W "Dumie o hetmanie" (1908), pisanej z myślą o współczesności, Żeromski dał poetycką, na w pół symboliczną syntezę XVII-wiecznej Polski, w której mądry patriotyzm nielicznych boryka się z przewagą "polskiego szaleństwa" - z samowolą i warcholstwem, z twardym uciskiem własnego ludu i innych narodowości,
z drapieżną i krótkowzroczną zaborczością.