ZBOŻA Jęczmień: jary i ozimy, dwa podgatunki( wielorzedowy- sześcio i cztero, dwurzędowy). Ostrogi w jęczmieniu są b. Dobrze wykształcone. Owies: wiecha, a nie kłos (pasza dla koni, płatki owsiane), wysoka zawartośc tłuszczu. Skład chemiczny ziarna  zbóż( białko ogólne 10-16%, węglowodany 66-83%, tłuszcze 1,6-5,6%owies,  5,2% kukurydza, s. Mineralne 1,5-4,5%, błonnik2,1%-11, 7%-owies) 28-52g-masa tys. ziaren Kukurydza- rośl. Dnia krótkiego, jednopienna-oba kwiatostany na jednej roślinie(kolba-żeńska) Podgatunki:1)pastewna (tzw.koński ząb); 2)zwyczajna (szkilsta); 3) cukrowa; 4) pękająca. 1) na ziarno np. wys plon ziarna;2) na kiszonkę np. odpornosc na wyleganie ROŚLINY OKOPOWE Klasa:dwuliścienne, rząd: trędownikawce; rodzina: psiankowate; rodzaj: ziemniak; gatunek: ziemniak uprawny. Ziemniak: cechy odmianowe-zabarwienie kwiatów; kwiatostan-grono; jagody ziemniaka; pochodzi z Peru i Boliwi, proces tuberyzacji-powstanie bulw(gdy rośl. Zaczyna kwitnąć)-z pedów podziemnych. Ziemniak-czołowa Polska uprawa (7% pow. Zasiewów) Skład chemiczny bulwy ziemniaka: woda 76,3%, sucha masa 23,7%; skrobia 17,5%; białko ogólne 2%( egzogenne aminokwasy-musimy dostarczyć je organizmowi, w ziemniaku-10 różnych, tryptofon-wchodzi w reakcje z serotoniną- wpływ na dobre samopoczucie) białko strawne-1,3%; tłuszcz 0,12%;popiół 1,1% solanina 20 mg, wit. C (kwas askorbinowy) 24mg Bulwy przeznaczone do spożycia: zewnętrzne:wielkość 4*4,5cm; okrąge lub owalne; płytko osadzonymi oczkami; niezdeformowana skórka bez zazielenienia; Wewnątrzne: duża zawartość suchej masy >20 mg, skrobi 13-16%, wit C>20mg, niska zawartość cukrów, małe ciemnienie miąszu, odmiany-b.wczesne(85 dni 12%)-wczesne-średnio wczesne-śr. Późne-późne>150 dni (okres wegetacji). Sr.p;p;>150-zbliżony plon, różna zawartość skrobi, duża-późneok20%. Wyradzanie się – obniżanie się plonności i wartości uzytkowej roślin uprawnych w skutek niesprzyjających waruków rozwoju, zmian genetycznych oraz selekcyjnego wpływu chorób na roslinę. Zapobieganie-zmiana materiału siewnego. ROŚLINY KORZENIOWE(odkładają w korzeniach substancje zapasowe) -burak cukrowy i pastewny ( rodzina:komosowate) -cykoria korzeniowa( rodzina: strowate [złożone] –kawa rozpuszczalna marchew -brukiew -rzepa Fitosenitorna-np.cykoria Wzrost i rozwój buraka cukrowego (2,6,16-fazy liści)- typ generatywny- znasiona-kiełkowanie-powst. Korzenia spichrzowego(połowa kwietnia-termin siewu w PL) Roślina dwuletnia-1 rok-korzeń, 2 rok- nasionakolor-brudno biały, miąższ biały, duża zawartość cukru, czystego cukru-15%(bo, trójcukry utrudniają) sacharoza-17,5%, sucha masa 25%(jednocukry-invent; trójcukry-rafinoza, wielocukry-celuloza, lignina, pektyny Możliwości wykorzystania produktów ubocznych: liście(pasza-kiszonka lub zielona, nawóz), wysłoki(suszone, prasowane:świerze lub kiszone); melas(pasza, przemysł spoż.); cukier(sacharoza) Burak pastewny- czerwony(amarantowy), pomarańczowy; miąższ biały lub czerwony; Brazylia przoduje w uprawie trzciny cukrowej. Na jakość wpływają: stanowisko(rodzaj i struktura gleby, deszczowanie); płodozmian; siew(termin, sposób); nasiona(kierunek hodowli, jakość, odmiana); podaż skł. Pok.(nadmiar skł, niedobór skł, niewlaściwy stosunek skł); pogoda(temp, nasłonecznienie, opady); stan plantacji(rozmieszczenie roślin, wielkość powierzchni zyciowej, obsada roślin); zabiegi pielęgnacyjne( uprawa gleby, zwalczanie chwastów); ochrona roślin(szkodniki, choroby); zbiór(termin, sposób); przechowanie(długośc, warunki).  Tytoń: rodzina: psiankowate, rodzaj:nikotiona; gatunki uprawne:t. Szlachetny-dorasta do 2m, machorka-niższy, liście ogonkowe, wytwarza pedy	boczne, zielono-zółto kwitnie. Rodzaj tytoni:PL 1. papierosowy jasny-suszony w ogrzewanych suszarniach (typ Virgina) 2.papierosowy ciemny-suszony powietrznie( typ Pułaski, Mocny Skroniowski). 3. typ Buvley-suszony powietrznie Świat 1. suszone w ogrzewanych powietrzem „flue cured” (duże liście, jasne zabarwienie). 2. orientalne drobnolistne, aromatyczne, suszone pow. 3. Burley-ciemne liscie, suszone pow. 4. ciemne(suszone pow i słonecznie), 5. cygarowe(ciemne i susz pow), 6. ciemne(suszone ogniowo). 10000 ha, 0,9% 21,3dt powierzchni uprawnej Liscie tytoniu-wyrób papierosów, cygar, tabaci 40% celulozy, nikotyna-owadobójcze, skrepoległe liscie-bezogonkowe, duża zmiennosć lisci w obrebie jednej rosliny. Piętra lisci: spodaki, nadspodaki, środkowe, podwierzchołkowe i wierzchołkowe. Kwitnie na różowo(lipiec, sierpień) powierzchnia liscia pokryta woskami. Owoc-torebka. Skład chemiczny lisci: 90%woda, 8-25% sucha masa. Weglowodany, zw. Azotowe, kw. Organiczne(decydują o smaku tytoniu 15-20%), olejki eteryczne(aromat surowca) 1-16%, żywice, pektyny 6-17%, skł. Mineralne, wysoka zawartosc białka( ostry, nieprzyjemny smak) nikotyna-Machorka najbogatsza. Roslina jednoroczna 95-165 dni orientalne(najlepsze gatunki, w Polsce się nie uprawia) wielkolistne(odznaczają się elastycznością, uprawiane u nas). Chmiel: rodzina: konopiowate, gatunek: chmiel zwyczjny, pochodzi z Azji, produkcja piwa, leczniczy, 2200 ha Lubelskie, Wielkopolskie, GOP-rejony uprawy, roślina wieloletnia-coroku nowe pedy jednoroczne z karpy, 30 lat plantacja, zabezp. Przed zima, dwupienna i rozdzielnopluciowa, kwiatostany w formie szyszek(wykorzystane do produkcji), dodatek do produkcji, wiecha-kwiatostan męski, wystepowanie nasion w szyszkach obniża ich wartosc, szyszka-budowa kłosa. Rosliny włóknodajne Bawełan-tania, opłacalna uprawa Włókna z włosków(bawełna, puchowiec precikowy). 2. Włókna z łodyg(len zwyczjny, konopie siewne, juta). 3. Włókna z liści(agawa, len nowozelandzki, banan manilski) 4. włókna z owoców(palma kokosowa). ROŚLINY OLEISTE(z podwyższoną zawartością tłuszczu do 50% w nasionach, 15-20%-już roslina oleista Rzepak-rodzina:krzyżowe, rodzaj: rzepik, rzepak, gorczycaczarna, sarebska Rodzaj: rzodkiew oleista, linionka, mak siewny Rodzina: złożone, rodzaj: Słonecznikowate, słonecznik zwyczajny Rodzina: dyniowate, rodzaj: dynia, dynia oleista Rodzina: Lnowate, rodzaj:len Rośliny oleiste - cele spożywcze(oleje jadalne, margaryny, wyr. Cukier, przyprawy-gorczyca) - cele techniczne (mydło, kosmetyki, farby, lakiery, śr. Ochrony rośl, hartowanie steli, pokosty, biopaliwo) -cele paszowe(makuchy-pozostałosci po mechanicznym rłoczeniu oleju, śruty- pozostałości po zastosowaniu rozpuszczalników)-są bogate w białko Tłuszcze-estry wyż. Kw. Tłuszczowych(nienasyconych lub nasyconych) Kw. Nasycone –C-C-C-(stała konsystencja np. kw. Palmitynowy) Kw. Nienasycone –C=C-; C=C (ciekla konsyst. Kw.linolowy=wit.F; kw. Erukowy-cel techniczny). Konsystencja(tłuszcz stały lub ciekły) L.Jodowa-100g badanego tłuszczu . ile g I2(<87-nieschnące; 85-130-półschnące; >130-schnące) Rzepak podwójnie ulepszony, rzepak wysokoerukowy(tradycyjny). Rzepak zarówno ozimy(najwieksze plony) i jary-oba uprawiane w PL. Nasiona mogą być otoczkowane, drobna żółte kwiatki, liście bezogonkowe, wysiew-koniec sierpnia(ozime). Łuszczyny-owocostany. Skład nasion rzepaku: TŁUSZCZ 51%, BIAŁKO 20%, WODA13%, CELULOZA4%, OKRYWA NASIENNA 12% ROŚLINY STRĄCZKOWE              (grubo i drobno- ziarniste) Groch jadalny, uprawny, bobik, łubin biały, żółty, wąskolistny, wyka ozima i siewna(jara), seradela. Przede wszystkim-jednoroczne, nasiona do 30% biłka, zielona masa na nawóź ROŚLINY MOTYLKOWE(grubo i drobno- ziarniste) żyją w symbiozie z bakteriami brodawkowymi (asymulują azot), tworzą brodawkina korzeniach	Drobno:głównie wieloletnie: koniczyny biała i czerwona, lucerna, komonisa, nostrzyk Rodzaje orki- wykonywana jest za pomoca pluga, jej zadaniem jest odciecie, odwrócenie i wymieszanie, pokruszenie skiby. Orki płytkie do 12 cm, srednie 12-20, glebok pow 20. Orki zasadnicze- podorywka, orka siewna, orka przedzimowa -uzupelniajace- orka wiosenna, przyorywujaca obornik -specalne: orki melioracyjne i wielowarstwowe Podorywka- plytka orka(8-10cm) wykonana po zbiorze plonow, zadanie: przykrycie scierki lub darni, poprawa stosunkow wilgotności w glebie, zwalczanie chwastow. Owocem ziemniaka jest- dwukomorowa jagoda Co robimy aby odwrócić rolę? - kultywatorujemy, bronujemy, włókujemy? W czyich ziarnach jest najwięcej zawartości białka? - owies, jęczmień, żyto, pszenica? W czyich ziarnach jest najwięcej tłuszczu W czyich jest najwięcej włókna? Kultywatorowanie- rozne rodzaje kultywatorow,jego zadaniem jest spulchnienie roli,uzupelnia prace pluga,o zebach sprężystych sluzy do rozciagania rozłogów perzu, sztywne rozdrabniaja bryly Bronowanie- wyk bron, uzup prac pluga, wyrowi powierzchnie pola, rozbija bryly, tworzy cienka warstwe drobnogruzelkowa, izoluje przed duza utrata wody Włóknowanie- włóka na glebach ciezkich do uprawy, wyrównanie przyspieszenie osuszenia i ogrzania roli Zmianowanie- następstwo określonej liczby roslin lub grup rosl, dostosowanie do wart mater gosp. Płodozmian- zmianowania zaplanowane z gory na szereg lat i Pol w konkretnym gosp. Rotacja- liczba lat potrzebnych do tego żeby rosliny przeszly zgodnie z zastępstwem przez jedno i to samo pole Rosl zastepcza- rosl upraw za rok Stanowisko- charakteryzowane przedplonem, stan siedliska i agrotechniczny Ogniwo zmianowania- obejmuje przedplon, przedprzedplon i jego rosl zastepcza Czlon zmianowania-cz zmian rozpoczynajaca się dobrym przedplonem a konczy się na rosl poprzedzającej nast. Dobry przedplon Elementy zmianowania-grupy roslin o podobnych wymaganiach co do agrotechniki i stanowiska oraz o podobnej wart przedplonu, okopowe, zbozowe ozime, zb jare, straczkowe, motylkowe, wieloletnie, jednoroczne, pastewne, przemysłowe, poplony, plony wtorne Czynniki zmianowania przyrodnicze- gleba,klimat, rzezba terenu, zapatrz na wode, wymag pokarmowe i potrzeby nawozu, resztki pożniwne. Agrotechniczne- nawozenie roslin, uprawianie roli, stosowanie herbicytow Organizacyjno ekologiczne- opłacalność produkcji, warunki zbytu, zas sily roboczej i pociagowej Rosl okopowe- rosliny uprawne naleza do roznych roslin botanicznych, maja podobne cechy rolnicze: uprawa na nawozach organicznych, plon uzytkowy glowny jest pod ziemia, okreslona technika zbioru, rzadka obsada roslin, pielegnacja mechaniczna. Dziela się na korzeniowe – plon GL = orzenie Bulwiaste, klebowe= bulwy ZIEMNIOK (solanum tuberosum) Faza spoczynku- z chwila odlaczenia bulwy od solonu, konczy się z chwila kielkowania Poczatek tego okresu to dojrzewanie bulw w tym czasie wyparowuje większość wody, warstwa korkowa ulega zgrubieniu, gojenie się uszkodz mechaniczn. Faza kielkowania- poczatek kilkowania to moment sadzenia, kiedy bulwy koncza okres spoczynku, ziemniaki kiełkują dzieki prawidłowej zaw wody w bulwie i odp temp	Faza wzrostu syst korzeniowego- z nasady ( dolna cz kielka) na nim wzgorki korzeniowe wyrastaja korzenie przybyszowe. Syst korz typu wiazkowego rozwija się z podstawy kielka. Korzen do głębokości ok. 30 cm rosna prawie poziomo pozniej pionowo Faza wschodow i rozw cz nadziemnych- Zach po wykształceniu korzeni zaopatrujących kielkujaca bulwe w wode i skl pokarmowe, faza ta ujawnia się rozwojem łodyg i lisci z szyjki i cz. Wierzcholkowej kiełków. Faza zawiazywania bulw- ok2-3 tyg zaczyna się w czasie zawiazywania pakow kwiatowych, 6-11 dni przed kwitnieniem, na koncach stolonow których dl powinna być możliwie wyrownana powst zgrubienia z których kształt się bulwy Faza kwitnienia- cz. Nadziemne jest calkiem rozwinieta, duze zapotrzebowanie na wode i skl pokarm Faza nagromadzenia plonu i dojrzewania- po przekwitnieciu roslin zaczyna się stopniowe obumieranie naci i zwiekszenie bulw( przemieszczanie nagromadzonych asymilatow z cz nadziemnych) KIelki świetlne-, k etiolowane( ciemne pomiescz), pobudzenie- 2-3 tyg przed sadzeniem , podniesiona temp z 4-6 do 12-15 bez dodat oświetlenia. Podkiełkowanie- 3-5 tyg przed sadzeniem 10-15 st wilotnosc pwyrzej 70-80%, 10-12 godz światło naturalne rośliny bulwiaste:ziemniak, taro, topinambur, batat korzeniowe:burak cukrowy,burak pastewny,marchew zwyczajna, brukiew, rzepa ścierniskowa, cykoria korzeniowa Beta vulgaris(burak0 Burak cukrowy Charakterystyka Korzeń W kształcie stożka (masa 0,5-1,0 kg). Charakteryzuje się wysoką zawartością sacharozy (18-19,5%). Korzeń może być niskocukrowy (17% zawartości cukru), średniocukrowy (18%-19%), wysokocukrowy (19%-21%). Charakterystyka Korzeń W kształcie stożka (masa 0,5-1,0 kg). Charakteryzuje się wysoką zawartością sacharozy (18-19,5%). Korzeń może być niskocukrowy (17% zawartości cukru), średniocukrowy (18%-19%), wysokocukrowy (19%-21%). Burak zwyczajny Charakterystyka Pokrój Roślina prawie naga, często czerwona przebarwiona. Liście Dolne duże, jajowate o falistych brzegach, liście łodygowe podłużne lub lancetowate. Kwiaty Kwiaty są wytwarzane w drugim roku, zebrane są w dość duże wiechy. Mają zielonawy 5-krotny okwiat, 1 słupek, 5 pręcików na mięsistym pierścieniu otaczającym słupek. Posiadają podkwiatki. Owoce Suche, jednonasienne, pękające wieczkiem. Zrośnięte są po kilka w tzw. kłębek. Korzeń Spichrzowy. Kukurydza. System korzeniowy kukurydzy, jak u wszystkich zbóż, ma budowę wiązkową, ale jest dość dobrze rozwinięty. Łodyga jest sztywna, gruba, zbudowana z węzłów i międzywęźli, wyrasta na wysokość 2-3 m. Z węzłów łodygi wyrastają długie, szerokie liście (długość liścia do 1,5 m, szerokość do 15 cm). Na jednej roślinie wyrastają oddzielnie kwiaty męskie (tzw. wiechy, wyrastające na szczycie łodygi) i żeńskie (tzw. kolby, wyrastające z węzłów łodygi). Po zapyleniu (przez wiatr) na kolbie rozwijają się ułożone w rzędy ziarniaki, najczęściej żółtego koloru. FAZY KUKURYDZY podobnie jak słonecznik, sieje się wiosną; przechodzi ona pełen cykl rozwojowy, z tym że jest on dłuższy niż u słonecznika. Dlatego nie wszystkie odmiany w pełni dojrzewają, co nie jest jednak wadą przy uprawie kukurydzy na zieloną masę przeznaczoną na kiszonkę. Faza kiełkowania jest mocno uzależniona od temperatury. Wprawdzie rośliny kiełkują już przy 6-7°C, ale dobre i równomierne wschody przebiegają dopiero przy 10-12°C. Dalsze fazy rozwojowe wymagają też wiele ciepła. Ze względu na niezbyt wysokie	temperatury w maju i czerwcu, najbardziej intensywny wzrost i rozwój roślin oraz przyrost zielonej masy następuje w lipcu i sierpniu. Kwitnienie kukurydzy rozpoczyna się w lipcu, najpierw dojrzewają kwiaty męskie, a po kilku dniach żeńskie. Kukurydza jest rośliną obcopylną (wiatropylną). Pełną dojrzałość nasion odmiany najwcześniejsze (o okresie wegetacji około 125 dni) uzyskują na początku września, średnio późne (135 dni) w III dekadzie września, a późne (145-150 dni) dopiero w październiku. FAZY RZEPAKA- Przy siewach sierpniowych wschody pojawiają się zwykle po upływie okolo 7 dni. Mała ilość wody czy niska temperatura powodują opóźnienie wschodów i są one wtedy nierównomierne. Pierwsze nad powierzchnią gleby ukazują się dwa sercowate liścienie, a następnie liście właściwe. Rzepak zasiany w optymalnym terminie tworzy przed zimą skróconą łodygę z 8-10 liśćmi ułożonymi w rozetę. Wiosną rzepak szybko rośnie i wcześnie tworzy pąki kwiatowe. Największe zapotrzebowanie na wodę i składniki pokarmowe wykazuje rzepak w okresie od wytworzenia pąków kwiatowych do końca kwitnienia. Okres kwitnienia rzepaku trwa około 45 dni. Solanina- organ zw chemiczny , silnie toksyczny glikozyc, w duzym stężeniu wystepuje w pedach roslin psiankowatych spozyta z kiełkującym ziemniakiem powoduje zatrucie pokarmowe Melasa- ciemnobra gesty syrop odczyn slabo alkaliczny, powst jako produkt uboczny podcz produkcji cukr spożywczego