WYCHOWAWCA XXI WIEKU.
Bycie wychowawcą we współczesnej szkole nie jest zadaniem łatwym. Nauczyciel - wychowawca spełnia obecnie różnorodne funkcje. Począwszy od nauczania, poprzez wychowanie, planowanie, diagnozowanie, działalność innowacyjną a skończywszy na działalności resocjalizacyjnej.
Nauczyciel przestaje być wyłącznie propagatorem wiedzy. Głównym jego zadaniem jest, bowiem pomaganie młodym ludziom, by dawali sobie radę ze wszystkimi nieuporządkowanymi źródłami wiadomości i hierarchizowali je w określony sposób.
Rola nauczyciela - wychowawcy powinna współcześnie sprowadzać się do roli inspiratora aktywności młodych ludzi. Powinien on pomagać w wyzwalaniu indywidualnych zainteresowań uczniów, tworzyć optymalne warunki do twórczego rozwoju jednostek. Zatem powinien być twórczy, poszukujący nowych metod i rozwiązań pedagogicznych, ciągle doskonalący swoją pracę i dostosowujący ją do aktualnych wymagań szkoły.
Współczesny wychowawca coraz częściej musi spełniać rolę terapeuty w związku z narastającymi w szkołach przypadkami chorób cywilizacyjnych, a zwłaszcza alkoholizmem, narkomanią, również przemocą i agresją.
Rzeczywistość początku XXI wieku wymaga od wychowawcy zdolności intelektualnych, wiedzy, umiejętności psychopedagogicznych, właściwości osobowościowych, uzdolnień, odpowiedniej postawy moralnej, doświadczenia życiowego i motywacji do pracy.
Sprostanie tym wszystkim zadaniom jest niezwykle trudne.
Tworząc model „wychowawcy optymalnego”, który byłby w stanie udźwignąć ciężar spoczywającej na nim odpowiedzialności należy wziąć pod uwagę wiele aspektów.
Podstawową cechą charakterystyczną dobrego wychowawcy jest przede wszystkim odpowiednio ukształtowany system wartości moralnych, gdyż wychowanie właśnie na nim się opiera.
Stąd wychowawca by móc wychowywać zgodnie z ideą tego procesu musi brać pod uwagę i być przekonanym o słuszności ogólnoludzkich wartości takich jak: sprawiedliwość, tolerancja, wolność, szacunek, prawda i dobro.
Wychowawca kierując procesem wychowania musi opierać go na własnym autorytecie. Każdy jego czyn i każde słowo powinno być zgodne z tym, co reprezentuje swoją postawą.
Uczniowie szczególnie uczuleni są na takie cechy nauczyciela jak: prawdomówność, sprawiedliwość, obiektywizm, obowiązkowość, życzliwość i rzetelność.
Współczesny wychowawca powinien również dostarczać wzorców swoim podopiecznym, dlatego powinien być wzorem imponującym: prawdą, prostotą, siłą, wolą, szacunkiem wobec innych i dobrem, o których już wspominałam.
Odpowiednio ukształtowany system wartości wychowawcy daje mu możliwość trwałego wpływu na zachowanie wychowanków. Zaś z własnego posłuszeństwa wobec nadrzędnych wartości wypływa jego prawo do stawiania wymogu, podobnego posłuszeństwa od wychowanka.
Kolejnym niezwykle ważnym aspektem jest osobowość wychowawcy, która również wywiera ogromny wpływ na wychowanków.
Ta zaś powinna być wyposażona w takie cechy jak: silna wola, motywacja, inteligencja, uczciwość, zdolności i zainteresowania.
Wpływ, jaki wywierają na wychowanka cechy osobowości nauczyciela rzutuje na jego funkcjonowanie zarówno w teraźniejszym jak i w przyszłym życiu.
Ponadto wychowawca musi dostrzegać potrzeby podopiecznych, których zaspokajanie wymaga określonego działania - wczuwać się w położenie innych, zwłaszcza tych, którzy oczekują pomocy i wsparcia.
W porozumieniu z wychowankami pomoże wychowawcy: okazywanie szczerości, zrozumienia, rozumienie komunikatów niewerbalnych a przede wszystkim empatia oparta na wzajemnym zaufaniu i wsparciu.
Wrażliwość uczuciowa, emocjonalna wpływa na stosunki międzyludzkie w klasie i szkole. Ma to wyraz w życzliwych, altruistycznych zainteresowaniach uczniów, pozytywnych relacjach między nimi oraz między uczniami a osobami spoza środowiska szkolnego.
Wyzwalanie inicjatywy uczniów działa silnie i skutecznie na ich samodzielność, pozytywny stosunek do nauki i szkoły. Wyzwalanie szeroko pojętej aktywności uczniów wymaga odwagi i optymizmu ze strony nauczyciela.
Istotną cechą dobrego wychowawcy musi być z pewnością umiejętność porozumiewania się, mówienia i słuchania. Procesy te powinny mieć charakter autentyczny, - dzięki czemu relacje z wychowankami przybiorą charakter współpracy i wzajemnego zaufania. Te zaś niezwykle skutecznie wpływają na efekty procesu wychowawczego.
Kolejnym elementem cechującym skutecznego wychowawcę jest jego twórczość rozumiana jako umiejętność pracy z ludźmi przejawiająca się przez wskazywanie sposobów a nie gotowych rozwiązań. Twórczy wychowawca nie podaje, bowiem gotowej wiedzy, ale uczy jak w otaczającej rzeczywistości dostrzegać i rozwiązywać problemy.
Dobry wychowawca prowadzi a nie popycha swoich wychowanków.
Duże znaczenie ma również umiejętność współdziałania z wychowankami mająca swe odbicie w skuteczności zachowań prospołecznych i integracyjnych.
Idzie za tym poszanowanie godności drugiej osoby, odpowiedzialność, tolerancja, sztuka kompromisu i rozwiązywania trudnych konfliktowych sytuacji.
Istotną wydaje się tu również umiejętność zachowania spokoju, panowania nad emocjami i samokontrola.
Dziś w dobie szybkich zmian konieczne jest, aby wychowawca z wychowankiem stali się równorzędnymi partnerami.
To współpartnerstwo może polegać na wspólnym diagnozowaniu sytuacji konfliktowych i ustalenia sposobu pokonania pojawiających się trudności. Taki wychowawca musi charakteryzować się zaradnością, pomysłowością oraz refleksem w podejmowaniu decyzji, ponieważ sytuacje wychowawcze wymagają szybkich, ale przemyślanych reakcji.
Ponadto niezbędne jest odpowiednie wykształcenie i umiejętności nabyte w czasie przygotowania do wykonywania zawodu nauczyciela -wychowawcy. Praca wychowawcy nie może być improwizacją i uczeniem się przez doświadczenie. Może ono jedynie służyć doskonaleniu profesjonalnego warsztatu pedagoga, ale podstawy do niego muszą być wyniesione z dobrej uczelni. Umiejętność dostrzegania problemów wychowawczych i odpowiedniego ich rozwiązywania jest właściwością niezbędną i należy ją wykształcić. Nie mniej umiejętność ta opierając się na teoretycznej wiedzy zależy od osobowości wychowawcy, jego indywidualnych zdolności i umiejętności psychologicznych i pedagogicznych.
Ważne jest również, by kształcenie każdego wychowawcy miało charakter ustawiczny. W dobie obecnych przemian i pędu wiedzy ten warunek jest konieczny by dobrze spełniać swoją rolę. Nie można również zapominać o ciągłym doskonaleniu, czyli pogłębianiu zdobytej wiedzy i nabywaniu nowych umiejętności.
Jednakże ponad wszystko kwestią najważniejszą jest autentyczne powołanie do zawodu i tzw. ”miłość dusz ludzkich”(I.W. Dawid „O duszy nauczyciela”). Wychowawca musi te cechy posiadać i nimi się kierować. Cechy te pozwalają nawiązywać emocjonalny kontakt z uczniami.
Miłość do drugiego człowieka jest tym czynnikiem, który udziela się wychowankowi. Wychowanek zaś mając nauczyciela posiadającego tę cechę, nigdy nie będzie obojętny wobec innej osoby, wobec każdego życia, niezależnie od jego postaci.
Każdy wychowawca musi pamiętać, że oddziaływanie na drugiego człowieka możliwe jest tylko wtedy, kiedy się go faktycznie „ pokocha”, kiedy staje się on ważny i kiedy nam na nim naprawdę zależy.
Dobry wychowawca będzie kształtował w swoich wychowankach wrażliwość pod każdą postacią i w każdym kierunku.
Wrażliwości nie należy jednak mylić z pobłażliwością, która jest wyrozumiałością dla błędów. Trzeba mieć jednak na uwadze fakt, że każdy może popełniać błędy, wychowanek również. Wówczas dobry wychowawca wspólnie z podopiecznym znajdzie drogę rozwiązania zaistniałego problemu.
Podsumowując należy stwierdzić, iż optymalny wychowawca musi charakteryzować się wieloma cechami, które wpływają na skuteczność jego pracy.
Bycie dobrym wychowawcą jest z pewnością zadaniem bardzo trudnym i wymaga dużego wysiłku, jednak warto zrobić wszystko, aby zbliżyć się jak najbliżej ideału. Taki wychowawca będzie miał poczucie spełnienia dobrze swojej misji, jaką jest ukształtowanie młodego człowieka, który często narażony jest na wiele niebezpieczeństw współczesnego świata. Dobrze wypełnione zadanie sprawi, że młody człowiek wkraczający w dorosłość poradzi sobie w każdej trudnej sytuacji a nawet, jeśli nie, będzie kroczył do przodu z podniesioną głową mając nadzieję, że następnym razem będzie lepiej.