Zróżnicowanie świata organizacji - przedsiębiorstwa a instytucje.

Istnieje wiele słów łacińskich i greckich, od których może pochodzić termin organizacja. Do najczęściej cytowanych w literaturze można zaliczyć:

- łacińskie organisatio - system.

- łacińskie organella - wyspecjalizowana część komórki biologicznej.

- greckie organikos - wytworzony za pomocą narzędzia.

- greckie organon - nardzędzie, instrument, przyrząd, organ.

W literaturze przedmiotu istnieje bardzo dużo definicji słowa organizacja. Jednak większość autorów wysuwa na plan pierwszy dwa elementy:

- Organizacja jest to grupa osób.

- Działania osób tworzących grupę podlegają koordynacji.

Według L. Krzyżanowskiego organizacje:

- Są stworzone przez ludzi.

- Ludzie działają w nich poprzez systemy materialno-techniczne.

- Są powołane do realizacji indywidualnych i zbiorowych celów.

- Ze względu na cele następuje w nich podział pracy, funkcji i ról, kształtuje się wewnętrzna struktura.

- Mają człon kierowniczy, którego zadaniem jest koordynacja przez planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrolowanie w celu osiągnięcia efektu synergetycznego ( synergicznego ).

- Są zdolne do samodzielnego określania i modyfikowania celów oraz sposobów ich realizacji.

- Charakteryzują się ekwifinalnością - osiąganiem ustalonych celów końcowych różnymi drogami.

- Są zinstytucjonalizowane - wyodrębnione przestrzennie, ekonomicznie i prawnie - oraz charakteryzują się formalizacją celów, funkcji i struktury.

- Są względnie wyodrębnione z otoczenia ( systemy otwarte ).

- Są zdolne do odnowy, wymiany składników, zwiększania swojej sprawności.

Słowo ' organizacja ' występuje w trzech różnych znaczeniach:

1. Rzeczowym - oznacza rzecz zorganizowaną, czyli twór złożony z ludzi wyposażony w zasoby, powołany do realizacji celu. Cechą charakterystyczną jest tu uwypuklenie struktury rzeczowej i ukazanie rzeczy, którym jest przypisana cecha ' zorganizowania '. W znaczeniu rzeczowym słowo organizacja to tyle co instytucja.

2. Atrybutowym - oznacza cechę instytucji, cechę rzeczy zorganizowanej, właściwość, przymiot, atrybut. Cechę polegającą na tym, że rzecz zorganizowana, czyli instytucja ma ład, skład, porządek, każdy wie kto komu podlega, co ma robić i dlaczego. W znaczeniu atrybutowym słowo organizacja jest pochwałą instytucji. Synonimem atrybutowego rozumienia organizacji jest struktura organizacyjna.

3. Czynnościowym - słowo organizacja oznacza tyle co organizowanie, czy klejenie z elementów jakichś całości - takich, że elementy przyczyniają się do powodzenia tej całości. Organizacja jest tu więc czynnością - organizowaniem lub zorganizowaniem ( cykl działania zorganizowanego ). Instytucje to rzeczy zorganizowane, złożone z co najmniej dwóch ludzi połączonych ' wiązką wspólnych celów wraz z zasobami, których ludzie ci używają w sym działaniu '.

W literaturze przedmiotu wyodrębnienia rodzaje instytucji według różnych kryteriów. Na ogół przyjmuje się, że do najczęściej spotykanych instytucji należą:

- Instytucje polityczne, związane z realizacją celów polityki.

- Instytucje gospodarcze, ich celem jest udział w procesach produkcji wi wymiany dóbr materialnych.

- Instytucje społeczne, zaspokajają inne aniżeli polityczne i gospodarcze potrzeby np. szkoły, szpitale, sanatoria.

- Instytucje rodzinne, cele związane z ' procesami reprodukcji życia społecznego ' - rodzina i gospodarstwa domowe.

W dotychczasowym dorobku nauk o zarządzaniu występuje luka w zakresie kryteriów typologii organizacji i prowadzenia wyczerpujących analiz, obejmujących tak odmienne typy organizacji, jak organizacje:

- Gospodarcze, zawsze nastawione na osiąganie i pomnażanie korzyści finansowych, czyli kreujące zysk.

- Pozagospodarcze, inaczej niedochodowe, z zasady świadczące nieodpłatnie usługi na rzecz wszystkich obywateli, lokalnych społeczności lub określonych grup społecznych.

Przedsiębiorstwo stanowi wyodrębniony prawnie i finansowo podmiot gospodarczy działający w trzech celach:

- W sferze marketingu, przygotowania i zakupu czynników produkcji.

- W sferze organizacji przetwarzania czynników produkcji w gotowe wyroby lub usługi.

- W sferze sprzedaży i serwisowej obsługi klientów.

Podział przedsiębiorstw.

Z punktu widzenia własności środków produkcji:

- Przedsiębiorstwa jednego właściciela.

- Spółki.

- Przedsiębiorstwa spółdzielcze.

- Przedsiębiorstwa państwowe i samorządowe.

Ze względu na charakter produkcji przedsiębiorstwa dzielimy na:

- Wydobywcze.

- Przetwórcze.

Z punktu widzenia wielkości przedsiębiorstwa dzielimy na:

- Wielkie.

- Duże.

- Średnie.

- Małe.

Biorąc pod uwagę stopień specjalizacji wyróżnić można przedsiębiorstwa:

- Branżowe o produkcji jednorodnej i zróżnicowanej.

- Przedsiębiorstwa wielobranżowe.

Z punktu widzenia organizacji i zarządzania przedsiębiorstwa dzielimy na:

- Jednozakładowe.

- Wielozakładowe ( grupujące wiele zakładów ).

Typy własnościowe przedsiębiorstw i ich cele.

- Przedsiębiorstwo prywatne bez najemnej siły roboczej ( najczęściej przedsiębiorstwo rodzinne ) - w tym typie przedsiębiorstwa nie ma podziału na właścicieli, menedżerów i pracowników, a więc nie występuje konflikt interesów.

- Przedsiębiorstwo prywatne jednoosobowe - przedsiębiorstwo posiadające jednego właściciela, ale zatrudniające najemną siłę roboczą. Właściciel i pracownicy mają przeciwstawne interesy. Właściciel jest zainteresowany maksymalizacją dochodów, zaś pracownicy maksymalizacją płac.

- Przedsiębiorstwo prywatne na częściach ułamkowych ( partnerskie ) - jest spółką jawną lub spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, rzadko spółką akcyjną. Posiada następujące cechy:

* Niewielką liczbę właścicieli.

* Przejrzystą strukturę udziałów, co pozwala precyzyjnie określić zakres uprawnień decyzyjnych umocowanych na prawie własności.

* Prawie zawsze wyłączny udział we własności tak zwanych inwestorów aktywnych.

Wpływa kadry menadżerskiej na kształtowanie się celów przedsiębiorstwa jest znikomy, poniważ jest ona najemną siłą roboczą - nie posiada udziałów we własności. Pojawia się konflikt płacowy w strukturze i wysokości płac między średnią klasą menedżerów i pracownikami. Pojawia się ścisłe uzależnienie płac menedżerów od wyników ekonomicznych przedsiębiorstwa.

W grupie właścicieli pojawia się konflikt interesów z uwagi na czerpanie dochodów w dwóch formach:

- W postaci wynagrodzeń.

- Udziałów w zyskach i we wzroście wartości przedsiębiorstwa.

Sprzeczności te nie mają antagonistycznego charakteru jeśli istnieje długookresowa identyfikacja właściciela z przyszłością firmy.

- Przedsiębiorstwo prywatne jako własność na częściach ułamkowych jako korporacja - jest to spółka akcyjna, która jest zwykle przedsiębiorstwem dysponującym dużym kapitałem. Występują w niej trzy grupy społeczne:

* Właściciele.

* Menedżerowie.

* Pracownicy.

Reprezentujące zwykle odmienne interesy.

- Spółka pracownicza organizowana prawnie w formie spółki akcyjnej lub z o.o. odpowiada spółdzielniom pracy – pracownicy są w tym przypadku udziałowcami.

- Przedsiębiorstwo państwowe i komunalne - w tego typu przedsiębiorstwach opartych na tak zwanej wspólnej własności niemożliwe jest jednoznaczne określenie grupy właścicieli środków produkcji. Powoduje to brak możliwości przekształcenia tradycyjnego celu właściciela kapitału na cele szczegółowe.

W sektorze publicznym wyodrębnia się następujące rodzaje organizacji:

- Państwowe jednostki budżetowe.

- Państwowe fundusze celowe.

- Agencje rządowe.

- Państwowe szkoły wyższe.

- Państwowe instytucje kultury.

- Inne państwowe jednostki sektora publicznego.

- Komunalny sektor publiczny.

Sektor publiczny obejmuje:

- Organy władzy publicznej.

- Organy administracji rządowej.

- Organy kontroli państwowej i ochrony prawa.

- Sądy i trybunały.

- Jednostki samorządu terytorialnego i ich organy.

- Związki.

- Jednostki budżetowe.

- Zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych.

- Fundusze celowe.

- Państwowe szkoły wyższe.

- Jednostki badawczo - rozwojowe.

- Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej.

- Państwowe lub samorządowe instytucje kultury.

- Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

- Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i zarządzanie przez nie fundusze.

- Narodowy Fundusz Zdrowia.

- Polska Akademia Nauk i jen jednostki organizacyjne.

- Osoby prawne utworzone na postawnie odrębnych w celu wykonania zadań publicznych z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

Organizację publiczną można zdefiniować jako społeczno-ekonomiczny system, którego podsystemy celów i wartości , psychospołeczny, materialno-techniczny oraz podsystem struktury, a przede wszystkim podsystem zarządzania oraz relacje ze środowiskiem zewnętrznym wyróżniają się publicznością jako immanentną cechą, odróżniającą ją od innych typów organizacji.

Organizacjami pozarządowymi w rozumieniu Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie są osoby prawne lub jednostki niemające osobowości prawnej, utworzone na podstawie przepisów ustaw, w tym fundacje i stowarzyszenia, które nie działają w celu osiągnięcia zysku i nie są jednostkami sektora finansów publicznych w rozumieniu przepisów o finansach publicznych.

Wśród organizacji pozarządowych działających w oświacie można wymienić:

- Organizacje prowadzące szkoły ( do czasu programy Mała Szkoła były to szkoły niepubliczne ).

- Organizacje działające przy szkołach publicznych.

- Organizacje wspierające wychowanie i edukację.

Organizacje prowadzące szkoły.

Stowarzyszenia mogą prowadzić szkoły niepubliczne, a więc takie, w których pobierane jest czesne jak i publiczne, a więc bezpłatne.

Istnieją trzy organizacje zrzeszające większość szkół niepublicznych są to:

- Społeczne Towarzystwo Oświatowe.

- Krajowe Forum Oświaty Niepublicznej.

- Rada Szkół Katolickich.

Organizacje działające przy szkołach. Przy niektórych szkołach publicznych działają organizacje pozarządowe o zasięgu lokalnym takie jak:

- Stowarzyszenia wychowanków.

- Stowarzyszenia rodziców.

- Inne stowarzyszenia.

- Fundacje szkolne.

Organizacje wspierające wychowanie i edukację.

Najczęściej są to organizacje ogólnopolskie o działalności dwojakiego rodzaju:

- Nastawionej bezpośrednio na dzieci i młodzież.

- Nastawiona na wspieranie rozwoju nauczycieli i wprowadzenie nowych programów.

Atuty organizacji pozarządowych:

- Niezależność działania.

- Dobre rozeznanie potrzeb społecznych, których nie sposób dostrzec ' z góry '.

- Niekonwencjonalne metody działania.

- Niższe koszty działania dzięki pracy wolontariuszy.

- Oparcie w ruchu innych organizacji pozarządowych zarówno polskich jak i zagranicznych.

- Możliwość korzystania z różnych źródeł finansowania.