się do wiedzy teoretycznej lub empirycznej z zakresu danej problematyki. Często wystarczającym uzasadnieniem hipotezy jest podanie jej źródła (np. wyniki innych badań z tego zakresu)

• Podawać warunki sprawdzalności tzn. określać przy zajściu jakich zjawisk (albo określonego ich natężenia) hipotezę można uznać bardzo często za sprawdzoną. Dlatego należy określić czy hipoteza jest propozycją twierdzenia:

1. Jednostkowego bądź ogólnego

2. Bezwyjątkowego lub probabilistycznego

3. Szczegółowego bądź uniwersalnego

Hipotezy powinny:

• Być sprawdzalne empirycznie (tj. zmienne muszą być mierzalne)

• Mieć charakter prawidłowości (tj. występować w tych samych, niezmiennych warunkach – zasada „ceteris paribas” - choć oczywiście można ustalić pewne sytuacje, w których nie będą prawidłowe)

• Mieć moc wyjaśniającą (tj. winny być pomocne przy wyjaśnianiu obserwowalnych zjawisk)

• O tyle nowe, by wskazywały na dotąd nieznane aspekty badawcze

• Jasne pojęciowo tzn. wyrażone w jednoznacznych terminach

• Na tyle ogólne, by omawiały i obejmowały fakty i zjawiska jakich dotyczą

• Wolne od wewnętrznych sprzeczności (nie mogą zawierać zdań sprzecznych)

OPERACJONALIZACJA PROBLEMATYKI BADAWCZEJ

Zmienne a wskaźniki

Operacjonalizacja polega na tworzeniu definicji operacyjnych tzn. takich, które definiują pojęcia poprzez określenie operacji jakie należy wykonać, aby stwierdzić czy zjawisko określone przez dane pojęcie występuje czy nie np. definicja operacyjna wielkości grupy musi dokładnie wskazać co należy mierzyć, kiedy i jak (np. ilość członków grupy, poprzez odczytanie listy – lista kompletna lub nie)

Dobór wskaźników – określenie zabiegów polegających na wyrażeniu pojęć
i terminów teoretycznych w kategoriach operacyjnych tzn. bądź przez terminy mające jednoznaczny sens empiryczny, bądź też przez czynności jakie należy wykonać, aby poznać opisywane zjawisko

WSKAŹNIKI

Rodzaje zjawisk wykorzystywanych jako wskaźniki w badaniach:

1. Zachowania ludzkie – elementy obserwowalne badacz traktuje jaki wskaźnik definicyjny bardziej złożonego zespołu zjawisk a zarazem jako wskaźnik inferencyjny (ukryty), nieobserwowalnych elementów tego syndromu

• Traktowane są jako wskaźniki empiryczne innych zachować z nimi skorelowanych

• Traktowane jako wskaźniki cech psychicznych

• Traktowane jako wskaźniki struktury i kultury zbiorowości, której członkami są obserwowani przez nas ludzie

1. Wypowiedzi członków badanej zbiorowości – traktujemy je jako wskaźniki rzeczowe wyrażonych w nich stanów psychicznych, opisanych w nich zjawisk, zdarzeń i stanów rzeczy

2. Przedmioty materialne

TYPY WSKAŹNIKÓW

Stefan Nowak wyróżnił 3 typy wskaźników w zależności od charakteru indicatum oraz typu związku łączącego wskaźnik z indicatum:

1. Empiryczne

Indicator empiryczny – związek naturalny (rzeczowy) – indicatum obserwowalne

Wskaźniki empiryczne to takie, przy których teza o zachowaniu pewnej korelacji między wskaźnikiem a zjawiskiem przezeń wskazanym jest teza empiryczną, rozstrzygalną na drodze obserwacyjnej.

1. Definicyjne

Indicator definicyjny – związek umowny (logiczny) – indicatum obserwowalne lub nie

Wskaźniki definicyjne to takie, kiedy dobór wskaźnika jest zarazem zdefiniowaniem pewnego terminu, ustaleniem jego zanczenia.

1. Inferencyjne

Indicator inferencyjny – związek umowny (symptomatyczny, statystyczny) – indicatum nieobserwowalne

Definicja wskaźnikowa występuje wtedy gdy dane pojęcie nie zawiera empirycznie obserwowalnych ekwiwalentów np. klasa społeczna nie da się empirycznie obserwować. Podobnie jak kultura polityczna, demokracja, miłości, nienawiść.

Definicja wskaźnikowa nie jest definicją operacyjną dopóki nie sprecyzuje jak mierzyć wskaźniki np. inteligencję można badać przy pomocy testu. Nie mierzymy jednak inteligencji jako takiej tylko reakcję na test, którą uważamy za przejaw inteligencji.

DEFINICJE OPERACYJNE

Opisują zbiór procedur, które powinien wykonać badacz w celu ustalenia przejawów zjawiska opisywanego przez dane pojęcie np. „zadowolenie z pracy” – to względne zadowolenie pracownika z rodzaju czynności zawodowych
i z warunków w jakich je wykonuje.

Nie wiemy jak rozumieć np. bardzo zadowolony z pracy.

Zadowolenie z pracy ma miejsce, gdy pracownik na pytanie czy z pracy w danym zakładzie jest bardzo zadowolony, zadowolony, niezadowolony, bardzo niezadowolony odpowie „jestem bardzo zadowolony” i / lub oświadczy, że żadnych innych czynności nie wykonywałby chętniej niż te, które wykonuje obecnie i / lub warunki swojej pracy w odpowiedzi na odpowiednie pytanie określi jako „bardzo dobre”.

Powyższe wyliczenie operacji, które trzeba wykonać, aby orzec występowanie danego zjawiska nazywamy definicją operacyjną.

Np. antysemityzm definiujemy przy pomocy wskaźników (definicja wskaźnikowa) a potem opisujemy jak te wskaźniki mierzyć i otrzymujemy definicję operacyjną.

Definicje operacyjne – opisują zbiór procedur, które powinien przeprowadzić badacz w celu ustalenie przejawów, czyli wskaźników zjawiska opisywanego przez dane pojęcie. Naukowcy wymagają wykorzystania definicji operacyjnych wówczas, gdy zjawiska nie można bezpośrednio obserwować.

PROBLEM TRAFNOŚCI WSKAŹNIKÓW

Ilość wskaźników – gdy jest ich za mało zmniejszają zakres pojęcia (np. agresja czy nienawiść definiowana tylko ilością uderzeń kogoś w twarz)

Może się zdarzyć, że definicja operacyjna tylko częściowo pokrywa się z definiowanym pojęciem a częściowo poza nie wykracza np. Czy chciałby Pan zmienić pracę? Jako Operacjonalizacja zadowolenia z pracy.

Może chcieć zmienić pracę, ale to nie oznacza, że jest z niej niezadowolony !!!

W przypadku pojęć dotyczących zjawisk bezpośrednio nieobserwowalnych, abstrakcyjnych i wielowymiarowych bywa, że definicja operacyjna niepostrzeżenie stawia znak równości między zjawiskiem a tym co faktycznie mierzy np. badacz, który za pomocą wielowymiarowej skali statusu miedzy status jednostek, grupując je następnie w warstwy zależnie od poziomu tak mierzonego statusu, uznaje w efekcie status i warstwy za zjawiska obiektywnie istniejące w postaci jaką ustalił w pomiarach.

TRAFNOŚĆ I RZETELNOŚĆ

Definicja operacyjna jest trafna, jeżeli operacje prowadzone wg zawartych w niej wskazań pozwalają zarejestrować dokładnie to, czego dotyczy pojęcie (np. trafność testu inteligencji).

Narzędzie jest rzetelne, gdy powtórne posłużenie się nim w tych samych warunkach daje te same wyniki. Rzetelność narzędzia zależy od:

• Precyzji – dane pytanie zawsze winno być tak samo rozumiane

• Obiektywności – wyniki nie zależą od badacza – zapobiega temu standaryzacja narzędzia

Warunkiem trafności jest rzetelność, ale sama rzetelność nie gwarantuje trafności.

• WYBÓR ZBIOROWOŚCI

• OKREŚLENIE METODY DOBORU PRÓBY

Wybór zbiorowości np. kategorii społecznej, miejscowości, w której będą przeprowadzanie badania

Dobór próby (warunki stosowalności różnych prób)

Rodzaj doboru próby:

• Oparty na dowolnych zasadach

• Oparty na rachunku prawdopodobieństwa

O liczebności próby decyduje:

• Wielkość badanej zbiorowości

• Stopień jej jednorodności (lub różnorodności)

• Oczekiwana dokładność wyników

• Dopuszczalny stopień błędu przy uogólnianiu wyników

• Rodzaj doboru próby

• Ilość i charakter zmiennych występujących w badaniu

• Stosowane metody i techniki badawcze

• WYBÓR METODY, TECHNIKI, NARZĘDZIA BADAWCZE

Konieczna jest znajomość zalet i wad technik oraz warunków ich stosowalności.

• PRZYGOTOWANIE NARZĘDZI BADAWCZYCH

• PILOTAŻ I WERYFIKACJA METODOLOGICZNA

Wybierając określoną metodę, technikę, narzędzie należy:

• Określić, czy problematyka badawcza może być poznana przy użyciu wybranej techniki badawczej

• Określić ewentualne przeszkody w stosowaniu wybranej techniki

• Zastanowić się, czy można wykorzystać inne (może bardziej złożone) techniki

• Ustalić, czy badanie będzie jednorazowe

• Czy należy zastosować jedną czy więcej metod, technik

• OGÓLNE ZASADY ANALIZY MATERIAŁU BADAWCZEGO

Wybór sposobu analizy zebranego materiału np. analiza jakościowa, ilościowa

REALIZACJA BADAŃ

• Organizacją badań w Tereni

• Problem jednostek niedostępnych

• Błędy ankieterskie

OPRACOWANIE WYNIKÓW BADAŃ

Weryfikacja zebranego materiału empirycznego:

• Rodzaje i warunki weryfikacji

• Instrukcja kodowa i kodowanie

• Analiza ilościowa i / lub analiza jakościowa

• Testowanie hipotez

• Wyjaśnianie, uogólnianie, przewidywanie

• Konstrukcja raportu końcowego

Weryfikacja materiału surowego:

• Rok urodzenia podany w ankiecie nie zgadza się z tym w operacie

• Ankiety od jednego ankietera bliźniaczo do siebie podobne

• Poprawność wypełnienia ankiet

Weryfikacja polega na ocenie wiarygodności zebranego materiału empirycznego tj.:

• Określeniu stopnia realizacji próby

• Poznaniu kierunków zniekształceń próby tzn. określeniu w których kategoriach respondentów wystąpiły największe niedobory

• Eliminacji materiałów (np. kwestionariuszy niepełnych, wypełnionych nieprawidłowo)

• Ustaleniu problemów szczegółowych, pytań, przy których wystąpiły największe nieprawidłowości i luki w materiale empirycznym

• Ocenie stopnia istotności tj. pełności, informacyjnej przydatności materiału empirycznego

Wstępne grupowanie materiału empirycznego:

• Budowa instrukcji kodowej – zasady klasyfikacji

• Kodowanie i łączenie jednostkowych informacji w ogólniejsze klasy

• Oraz drugi etap grupowanie – łączenie kilku cech i tworzenie zmiennych wielowymiarowych

Faza kodowania danych jest najczęściej największym źródłem błędów.

KODOWANIE

Kategoryzacja:

• Pytań zamkniętych

• Pytań otwartych (np. pytanie o motywy podejmowania nauki w szkołach wyższych: Dlaczego zdecydowałeś się studiować?)

Przykład kategoryzacji „zawodu”

Zawody: fryzjer, stolarz, makler, operator dźwigu, weterynarz, pielęgniarka, sezonowy pracownik rolny, pracownik szczebla kierowniczego, inżynier, elektryk, pracownik agencji reklamowej, prawnik

Kategoryzujemy:

1. Wolne zawody i osoby zatrudnione na szczeblu kierowniczym: prawnik, weterynarz, pracownik szczebla kierowniczego, inżynier

2. Pracownicy techniczni i sprzedawcy: pracownik agencji reklamowe, makler

3. Pracownicy sektora usług i robotnicy wykwalifikowani: fryzjer, stolarz, operator dźwigu, pielęgniarka, elektryk

4. Robotnicy niewykwalifikowani: sezonowy pracownik rolny

Kryterium kategoryzacji – prestiż, wykształcenie, dochody

OPRACOWANIE I ANALIZA DANYCH

Analiza tabelaryczna – związki przyczynowe:

• Zależność jednoprzyczynowa „X warunkuje Y”

X ------------ Y (tabela dwudzielcza)

• Zależność wieloprzyczynowa (tabela trójdzielcza)

• Łańcuch przyczynowy: X warunkuje Y, a Y warunkuje Z

X YZ(Y – nazywamy zmienną interweniującą)

Związek przyczynowy ma charakter deterministyczny jeżeli:

• Przy X X, ~X~Y

• Przy X i Y Z,

∼ X, ale Y∼ Z, X, ale ∼ Y ∼ Z

Np. niepowodzenia (X) i ambicje (Y) powodują frustrację (Z)

Tabela dwudzielcza

O związku wzajemnym między dwoma zmiennymi możemy orzekać:

• Stwierdzając czy w tabeli występuje „krzyżowanie się” relacji

• Za pomocą statystycznego testu istotności – informuje o prawdopodobieństwie wystąpienia związku

• Obliczając współczynnik korelacji – informuje o sile związku

ANALIZA MATERIAŁU EMPIRYCZNEGO

Konfrontacja uzyskanych (wstępnych) wyników z pytaniami i hipotezami sformułowanymi w fazie eksplikacji problematyki badawczej.

1. Teoria ugruntowana

Teoria ugruntowana - opiera się na założeniu, że rzeczywistość społeczną najlepiej rozumieją zaangażowani w nią aktorzy.

W związku z tym odrzuca tradycyjne funkcjonalistyczne podejście, w którym badacz analizuje zbiorowość przy użyciu wcześniej opracowanego modelu teoretycznego, ponieważ uznaje, iż powoduje to jedynie samopotwierdzanie się danej teorii (badacz utwierdza się we własnym zamyśle, bo znajduje to, co chce znaleźć).

W teorii ugruntowanej badacz idzie w teren bez prekonceptualizowanych teorii.

W miarę jak w kolejnych wielokrotnie powtarzanych czynnościach zbiera materiał badawczy (w wywiadach, obserwacjach, analizie tekstu itp.) teoria wyłania się z samuch badań, „gruntuje się” w terenie.

Jest to zatem teoria dotycząca jedynie tej konkretnej społeczności, ale znacznie lepiej do niej pasującą.

AKTOR SPOŁECZNY w socjologii i antropologii jest to jednostka, grupa społeczna lub instytucja w rozumieniu podmiotu społecznego odgrywająca w danej sytuacji społecznej określoną rolę społeczną i oddziałująca przez swoje działanie na innych.

W podejściu interakcyjnym, a w szczególności w etnometodologii aktor społeczny ujmowany jest jako jednostka manipulująca wrażeniem innych uczestników interakcji, narzucając im własną definicję sytuacji, przez co może kontrolować proces interakcji, przekonywać innych do swoich racji i wymuszać odpowiednie dla siebie zachowania, a wręcz konstruować wizje rzeczywistości.

W procesie interakcji, wszystkie strony wchodzące w skład są ujmowane jako aktorzy społeczni, natomiast przestrzeń w jakiej interakcja się odbywa określana jest mianem sceny lub kulis.

Aktorzy społeczni, którzy odgrywają swoje role wspólnie w mniejszych grupach tworzą zespoły.

ZAŁOŻENIA TEORII UGRUNTOWANEJ- jest to jedna ze strategii badań jakościowych, odniesiona do założeń specyfiki symbolicznego interakcjonizmu, która jest jego interpretatywną konsekwencją. Powstała pod koniec lat ’60 jako wynik analiz i przemyśleń stosowanych w badaniach empirycznych dotyczących pracy instytucji opieki zdrowotnej oraz organizacji i procesów pracy.

Metodologia ta polega na budowaniu teorii średniego zasięgu na podstawie systematycznie zbieranych danych empirycznych.

Propozycje teoretyczne nie są budowane metodą logicznie dedukcyjną w oparciu o wcześniej przyjęte aksjomaty bądź założenia, ale teoria wyłania się w trakcie prowadzonych badań terenowych, z danych empirycznych, które bezpośrednio odnoszą się do obserwowanej części rzeczywistości społecznej.

Hipotezy, pojęcia i własności pojęć są budowane podczas badań empirycznych oraz podczas badań są one modyfikowane i weryfikowane.

Budowanie teorii jest ściśle związane z samym procesem badawczym.

W 1978 roku jeden z twórców tej metody- B. Glaser pisał: Zaleca się by wchodząc na swój teren badawczy [badacz] maksymalnie ograniczył prekonceptualizację swoich zamierzeń badawczych: socjolog może rozpocząć badania z częściową ramą złożoną z lokalnych pojęć. Oczywiście nie zna on ważności tych pojęć dla postawionego przez siebie problemu badawczego, problem ten musi się wyłonić. Badacz nie wie, czy pojęcia te staną się w jego teorii częścią istotnych kategorii wyjaśniających.

„Konceptualizacja przedbadawcza w metodologii ugruntowanej polega na zaleceniu jej maksymalnego ograniczenia aby ważne problemy i zjawiska społeczne w danym obszarze nie umknęły badaczowi oraz by stworzone pojęcia miały pełne odniesienie empiryczne.

Metodologia ta poprzez swoją elastyczność, umożliwia zatem utrzymanie w trakcie badań tzw. kontekstu odkrycia, tj. dzięki jej procedurom mamy zdolność poszukiwania i odkrywania zjawisk, których na początku badań nie szukaliśmy.

Budowanie teorii jest procesem, a nie weryfikacją wcześniej zbudowanych hipotez na podstawie później zebranych danych.

Gromadzenie danych, konstrukcja hipotez i ich weryfikacja nie są wyraźnie oddzielone w czasie, ale wielokrotnie przeplatają się w czasie generowania teorii. Teoria ta powinna umożliwiać przewidywanie, wyjaśnianie i rozumienie zachowań społecznych, których dotyczy.

Według jej autorów, powinni ją zrozumieć nie tylko socjologowie, ale także laicy, osoby, których ona dotyczy.

WYMOGI THE GROUNDED THEORY

teoria (hipotezy, opis pojęciowy i propozycje teoretyczne) musi być:

• Dostosowana- kategorie teoretyczne mają odpowiadać bezpośrednio danym zebranym w trakcie badań. Kategorie są z tych danych wypreparowane. Danych empirycznych nie powinno się wymuszać, ani wybierać, by przystosować je do wcześniej istniejących kategorii

• Musi pracować- wyjaśniać zachowania lub inne zjawiska objęte badaniem, a także pozwalać na przewidywanie tego, co dzieje się w obszarze rzeczowym lub empirycznym badań i analiz empirycznych

• powinna być istotna w działalności osób w obszarze badanym - opisywane przez nią procesy i problemy społeczne wyłaniają się z obserwowanej rzeczywistości

• powinna dać się modyfikować - czasem istnieje konieczność jej przeformułowania, jeśli po długi okresie jej generowania pojawiły się oznaki niedopasowania lub nieistotności

• powinna dać się odnieść do innych obszarów badawczych oraz zastosowanych tam metod badawczych - możliwość odniesienia jej do innych teorii

ELEMENTY TEORII UGRUNTOWANEJ

Trzy: kategorie, własności kategorii oraz hipotezy;

1. Kategorie i ich własności - powstają w procesie różnicowania elementów obserwowanej rzeczywistości bądź zjawisk wg jakiegoś kryterium; wytworami tych rozróżnień są wymiary zjawisk,

2. Własności - najbardziej konkretna cecha (idei, rzeczy, osoby, zdarzenia, czynności, relacji) która może być skonceptualizowana i jednocześnie pozwalać na pewną dozę specyficzności,

3. Hipotezy - są to powiązania między kategoriami, podczas pracy terenowej obserwowane na żywo- badacz dokładnie je widzi. Hipotezy te mają charakter tez, dla których ustalono tylko warunki ich występowania, a nie przetestowanych twierdzeń, chociaż są one weryfikowane w trakcie badań i generowania teorii. „Hipoteza powinna być tutaj rozumiana jako twierdzenie bądź teza wskazujące na relacje między pojęciami”. Weryfikacja hipotezy odbywa się poprzez stwierdzenie typu relacji w różnorodnych warunkach, np. kulturowych. Dopiero sprawdzenie tych wszystkich warunków występowania hipotezy pozwala ją sformułować, bowiem jest ona w pełni ugruntowana.

TEORIA UGRUNTOWANA A INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY

Sądzi się, że metodologia teorii ugruntowanej jest naturalistyczną metodą badań zachowań ludzkich, ponieważ głównie używa się metod właściwych badaniom terenowym (tj. obserwacji pośredniej).

Badacz „odkrywający” teorię ugruntowaną z dwóch dominujących sposobów widzenia rzeczywistości społecznej: mechanistycznego (właściwego naukom przyrodniczym) i humanistycznego- wybiera ten drugi, ponieważ za pomocą pierwszego można wyjaśnić tylko istnienie form społecznych niezależnie od definicji sytuacji, natomiast humanistyczna- interpretatywne- perspektywa koncentruje się głównie na kształtowanych symbolicznie ludzkich procesach poznawczych i widzi w nich klucz do wyjaśniania i rozumienia ludzkiej egzystencji.

Przyglądanie się rzeczywistości społecznej ze współczynnikiem humanistycznym to wg S. Nowaka przekonanie, że badacza interesuje zarazem przebieg fizykalny zachowań, jak też i znaczenie, jakie określonemu zachowaniu przypisują, oraz znaczenie przypisywane działaniu przez inne osoby tworzące środowisko społeczne działającego.

Naturalistyczny badacz o humanistycznej orientacji przypisuje zazwyczaj rzeczywistości następujące cechy:

- człowiek może przyjąć jakąś perspektywę, postawę wobec siebie i działać wobec siebie,

- w różnych sytuacjach może on jednocześnie mieć wiele różnych perspektyw, postaw wobec siebie, jak również innych rzeczy i zdarzeń, nawet wydawałoby się z sobą sprzecznych. w nowych sytuacjach człowiek tworzy ciągle nowe perspektywy,

- jednostkowe perspektywy maja społeczne pochodzenie i wywodzą się z definicji nieskończenie wielu społecznych procesów, sytuacji w których jednostka może się znaleźć. jednostka może również identyfikować się z tymi definicjami sytuacji,

- człowiek przedstawia swoje perspektywy i definicje, które stają się warunkami jego działań, dlatego tez siły które powodują działaniami człowieka, są w rzeczywistości jego wytworami,

założenia te odpowiadają teorii symbolicznego interakcjonizmu

TRZY CECHY TEORII UGRUNTOWANEJ

1. MAKSYMALNE OGRANICZENIE RZECZOWEJ PREKONCEPTUALIZACJI BADAŃŃ, by odkryć nowe, ciągle odsłaniające się, dzięki działalności człowieka, układy i warstwy rzeczywistości społecznej

2. DYSKURSYJNY MODEL TEORII UGRUNTOWANEJ, tj. budowanie teorii nigdy nie jest właściwie zakończone. teoria może podlegać permanentnym modyfikacjom z powodu dostarczenia nowych danych, o nowych układach rzeczywistości- jest to możliwe ponieważ wg symbolicznych interakcjonistów rzeczywistość nigdy nie jest zupełna. Nie ma tu deklaratywnych stwierdzeń, a dyskutuje się tylko możliwości przyjęcia twierdzeń o danym i wydzielonym obszarze rzeczywistości społ. (teoria o char teorii średniego zasięgu)

3. KONIECZNOŚĆ ANALITYCZNEGO MYŚLENIA SYTUACYJNEGO W ODNIESIENIU DO MOTYWÓW LUDZKICH DZIAŁAŃ, które byłyby ściśle związane z kontekstem tych działań. przyjmuje się także, że badacz musi być teoretycznym pragmatykiem, co zakłada zmienność metod w zależności od sytuacji i charakteru rzeczywistości

Metoda teorii ugruntowanej nie wymaga statystycznego pobierania próbek bo celem tej metody jest nie tylko weryfikacja hipotez; DOBÓR PRÓBY

W badaniach jakościowych nie buduje się zbioru, który odzwierciedla cała populację, ale świadomie ogranicza się do zbioru, w którym spodziewa się najpoważniejszych odchyleń, występowania danego przedmiotu;

Dlatego tez wnioski na temat badanego problemu odnoszą się z reguły tylko do danego zbioru przypadków, a nie całej populacji.

Proces nazwany teoretycznym pobieraniem próbek jest procesem zbierania danych w celu generowania teorii, po czym analityk zbiera, koduje i analizuje swoje dane oraz decyduje, jakie dane zbierać następnie i gdzie je znaleźć, by opracować teorię w miarę, jak się ona wyłania.

Proces zbierania danych jest kontrolowany przez wyłaniającą się teorię, czy to rzeczową czy formalną. W trakcie teoretycznego pobierania próbek wyłaniająca się teoria jest wskazówką co do tego jakie grupy porównawcze, konteksty interakcyjne pobierać i jak dużo ich trzeba pobrać.

Generalną procedurą w teoretycznym pobieraniu próbek jest permanentna analiza porównawcza, która polega na:

- PORÓWNANIU ZE SOBA RÓŻNYCH PRZYPADKÓW aby znaleźć wspólne powiązania i określenie tego, co jest wspólne w różnych, zmiennych warunkach występowania badanych zjawisk,

PORÓWNANIU POJĘĆ Z INNYMI JESZCZE EMPIRYCZNYMI PRZYPADKAMI- generuje nowe teoretyczne własności danego pojęcia oraz nowe hipotezy,

- PORÓWNANIU ZE SOBĄ POJĘĆ, by dopasować je do zbioru zebranych wskaźników, integracji pojęć w hipotezy, które później stają się teorią.

O tym kiedy należy zatrzymać się w procesie teoretycznego pobierania próbek decyduje tzw teoretyczne nasycenie oznaczające że nie ma już żądnych dodatkowych danych i socjolog może już opracować własność kategorii.

Staje się on empirycznie przekonany ze kategoria jest nasycona, ponieważ widzi ciągle pojawianie się podobnych przypadków. Teoretyczne nasycenie to formułowanie własności kategorii, skompletowane jeśli pobrane zostają różnorodne grupy porównawcze umożliwiające wykrycie różnorodnych warunków funkcjonowania kategorii.

TECHNIKI STOSOWANE W BADANICH

Metodologia teorii ugruntowanej dopuszcza możliwość korzystania z różnego rodzaju materiałów: danych z obserwacji, wywiadów, dokumentów, opublikowanych analiz przypadku, danych statystycznych- te różne rodzaje danych pozwalają na uzyskanie odmiennych punktów widzenia, które pomagają lepiej zrozumieć i opracować kategorie ich własności.

Zastosowanie technik analityczno- badawczych umożliwia uczynienie procesu badawczego otwartym, czyli objaśnienie kontekstu, wewnątrz którego badanie jest wykonane. Dzięki temu możliwe jest jego uzasadnienie, krytyczna refleksja i kontrola. Dla rzetelności badań poza tym korzystniej jest, gdy stosuje się do zbadania jednego problemu wiele technik. Oprócz wzajemnej kontroli pozwalają spojrzeń na problem z różnych punktów widzenia.

W badaniach antropologicznych wykorzystywane są dwa wpływy zwane emic i etic, podział tej jest przydatny także na gruncie socjologii szczególnie w analizie socjograficznej czerpiącej z etnografii.

EMIC to perspektywa aktora- sposób patrzenia badanych jak myślą jak postrzegają i kategoryzują świat, jakie są normy zachowania i myślenia co ma dla nich sens jak są wyobrażane i wyjaśniane rzeczy, jest to szukanie tubylczego punktu widzenia i opierania się na nośnikach kultury- aktorach aby określić czy to co robią mówią lub myślą jest dla nich ważne.

ETIC perspektywa badacza- aktorzy nie są jednak naukowcami, ta perspektywa uznaje, że zazwyczaj są za bardzo zaangażowani w to co robią aby móc interpretować swój świat całościowo, dlatego szczególny nacisk kładzie się na stanowisko badacza oparte na zastanych danych.

PROCEDURA BADAWCZA 3 ETAPY

1. prowadzenie notatek roboczych i pisanie notatek

przez prowadzenie notatek roboczych rozumie się zapisywanie bieżąco podczas przeprowadzania wywiadu lub obserwacji głównych myśli, wypowiedzi i spostrzeżeń; powinny być zapisane w sposób taki, aby umożliwić napisanie notatek oficjalnych, które będą służyły nam w dalszych częściach badania;

zaleca się aby sporządzać je najpóźniej jeden dwa dni po sporządzaniu notatek roboczych w celu uniknięcia zapomnienia szczegółów konwersacji czy niuansów jakie miały miejsce w czasie przeprowadzania badania;

Prawidłowo przeprowadzone notatki powinny charakteryzować się:

1. WYCZERPUJĄYMI I KOMPLETNYMI WYJASNIENIAMI O AKTORACH występujących w notatce i kontekście wypowiedzi, spełnienie tego warunku powinno umożliwiać dowolnej osobie a nie tylko badaczowi korzystanie z notatek i właściwe rozumienie zapisanych w nich zdarzeń;

2. OPISYWANIEM SZERSZEGO KONTEKSTU a nie tylko cytowaniem wypowiedzi i odnotowywaniem zachodzących wydarzeń;

3. MINIMALNĄ ILOŚCIĄ KOMENTARZY.

1. odkrywanie pojęć oznacza przemieszczanie zapisków z badań na wyższy poziom abstrakcji

W tym celu operuje się kartami pojęciowymi, które grupują części różnych notatek w zestawy zawierające podobną myśl przewodnią. Wpisując dane z notatek na kartę pojęciową zakładamy, że mają one cos wspólnego z innymi już obecnymi na niej danymi, odnoszą się do tego samego pojęcia.

Jest to proces wielokrotnego powtarzania czynności w którym dane są stale dodawane i usuwane z kart pojęciowych, zaleca się nawet by świadomie nie ograniczając się do umieszczania danych wyłącznie na karcie pojęciowej, szczególnie na początku badań.

Ważność poszczególnych stworzonych przez nas pojęć jest wysoce uznaniowa, ale przeważnie użyteczniejsze pojęcia będą często pojawiały się w rozmowach z uczestnikami organizacji i dzięki temu zostaną dość szybko wychwycone.

Jak tworzyć karty pojęciowe?

Wymaga to stworzenia pojęć, które z jednej strony będą na poziomie abstrakcji wystarczająco wysokim, aby uniknąć tworzenia oddzielnych kart dla każdego zaobserwowanego faktu, ale na tyle niskim żeby odkrywane pojęcie miało jasny związek z badanym zjawiskiem.

Zaleca się, aby dane na kartach pojęciowych były opisane na tyle pełnie aby można je było zrozumieć bez konieczności ciągłego powracania do notatek. Najłatwiejszym na to sposobem jest pisanie notatek na komputerze i cut and paste pomiędzy nimi a kartami pojęciowymi.

1. definiowanie pojęć i tworzenie teorii – ma na celu przejście od intuicyjnego grupowania danych do tworzenia informacji formalnych opisów wątków.

Definiowanie pojęć ma na celu przejście od intuicyjnego grupowania danych do tworzenia informacji formalnych opisów wątków.

Jak to zrobić?

1. wybierz pojęcie, które uważasz ze jest najważniejsze dla przedmiotu badania;

2. przeczytaj zawarte na karcie pojęciowej opisy danych i spróbuj określić jaki występuje wspólny wątek;

można to zrobić szukając odp. na pytania:

• czy występuje jakiś element wspólny łączący zdarzenia opisane na karcie pojęciowej?

• czy 2 lub więcej zdarzeń opisuje te same pomysły, zjawiska?

• jeśli tak to jaki wątek one opisują (nazwa dla wątku)?;

1. sporządzenie tzw. memorandum teoretycznego o tytule odpowiadającym zlokalizowanemu motywowi i opisz wszystkie i każdy pomysł który wydaje się być zawartym w tym motywie.

Memorandum nie musi być formalnym dokumentem, ale może być nawet strumieniem świadomości tego co sądzimy na dany temat;

1. tworzymy kolejne wersje memorandum dołączając do niego info nie tylko z badań ale również z książek itd. przesuwamy się na coraz wyższy poziom abstrakcji, generalizacji.

Powinniśmy w tym momencie mieć teorie, jeśli nie to „może cos jeszcze da się z danych wycisnąć” ??

1. Interakcjonizm symboliczny

Interakcjonizm symboliczny - teoria socjologiczna, kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli, odbywająca się w trakcie wszelkich procesów oddziaływań zachodzących między ludźmi H. Blumer w 1937 r. podstawowy obszar zainteresowania całej orientacji koncentrującej się na analizie procesów wzajemnych oddziaływań, jako wymiana symbolicznych znaczeń. Wymiana zachodzi między świadomymi, ciągle definiującymi sytuacje partnerami. Konsekwencją tych procesów jest ukształtowanie osobowości partnera i funkcjonowanie grup społecznych. "Ojcem" I.S Mead, który dokonał syntezy teorii - opisującą społeczeństwo jako: skonstruowane wzory uporządkowanego działania, które utrzymują się i zmieniają dzięki interakcji symbolicznej między jednostkami i wewnątrz nich.

założenia:

• Ludzie działają na bazie znaczeń, jakie mają dla nich rzeczy.

• Znaczenia pochodzą z interakcji.

• Znaczenia są modyfikowane przez ich interpretacje, dokonywane przez ludzi w aktualnych sytuacjach.

4 podstawowymi dla interakcjonizmu społecznego kategoriami analizy są:

• Umysł - rozumiany jako proces; proces myślenia, który pociąga za sobą umiejętność "rozważania" alternatywnych możliwości działania - są to tzw. próby generalne w wyobraźni

• Jaźń - jednostkowa tożsamość z samym sobą, świadomość swojej odrębności

• Interakcja - wzajemne oddziaływanie na siebie dwóch lub więcej jednostek, polegające na obustronnym wpływaniu na swoje zachowania

• Społeczeństwo - forma życia zbiorowego ludzi, oparta na interakcjach pomiędzy jednostkami, które tworzą samowystarczalną zbiorowość.

Interakcjonizm symboliczny opiera się na badaniach z wykorzystaniem metod jakościowych.

1. Socjologia wizualna i interpretatywna

Socjologia Wizualna

Prawie od samego początku istnienia socjologii jako nauki akademickiej używano fotografii jako materiału empirycznego i analitycznego, choć częściej wizualne metody reprezentacji i zapisu oraz analizy danych stosowano w antropologii kulturowej. Fotografii używano jako instrumentu społecznej analizy, szczególnie w zaangażowanej reformistycznie socjologii.

Tradycja wykorzystywania i używania fotografii, zarówno jako dokumentów „udowadniających” pewne tezy, jak i materiałów analitycznych, istnieje już od przełomu wieku XIX i XX. W American Journal of Sociology pomiędzy rokiem 1916 opublikowano 31 artykułów, w których użyto fotografii jako ilustracji bądź jako materiału dowodowego dla jakichś tez socjologicznych.

Jak używamy fotografii w socjologii?

1. fotografowanie jako podstawowa i celowa strategia badawcza.

2. użycie fotografii przedstawiających określone obiekty o znaczeniu społecznym do analizy jako materiałów zastanych.

3. fotografie jako materiały zastane powiązane z materiałami wywołanymi to jest z narracjami i komentarzami werbalnymi dokonanymi przez respondentów odnośnie pokazywanych im zdjęć.

4. użycie fotografii jako dowodu podpierającego wnioski lub jako ilustracji dla wniosków uzyskanych z badań, w których głównymi danymi były teksty werbalne lub liczby i reprezentacje statystyczne danych, gdzie trzy powyższe strategie badawcze mogą być również użyte.

Funkcje fotografii socjologicznej

• funkcje poznawcze

• informacyjno dokumentacyjne,

• heurystyczne

• eksplanacyjna

• estetycznie i artystyczne

• społeczno-propagandowe czy polityczne

Socjologia wizualna

• „Socjologia jakościowa” używająca w badaniach empirycznych jakościowych metod pozyskiwania danych oraz swoistych metod analizy i ich interpretacji. Znajduje zastosowanie w ramach tak zwanej socjologii interpretatywnej i interakcjonistycznej

• Socjologia wizualna wydaje się być szczególnie dostosowana do badań działania, interakcji i procesów komunikacyjnych oraz interpretacyjnych. Pozwala zrozumieć, w jaki sposób różnorodne grupy ludzi interpretują wizualne wyobrażenia zgodnie z ich społecznym położeniem i społecznym kontekstem

Socjologia interpretatywna

• Przy założeniu, że świat społeczny jest konstruowany w interakcjach poprzez definicje sytuacji i uzgodnienia tych definicji przez wchodzących w interakcje ludzi, to kontekst i naoczność, współobecność i cielesność wydają się łatwe do wizualizacji.

• Typowe definicje sytuacji i motywy działań mogą być odczytywane z gestów, spojrzeń, ulokowania w przestrzeni fizycznej, rekwizytów, obiektów z otoczenia fizycznego sfotografowanych osób.

Badacz terenowy jest zwykle blisko obserwowanych osób, grup i sytuacji. Używanie metody obserwacji, a więc i obrazu będącego narzędziem obserwacji do analizy takich sytuacji jest zatem niezbędne.

• Obraz pozwala łatwiej i bardziej szczegółowo zinterpretować kontekst działania podmiotu, interpretacja, interakcja, działanie, jako trzy podstawowe pojęcia socjologii intepretatywnej, mogą być rozszyfrowane przy pomocy unaocznienia określonych kontekstów i znaczeń działań oraz interakcji w obrazie, na przykład fotograficznym lub nagraniu wideo

1. Wykorzystywanie fotografii w badaniach

Obszary interpretacji fotografii

Fotografia, jak i każdy inny obraz, jako materiał empiryczny wymaga odczytania. Odczytanie, tak jak widzenie obrazu, staje się jego interpretacją. Interpretacja ta może odbywać się na wielu poziomach/wymiarach.

• Pierwszy wymiar to wymiar estetyczny dotyczący pewnych konwencji artystycznych użytych do przestawienia fotografowanego obiektu. Jest on rzadko sytuowany w centrum zainteresowań socjologów, choć może się tak stać gdy analizujemy społeczno historyczne uwarunkowania konwencji fotografowania i gdy socjologowie zajmują się fotografią jako sztuką.

• Drugi wymiar to wymiar socjo-psychologiczny, w którym interpretacje dotyczą poziomu subiektywnego i interpersonalnego, gdy interesują nas motywy działań ludzi i ich definicje sytuacji.

• Trzeci wymiar to wymiar historyczno-kontekstualny, gdzie aspekt czysto indywidualny zostaje umiejscowiony w procesie historycznym i gdzie następuje synteza aspektu idiograficznego z nomotetycznym.

• Czwarty wymiar, który można według nas dodać, to wymiar kultowy, gdzie pewne idiomy reprezentacji określonych fotografowanych obiektów znajdują odzwierciedlenie nie zawsze świadomie zamierzone, w analizowanych fotografiach.

• Piąty wymiar, to wymiar czysto społeczny, gdzie interpretacja cech położenia społecznego fotografowanych ludzi lub społecznych znaczeń fotografowanych obiektów staje się centrum analizy socjologicznej.

Wiarygodność obrazu

• Fotografie prywatne, zawsze odnoszą się do pewnego meta-wymiaru, to jest temporalności. Fotografie są przedłużeniem pamięci, pozwalają zachować określony moment czasowy zachowując określoną sytuację. Fotografując, tworzymy określony obraz w teraźniejszości dla przyszłości z tego co wkrótce będzie przeszłością.

• Fotografia staje się również historycznym świadectwem podejścia do czasu. Fotografia XIX-wieczna dotyczyła na przykład czasu publicznego, zawierała pewną konwencję przedstawiania czasu i przemijania narodu, grup ludzi, natury lub gatunku ludzkiego w ogóle.

• Amatorska fotografia wieku XX przedstawiała czas indywidualny lub rodzinny, kontinuum pamięci jednostki, jej przewidywania odnośnie przyszłości i trwania. Wyraźne ślady tej tendencji obserwujemy także
  w XXI wieku.

Dlaczego robimy zdjęcia?

• Fotografia jako prawda – odzwierciedlająca jednocześnie pewne stanowisko interpretacyjne jest ujęcie fotografii jako prawdy. Fotografia jako medium, które przedstawia prawdziwy obraz rzeczywistości. Akcent na właściwości poznawcze fotografii (Emil Zola).„nie można stwierdzić, że się coś naprawdę dostrzegło, dopóki się tego czegoś nie sfotografowało”. To skrajne ujęcie fotografii jako obiektywnego medium było obecne od samego początku zaistnienia technik fotograficznych.

• Fotografia jako fragment rzeczywistości – przedstawiona w kontekście dokonywania fragmentaryzacji rzeczywistości. „Fotografia to cieniutka warstwa przestrzeni i czasu”

• Fotografia jako reprodukcja – fotografia odzwierciedla zastaną rzeczywistość poprzez stworzenie kopii nie różniącej się od oryginału. W szerszym ujęciu fotografia może być postrzegana jako reprodukcja rzeczywistości, natomiast w węższym rozumieniu, każda powielana w nieskończoność odbitka fotograficzna stanowi reprodukcję negatywu – swojej wcześniejszej kopii. „Obrazy mogą uzurpować sobie pozycje należną rzeczywistości ponieważ zdjęcie – to nie tylko obraz, interpretacja rzeczywistości, ale także ślad coś odbitego bezpośrednio ze świata niczym odcisk stopy albo maska pośmiertna”. Fotografia stanowi tylko sztucznie wytworzony artefakt, który jest adekwatny w stosunku do rzeczywistości.

• Fotografia jako próba potwierdzenia rzeczywistości – Obrazowanie fotograficzne, jako potrzeba człowieka. Przykładem takiego ujęcia jest zjawisko kolekcjonowania fotografii w celu zaświadczenia obecności bliskich osób. Susan Sontag uznaje ten charakterystyczny przypadek za pozostałości magicznego traktowania przedmiotów, które mają znaczenie symboliczne. Ilustracją tego zjawiska jest niechęć dotycząca wyrzucenia lub podarcia zdjęcia ukochanej osoby. Zwłaszcza jeśli ta osoba już nie żyje lub jest gdzieś daleko. „Gest taki byłby oznaką bezlitosnego odrzucenia.”

• Fotografia jako wyidealizowana rzeczywistość – Kiedy Fox Talbot w 1841 roku opatentował pierwszą negatywowo-pozytywową technikę otrzymywania obrazów fotograficznych postanowił nazwać tę metodę kalotypią. Termin „Kalos” w języku starogreckim oznacza „piękny”. Spotykamy się z licznymi sytuacja potwierdzającymi, że fotografowanie stanowi wyidealizowanie wizerunku rzeczywistości.

Przykładem z codziennego życia są choćby chwilę, uznane przez nas za piękne. Kiedy to żałujemy, że nie mamy aparatu fotograficznego i nie można tych momentów utrwalić. „Upiększanie świata przez aparat fotograficzny skończyło się takim sukcesem, że to fotografia raczej a nie świat stała się miarą piękna” Kolejnym powszechnym przykładem na to że ludzie pragną wyidealizowanego obrazu jest ich chęć by „wyjść” na zdjęciu jak najlepiej.

• Fotografia jako przeszłość – Fotografię postrzega się tu w świetle pewnej minionej historii – „tego co było”. W momencie oglądania zdjęcia „cofamy się w przeszłość” Mamy świadomość, że chwila przedstawiona na zdjęciu już się nie powtórzy. Taka wizję fotografii roztacza Roland Barthes „Realiści, do których należę, nie uważają wcale Fotografii za „kopie” rzeczywistości, ale za emanację rzeczywistości minionej – za magię”. Swoje przekonania opiera na tym, iż fotografia wcale nie aspiruję do miana ekwiwalentu rzeczywistości jest jedynie formą wspomnienia, wizją zaprzeszłych wydarzeń i sytuacji. Fotografia spełniając taką funkcję staję się pamiętnikiem, notatką z przeszłości.

• Fotografia jako fikcja – Obraz przedstawiony na zdjęciu nie jest w tym przypadku żadnym uchwytnym odzwierciedleniem autentycznego świata. To przede wszystkim oparte na subiektywnych przeżyciach wytworzone w naszych umysłach wyobrażenia. Zjawisko to dotyczy zarówno fotografującego, jak i oglądającego fotografię. Osoba, która utrwala jakieś obrazy, nadaje im nieskończenie wiele ukrytych znaczeń. Sama dobiera przedmiot swoich zainteresowań, formę przedstawienia kadr. Poprzez swoją obecność ingeruję też w to co się na zdjęciu dzieje, czyli w treść fotografii. Powstała wręcz pewna tendencja do relatywizowania obrazu.

1. Kodowanie danych

KODOWANIE – jest pewną konstrukcją obserwowanych przez nas sytuacji, umożliwiającą odpowiedź na pytanie ogólne. Charles Suchar (werbalny opis fotografii, po dokonaniu opisu –analizuje go), Cornelius Schubert (szczegółowa analiza ruchów aktorów zapisanych na nagraniach video), Adele Clarke (próba analizy obrazu dyskursu medycznego).

B. Glaser, dwa rodzaje kodowania:

a) rzeczowe

• otwarte – pierwszy krok w analizie, na etapie etykietowania. Należy generować kategorie zapewniające szerokie spektrum dla zgromadzonych danych. W czasie kodowania należy pamiętać co chcemy zbadać, jak chcemy wykorzystać dane i jakie kategorie chcemy wyróżnić. Nie należy przypisywać dużego znaczenia konkretnym danym demograficznym (płeć, wiek itp.) dopóki same nie wykażą, że są istotne.

• Selektywne – dokonywane wokół danej kategorii centralnej, integrowanie ze sobą kategorii oraz ich własności z kategorią centralną (może to być np. proces społeczny), którą opisujemy na poziomie rzeczowym i teoretycznym oraz staramy się dokonać jej specyfikacji. Istotne jest stosowanie różnorodnych typologii.

b) teoretyczne – zapewnia integrację kodów rzeczowych wygenerowanych w czasie kodowania otwartego i selektywnego.

Lista „rodzin kodowania” B. Glasera:

18 rodzin kodów, nie są one rozłączne, zdarza że się przenikają.

1. „Sześć C” – przyczyny, konteksty, możliwe przebiegi działań, konsekwencje, kowariancje, warunki

2. „Proces” – stadia, stawanie się, fazy, fazowanie, postępy, przejścia, gradacja, rangi, kariery, trajektorie, łańcuchy, sekwencje, czasowość, cykliczność, kształtowanie, porządkowanie. Dane zjawisko powinno posiadać 2 fazy by można było stwierdzić, że jest procesem.

3. „Rodzina stopnia” – granice, zasięg, intensywność, wielkość, polaryzacja, ekstremum, stopień, stopnie, zróżnicowanie, kontinuum, prawdopodobieństwo, możliwości, poziom, punkty zwrotne, przeciętna szybkość, punkty krytyczne.

4. „Rodzina wymiarów”

5. „Rodzina typów”

6. „Rodzina strategii”

7. „Rodzina interakcji”

i inne. Nadal możliwe jest tworzenie nowych kategorii.

KODOWANIE TEORETYCZNE A. Strauss, J. Corbin. 3 rodzaje kodowania:

• Otwarte – zbliżone do Glasera

• Zogniskowane kodowanie kategorii -

• Selektywne – zbliżone do kodowania teoretycznego Glasera

Paradygmat kodowania A. Strauss i J. Corbin: kodowanie ma na celu „wydobycie” z materiału jakościowego (obserwacji, wywiadu, ulotek,) kategorii i ich własności poprzez ukazanie wskaźników odnoszących się do sformułowania konceptualizacji. Nie ogranicza się tylko do nazwania ale uwzględnia warunki przyczynowe jej występowania, warunki interweniujące, interakcje, strategie i taktyki działania, kontekst i konsekwencje działań, które dana kategoria opisuje. Te 6 elementów to paradygmat. Kodowanie tego typu to zogniskowane kodowanie kategorii. Jest najlepszym narzędziem do analizy tekstów, wywiadów – gdzie zawartość werbalna danych wyjaśnia intencje autorów.

Przykład: jak kodować obrazy

1. Transkrypcja obrazu – dane powinny być przygotowane tak, by można było o nich myśleć przy pomocy słów. Opisany powinien zostać pierwszy i drugi plan. Rekonstrukcja sposobu widzenia fotografa. Kontekst obrazu: kto, gdzie, dlaczego. Zwerbalizowane wytłumaczenie sytuacji.

2. Wybór sposobu kodowania obrazu – najpierw analiza czy możemy wykorzystać paradygmat A. Straussa i Corbin’a (możemy wykorzystać ten paradygmat tylko gdy zdjęcia przedstawiają interakcje lub zachowania. Powinniśmy tez posiadać pewną sekwencję zdjęć). Analizujemy dane wizualne - potrzeba więc rodziny kodowania bądź innej metody by uzyskać objaśnienie werbalne (np. objaśnienie badacza, który przeprowadzał wywiad). W analizie używamy metody porównawczej.

3. Wybór rodzin kodowania obrazu

4. Właściwe typy rodzin kodowania – kodowanie. Rodziny mogą być opisane poprzez terminy:

• Jaźń – autoprezentacja kogoś w pewien np. kulturowo zaprojektowany sposób. Kody mogą być np. takimi terminami: tożsamość, ciało, obraz siebie, zdecydowanie, nieskromność, niezależność, egoizm itp.

• Interakcje- bezpośrednie odwołanie się do gestów ciała wykonywanych przez kogoś. Terminy np.: wymiana, działanie, sprzedawać, odkrywanie, posuwanie, obrona itp.

• Procesy – postrzeganie zachowań w sposób czasowy. Terminy np.: metamorfoza, przejście, czas itp. Np. możemy porównać dwa zdjęcia: jedno z przeszłości i jedno obecne i zobaczyć jak następował proces zmian.

• Relacje – interpretacja relacji aktorów. Terminy np. związki, zdrada, intymność, uczuciowość, sypianie ze sobą.

• Symbole – interpretacja znaków przedstawionych na zdjęciu, które odnoszą się do szerszych znaczeń. Terminy np.: symbol krzyż katolicki - należy dołączyć interpretację w danym kontekście.

• świat społeczny – odnosi się do większych grup, zbiorowości społecznych. Terminy np. gwara, subkultura, rytuały, normy itp.

• Emocje – wymiar psychospołeczny , wskazują jaki rodzaj relacji interakcji ma miejsce w chwili obecnej. Terminy np. : żal, strach, poniżanie, zazdrość, szczęście, bycie zakochanym.

• Rodzaj – identyfikacja rodzaju działań, które wynikają z kombinacji pewnych obiektów na zdjęciu. Np. Ślub.

• główne pojęcia – słownictwo umożliwiające naukowe zrozumienie np.: ład, pozycja społeczna, mobilność społeczna, klasa,

• jednostka społeczna – np. naród, klasa, wydział, miasto, wieś

Fotografia dostarcza szczegółów, jakich nie da obserwacja, można zauważyć rytualność zachowań.

Zachowujemy i następnie widzimy wyraźne gesty, komunikaty niewerbalne, otoczenie i przestrzenne elementy kontekstu. Powinniśmy pamiętać o subiektywnych interpretacjach jednostki, która zmienia swój status. Mogą być one różne od interpretacji dokonanych przez badacza na podstawie zdjęcia.

1. Badania dokumentów

Materiały zastane są to źródła nie wywołane przez badacza, utrwalone. Są one wytworem społeczeństwa.

Źródła ze względu na miejsce ich pochodzenia dzielimy na:

• Materiały znajdujące się archiwach rodzinnych – metryki urodzenia, albumy ze zdjęciami, kasety wideo, listy, pamiętniki, dzienniki. Korzystanie z nich wymaga zgody dysponentów.

• Dane znajdujące się w różnych urzędach ­– statystyki urzędowe, ustawy, rozporządzenia, akty normatywne, dokumenty policyjne i sądowe, dokumenty będące w dyspozycji służby zdrowia.

• Dokumenty ogólnodostępne – książki adresowe, informatory, ulotki i afisze dot. wydarzeń społecznych, prasa, inne środki masowego przekazu, dane archiwalne.

Tematyka danych zastanych – dane zastane mogą dotyczyć różnych poziomów analizy socjologicznej:

• Poziom indywidualny – nie musi to być jednostka ludzka, indywiduum to jednostka zbiorowości – mamy informacje o elementach danego zbioru.

• Poziom grupowy – dane dotyczą danego zbioru, a nie jego elementów, np. diecezja, województwo.

Źródła danych:

Denzin proponuje rozróżnić źródła danych bezpośrednie – dostarczenie informacji bezpośrednio o sobie (np. autobiografie, listy, pamiętniki, dane niestandaryzowanego wywiadu, ale także raporty policyjne, kwestionariusze osobowe, karty chorobowe czy orzeczenia sądowe) oraz pośrednie – dostarczające informacji o osobie jako członku pewnej kategorii społecznej (np. dokumenty statystyczne czy literatura o badanych grupach).

Źródła w oparciu o które chcemy rekonstruować opisywać fragmenty życia społecznego (odtwarzanie zjawisk społecznych):

• Źródła te powinny być wiarygodne – dlatego muszą być poddawane należytej ocenie (pod kątem tendencyjności).

• Źródła powinny być traktowane jako ślad rzeczywistości społecznej.

Autentyczność i wiarygodność źródeł zastanych – w badaniach wyróżnia się:

• Krytykę zewnętrzną źródeł – polega to na badaniu ich autentyczności

• Krytykę wewnętrzną źródeł – polegającą na badaniu wiarygodności; stosowaną w odniesieniu do źródeł opisowych

Na szczególną uwagę zasługuje tutaj koncepcja wiarygodności informatora Jerzego Giedymina. Można ja traktować jako eksplikację sposobów postępowania naukowców przeprowadzających wewnętrzną krytykę źródeł, Giedymin mówi o 2. wiary godnościach informatora:

• Wiarygodność typu W1 – wiarygodny jest ten informator, który dostarcza dużo wiadomości z jednej dziedziny.

• Wiarygodność typu W2 – wiarygodność informatora ocenia się biorąc pod uwagę to, czy miał on bezpośredni dostęp do informacji; czy chciał je przekazać rzetelnie; jakie mogły działać czynniki na niekorzyść tej rzetelności.

Badania dokumentów osobistych - dokumenty osobiste zawierają

• Sądy o faktach – wyrażają obserwacje i uogólnienia autora dokumentu (zgodne z założeniami ontologicznymi; socjologa one nie interesują).

• Wypowiedzi wyrażające dążności i cechy autora dokumentu – w myśl założeń ontologicznych, są aktami społecznymi i powinny być poddane analizie.

Dyrektywy metodologiczne nakazują badać znaczenie, jakie ludzie przypisują zdarzeniom i przedmiotom oraz dążności jakie ludzie z nimi wiążą. Autor życiorysu jest częścią środowiska społecznego, a jego świadomość przez to środowisko ukształtowana, jest także jego częścią; zatem znając jego świadomość, postawy, dążenia – można odtworzyć to, co w jego środowisku jest najważniejsze. Metoda biograficzna jako badanie dokumentów osobistych – o metodzie biograficznej mówi się jako o badaniu historii życiowych. Pojawiły się w określonym momencie w historii socjologii, tzn. wtedy, gdy z nauki spekulatywnej miała się przekształcić w naukę empiryczną. Podstawą dla niej miały być dokumenty osobiste. Badania historii życiowych – wykorzystywać można różne materiały, nie tylko sporządzone przez badanego – np. wywiad biograficzny, charakterystyczną techniką jest yu wywiad narracyjny. Badania, które wykorzystują biografię jako temat, czyli zagadnienie samo w sobie – Jakie są typowe sekwencje zdarzeń w życiu ludzi?, Jakie znaczenie przypisuje się tym znaczeniom?, Jaki jest związek miedzy tymi zdarzeniami? Badania, które wykorzystują biografię jako środek – starają się one odpowiedzieć na rozmaite pytania socjologiczne.

Według czołowego propagatora tej metody w naukach społecznych Normana Denzina (1970) biografia „przedstawia doświadczenia i definicje danej osoby, danej grupy lub danej organizacji tak, jak ta osoba, grupa lub organizacja interpretuje te doświadczenia.”

1. Metoda biograficzna

Metoda biograficzna – (XIX wiek, W. Thomas i F. Znaniecki – badania chłopów z lat 1918-1929 - analiza listów i autobiografii). Inne kluczowe momenty w rozwoju badań biograficznych w naukach społecznych to, między innymi:

• Szkoła chicagowska (lata 30-te i 40-te XX w.) Park, Addams, Burgess, McKenzie.

• Ch. Buhler – badania biograficzne dotyczące czasu dojrzewania młodzieży: analiza pamiętników dziewcząt.

• Józef Chałasiński (1938) – „Młode pokolenie chłopców”; analiza biografii i pamiętników młodzieży wiejskiej w wieku 15-30 lat, dotycząca pracy zawodowej i dążeń oraz aspiracji życiowych.

• Jan Szczepański był szczególnym propagatorem badań biograficznych. Według niego służy ona do opisu i analizy „subiektywnej strony życia społecznego” – na podstawie dokumentów autobiograficznych (życiorysy, wspomnienia, listy, dzienniki itp.). Jan Szczepański podobnie jak Chałasiński, interesował się awansem chłopstwa w historii Polski. Sam wielokrotnie podkreślał, że jest żywym przykładem tego awansu.

Koncepcja współczynnika humanistycznego (socjologia humanistyczna, Znaniecki)

Współczynnik humanistyczny – Polega na tym, aby analizować działania społeczne z uwzględnieniem ich znaczenia dla aktorów działających. Innymi słowy, badacz powinien brać pod uwagę, co dane działania znaczą dla aktorów działających, starać się przyjmować „punkt widzenia” badanych „Przedmioty świata kultury istnieją tylko w doświadczeniach, a poza nimi tracą ważność. Cała rzeczywistość społeczna jest kompleksem subiektywnych postaw, dążeń i wartości.”

Koncepcje znaczeniowo zbliżone do współczynnika humanistycznego: rozumienie Maxa Webera, wczuwanie W. Diltheya, empatia S. Ossowskiego.

Podstawowe cechy metody biograficznej

Podstawowymi cechami metody biograficznej w ujęciu N. Denzina są następujące tezy

• Badanie ludzkich działań powinno jak najbardziej wnikliwie uwzględniać poznanie subiektywnych odczuć, doznań i przeżyć ludzi warunkujących ich wszelką aktywność.

• Prowadzone analizy powinny uwzględniać kontekst środowiskowy, gdyż otoczenie, w którym żyje i działa jednostka, określa subiektywne interpretacje i znaczenia przez nią wyrażane.

• W badaniach należy wykorzystywać różne źródła informacji, gdyż wszelkie rodzaje danych biograficznych, pozwalające na poznanie subiektywnych aspektów zjawisk społecznych, posiadają wartość dla badacza.

• Badania powinny mieć charakter monografii historycznej, dlatego że subiektywne interpretacje, przeżycia jednostki lub grup społecznych można w pełni zrozumieć jedynie wówczas, gdy odniesie się je do przeszłych doświadczeń.

Materiałem biograficznym mogą być dane z wywiadu, dokumenty osobiste (pamiętniki, prace literackie, listy, druki, notatki, zdjęcia itd.) lub opinie osób trzecich, a także co w wypadku twórców zdarza się często – autobiografie. W opinii N. Denzina (1970) biografia może dotyczyć:

• Faktów o charakterze obiektywnym: zdarzeń życiowych, działań, dokonań, kontaktów z innymi itd.

• Faktów o charakterze subiektywnym: doświadczeń osobistych, przeżyć, ustosunkowań do wydarzeń itd.

Efektem analizy danych biograficznych mogą być trzy charakterystyki przebiegu życia:

• Historia życia – przedstawia doświadczenia osoby lub grupy w jej własnym ujęciu.

• Historia przypadku – przedstawia przebieg określonego procesu w życiu jednostki (np. proces chorobowy Van Gogha, samotność Mozarta w czasie pracy nad „Czarodziejskim fletem”).

• Studium przypadku – przedstawia analizę pojedynczego przypadku jako materiału ilustracyjnego lub dowodowego dla określonej koncepcji teoretycznej.

Można wyróżnić dwa główne rodzaje biografii (Denzin 1970):

• Biografię kompletną – badacz zbiera dane dotyczące całego życia osób badanych.

• Biografię tematyczną – badacz zbiera dane dotyczące określonej dziedziny życia osób badanych (np. zawodu, wykształcenia, przestępczości, działań twórczych itp.), bądź określonej fazy życia (młodości, wieku dorosłego, okresów krytycznych lub przejściowych).

Sposoby traktowania biografii:

• Dane empiryczne wykorzystywane w badaniach etnograficznych, fenomenologicznych w studium przypadku.

• Jako dominująca forma tekstu.

• Jako specyficzny sposób (proces) zbierania i analizy jakościowych danych empirycznych.

Formy biografii – taksonomia J. L. Clifforda – biografie przyjmują 5 postaci na kontinuum do obiektywizmu i subiektywizmu:

1. fakty mówią same za siebie – biografie obiektywne (faktograficzne).

2. fakty opowiedziane są w ścisłym, chronologicznym porządku – akademicka biografia historyczna.

3. autor jako artysta przedstawiający „nagłe” fakty w interesujący sposób – forma akademickiego artyzmu.

4. bliska subiektywizmowi – autor w roli narratora „ubarwiającego” faktyczne zdarzenia fikcyjnymi dialogami – biografia narracyjna.

5. biografia oparta na fikcji – bliska powieści historycznej.

Materiały biograficzne – materiałami biograficznymi mogą być:

• Dane z wywiadu (wywiad swobodny Denzin , wywiad narracyjny F. Shutze itd.); dokumenty osobiste (pamiętniki, prace literackie, listy, zdjęcia, itd.) ; opinie osób trzecich; autobiografie

Dokumenty biograficzne to wszelkie dokumenty napisane lub nagrane przez osobę badaną lub badacza, wyrażające osobiste cechy autora „w taki sposób że czytelnik poznaje poglądy autora na zdarzenia do których ten dokument się odnosi” (J. Szczepański) wg B. Gołębiewskiego (1995) najważniejsze to:

• Historie życia;

• Dzienniki i listy

• Historie ustne, gawędy

• Fotografie, biograficzne filmy dokumentalne

• Zapiski osobiste w kalendarzach i notesach

• Listy pochwalne i laurki

• Służbowe teczki personalne

• Kartoteki lecznicze

• Recenzje prac

• Indeksy i świadectwa szkolne

Wywiad narracyjny – odmiennym od wywiadu swobodnego jest wywiad narracyjny. W wywiadzie tego typu próbuje się spowodować opowiedzenie przez respondenta historii swych różnych doświadczeń życiowych. Przeprowadzający wywiad jest głównie słuchaczem, nie może on przerywać opowiadającemu i zadawać mu pytania. Przedmiotem wywiadu narracyjnego są głównie historie życia, takie jak np. historie karier zawodowych, historie doświadczeń związanych z klęskami żywiołowymi, itp.

Narracjami są tylko te opowieści, które mają wyraźnie zaznaczony w historycznym czasie, początek, po czym następuje opis rozwoju pewnych zdarzeń w jakiś sposób ze sobą powiązanych oraz opowieść ma czasowo wyraźnie przez opowiadającego zaznaczony koniec (tzw. Koda).

W koncepcji wywiadu narracyjnego zakłada się istnieje homologia pomiędzy strukturą organizacji doświadczania różnych wydarzeń w realnym życiu a strukturą narracji autobiograficznej. Punkty zwrotne w realnej biografii są również wyraźnie zaznaczone w tekście opowieści respondenta.

Zalety metody biograficznej+

Zarzuty wobec metody biograficznej -

Dokumenty osobiste dają wgląd w motywację, dążenia, postawy, oceny jakie ludzie formułują Materiał ten pozwala uchwycić psychologiczną stronę funkcjonowania instytucji społecznych, tworzenia się opinii publicznej Materiał ten daje możliwość opisania wzajemnych relacji między środowiskiem a jednostką Jest to materiał pozwalający uchwycić pewne sekwencje zdarzeń (powiązania przyczynowe w długim okresie czasu) Materiał ten dostarcza informacji na temat tego, jak ludzie radzą sobie w sytuacjach zmian społecznych

Rzeczywistość społeczna nie jest subiektywnym wytworem ludzi; nie jest to jedyny materiał, który powinien być uwzględniony w analizie Na ogół techniki zdobywania materiałów nie pozwalają na uzyskanie materiałów reprezentatywnych statystycznie Rezultaty analiz prowadzonych w oparciu o dokumenty osobiste nie podlegają intersubiektywnej kontroli Autor dokumentów znajduje się zawsze w jakimś określonym nastroju, który wpływa na sposób pisania i kształt materiałów W dokumentach osobistych znajdujemy interpretację życia dokonaną przez osobę piszącą (nie musi ona być wcale zgodna z prawdą)

Analiza materiałów biograficznych jest uzależniona od tego, w jakim celu materiał został zgromadzony. Biografie mogą być wykorzystane w dwojaki sposób (Nowak 1998):

• Jako materiał sam w sobie – pytamy o sekwencje zdarzeń w życiu, o ich znaczenie w całej biografii itp.

• Jako jeden ze środków do analizy konkretnego problemu – analiza zdarzeń życiowych służy jako ilustracja wybranych faktów (np. kariery szkolnej, procesu tworzenia, zmiany systemu wartości itp.)

Wśród różnorodnych sposobów analizy zebranego, często bardzo obfitego materiału biograficznego możemy wyróżnić następujące metody:

• Metoda konstruktywna – synteza badanego zjawiska na podstawie wielu biografii, według założeń określonej teorii – czyta się dużą liczbę prac i stara się z nich wygenerować hipotezy

• Metoda egzemplifikacji – przykłady z biografii służą zilustrowaniu i uzasadnieniu pewnych faktów i hipotez – do badania przystępuje się mając pewne hipotezy, a materiał wykorzystuje się jako ilustrację hipotez

• Metoda typologiczna – ustala się pewne typy postaw czy osobowości charakterystyczne dla badanych osób, a materiały klasyfikuje się według przyjętego klucza – w oparciu o dane staramy się budować pewne typy zjawisk socjologicznych

• Metoda statystyczna – zwraca się uwagę na cechy autorów prac oraz ich sytuację, bada się zależności statystyczne między różnymi cechami społecznymi autorów

• Metoda analizy treści – nadaje się biografii określoną strukturę odkrywaną w toku analizy według określonych kryteriów i haseł (zob. Nowak 1998)

1. Analiza dyskursu

DYSKURS – w polszczyźnie obejmuje wywodzące się z łaciny ( łac. discursus – rozmowa, rozprawa) znaczenia „dyskusja na tematy naukowe; wywód przeprowadzony na zasadzie ściśle logicznego wnioskowania; procesu rozumowania, który polega na dążeniu do jakiegoś celu poznawczego poprzez pośrednie operacje myślowe, różne od spostrzeżenia lub intuicji”.

W najszerszym znaczeniu: dyskurs - każde użycie języka dłuższe od zdania lub wszelki proces użycia języka. Każdy badacz definiuje od nowa to pojęcie, zgodnie z celami badawczymi, wskazuje, do której ze szkół rozumienia pojęcia będzie się odwoływał.

Dyskurs - tekst w kontekście, nie tylko utrwalony system znaków, ale również społeczny kontekst jego powstania, rozpowszechniania i odbioru. Tekst rozumie się tutaj szeroko, w sensie jako dowolny uporządkowany system znaków, nie tylko językowych, ale również graficznych i muzycznych. An. dyskursu zajmuje się analizą np. artykułów prasowych, obrazków, komiksów, audycji radiowych i tv. Pozwala zrekonstruować znaczenia np. odbiór treści gazety to czytanie artykułu, oglądanie grafiki, jęć, zwracanie uwagi na tytuły, i wytłuszczone fragmenty.

KOLOKACJE POJĘCIA DYSKURS:

• dyskurs w najszerszym znaczeniu - przedmiot rozmowy (wzajemne relacje, rozwój tematów) porozumiewanie się, komunikacja,

• dyskurs, jako przedmiot lingwistyki - mowa, z punktu widzenia struktury gramatycznej; słowo, zdanie; tekst jako gatunek

• dyskurs, jako gatunek - gatunek komunikacji pisanej, typ porozumiewania się; wykład, wystąpienie, rozmowa, kazanie, tzn. gatunek komunikacji ustnej, wymagający współpracy uczestników komunikacji

• dyskurs, jako typ działania skoncentrowanego na zawartości treściowej: proces komunikacji (ustnej lub pisemnej) skoncentrowany na przedmiocie rozmowy i rozwijający go; pozostający pod wpływem: filozofii, lingwistyki, psychologii, socjologii, etnografii itp.

• dyskurs, jako zintegrowana całość funkcjonalna - suma praktyk dyskursywnych odzwierciedlających i kształtujących dyskursy;

• dyskurs, jako potencjał – dar mowy;

• dyskurs w ramach ujęcia kazualno – genetycznego:

• czynność (społeczna i indywidualna): ograniczona przez jej zorientowane społecznie manifestacje mowy (niosące „postawy”, ocenę i informację o zachowaniu językowym); „otwarta” na zrozumienie indywidualne i przejawianie się w zachowywaniu

• reprezentacja (przedstawiciel) rzeczywistości (i światów dyskursu) jako konstruktu społecznego; reprezentacja rzeczywistości i jednocześnie rzeczywistości werbalnie zaadaptowanej;

• wspólnoty komunikacyjne (zbiór kategorii i kodów) realizujące ludzką interakcję zapewniające wymianę wiedzy i relacji, ujawniające porządek sensu i porządek treści.

KRYTYCZNA ANALIZA DYSKURSU - określenie szeroko pojętej interdyscyplinarnej perspektywy badawczej, czerpiącej z językoznawstwa, semiotyki, socjologii, psychologii i filozofii.

Charakteryzuje się:

• językową naturą,

• wpływem na interakcję społeczną

• postrzeganiem tego wpływu, jako specyficznego systemu wiedzy społecznej oraz wzajemnych powiązań

W centrum zainteresowania: rekonstrukcja kontekstu społecznego oraz dyskursywnego obrazu świata. Analiza dyskursu jest interdyscyplinarna – trudno precyzyjnie ją zdefiniować.

Krytyczna analiza dyskursu jako:

• społeczne konsekwencje użycia języka i jego kontekstu kultur., histor. i Polit. wypowiedzi pochodzące ze źródeł pisanych i mówionych.

• Nauki społeczne: metoda badań jakościowych, ich przedmiotem są wypowiedzi ustne (radio, TV) , pisane (prasa, Internet) oraz ich oddziaływanie społeczne. Język traktowany jako sposób komunikacji społecznej i jako konstrukt rzeczywistości społ.. J. Habermas, M. Foucault, P. Bourdieu.

W ostatnich latach główny propagator: T. A. van Dijk,

W polskiej tradycji badan Marek Czyżewski

Etnometodologia - kierunek w socjologii, XX w. , H Garfinkel. Przedmiotem zainteresowania: sposoby komunikacji językowej między ludźmi, z pomocą których określają szeroko rozumiany porządek świata społecznego.

Doświadczenia: analizy rozmów prowadzonych przez ludzi w codziennych, życiowych sytuacjach.

Wyrażenia, za pomocą których komunikujemy się ze sobą, chociaż są oczywiste i zrozumiałe, pomagają nam w znacznie większym stopniu „ustawiać” świat, niż nam się wydaje. Etnometodologia nie usiłowała tłumaczyć ładu społecznego i porządku świata, w którym żyjemy. Była przykładem mikroteorii, koncentrując się na wybranym aspekcie życia społecznego, jakim jest język i sposoby (tzw. etnometody), za pomocą których ludzie porządkują wspólne widzenia świata.

Kierunek nie zyskał większego grona zwolenników

ANALIZA KONWERSACYJNA - XX w. H.Sacks przedstawiciel nurtu etnometodol. Analiza przebiegu rozmowy pomiędzy wszystkimi jej uczestnikami, uwzględniająca treść rozmowy i komunikaty niewerbalne (zająknięcia, westchnięcia, pauzy ). Umożliwia zrozumienie treści rozmowy i pozwala określić emocjonalny, społeczny i kulturowy kontekst rozmowy. Jej przedmiotem jest rozmowa prowadzona pomiędzy dwoma rozmówcami . Do przeprowadzenia analizy konieczna drobiazgowa rejestracja przebiegu rozmowy (zapis audiowizualny). ->

BADANIA NAD DYSKURSEM - program badawczy, interdyscyplinarny, który stał się propozycją teoretyczno – metodologiczną. Kontekst w ramach którego kształtowane są jej założenia, metody i techniki, tworzony przez następujące programy i projekty:

• Badania językoznawcze nad rolą struktur językowych w procesach poznania i myślenia.

• Badania nad wpływem procesów komunikacji publicznej na funkcjonowanie systemów społ.

• Analizy Focault'a nad procesem parcelacji czasu i przestrzeni pod wpływem zmian społecznych, które doprowadziły do powstania nowożytnych systemów instytucjonalnych

• T. A. van Dijk i jego analizy nad rolą psychologicznego i społecznego kontekstu procesów komunikacji społecznej.

• J. Habermas – badania nad warstwą znaczeń i ich genezą w ramach kategorii „dyskurs nowoczesności”, „geneza sfery publicznej”, „typologia działań społecznych”, koncepcja „demokracji proceduralnej” i „racjonalności proceduralnej”.

• projekty społ.badań nad rolą języka w procesie kształtowania się systemów wiedzy.

3 NURTY ANALIZY DYSKURSU:

1. Analiza zorientowana społecznie

• Dyskurs – wypowiedz, tekst, kontekst, procesualność.

• Procesy komunikacji ujmowane w potrójnej perspektywie badawczej:

  • Analiza wpływu syt. komunikacyjnej na zachowania językowe.

  • wpływ dyskursu na rzeczywistość społ. na sferę działań jednostkowych i społ.

  • Badanie wzorców komunikacyjnych, np. stereotypy.

    • dyskurs jako interakcja społeczna i kontekst ją warunkujący.

1. Analiza zorientowana lingwistycznie

• Koncentruje się wokół badań nad tekstem pisanym, opisem strukturalnym na strategiach argumentacyjnych i systemach gramatycznych charakterystycznych np. dla poszczególnych mediów i kodów komunikacyjnych – dyskurs traktowany jest jako forma użycia języka.

• podejście formalistyczne, dyskurs bada się, jako strukturę językową

• M. Holidaya J. Sinclair i M. Coulthard

1. Analiza zorientowana krytycznie

• oprócz płaszczyzny opisowo- wyjaśniającej dodaje się jeszcze płaszczyznę normatywną.

• podejście interdyscyplinarne, w którym rozróżnienie na teorie, opis i zastosowanie staje się nieistotne.

POZIOMY ANALIZY:

• poziom języka:

przedmiotem analizy znaki, z których składa się wypowiedź – ciagi i kombinacje, w których występują. wykrywanie regularności w pojawianiu się pewnych słów, fraz i konstrukcji gramat.

definiuje język jako ogół morfemów i modeli konstrukcyjnych danego języka uzależnionych od siebie, bezpośrednio lub pośrednio służących porozumiewaniu się między członkami społeczeństwa mówiącymi tym samym językiem

• poziom tekstu; przedmiotem jest treść wypowiedzi, zawarty w niej obraz rzeczywistości. Opis wyznaczony jest prze kontekst którego znajomość jest wstępnym warunkiem nadania i zrozumienia komunikatu. Część znaczeń jest uchwytna dla uczestników komunikacji, ale dopiero

krytyczna analiza ukazuje znaczenia głębokie.

DYSKURS PUBLICZNY - zawęża kategorie do wypowiedzi publicznych. reinterpretuje, przekształca i tworzy się nowe sposoby wyrażania indywidualnych przekonań, uprzedzeń i emocji. zwraca się uwagę na nadawców komunikatów, media oraz odbiorców komunikatów. Interesują nas określone audytoria, nie poszczególne osoby. Mówiąc o nadawcach zwracamy uwagę na stereotypy, uprzedzenia, miejsce w strukturze społecznej. Jeżeli jakiś tekst jest powszechnie odbierany jako antysemicki , to jest to fakt społeczny, który musi być w analizie dyskursu brany pod uwagę. Nie można mówić o wyraźnej granicy między nadawcami a odbiorcami komunikatów w procesie społecznym – każdy jest nadawcą i odbiorcą w zależności od kontekstu.

Mokreśloną strukturę: określone tematy ( problemy, wątki, zworniki dyskursu)

Ponieważ struktura dyskursu (sieć zworników) odpowiada strukturze społecznej pamięci odbiorców i nadawców , to pewne zworniki odsyłają do zasobów kapitału kulturowego , społecznego, naukowego i symbolicznego w świecie społ.

Dyskurs z jednej strony ogranicza aktora społecznego, gdyż narzuca mu pewne schematy poznawcze i sądy wartościujące, a z drugiej pozostawia mu wolność interpretacji. Użyteczna kategorią jest „frame”, rama interpretacyjna /scenariusz. określa jak wyobrażamy sobie potencjalną sytuację- Kategoria ramy związana jest ze stereotypami

Analiza dyskursu (tekst wraz z jego kontekstem) pozwala na w miarę obiektywna interpretacje społecznego znaczenia określonych komunikatów adresowanych do szerszych audytoriów.

OBSZARY BADAŃ:

• opis funkcjonalnych i stylistycznych właściwości tekstów politycznych

• inwentarz strategii zachowań językowych wykorzystywanych na użytek propagandy Polit.

• manipulacyjny wymiar użycia języka w komunikacji społecznej

• werbalne i niewerbalne właściwości różnych praktyk dyskursywnych

POZIOM KOMUNIKACJI:

Dyskurs to najwyższa jednostka organizacji komunikacji. powstaje w grupie społecznej jako efekt interakcji, wpływa na ich komunikacyjne zachowania. W dyskursie mieszczą się systemy i systemy komunikacyjnych form i struktur. wewnątrz grupowa komunikacja jest systemem – najpierw stabilizuję się(wytwarza dyskurs)a potem dokonuje ekspansji na inne systemy(powstaje interdyskurs lub dyskurs dominujący).

Proces komunikacji rozpatrywane na 4 poziomach:

Analiza dyskursywna – ujęcie komunikacyjne

Analiza dyskursu pozwala na obiektywne ukazanie ,jakie znaczenie dla różnorodnych procesów społecznych ma tekst mówiony czy pisany. Język jest aktywnym czynnikiem, a nie biernym narzędziem, wpływającym na osobę która się stara przekazać znaczenie ,jak i na audytorium ,wywołując określone postawy i prowokując do działania. dyskurs wywołuje emocje, ma duże znaczenie dla kształtowania tożsamości etnicznej lub wrogich działań wymierzonych w jakąś grupę. Dyskurs wywołuje codzienną rozmowę, sposoby komunikacji w urzędach, artykuły prasowe, debaty parlamentarne itp.

Proponując krytyczną analizę dyskursu , jako jedną z metod badania przestrzeni komunikacyjnej społeczeństw współczesnych należy mieć na uwadze jej niedostatki. Może nim być podbudowa teoretyczna metody, iż nie jest neutralna i obiektywna, pytanie czy jest wolna od ocen wartościujących czy nie? Krytyczna analiza dyskursu może dostarczać badaczom wielu inspiracjo do badań empirycznych.

1. Analiza treści

Język - istotny warunek działania społ., mówienie i pisanie należy do kategorii zachowań społ. Ludzie dają świadectwo swoim dążeniom, postawom, ocenom sytuacji, wiedzy, elementy te współokreślają system społeczno – kulturowy, w którym żyje mówiący i piszący, i dlatego odzwierciedlają one nie tylko cechy osobowe autorów, ale także cechy ich społeczności zinstytucjonalizowane wartości, normy itp.

HISTORIA:

Pierwsze wzmianki - XVI w. analiza treści występuje jako „metoda badania tekstów o charakterze obiektywnym, systematycznym i ilościowym”. dywagacje na tematy teologiczne.

Pierwsza analiza treści w wymiarze ilościowym - w Szwecji w XVIII w. przeanalizowano około 90 hymnów nieznanego autora.

1910 r. I Zjazd Socjologiczny w Niemczech M. Weber, należy posługiwać się „nożyczkami i cyrklem” by iść w kierunku analiz ilościowych koncentrujących się na ich elementach wymiernych i pewnych.

Prawdziwym prekursorem: P. Lazersfeld, - zajmował się analizą prasy i propagandy w czasie I wojny światowej.

Początek XX w. zwiększona liczba publikacji prasowych na temat tej metody. II wojna światowa tworzyła zapotrzebowanie na naukowe opracowania informacji o wojnie. Przyniosła analizę przekazów i periodyków, aby wykryć i zdemaskować ośrodki sprzyjające Hitlerowi. Dokonywano analizy rozkładów tematów korzystnych dla wroga, porównywano pisma i audycje radiowe, słownictwo. analizowano także tytuły prasowe jak i nowo powstałe radio i kino oraz książki masowego nakładu.

Lata 30 XX w. rozkwit metody USA. szybki rozwój mediów elektronicznych, kryzys ekonomiczny oraz rozwój metody empirycznej..

Określenie naukowe „content analysis” pojawiło się XX w. Głównym ośrodkiem USA. Początki metody badawczej około 1945.

Walery Pisarek wyróżnia 6 okresów w rozwoju analizy zawartości w USA:

1. Czas do roku 1920 –pojedyncze „publikacje oparte na badaniach o charakterze obiektywnym, systematycznym i ilościowym”

2. Lata 1921 – 1940 wzrasta liczba publikacji opartych na analizie prasy. przedstawicielem i propagatorem metod empirycznych jest P.F. Lazarsfeld. Publikuje 1940 książkę: „Radio and the Printed Page”,

3. Lata czterdzieste co drugie badania tą metodą, co umożliwia jej bardzo szeroki rozwój.

4. Lata pięćdziesiąte –czas dominacji, gdzie badania innymi metodami zostają całkowicie wyparte przez analizę treści. pojawia się nazwisko B. Berelsona - 1952 wydaje książkę „Content Analysis In Communication Research” i jako pierwszy podaje definicję, którą do dzisiejszego dnia uznaje się za klasyczną i badania są opierane w głównej mierze na niej. konferencja dla: socjologów, psychologów, historyków, etnologów, antropologów i innych. Konferencje podsumowuje książka I. De Soola Poola „Trends In Content Analysis” z 1959

5. lata siedemdziesiąte techniki komputerowe służą jako jedno z narzędzi opracowywania badań opartych na analizie zawartości. program komputerowy może badać wiele zmiennych jednocześnie oraz zapamiętuje wyniki, które mogą być używane do porównywania ich z innymi badaniami bez uprzedniego ponownego wpisywania.

DEFINICJE:

Pierwsza: B. Berelson. na podstawie zestawu definicji, z którego wyciągnął cztery powtarzające się w nich cechy. Te cechy to:

• Syntaktyczność i asemantyczność - Musi uwzględniać tylko syntaktyczne (składniowe) i semantyczne (znaczeniowe) aspekty przekazu (…) „analiza zawartości ogranicza się na ogół do przedstawienia samej treści przekazu a nie posuwa się do bezpośredniego opisywania ukrytych intencji, jakie ta treść ma wyrażać ani też reakcji, jakie może wywoływać”. Walery Pisak .Obecnie warunek ten został odrzucony i analizuje się tzw. „drugie dno” przekazu.

• Obiektywność -(…) „kategorie analizy powinny być zdefiniowane tak precyzyjnie, aby różni badacze mogli stosować je do takiego samego zespołu treści, tzn. aby zapewnić uzyskiwanie przez nich takich samych wyników”. Według współczesnych badaczy. Dobra analiza treści powinna być obiektywna na poziomie swej rzetelności – tzn. taka sama klasyfikacja tego samego materiału przez różnych badaczy w różnym czasie.

• Systematyczność - zapewnia z jednej strony eliminację (…) analizy cząstkowej, stronniczej, w której wybiera się tylko te elementy treści, które potwierdzają tezę badacza – a z drugiej – osiągnięcie danych odpowiadających jakiemuś problemowi naukowemu czy hipotezie.

• Aspekt kwantytatywny - (…) jest być może najbardziej charakterystyczną cechą analizy zawartości. Określa częstość występowania lub pomijania danych kategorii.

Na podstawie 4 cech B. Berelson skonstruował definicję,: (W tłumaczeniu Walerego Pisarka) content analysis jest technika badawczą mającą na celu obiektywy, systematyczny i ilościowy opis jawnej treści informacji”.

Analizę treści można stosować, by określić zawartość gazety, książki, dokumentów osobistych, telewizji, radio i innych. można stosować także do filmów lub plakatów reklamowych. Jest ona klasyfikowana według różnych kryteriów i tak B. Berelson wyróżnia analizy służące:

• Do charakteryzowania treści przekazów,

• Do charakteryzowania formy przekazów,

• Do charakteryzowania nadawcy,

• Do charakteryzowania odbiorcy,

• Do charakteryzowania efektów przekazu.

Była to pierwsza klasyfikacja - nie jest to klasyfikacja doskonała.

uzupełniono DEFINICJĘ ANALIZY TREŚCI:

Zespół technik badawczych umożliwiających obiektywny, systematyczny i ilościowy opis przejawów ludzkich zachowań, na podstawie, którego wnioskuje się o motywacjach i charakterystyce socjologicznej autorów tych przekazów i dedukuje się jakie reakcje przekazy te mogą wywołać. Analiza treści może być analizą ilościową polegającą na badaniu frekwencji jawnych treści przekazu (zawartości) lub analizą jakościową badającą znaczenia (treści) całego przekazu lub jego większych części.

Sposoby rozumienia analizy treści:

• Technika badawcza, w której analizując teksty w sposób zobiektywizowany i systematyczny ustala i opisuje cechy językowe tekstów po to, aby na tej podstawie wnioskować o niejęzykowych właściwościach ludzi, zbiorowości, organizacji;

• Technika wyprowadzania wniosków na podstawie systematycznie i obiektywnie (reguły) określanych cech przekazu;

• Dotarcie, przez analizę treści komunikatu, do sposobu widzenia świata przez nadawcę jako wskazówki zrozumienia porządku jego działania.

Materiałem badawczym w analizie zawartości jest treść i forma przekazu.

Przedmiotem badań nie jest jednak przekaz ze względu a samego siebie, ale ZWIĄZKI zachodzące między nim a pozostałymi elementami procesu komunikacyjnego.

Analizując przekazy i porównując je ze sobą można ujawnić i określić następujące związki:

• Związki między cechami przekazu (forma, treść) a właściwościami (społecznymi, psychicznymi) nadawcy: studia nad osobowościami polityków np. porównanie przemówień Hitlera i Roosvelta dokonane przez White’a (1949); porównanie osobowości Kennedy’ego, Nixona i Chruszczowa (Sheidman 1963);

• Związki między treścią przekazów a rzeczywistością: w celu ujawnienia świadomych lub nieświadomych deformacji obrazu świata, np. zestawia się sprawozdania z różnych pism o tym samym wydarzeniu i porównuje z opisem odnotowanym przez obiektywnych obserwatorów.

• Związki między treścią i formą przekazów a kanałami komunikacji: analizy podobne do badania związków między treścią i formą przekazów a kanałami (przekaźnikami), którymi są transmitowane. Porównuje się rodzaje przekaźników, np. podobieństwa i różnice informacji w prasie, radio i TV tego samego kraju albo też podobieństwa i różnice serwisu informacyjnego różnych dzienników.

• Związki miedzy cechami przekazów a czasem ich powstania i aktualną sytuacją społeczno – polityczną: Rzadko stosowana Można uchwycić wpływ szczególnej sytuacji na treść i formę przekazu. Odmianą tego rodzaju zastosowania jest badanie przekazów z tego samego źródła, ale w różnych okresach. Można ujawnić trendy rozwojowe

• Związki między cechami przekazów a cechami odbiorców do których przekaz jest skierowany, bądź którzy są zdolni go zrozumieć i nań reagować: ocena wartości przekazów pod kątem ich zdolności do zaspokajania potrzeb i upodobań odbiorców. Porównywano np. treść pism kobiecych z zainteresowaniami – domniemanymi lub rzeczywistymi- kobiet.

zakres wniosków w analizie treści może dotyczyć:

• Nadawcy tekstu (np.jego intencji; uznawanego systemu wartości, określonych cech osobowościowych);

• Założonych przez nadawcę cech odbiorcy czy odbiorców (np. poziomu wiedzy, zainteresowań, uznawanych wartości), które bierze pod uwagę formułując komunikat;

• Przypuszczalnych reakcji odbiorcy na komunikat;

• Cech systemu społeczno – kulturowego, w którym tekst powstał lub do którego jest adresowany;

Badacze podzielili się na dwa obozy: zajmujących się analizą ilościową i analizą jakościową. Wiąże się to z szerszym teoretycznym rozróżnieniem na: komunikację reprezentacyjną (badacze zajmują się wypowiedziami, które nie powstały na zamówienie, bada się argumenty) i komunikację instrumentalną (badacze starają się rozszyfrować intencję nadawcy). W życiu każdy pojedynczy akt komunikacji ma aspekt zarówno reprezentacyjny jak i instrumentalny.

ILOŚCIOWA I JAKOŚCIOWA ANALIZA TREŚCI

• Ilościowa analiza treści: kładzie nacisk na częstotliwość z jaką wybrane symbole występują: częstość z jaką symbole są przedstawione: pochlebnie, obojętnie, negatywnie; intensywność, z jaką te symbole występują; przeprowadza się ją na dużych próbach wybranych losowo; uniwersum jest duże, badacz interesuje się treścią, budową przekazu, nie jej przesłaniem; stosuje się sformalizowane kategorie; bada się raczej proste tematy, stosuje się metody statystyczne.

• Jakościowa analiza treści: służy przede wszystkim badaniu intencji nadawcy danej treści; analizuje się kategorie występujące często, ale także zajmuje się analizą treści pomijanych; przeprowadza się na małych, niekompletnych próbach; uniwersum pokrywa się z korpusem badania; analizuje przejawy treści jej głębszą warstwę; stosuje mało sformalizowane kategorie; bada tematy bardzo złożone; rzadko stosuje się metody statystyczne.

Wymagania wobec analizy treści

Systematyczność i kompletność są warunkiem trafności wyników. systematyczne, podporządkowane ustalonym regułom i standaryzowanym procedurom postępowania może zapewnić obiektywność analizy

Trzy fazy analizy zawartości:

1. analiza wstępna

2. wykorzystanie materiału poddawanego badaniu

3. opracowanie wyników zawierające także interpretację i wnioskowanie

1. Analiza wstępna

fazą planowania, odpowiada etapowi konceptualizacji i wysuwania hipotez badawczych, ma na celu operacjonalizację wyjściowych pomysłów dopracowanie dokładnego wykazu operacji badawczych i skonstruowanie narzędzi. 3 zadania:

• Sformułowanie celów i hipotez badawczych

• Wybór przekazów poddanych badaniu

• Wybór jednostek analizy, opracowanie klucza kategoryzacyjnego, na których opierać się będzie analiza i interpretacja wyników

Wybór przekazów poddanych badaniu – podstawą analizy jest zbiór przekazów, który określamy mianem badanego uniwersum. Gdy zostanie określone uniwersum – trzeba ustalić, które materiały poddamy analizie, (jeśli uniwersum jest zbyt obszerne) – jest to korpus.

Reguły tworzenia korpusu:

• Zasada wyczerpania – należy dotrzeć do wszystkich ustalonych elementów, nawet jeśli są nieadekwatne, czy trudno dostępne.

• Zasada reprezentatywności – najlepiej jeśli próba wybrana jest losowo, ale nie zawsze ten warunek musi być spełniony.

• Zasada homogeniczności – wybrany materiał musi być jednorodny (np. tylko dane pismo, tylko reklamy telewizyjne)

• Zasada trafności – materiał musi być w ten sposób dobrany aby mógł być adekwatnym źródłem informacji dla przyjętych zadań badawczych.

• Formułowanie hipotez i celów badawczych – analiza treści jest techniką pracochłonną i długotrwałą, stąd trzeba bardzo dokładnie określić cel badania i sformułować hipotezy, aby po wykonanej pracy nie okazało się że wyniki nie przystają do tego co sobie założyliśmy.

• Wybór jednostek analizy i określenie zasad pomiaru – jednostkami analizy nazywamy te elementy zawartości przekazu, które są w trakcie analizy klasyfikowane według kategorii przyjętego klucza.

• Wybór jednostek analizy zostaje zdeterminowany przez hipotezę operacyjną. Jeśli analizowanymi przekazami są teksty słowne, jednostką analizy może być litera, morfem, semantem, wyraz, zdanie, sąd, akapit, postać, cała wypowiedź. Jeśli analizujemy obrazy jednostką analizy mogą być: symbol, postać, kolor, układ, wypowiedź.

• Za typowe rodzaje pomiaru można uznać określenie częstości występowania (frekwencja) różnych jednostek analizy, określenie wielkości analizowanych jednostek, określenie intensywności cech jednostek analizowanych.

Jednostki analizy:

• Litera – jest z nią najmniejszy problem przy kategoryzacji, można zliczać litery automatycznie; jej znaczenie w analizach socjologicznych jest niewielkie, ale po częstości występowania określonych liter w tekście można wnioskować o stylu.

• Morfem – najmniejsza cząstka wyrazu mająca znaczenie leksykalne lub gramatyczne; bardzo rzadko stosuje się to jako jednostkę analizy, bo wymaga to od kodującego dobrego przygotowania językoznawczego. Ułatwia grupowanie wyrazów w rodziny (kłopoty przy wykorzystaniu komputera ze względu na oboczności). Morfem znajduje zastosowanie kiedy chce się badać trudność tekstu i tematykę tekstu.

• Wyraz – uznawany jest najczęściej za najmniejszą jednostkę analizy, bierze się pod uwagę wszystkie wyrazy albo tylko nazwy własne: imiona, nazwiska, miejscowości, kraje, instytucje, itp. Słabością wyrazu jako jednostki jest jego wieloznaczność oraz sposób w jaki może być użyty ironicznie, przenośnie itp.

• Sąd bardzo trudno go zdefiniować i zastosować w analizie

• Zdania – trudno poddawane są analizie ponieważ są bardzo zróżnicowane (od jednego słowa do kilkudziesięciu wyrazów)

• Akapit – trudnością jest podział tekstu na akapity ponieważ nie zawsze jest on zgodny z podziałem graficznym. Korzysta się w badaniach zrozumiałości lub popularności tekstów.

• Postać – łatwo ją zdefiniować, zidentyfikować w przekazie i skategoryzować

• Wypowiedź dobrze się klasyfikuje według kryterium gatunku, autorstwa tematyki, nastawienia. Jednostki analizy będą tylko wtedy skuteczne jak zostaną prawidłowo zdefiniowane a klucz kategoryzacyjny odpowiednio zbudowany.

Klucz kategoryzacyjny zawiera kategorie podporządkowane celowi badań, istocie problemu badawczego, wstępnym hipotezom, muszą być dostosowane do charakteru badanego materiału. Klucz kategoryzacyjny powinien być:

• Rozłączny i wyczerpujący – każdy element winien być zaliczony do jednej kategorii, a kategorie te nie powinny się przenikać, a razem winny wyczerpywać cały zakres kryterium podziału.

• Dostosowany do badanego materiału

• Obiektywny i rzetelny – aby badacze nie mieli wątpliwości gdzie zaklasyfikować dany przekaz

• Bogaty i odkrywczy

Berelson do klasy kategorii treściowych zaliczył:

• Nastawienie (jak temat jest traktowany)

• Uzasadnienie (na jakiej podstawie dokonuje się klasyfikacji nastawień)

• Wartości (jakie odkrywa się wartości, cele, pragnienia)

• Metody (jakich środków się używa aby osiągnąć cel)

• Cechy (służące do opisu ludzi)

• Bohater (przedstawienie osoby działającej)

• Autorytet (w czyim imieniu formułuje się wypowiedzi)

• Źródło (skąd pochodzi komunikat)

• Adres (do kogo jest skierowany)

• Lokalizacja (gdzie rozgrywa się akcja)

• Czas (kiedy rozgrywa się akcja)

• Konflikt (jakie są jego źródła)

Interpretacja tekstu

• Poszukiwać będziemy odpowiedzi na pytanie „Dlaczego tekst jest tak właśnie zbudowany” „Co wyjaśnia jego wątki i strukturę”

• Zaczynamy od wstępnego rozpoznania całości, określenia o co chodzi w tekście, jaki jest jego nadrzędny sens

• Analizujemy sytuację (kontekst) komunikacyjną – kto? Do kogo? I w jakiej sytuacji mówi? I staramy się określić, w jakim stopniu zmienia ona ogólne społeczno-kulturowe sensy

• Analizujemy poszczególne elementy tekstu (zdania, wątki itp) i stawiamy hipotezy interpretacyjne, weryfikujemy je analizując pozostałe (inne)

• Dokonujemy uogólnienia zebrania rozproszonych wcześniej informacji w całość syntetyzujemy wcześniejsze kategorie (hipotezy)

• Podsumowujemy krótko swoje ustalenia, określamy wynikające z całej naszej pracy tezę interpretacyjną, zawsze należy powoływać się na tekst i unikać gołosłownych spekulacji