UKŁAD WSPÓŁCZULNY
AMINY ENDOGENNE
Tyrozyna
↓ hydroksylaza tyrozyny
3,4 – Dihydroksyfenyloalanina (lewodopa)
↓ dekarboksylaza aminokwasów aromatycznych
Dopamina
↓ β - hydroksylaza dopaminy
Noradrenalina
↓ N - metylotransferaza
Adrenalina
Adrenalina
- najlepiej stosować podskórnie lub domięśniowo
Działanie:
dodatnie działanie ino-, dromo-, chrono- tropowe β1
odruchowa bradykardia
skurcz naczyń skóry, śluzówek, narządów trzewnych α1
rozkurcz naczyń mięśni szkieletowych, wieńcowych i wątroby β2
umiarkowany skurcz naczyń żylnych
małe dawki → ciśnienie tętnicze ↓
duże dawki → ciśnienie skurczowe ↑ oraz rozkurczowe ↓
rozkurcz mięśni gładkich oskrzeli, naczyń, ukł. moczowego, jelit, śledziony, macicy
(z wyjątkiem zwieraczy) β2
rozszerzenie źrenic α1
efekty metaboliczne ↑: zużycie tkenu, hiperglikemia, lipozliza
efekt ośrodkowy na zasadzie odruchów
Wskazania:
połóżnictwie
wstrząs anafilaktyczny, septyczny
stany astmatyczne
anemizacja śluzówek - miejscowo
dodatek do leków znieczulenia miejscowego
reanimacja ( iv po rozcieńczeniu ! )
Przeciwwskazania:
choroba wieńcowa oraz miażdżyca naczyń mózgowych
niewydolność serca
nadpobudliwość
cukrzyca
Działania niepożądane:
zaburzenia OUN, choć nie przenika przez barierę krew-mózg np. drżenia, bóle głowy, lęk
zaburzenie oddychania i rytmu serca
nagły wzrost ciśnienia (wylewy śródczaszkowe)
Noradrenalina
- silny agonista receptora α, działan na β1, słabiej na β2
- stosowana we wlewie ciągłym 1-4 mg, działa krótko i słabiej od adrenaliny
Działanie:
ciśnienie skurczowe i rozkurczowe ↑
skurcz naczyń mięśni szkieletowych, wątroby, skóry, nerek
odruchowa bradykardia
rozkurcz naczyń wieńcowych
efekty metaboliczne dopiero w dużych dawkach
Wskazania:
wstrząs normowolemiczny (anafilaktyczny, toksyczny, septyczny) w powolnym wlewie dożylnym, bo po injekcji w bolusie powoduje wzrost ciśnienia tylko przez kilka minut
dodatek do znieczulenia miejscowego
Przeciwwskazania:
wstrząs oligowolemiczny
nadciśnienie
znieczulenie halotanem
łączenie z innymi aminami katecholowymi
Działania niepożądane:
zaburzenia rytmu serca
martwica miejscowych tkanek
zblednięcie powłok
bóle głowy
Dopamina
- prekursor adrenaliny i noradrenaliny
- działanie zależy od dawki
Działanie:
małe dawki (<10μg/kg/min we wlewie dożylnym) receptor D1→ rozkurcz naczyń nerek
duże dawki na receptor β1 → stymulacja serca, wzrost siły skurczu
największe dawki na receptor α1 → skurcz naczyń krwionośnych, wzrost ciśnienia (niekorzystne działanie)
po dłuższym stosowaniu → desensybilizacja
Wskazania:
wstrząs hipowolemiczny i kardiogenny
Haloperidol – antagonista receptora dopaminergicznego
SELEKTYWNI AGONIŚCI RECEPTORA α1
1) Do stosowania ogólnego
Fenylefryna / Neosynefryna - działa słabiej, ale dłużej od adrenaliny
Etylefryna (Effortil pochodna fenylefryny)
Midodryna (Gutron) – rzadko stosowana, ale skuteczna przy podaniu doustnym
Metoksamina – silna reakcja pilomotoryczna
Mefentermina
Metaraminol pośrednie działanie sympatykomimetyczne
Działanie:
silny skurcz naczyń krwionośnych, opór obwodowy ↑ → ciśnienie tętnicze ↑
odruchowa bradykardia
Wskazania:
ostre stany podciśnienia (wstrząs normowolemiczny)
zapaść naczyniowa
dodatek do znieczulenia miejscowego
anemizacja błon śluzowych
zapalenie błony śluzowej nosa, gardła, zatok i spojówek – działanie miejscowe i p/obrzękowe
obniżenie ciśnienia śródczaszkowego
okulistyka – zapalenie przedniego odcinka błony naczyniowej
- w diagnostyce
- rozszerzenie źrenic
Przeciwwskazania:
nadczynność tarczycy
guz chromochłonny nadnercza
przerost gruczołu krokowego z zaleganiem moczu
Działania niepożądane:
kołatanie serca
zaburzenia rytmu
skurcz pęcherza moczowego
2) Do stosowania miejscowego
Pochodne imidazoliny:
Nafazolina
Oksymetazolina
Tetryzolina
Tramazolina
Ksylometazolina
Wskazania:
obrzęk śluzówek
SELEKTYWNI AGONIŚCI RECEPTORA α2
- głównym zastosowaniem jest nadciśnienie tętnicze oraz tłumienie objawów zespołu abstynencyjnego
Brimomidyna – w jaskrze z otwartym kątem przesączania
Ośrodkowe działanie:
Klonidyna
Działanie:
pochodna imidazolu
pobudza postsynaptyczne receptory adrenergiczne w obrębie jądra pasma samotnego co
osłabia pobudzenie układu współczulnego
Wskazania:
już w małych dawkach obniża ciśnienie i częstość pracy serca
Działania niepożądane:
sedacja
suchość w ustach
zaburzenia ortostatyczne
retencja sodu (obrzęk)
obniżenie libido i potencji
nagłe odstawienie powoduje objaw rebound – skoki ciśnienia
α-Metyldopa → α-Metylnoradrenalina – w nadciśnieniu u kobiet w ciąży
- dz. niepożądane j.w. + anemia hemolityczna, hepatotoksyczność
Rezerpina - zmniejsza zdolność gromadzenia katecholamin w pęcherzykach synaptycznych
- stosowana z lekami moczopędnymi w celu obniżenia cisnienia
- w dużych dawkach powoduje depresje i objawy choroby Parkinsona
- dz. niepożądane: choroba wrzodowa, astma oskrzelowa
Guanfacyna
Guanabenz
LEKI SYMPATYKOMIMETYCZNE O DZIAŁANIU POŚREDNIM
Tyramina
Metylosiarczan amezyny
Amfetamina – silne działanie psychostymulujące, hamuje łaknienie, może rozwinąć się tolerancja
Kokaina
Efedryna
- nie powinna być stosowana systemowo
Działanie:
pobudza receptory α i β bezpośrednio i pośrednio → hamuje wychwyt zwrotny NA i hamuje MAO czyli wydzielanie NA do szczeliny synaptycznej ↑
silnie działa na receptory β i wyraźnie pobudza OUN
w przeciwieństwie do NA i A jest aktywna po podaniu doustnym
ciśnienie tętnicze ↑
pojemność wyrzutowa serca ↑
rozkurcz mięśni oskrzeli
Wskazania:
astma
bradykardia i bloki przewodnictwa
moczenie nocne (skurcz zwieracza pęcherza moczowego)
powikłania znieczulenia (kiedy spada ciśnienie)
anemizacja miejscowa śluzówek
stany spastyczne
Przeciwwskazania:
nadczynność tarczycy
cukrzyca
Tachyfilaksja – wielokrotne stosowanie szczególnie w dużych dawkach powyższych substancji powoduje, że układ nerwowy nie nadąża z syntezą nowych cząsteczek noradrenaliny, dlatego coraz mniej noradrenaliny jest uwalnianej do szczeliny synaptycznej
NIESELEKTYWNI ANTAGONIŚCI RECEPTORA α1
Syntetyczne:
Fentolamina
Tolazolina
Fenoksybenzamina - w łagodnym przeroście gruczołu krokowego
Alkaloidy sporyszu:
- są to częściowi agoniści i częściowi antagoniści receptora α-adrenergicznego, dopaminergicznego
i serotoninergicznego
Ergotamina – w migrenie
Dihydroergotamina – w zaburzeniach rotostatycznych, działanie przeciwzakrzepowe (razem z heparyną)
Ergotoksyna – składa się z ergokrystyna, ergokornina, ergokryptyna
Dihydroergotoksyna – w zaburzeniu krążenia mózgowego u starszych z nadciśnieniem, objawowa terapia
zespołu szyjnego
Dihydroergokryptyna
Bromokryptyna agoniści receptora dopaminergicznego, w leczeniu Parkinsona
Działania niepożądane:
nudności i wymioty (efekt dopaminergiczny)
dihydroergotoksyna – dolegliwości żołądkowo-jelitowe, suchy nos, spadek ciśnienia
dihydroergotamina - długotrwałe stosowanie może powodować zgorzel (gangrenę)
Przeciwwskazania dla nieuwodornionych alkaloidów:
niewydolność nerek i wątroby
nadciśnienie
choroby naczyń
ciąża i okres karmienia
ciężka niewydolność wieńcowa
Fenoksybenzamina – powoduje nieselektywną nieodwracalną blokadę receptora α (długie ziałanie)
- w neurogenne zaburzenia oddawania moczu i w guzie chromochłonnym
Pochodne hydrazynoftalazyny:
- hamowanie ośrodków naczynioruchowych, rozkurcz mięśni gładkich naczyń, blok odruchów z baroreceptorów
- stosowane w nadciśnieniu w przebiegu zatrucia ciążowego
SELEKTYWNI ANTAGONIŚCI RECEPTORA α1
Pochodne chinazoliny:
Prazosyna - w nadciśnieniu tętniczym i chorobie Raynauda
Terazosyna – w nadciśnieniu tętniczym korzystnie na lipidogram
Doksazosyna - w łagodnym przeroście gruczołu krokowego i nadciśnieniu
Tamsulosyna – w łagodnym przeroście gruczołu krokowego
Alfuzosyna
Bunazosyna
Kamsulosyna
Inne:
Urapidil – działa obwodowo, ale także ośrodkowo obniża ciśnienie krwi przez receptor 5-HT1A
Ketanseryna
Indoramina
SELEKTYWNI ANTAGONIŚCI REEPTORA α2
Idazoksan
Johimbina
Rauwolscyna
NIESELEKTYWNI AGONIŚCI RECEPTORA β
Izoprenalina
Działanie:
nie ma na rynku !
silnie pobudza β1 (serce) i β2 (oskrzela, naczynia i macica)
dodatnie działanie ino- i chrono- tropowe
opór naczyń obwodowych ↓
Wskazania:
bradykardia
bloki przewodnictwa
stany spastyczne oskrzeli
reanimacja przy asystolii
Przeciwwskazania:
tachykardia
nadciśnienie
nadczynność tarczycy
znieczulenie ogólne środkami zawierającymi chlor
Działania niepożądane:
zaburzenia rytmu serca
napady dusznicy bolesnej
nadmierne pocenie się
obniżenie ciśnienia
niepokój (działanie na OUN)
Orcyprenalina
- działa słabiej, ale dłużej od izoprenaliny
Wskazania j.w.
Dobutamina
Działanie:
preparat syntetyczny otrzymywany z izoprenaliny, analog dopaminy
działa silniej inotropowo dodatnio od dopaminy, ale wpływ na naczynia jest słabszy, bo działanie α-adrenergiczne lewoskrętnego enancjomeru jest znoszony przez znaczny antagonistyczny wpływ prawoskrętnego enancjomeru na receptory β2
pobudza wybiórczo β1
opór obwodowy ↓, ale nie wpływa na ciśnienie tętnicze
po dłuższym stosowaniu → desensybilizacja
Wskazania:
wstrząs kardiogenny (we wlewie kroplowym) lek I-go wyboru
wstrząs septyczny
po operacjach kardiochirurgicznych
Działania niepożądane:
nadmierne przyspieszenie serca i pobudzenie ektopowe
SELEKTYWNI AGONIŚCI RECEPTORA β2
Salbutamol – w stanach spastycznych np. astmie oraz w położnictwie w poronieniu zagrażającym
(hamuje skurcze macicy)
Salmetarol – w stanach bronchospastycznych
Fenoterol – broncholityk i tokolityk (w zagrażającym poronieniu lub przedwczesnej akcji porodowej)
Formoterol
Reproterol
Terbutalina - receptor β2 oskrzelowy
Bametan (nieobecny na rynku) - receptor β2 naczyniowy
Tulobuterol
Prokaterol
Pirbuterol
Albuterol
Bitolterol
Ritodryna – tylko w położnictwie
Przeciwwskazania:
nadwrażliwość
ciąża
dzieci < 6 r.ż.
ostrożnie w niewydolności serca i tyrotoksykozie
Działanie niepożądane:
kołatanie serca lub zaburzenia rytmu
hipokaliemia
paradoksalne skurcze oskrzeli
drżenie mięśniowe
Ksamoterol – agoantagonista receptora β
ANTAGONIŚCI RECEPTORA β
I GENERACJI – blokują niewybiórczo oba główne typy receptorów β-adrenergicznych
Propranolol Pindolol
Timolol Oksprenolol szczątkowe działanie
Nadolol Alprenolol sympatykomimetyczne
Sotalol Penbutolol
II GENERACJI – kardiowybiórcze (bardziej blokują receptory β1)
Metoprolol
Bisoprolol
Betaksolol
Praktolol
Acebutolol
Celiprolol – działa również agonistycznie na receptor β2 (znosi kurczący wpływ np. propranololu)
III GENERACJI – dodatkowe korzystne działanie prowadzące do rozkurczu mięśni gładkich
Związane z blokadą receptora α1: Związane z uwalnianiem NO:
Labetalol Nebiwolol
Karwedilol Niewyjaśnione działanie:
Dilewalol Bucindolol