Europejskie prawo żywnościowe - Urząd do Spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) rola i zadania
w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa
i ochrony zdrowia publicznego
Prof. dr hab. Krzysztof Kwiatek
Państwowy Instytut Weterynaryjny - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
Postulat swobodnego przepływu bezpiecznej żywności we Wspólnocie Europejskiej jest ważnym aspektem rynku wewnętrznego i z pewnością przyczynia się znacząco do poprawy zdrowia i ogólnego dobra obywateli oraz ochrony ich interesów socjalnych i gospodarczych. Zgodnie z polityką Wspólnoty powinien być zapewniony wysoki, coraz wyższy poziom ochrony życia i zdrowia ludzkiego. Swobodny przepływ żywności i pasz we Wspólnocie może być realizowany bez przeszkód tylko wtedy, gdy wymagania w zakresie bezpieczeństwa żywności i pasz nie będą się różnić znacząco między Państwami Członkowskimi czyli będą maksymalnie jak to możliwe ujednolicone. Jednocześnie przyjęto, że posiadane zaplecze naukowe i techniczne w zakresie prawa żywnościowego powinno przyczyniać się do osiągania wysokiego poziomu ochrony zdrowia we Wspólnocie. W chwili obecnej zagadnienia naukowe i techniczne związane z bezpieczeństwem żywności i pasz stają się coraz bardziej ważne i złożone, co wynika z potrzeby konsumenta i postępu cywilizacyjnego. Stąd też powstała potrzeba powołania specjalnego Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) po to, aby wzmocnić obecny system wsparcia naukowego i technicznego, który w obecnej postaci nie jest w stanie odpowiadać na wzrastające wymagania wobec niego. Zgodnie z ogólnymi zasadami prawa żywnościowego WE, EFSA podjęła się roli niezależnego naukowego centrum doskonałości w zakresie oceny ryzyka, ażeby pomagać w zapewnieniu własciwego funkcjonowania rynku wewnętrznego.
W obecnej chwili EFSA zapewnia wszechstronne, niezależne i naukowe spojrzenie na bezpieczeństwo i inne aspekty łańcucha żywnościowego, co oznacza w pewnym zakresie szeroko pojętą odpowiedzialność Urzędu. Misją tej organizacji jest również dostarczanie doradztwa naukowego oraz wsparcia naukowo-technicznego w zakresie żywienia człowieka w powiązaniu z ustawodawstwem wspólnotowym, a także pomocy dla Komisji, na jej żądanie, w zakresie komunikowania związanego z programami ochrony zdrowia. Poprzez dostarczenie wsparcia w sprawach naukowych dotyczących bezpieczeństwa żywności EFSA wnosi wkład do Wspólnoty i Państw Członkowskich, który polega na rozwoju i ustanawianiu międzynarodowych standardów i umów handlowych w zakresie określonych aspektów jakości i bezpieczeństwa żywności. Istotne jest osiąganie dalszego pogłębiania zaufania instytucji Wspólnoty, ogółu społeczeństwa i zainteresowanych stron wobec Urzędu. W tym celu niezmiernie ważne jest zagwarantowanie niezależności EFSA, wysokiej jakości naukowej, przejrzystości i skuteczności. Niezbędna jest również współpraca z Państwami Członkowskimi.
EFSA ściśle współpracuje z właściwymi organami w Państwach Członkowskich. Współpraca i odpowiednia wymiana informacji minimalizuje potencjał rozbieżności w zakresie opracowywanych ocen i opinii naukowych. W celu zagwarantowania pełnej obiektywności i autonomii, członkowie komitetu naukowego i paneli są niezależnymi naukowcami rekrutowanymi na podstawie otwartej procedury aplikacji. Rolą EFSA jako niezależnego centrum naukowego WE jest dostarczanie opinii naukowej nie tylko na żądanie Komisji, ale również Parlamentu Europejskiego i Państw Członkowskich. Mamy więc w ramach WE naukową organizację ponadnarodową, która w przyszłości może stać się ciałem koordynującym badania w zakresie jakości i bezpieczeństwa żywności.
Zgodnie z nowym prawem żywnościowym w celu osiągnięcia ogólnego celu, jakim jest wysoki poziom ochrony zdrowia i życia ludzkiego prawo żywnościowe WE opiera się na wykorzystaniu praktycznym analizy ryzyka, z wyjątkiem sytuacji, w której nie jest to właściwe ze względu na okoliczności lub charakter środka. Dokonywana w ramach analizy ocena ryzyka opiera się na istniejących dowodach naukowych, w sposób niezależny, obiektywny i przejrzysty. W ramach swojej działalności EFSA zbiera i analizuje dane, które umożliwiają przygotowanie charakterystyk i monitorowanie zagrożeń, które wywierają bezpośredni lub pośredni wpływ na bezpieczeństwo żywności i pasz. Ponadto Urząd dostarcza opinii naukowych, które stanowią podstawę naukową dla przygotowania i wdrażania przedsięwzięć Wspólnoty w dziedzinach objętych sferą jego działalności. Przyjętą również, że EFSA, Komisja i Państwa Członkowskie powinny współpracować w celu wspierania skutecznego współdziałania pomiędzy oceną ryzyka, zarządzania ryzykiem i komunikowania o ryzyku.
Można wskazać, że Europejski Urząd do Spraw Bezpieczeństwa Żywności (EFSA) realizuje m.in. następujące zadania:
a) dostarcza instytucjom Wspólnoty i Państwom Członkowskim możliwie najlepsze opinie naukowe we wszystkich przypadkach wynikających z przepisów wspólnotowych i na każde zagadnienie, które jest objęte jego misją,
b) wspiera i koordynuje rozwój jednolitych metodologii oceny ryzyka w dziedzinach objętych jego działalnością,
c) zapewnia Komisji wsparcie naukowe i techniczne w obszarach objętych misją Urzędu, a na żądanie udziela pomocy w zakresie interpretacji i uznawania opinii dotyczących oceny ryzyka,
d) zleca badania naukowe niezbędne do wykonania określonych zadań,
e) poszukuje, zbiera, zestawia, analizuje i podsumowuje dane naukowe oraz techniczne w dziedzinach objętych zakresem działalności,
f) podejmuje działania zmierzające do identyfikacji i opisu wyłaniającego się ryzyka w dziedzinach objętych zakresem działalności,
g) ustanawia system sieci organizacji działających w obszarach objętych działalnością Urzędu i ponoszenie odpowiedzialności za ich funkcjonowanie,
h) na żądanie Komisji, udziela pomocy naukowej i technicznej w zakresie wdrażanych przez nią procedur dotyczących bezpieczeństwa żywności i pasz,
i) na żądanie Komisji, udziela pomocy naukowej i technicznej w zakresie doskonalenia współpracy między Wspólnotą, krajami kandydującymi, organizacjami międzynarodowymi i państwami trzecimi w dziedzinach objętych działalnością Urzędu,
j) zapewnienie dostarczanie szybkich, wiarygodnych, obiektywnych i wyczerpujących informacji (komunikowanie) społeczeństwa i zainteresowanych stron w dziedzinach objętych misją Urzędu,
k) przedstawianie niezależnych, własnych wniosków i zaleceń w dziedzinach objętych zakresem działalności.
EFSA wydaje opinie naukowe na wniosek Komisji w odniesieniu do wszelkich zagadnień objętych jej misją i we wszystkich przypadkach, w których ustawodawstwo wspólnotowe wymaga konsultowania się z Urzędem. Może to czynić także z własnej inicjatywy, w sprawach objętych zakresem działalności, Parlament Europejski. Państwa członkowskie mogą także zwrócić się do Urzędu z wnioskiem o wydanie opinii naukowej w sprawach leżących w kompetencji Urzędu.
Korzystając z najlepszych dostępnych i niezależnych źródeł EFSA może zlecać badania naukowe niezbędne dla wykonywania jej misji. Zlecanie takich badań powinno odbywać się w otwarty i przejrzysty sposób. Urząd ma obowiązek unikania dublowania programów badawczych realizowanych już przez Państwo Członkowskie lub Wspólnotę i sprzyjać współpracy poprzez właściwą koordynację przedsięwzięć. Ponadto EFSA poszukuje, zbiera, zestawia i analizuje odpowiednie dane naukowe oraz techniczne w dziedzinach objętych jej misją. W szczególności są zbierane dane dotyczące spożycia żywności i podatności osób na zagrożenia związane ze spożywaniem żywności; zasięgu i rozpowszechnienia zagrożeń biologicznych; skażenia żywności i pasz; pozostałości.
EFSA ustanawia procedury systematycznego poszukiwania, zbierania, zestawiania i analizowania informacji oraz danych pod kątem rozpoznawania nowo wyłaniających się źródeł ryzyka w dziedzinach objętych misją Urzędu. W przypadku, gdy Urząd posiada informacje powodujące powstanie podejrzeń o wyłonieniu się poważnego ryzyka, zwraca się do Państw Członkowskich, innych agencji Wspólnoty i Komisji o przekazanie dodatkowych informacji. Państwa Członkowskie, agencje Wspólnoty, o których mowa i Komisja powinny traktować takie prośby jako pilne i przekazać wszelkie stosowne informacje będące w ich posiadaniu. Urząd korzysta ze wszelkich informacji, które otrzymuje w trakcie wykonywania swojej misji do zidentyfikowania wyłaniającego się nowego ryzyka.
Urząd wspiera łączenie w system sieci organizacji działających w dziedzinach objętych jego misją. Celem takiego łączenia jest w szczególności ułatwienie współpracy naukowej poprzez koordynację działań, wymianę informacji, rozwijanie i implementację wspólnych projektów, wymianę doświadczeń i praktyk w dziedzinach objętych misją Urzędu.
Urząd zapewnia, że wykonuje swoje działania przy wysokim stopniu przejrzystości. W szczególności bezzwłocznie podaje do publicznej wiadomości: porządek dzienny i treść protokołów z posiedzeń; opinie komitetu naukowego i paneli naukowych bezpośrednio po ich przyjęciu, włączając w to zawsze opinie mniejszości.
EFSA natomiast nie ujawnia stronom trzecim poufnych informacji, które otrzymuje, a których poufne traktowanie było wnioskowane i uzasadniane, z wyjątkiem informacji, które muszą być opublikowane, jeżeli wymagają tego okoliczności, w celu ochrony zdrowia publicznego. Urząd udziela informacji z własnej inicjatywy, w obszarach mieszczących się w zakresie działalności, bez uszczerbku dla kompetencji Komisji, co do ogłaszania jej decyzji dotyczących zarządzania ryzykiem. Urząd stara się zapewniać, aby opinia publiczna i wszystkie zainteresowane strony szybko otrzymały rzeczową, rzetelną i łatwo dostępną informację, w szczególności w odniesieniu do wyników wykonywanej przez Urząd pracy. Aby osiągnąć te cele, EFSA nie tylko opracowuje, ale również rozpowszechnia materiały informacyjne dla ogółu społeczeństwa.
Piśmiennictwo:
ROZPORZĄDZENIE (WE) NR 178/2002 PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. bezpieczeństwa żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności
1
22