FENOMENOLOGIA
Husserl:
- próba stworzenia „pierwszej nauki” (za Kartezjuszem). Ma być ona pewna, nie poddawalna w wątpliwość, bezpośrednio dana. Musiała się ona wyrzec wszelkich hipotez, konstrukcji i ograniczyć do stwierdzenia tego, co niewątpliwe.
- „branie w nawias” wszelkich założeń, wiedzy wcześniejszej niż doświadczenie - liczy się bezpośrednie, konkretne doświadczenie.
- charakter ejdetyczny - miała badać zjawiska w konkretnym ukształtowaniu, by przez to poznać ich istotę”. Nie pyta gdzie dane zjawisko, dana rzecz, dana wartość istnieje, dlaczego istnieje i czy w ogóle istnieje; pytała tylko jakie ma właściwości i, jeśli istnieje, jaka jest jego istota.
- zamierzeniem fenomenologii było ustalić, co naszej świadomości jest bezpośrednio dane i wyodrębnić od tego co jest konstrukcją (naddatkiem) umysłu. W ten sposób wydzielone będzie to wszystko, co oczywiste: bo oczywiste może być jedynie to co bezpośrednio dane.
R. B. MacLeod „Fenomenologia: wyzwanie dla psychologii eksperymentalnej”
Psychologia eksperymentalna tak, jak rozumie ją MacLeod- tradycyjne badanie psychologicznych procesów u normalnych dorosłych ludzi, prowadzone w kontrolowanych i powtarzalnych warunkach laboratoryjnych.
FENOMENOLOGIA A PSYCHOLOGIA EKSPERYMENTALNA
4 główne kwestie przy przedstawianiu stosunku fenomenologii do psychologii eksperymentalnej:
Fenomenolog, psycholog czy filozof przyjmuje jako przedmiot swoich badań wszelkie dane doświadczenia. (datum - w znaczeniu „tego, co dane”).
Kolory i dźwięki, wrażenia odległości i trwania, odczucia powabu i odrazy, tęsknoty i lęki - wszystko to są dane zawarte w doświadczeniu, które należy uznać za takowe i z zastanowieniem rozważyć.
William James w Strumieniu Świadomości krytykuje zarówno intelektualizm jak i sensualizm - „Jeżeli mówimy obiektywnie to ukazują się rzeczywiste relacje; jeżeli mówimy subiektywnie, to każdej z nich odpowiada strumień świadomości przez nadawanie jej własnego wewnętrznego zabarwienia znaczeniowego”.
Jak utrzymuje James, przechodnie stany świadomości są równie faktycznie danymi jak stany substancjalne.
Fenomenolog rozpoczyna swój ogląd fenomenów od zawieszenia swych uprzednich nastawień, poprzez wzięcie w nawias swych „ukrytych założeń”.
Chociaż nie ma badania bez uprzedniego nastawienia to jest możliwe z namysłem podjęte usiłowanie, by zidentyfikować to nastawienie i czasowo je zawiesić, lub choćby systematycznie zmieniać nastawienia, w jakich dokonywane jest badanie. (Przy czym ta teza MacLeoda to jest już raczej hermeneutyką, fenomenologia husserlowska zakładała możliwość bezzałożeniowego oglądu („badania bez uprzedniego nastawienia”))
Fenomenolog pyta: „Jakie właściwości fenomenów skłaniają do przekonania o istnieniu zewnętrznego świata?”
Trzecia kwestia tyczy fenomenologicznego oglądu jako takiego.
Introspekcja nie jest zbyt odległa od fenomenologicznego oglądu i opisu. Zarówno fenomenologia jak i introspekcja kierują się na doświadczenie. Występują dwie istotne różnice:
Introspekcjonista wprowadza wstępne założenie, że doświadczenie daje się zredukować do określonej liczby świadomych elementów i cech; jest to uprzednie nastawienie, które fenomenolog stara się wziąć w nawias.
Nie ma miejsca w introspekcyjnej analizie dla sensu, chyba że sensy dają się zredukować do elementów i ich atrybutów. Dla fenomenologa sens jest czymś centralnym, nie do uniknięcia.
Wyłuszczać rozmaite sposoby uczuciowego ustosunkowania się podmiotu spostrzegającego do tego, co jest spostrzegane, to właściwe zadanie dla fenomenologa, lecz nie zadanie jedyne. Fenomenologia jest czymś więcej niż empatia czy sympatia, jest czymś więcej niż postawienie się w czyimś położeniu.
Psychologiczna fenomenologia nie jest psychologią: jest propedeutyką psychologii jako dyscypliny naukowej. Aby zbudować naukę psychologii, należy zacząć od świata fenomenów, ale potem trzeba go zostawić i pójść dalej.
Ujęcie fenomenologiczne stanowi wyraz pewnej fascynacji światem doświadczenia, takim, jakim jest on dla nas.
W świecie fenomenów linia oddzielająca „ja” od „nie-ja” nie zawsze jest wyraźna.
Istnieją trzy obszary, w których fenomenologia psychologiczna odegrała już znaczącą rolę albo co najmniej wydaje się, że może taką odegrać:
Fenomenalna stałość
Fenomenologia drugiego
Fenomenologia komunikacji
Ad. 1. FENOMENALNA STAŁOŚĆ
Struktury i własności świata fenomenów wykazują tendencję do stałości, pomimo zmiennej stymulacji.
Koncepcja nieświadomego wnioskowania - Zmiany bodźca powodują również odpowiednie zmiany wrażenia, ale dzięki naszemu uprzedniemu doświadczeniu, nieświadomie i natychmiastowo zreinterpretujemy owe zmiany tak, że zachowana zostaje stałość wyglądu obiektu.
Ad. 2. DRUGA OSOBA
Każdy fenomenolog eksperymentalista musi z konieczności zakotwiczyć swoje obserwacje w pewnych niefenomenologicznych procedurach pomiarowych.
Świat fenomenów po prostu jest.
„Przyznając że powidok jest fenomenalnie obiektywny, tak jak fenomenalnie obiektywny jest stół, stwierdzam, iż jest on jednak nieco mniej obiektywny niż ów stół, jako że może poruszać się i zmieniać rozmiar w zależności od zmian zachodzących w mojej uwadze; jest on nieco bardziej ze mną związany. Istnieją więc stopnie w obiektywności fenomenów, które muszą zostać określone poprzez relację z „ja” fenomenalnym. „Ja” fenomenalne lub podmiot jest daną doświadczenia, tak jak jest nią fenomenalny przedmiot, i istnieją stopnie subiektywności, tak jak istnieją stopnie obiektywności.”
Ad. 3. KOMUNIKACJA
Schemat fenomenologicznego paradygmatu:
Komunikacja obejmuje co najmniej nadawcę, medium oraz słuchacza. Najlepszym przykładem są sytuacje, gdy nadawcą i słuchaczem są ludzie, których role zmieniają się, co w konsekwencji umożliwia także wymianę pomiędzy nimi informacji zwrotnej. Medium stanowi zwykle język w tradycyjnym tego słowa znaczeniu, mówiony lub pisany, ale mogą tu także wchodzić w grę: gest, postawa ciała, wyraz twarzy oraz inne zmienne. Ujmując problem fenomenologicznie, musimy spróbować znaleźć to, co dane jest nadawcy i odbiorcy, oraz odkryć, jaką rolę w interakcji pomiędzy nimi odgrywa medium.
Trzypoziomowa klasyfikacja sensu:
Poziom symboliczny - symbolizacja ogranicza się tutaj do arbitralnego wiązania ze sobą dwóch przedmiotów. Psychologię interesuje również proces nabywania symboli, zwłaszcza w praktyce uczenia się.
Sens sygnifikatywny - słowo lub wyrażenie wskazuje poza siebie na coś innego, na inne słowo, działanie lub sytuację.
Sens percepcyjny - musi obejmować sens ekspresji i mimiki. Spostrzeżenia posiadają własności fizjonomiczne, w których podobieństwa i różnice możemy pojmować tak jak podobieństwa i różnice w kształcie i wielkości.
Opracowała: Anna Kuźma