PSYCHOLOGIA STRESU - ROZDZIAŁ 8 - SPOŁECZNY KONTEKST STRESU

Człowiek doświadczający stresu nigdy nie znajduje się w próżni społecznej.

Hobfoll - pojęcie relacji osadzenia jednostki w rodzinie, a rodziny w systemie społecznym - rozróżnienie bliższego (rodzina) i dalszego (grup sąsiedzkich, zawodowych itp.) otoczenia społecznego - z punktu widzenia doświadczenia stresu najważniejsze jest otoczenie najbliższe, czyli rodzina.

Parsek, Burgess i McKenzie, potem Cassel - negatywne konsekwencje zdrowotne braku więzi społecznych oraz korzystny efekt ich występowania.

Berkman - współczynnik śmiertelności w okresie kolejnych 9 lat był najniższy wśród tych, którzy pozostawali w związkach małżeńskich, mieli bliskich przyjaciół i dużo kontaktów społecznych.

Właściwości grupy społecznej oraz relacje pomiędzy nią a jednostką - dwie zasadnicze formy oddziaływania:

• Silne pozytywne więzi - wsparcie społeczne - zazwyczaj jako czynnik ochronny, osłabiają działanie stresorów i ułatwiają radzenie sobie z problemami -> efekt bufora

• Warunki społeczne mogą stanowić źródło stresu -> np. stres organizacyjny czy pracy.

Krzyżowanie się stresu (Hobfoll) - polega na przepływie pomiędzy jednostkami zasobów i wymagań albo ich wzajemnej wymianie - 5 rodzajów (na przykładzie diad małżeńskich):

• Współdzielenie stresu - wymagania związane z sytuacją trudną obejmują w równym stopniu oboje małżonków

• Mechanizm zapotrzebowania na wsparcie - silniejszy i zasobniejszy małżonek pomaga określonymi zasobami drugiej stronie, ułatwiając jej sprostanie wymaganiom, ale drenując własne zasoby

• Zarażanie stresem - stres jednego z małżonków powoduje, poprzez empatię, drenaż zasobów u drugiej strony (drenaż u obu stron, nikt nie zyskuje zasobów)

• Wycofywanie zasobów - wymagania zaangażowania zasobów związane ze stresem jednego z małżonków poza rodziną, korzysta on z zasobów rodziny, wpływając na ich deficyt, co obciąża drugą stronę

• Mechanizm autoabsorpcji - stres jednego z małżonków angażuje jego zasoby kosztem rodziny.

Hobfoll - po stronie jednostki jest pewien mechanizm regulujący przepływ zasobów, który można porównać do mniej lub bardziej przepuszczalnej granicy:

• System w pełni otwarty - nie ma granicy, a przepływ jest w pełni określony przez wymagania drugiej strony

• może być też tak, że jednostka czerpie zasoby partnera, a swoich nie udostępnia (granica egoistyczna), ale też, że jednostka udziela swoich zasobów drugim, jeśli tego potrzebują, ale sama nie korzysta ze swoich zasobów gdy doświadcza stresu (granica cierpiętnicza)

Jones i Bright - ogólne określenie obszaru zainteresowań psychologów stresu wsparciem społecznym jako stopień dostępności lub proponowania przez innych zasobów wsparcia społecznego; Sarason - wsparcie społeczne jako pomoc dostępna dla jednostki w sytuacjach trudnych.

Sposoby ujmowania wsparcia społecznego:

• Strukturalny - bierze pod uwagę dostępność sieci społecznej -mniej lub bardziej rozbudowanej struktury, dzięki której, poprzez więzi i kontakty społeczne, jednostka uzyskuje pomoc w trudnej sytuacji (np. w badaniach związków i przynależności do grup)

• Funkcjonalny - bierze pod uwagę rodzaj interakcji społecznej podejmowanej w sytuacji trudnej (np. u Hobfolla); podział wsparcia w zależności od treści wymiany: emocjonalne, informacyjne i rzeczowe

• Niska korelacja między liczbą związków społecznych ludzi (wsparcie strukturalne) a faktycznie otrzymywanym wsparciem ze strony innych (wsparcie funkcjonalne)

• Rozróżnienie wsparcia biorące pod uwagę z jednej strony stopień spostrzeganego przez jednostkę wsparcia udzielanego jej przez innych, z drugiej - zakres faktycznie udzielanego wsparcia; są one w dużej mierze niezależne od siebie i każde z nich ma określone konsekwencje - np. dla zdrowotnych skutków doświadczanego stresu większe znaczenie ma wsparcie spostrzegane

Efekty oddziaływania wsparcia społecznego w sytuacji stresu - 2 drogi wyjaśniania - oparta na efekcie głównym i efekcie buforowym:

• Efekt bezpośredni - wsparcie ze strony innych zapobiega występowaniu stresorów lub wpływa pozytywnie na zdrowie i dobrostan, działając niezależnie od występowania stresu

• Efekt buforowy - wsparcie może też osłabiać negatywne działanie stresu, stanowić czynnik ochronny, sprzyjać jego przezwyciężaniu

Burlingham i Freud - niższy poziom lęku u dzieci narażonych na traumatyczne przeżycia wywołane bombardowaniem Londynu przebywających ze swoimi matkami, niż u tych, które wywieziono na wieś ale bez matek; Miller - podobnie u młodych małpek; generalnie siła reakcji stresowej jest mniejsza u osób mających wsparcie ze strony innych.

Gracia i Herrero - spostrzegane wsparcie społeczne wiązało się z wyraźnie niższym poziomem odczuwanego stresu życia codziennego, bez względu na płeć, pozycję materialną czy stan cywilny.

Schwarzem i Hahn - wsparcie społeczne i ocena sytuacji trudnej u osób poszukujących pracy są czynnikami prognostycznymi dla znalezienia zatrudnienia.

Felsten - ocena sytuacji zależy od spostrzeganego wparcia społecznego, ale w interakcji z oceną panowania nad sytuacją -> osoby, które oceniały wysoko otrzymywane wsparcie, spostrzegały doświadczane zdarzenia jako mniej groźne, jeżeli miały silne poczucie panowania nad sytuacją, a jako bardziej groźne, kiedy poczucie panowania było słabsze.

I tu jest cała seria badań potwierdzających i niepotwierdzających wpływ wsparcia -> doczytać Nie wiadomo do końca czy różne wyniki wynikają ;) ze zróżnicowanego wpływu wsparcia, czy tylko o różnej operacjonalizacji zmiennych, różnych miar zdrowia i wsparcia społecznego.

Wortman i Dunkel-Shetter - pacjenci onkologiczni- na etapie diagnozowania potrzebne im wsparcie informacyjne, w późniejszych stadiach - emocjonalne.

Dakof i Taylor - pacjenci oczekują emocjonalnego wsparcia od rodziny, a informacyjnego od lekarzy.

Kaufmanni Behr - w przypadku stresu pracy wsparcie proponowane przez szefa, który wcześniej spowodował stres u pracownika, może wzmagać negatywny stan zamiast go łagodzić.

Ennis, Hobfoll i Schroeder - badanie wsparcia społecznego jako buforu:

• Badali zróżnicowanie stresu ekonomicznego związane z charakterem stresorów (przewlekłe - nagłe) oraz występowaniem czynników modyfikujących (wsparcie społeczne oraz poczucie kontroli) u Amerykanek pochodzenia europejskiego i afrykańskiego

• Wskaźnik stresu - poziom depresyjnego nastroju, stresorów przewlekłych - bieda i niski dochód, stresorów nagłych - relacjonowana utrata zasobów materialnych w okresie ostatnich trzech miesięcy

• Wyniki: mniejsze oddziaływanie przewlekłych stresorów (niskie dochody) na aktualnie relacjonowane samopoczucie, w przeciwieństwie do bardzo wyraźnego efektu nagłej utraty zasobów finansowych -> ujawnił się moderujący wpływ wsparcia społecznego oraz poczucia kontroli, ale różny dla badanych pochodzenia europejskiego i afrykańskiego - dla białych kobiet łagodzący efekt miało poczucie kontroli, dla Afroamerykanek - wsparcie społeczne - znaczenie czynników kulturowych!

STRES PRACY

Model dopasowania jednostki i środowiska pracy:

• Stres jest spowodowany dwoma rodzajami braku dopasowania - może ono dotyczyć możliwości pracownika i wymagań pracy lub potrzeb jednostki i gratyfikacji, jaką daje dana praca

• Nie jest specyficzny dla stresu pracy, ogólność idei dopasowania jednostka-otoczenie uniemożliwia jednoznaczną falsyfikację teorii.

Model Karaska:

• Dwa kluczowe aspekty pracy: wymagania - obejmują zakres, tempo pracy i konfliktowość oraz kontrola-zakres podejmowania przez pracownika decyzji i wykorzystania w pełni swoich możliwości

• 4 typy pracy: pasywna, obciążająca, aktywna i lekka (ramka 42) - największy poziom stresu przy pracy obciążającej (wysokie wymagania i mała kontrola)

• Potwierdzenie w badaniach Marmot - wyższy wskaźnik chorób kardiologicznych u pracowników zajmujących niższe szczeble w hierarchii organizacyjnej dużych instytucji państwowych w Wielkiej Brytanii niż u pracowników na wyższych stanowiskach

• Jones i Bright - można łagodzić niekorzystne efekty dużych wymagań w pracy, zwiększając stopień kontroli po stronie pracowników -> Karasek - niższy poziom negatywnych następstw stresu u pracowników, którym stworzono możliwość pracy opartej na zasadzie partycypacji

• Propozycje wprowadzenia dodatkowych czynników - niepewności dotyczącej pracy i produkcji, aspektów nowych technologii; w zmodyfikowanej wersji modelu dodano wymiar niepewności związanej z pracą oraz warunków fizycznych.

Siegrist - model stresu pracy oparty na braku równowagi między wysiłkiem a nagrodą:

• Kiedy zaangażowaniu przez pracownika sił i środków nie towarzyszy odpowiednie wynagrodzenie, zarówno finansowe jak i w formie możliwości rozwoju zawodowego, awansu czy wysokiej oceny przełożonych -> powstaje stres -> negatywne zmiany zdrowotne (np. więcej zawałów u pracowników, którzy nie czuli się odpowiednio wynagradzani)

Cox i Griffiths - czynniki składające się na stres w miejscu pracy:

• Związane z pracą - charakter pracy, jej obciążenie i tempo, relacje interpersonalne i stopień kontroli

• Związane z kontekstem pracy - właściwości kultury organizacyjnej, charakter ról w organizacji brak możliwości rozwoju i kariery, problemy na styku praca - dom

Cooper, Sloan i Williams - model stresu pracy uwzględniający obok źródeł stresu w pracy również właściwości indywidualne jednostki, podejmowane przez nią próby radzenia sobie ze stresem pracy i konsekwencje: indywidualne oraz organizacyjne:

• Przyczyny stresu związane nie tylko z samą pracą, ale też ze sposobem zarządzania, relacjami interpersonalnymi, perspektywami kariery, strukturą i klimatem organizacji oraz problemami na linii praca-rodzina

• Czynniki indywidualne: style działania, ambicja, wzór zachowania A, postawy życiowe, tendencja do kontrolowania otoczenia, zmienne demograficzne

• Główne obszary radzenia sobie ze stresem: wykorzystanie wsparcia społecznego, koncentracja na zadaniu, wykorzystanie czasu, zaangażowanie

• Indywidualne konsekwencje stresu pracy: pogorszenie zdrowia fizycznego i psychicznego, niskie zadowolenie z pracy

• Konsekwencje organizacyjne: obniżenie morale i efektywności w pracy, absencja, gorsze wyniki ekonomiczne

• Kwestionariusz do mierzenia stresu w tym modelu: Occupational Stress Indicato

Stres organizacyjny:

• Rozpatrywany głównie jako stres w miejscu pracy

• Traktowany jako efekt interakcji właściwości indywidualnych jednostki i cech organizacji, w której ona funkcjonuje

• Powoduje negatywne zmiany zdrowotne oraz absencję i spadek wydajności

Mobbing:

• Powtarzająca się, wroga i nieetyczna komunikacja między jednym pracownikiem (lub grupą pracowników) a innym, która ma charakter maltretowania psychicznego; ofiara mobbingu zostaje zepchnięta do pozycji obronnej i pozbawiona pomocy

• Zazwyczaj zachowania takie sA podejmowane przez przełożonego w stosunku do podwładnego, ale często również przez kolegów (molestowanie moralne - przerywanie i ograniczanie wypowiedzi, krytykowanie, grożenie, izolowanie, ośmieszanie, brak konsekwencji w wydawanych poleceniach)

• Doświadcza go od kilku do kilkunastu procent pracowników

Problem relacji praca-rodzina:

• Opisywany w ramach dwóch propozycji teoretycznych:

• Opierającej się na pojęciu konfliktu ról:

• Definicje społecznej roli zawodowej i roli rodzinnej mogą być w mniejszym lub większym stopniu sprzeczne w zakresie postulowanych zadań i zachowań oraz obowiązujących reguł

• Ten rodzaj konfliktu należy odróżniać od konfliktu ról w zakresie samej pracy zawodowej oraz konfliktu spowodowanego niejasnością roli zawodowej

• Greenhaus i Beutell rozróżniają 3 formy konfliktu na linii rodzina praca w zależności od tego, czy pojawia się on w obszarze czasu, obciążenia czy zachowań (przykłady w podręczniku :])

• Opierającej się na hipotezie `rozlewania się'

• Nie ma wyraźnych granic między domenami, co sprawia, że pojawiające się w nich doświadczenia i relacje wzajemnie na siebie oddziałują

• Wiarygodne argumenty `za':

• Istnieje szereg następstw stresu pracy, jak np. depresja czy przemęczenie, które niejako z definicji mogą negatywnie oddziaływać na życie rodzinne

• Wiele badań wskazuje na związki między określonymi właściwościami danej pracy a funkcjonowaniem rodzinnym, zależności te mają charakter dwustronny (np. Kinman i Jones - takie właściwości pracy jak obciążenie, monotonia, brak autonomii, konflikty interpersonalne, niejasność roli czy brak wsparcia, ujawniły swój wpływ na życie rodzinne pracownikó, ale pozytywna postawa i wsparcie ze strony małżonka, harmonia rodzinna czy brak nadmiernego obciążenia obowiązkami rodzinnymi wpływały na funkcjonowanie w roli zawodowej; ale : Leiter&Durup - wyraźniejszy wpływ pracy na życie rodzinne niż odwrotnie

• Transmisja stresu:

• Stres doświadczony w pracy przez jednego z małżonków może powodować stres u drugiego

• Niektórzy autorzy uważają, że proces transmisji nie ogranicza się do samego stresu, ale obejmuje też jego późne następstwa - pogorszenie zdrowia; badacze wykazali, że wskaźnik śmiertelności w grupie kobiet, których mężowie wykonywali zawody związane z wyższym wskaźnikiem śmiertelności był wyższy i podobne choroby były przyczyną zgonu

Bezrobocie:

• Pozostawanie bez pracy nie tylko oznacza utratę ważnych zasobów, ale również oczekiwanie stopniowej utraty kolejnych, a także ograniczenie możliwości realizacji ważnych celów życiowych

• Price, Friedland i Vinokur opisali proces, w którym utrata pracy stanowi stresor wyzwalający kaskadę następnych trudnych zdarzeń

• Howe, Levy i Kaplan - na poziom objawów depresyjnych wywołanych utratą pracy wpływają negatywne zdarzenia życiowe wtórne wobec utraty pracy

• Liczne badania wykazały, że subiektywnie odczuwany stres i obniżony nastrój są bezpośrednim efektem utraty pracy

• Zdrowotne konsekwencje bezrobocia:

• Pozostawanie bez pracy wiąże się z pogorszeniem stanu zdrowia, ale korelacje mogę być nieco zawyżone poprzez efekt selekcji polegający na tym, że zdrowsze osoby łatwiej dostają pracę

• Eland, Birch i Stoddard - negatywne oddziaływanie bezrobocia na stan zdrowia może być znacznie osłabione poprzez obecność wsparcia społecznego, zadowolenie z otrzymywanego wsparcia oraz brak poczucia samotności

Zatłoczenie:

• Występowanie zbyt wielu osobników w przestrzeni życiowej

• Powoduje wzrost liczby zachowań agresywnych i innego rodzaju patologii - po raz pierwszy zaobserwowano to u szczurów

• Dzieci wiejskie lub z małych miasteczek, które zamieszkują w blokowiskach mają gorsze wskaźniki zdrowia psychicznego i gorsze osiągnięcia szkolne niż ich koledzy wychowywani od urodzenia w takich warunkach

• Wśród badanych więźniów obserwuje się bardzo wyraźne korelacje pomiędzy poziomem zatłoczenia a stresem

• Baron i Needel - reakcja człowieka na zatłoczenie może być modyfikowana przez czynniki kulturowe i uczenie się społeczne; jednakże zatłoczenie może być ważnym, hoć nieco ukrytym czynnikiem powodującym stres, być może również powodem, dla którego z dużych aglomeracjach miejskich obserwuje się wyższe wskaźniki przestępczości

---