TEORIA POTRZEB I KONSUMPCJI

Konsumpcja -( użytkowanie ) dóbr lub usług w celu zaspokojenia potrzeb człowieka

Konsumpcja = spożycie

1.akt ( w czasie )

a) zużycie dóbr lub wyczerpanie zdolności usług

-jednorazowe, całkowite zużycie jakiegoś dobra

-wielokrotne rozłożenie w czasie użytkowanie dobra ( telewizor, telefon )

2.proces

-całokształt działań i zachowań człowieka zmierzających do zaspokojenia potrzeb

3.faza procesu reprodukcji

-konsumpcja jest składnikiem procesu reprodukcji i czynnikiem warunkującym jego kontynuację ( skala makro )

Sfera spożycia-ogół działań związanych z zaspokajaniem potrzeb kon. oraz czynniki, które nań wpływają a zarazem określają strukturę, tempo rozwoju, kształt i zależności

Sfera spożycia-wyodrębniona dziedzina życia społeczno-gospodarczego w której dokonują się wielokrotnie uwarunkowania i wew. sprzężone procesy zaspokajania indywidualnych i zbiorowych potrzeb materialnych, socjalnych i kulturowych

Sfera spożycia w ujęciu systemowym

-podmioty potrzeb i konsumpcji

-potrzeby kons.

-przedmioty zaspokajania potrzeb

-formy i sposoby kons.

-wyniki procesów kons.( zadowolenie )

Potrzeba:

-odczucie braku czegoś, pożądanie czegoś

-uświadomiony stan braku jakiegoś elementu koniecznego do prawidłowego funkcjonowania systemu biopsychicznego człowieka lub do jego funkcjonowania w systemie zewnętrznym

( dyskomfort braku czegoś, który motywuje do zaspokojenia własnych potrzeb, do chęci zdobycia lub realizacji )

Główne grupy potrzeb:

1.potrzeby produkcyjne-ekonomiczne

2.potrzeby konsumpcyjne

3.potrzeby pozostałe(pozaekonomiczne)

Źródła potrzeb:

-fizyczne(biologiczne)-wymogi organizmu

-duchowe(psychiczne)-własciwości jednostki

-fakt współżycia społecznego

Czynniki zróżnicowania i zmienności potrzeb konsumpcyjnych:

-demograficzne

-społeczno-zawodowe

-biologiczne(budowa ciała)

-kulturowe

-ekonomiczne(dochody, podaż, popyt)

Właściwości potrzeb:

-zmienne w czasie

-nieograniczoność potrzeb co do liczby

-ograniczony zakres i pojemność niektórych potrzeb biologicznych (sen)

-różna intensywność ujawniania się potrzeb

-następstwo pojawiania się i zaspokajania potrzeb po zaspokojeniu potrzeb niższych

-niska substytucyjność

-komplementarność

-synergizm (wzajemne stymulowanie)

-konkurencyjność(wzajemne wykluczanie się)

Klasyfikacja potrzeb:

-wg. źródła

-wg. intensywności odczuwania

-wg. podmiotu

-wg. charakteru

1.Potrzeby rzeczywiste- rzeczywiście wynikają z braku w organiźmie (jedzenie, ubieranie)

2.Potrzeby otoczkowe- istnieje kontrola potrzeb(jemy w określonych warunkach)

3.Potrzeby pozorne- zaspokojenie nie powoduje rozwoju lecz powoduje degradacje (narkotyki)

Hierarchia- uszeregowanie potrzeb w określonej kolejności wynikających z pilności zaspokajania potrzeb

Potrzeby niższego rzędu(podstawowe)-potrzeby których niezaspokojenie może doprowadzić do szkody, lub przeszkadzać w funkcjonowaniu- służą do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Wynikają z fizjologii

-potrzeby elementarne- o podłożu fizjologicznym i przyrodniczym

-potrzeby elementarne o podłożu kulturowym-uznawane za konwencjonalne, niezbędne

Cechy potrzeb podstawowych:

-komplementarne względem siebie

-większość potrzeb wrodzona

-środki zaspokajania potrzeb są substytucyjne

-trudne do kształtowania, mało podatne

-niska elastyczność dochodowa i cenowa popytu na dobra i usługi zaspokajające te potrzeby

Potrzeby wyższego rzędu- potrzeby których zaspokojenie można odłożyć bez szkody. Są nabyte, plastyczne, można wywoływać, substytucyjne i komplementarne. Warunkiem jest zaspokojenie potrzeb podstawowych

Potrzeby wg. Maslowa

-potrzeba samorealizacji-

-potrzeba szacunku i uznania - 40%

-potrzeba przynależności i miłości- 50%

-potrzeba bezpieczeństwa- 70%

potrzeby fizjologiczne- 85%

Prawidłowości pojawiania się i rozwoju potrzeb

1.Konkretny zestaw czynników działający jednocześnie na dany podmiot, i wywołujący cały kompleks potrzeb

2.Zróżnicowane kombinacje czynników przyczyniają się do powstania indywidualnych układów potrzeb

3.W zestawie determinant wywołujących potrzeby przeważa zazwyczaj wpływ czynnika pochodzącego z jednego źródła- główny czynnik

Przejawy ewolucji potrzeb:

1.pojawiane się coraz to nowych potrzeb( telefon komórkowy)

2.zmiana właściwości i przekształcanie się potrzeb już wcześniej zaspokojonych

-przekształcenie się potrzeb wyższego rzędu w niższego rzędu ( telewizor )

-stare potrzeby uzyskują nowe otoczki przez czynniki społeczne ( napoje )

-potrzeby o charakterze socjogennym zmieniają się znacznie szybciej i łatwiej niż potrzeby biogenne ( moda )

Nieograniczona liczba potrzeb = ograniczona możliwość ich zaspokajania = hierarchia

Identyfikacja- przełożenie pojęć abstrakcyjnych na obserwowalne zjawiska

Podstawowe potrzeby- minimum socjalne- granica niedostatku- koszyk dóbr i usług, które zaspokajają całość potrzeb podstawowych na poziomie uznanym za społecznie niezbędny w danym społeczeństwie i czasie. Oprócz składników minimum życiowego obejmuje środki zaspokajania potrzeb w zakresie higieny, informacji, kultury.

• Żywność ( normalna )

• mieszkanie

• edukacja

• kultura

• aktywny wypoczynek

• transport i łączność

• zdrowie

Ujęcie ilościowe- konkretny zestaw dóbr i usług

Ujęcie wartościowe- najmniejsza ilość pieniędzy niezbędna do zaspokajania całości potrzeb podstawowych na poziomie uznanym za niezbędny

Metody obliczania- Instytut Pracy i Płacy Socjalnej- liczony dla 6 grup domowych ( 2 emeryckie, 4 gospodarstwa pracownicze )

Znaczenie minimum socjalnego- bardzo ważne dla polityki społecznej

• minimalna płaca

• minimalna renta i emerytura

• rozdział środków na świadczenia socjalne i rekompensaty

Minimum egzystencji- granica skrajnego ubóstwa- min ilościowo i jakościowo koszyk dóbr i usług zaspokajających wyłącznie potrzeby fizjologiczne, na poziomie odtwarzania zużytych do pracy sił

• skromne wyżywienie

• leki

• potrzeby szkolne

• małe mieszkanie

• podstawowe elementy art. Gospod. domowego, bielizny

Nie ma identyfikatorów potrzeb wyższego rzędu

Identyfikacja konsumpcji

W skali makro- identyfikatorem jest fundusz spożycia

W skali mikro- identyfikatory konsumpcji

KONSUMPCJA- IDENTYFIKATORY

1.Akt jednorazowego zużycia dóbr

-wydatki ludności

-obroty handlowe

-zakupy

2.Akt spożycia usług

-wolumen świadczeń z których skorzystali odbiorcy

-liczba obsłużonych klientów

-sprzedaż przy tej samej cenie

-wydatki ludności na zakupy

3.Akty spożycia dóbr trwałego użytkowania

-wskaźnik stanu posiadania(TV na 1000) przy zużyciu technicznym, moralnym

Aspiracje konsumpcyjne- system standardów indywidualnych, będących rezultatem osobistego doświadczenia i poznania wyższych jakościowo i ilościowo wzorców konsumpcji

Standard życia- do tego dąży konsument

Aspiracje wpływają na:

-intensywność odczuwania potrzeb, poprzez porównanie stanu obecnego konsumpcji z aspiracjami. Odczuwamy jedne potrzeby silniej inne słabiej

-mogą być motorem działania w kierunku zaspokajania potrzeb lub zniechęcać do niego ( flustracja)

Preferencje konsumpcyjne- subiektywne oceny, którymi kierują się jednostki dokonując aktów wyboru wszelkiego rodzaju w tym wyborów konsumpcyjnych( telewizory, narty, sklepy, formy płatności)

Potrzeby wartości preferencje hierarchia potrzeb aspiracje

Wybór potrzeb

Wybór sposobu i okoliczności zakupu

Ocena zakupu

Obszary identyfikacji preferencji

1.badanie faktycznych zachowań i decyzji- OBSERWACJE

2.Określenie poziomu struktury i zróżnicowania wydatków konsumpcyjnych, oraz czasu przeznaczonego zaspokojenie poszczególnych potrzeb

3.Badanie przemian w zachowaniach i wyborach konsumentów w zmiennych warunkach zewnętrznych

4.badanie zmian zachowań i decyzji konsumentów w zmiennych warunkach zewnętrznych- zmiana dochodu nie zmienia preferencji

Podmioty konsumpcji- każda jednostka, instytucja, organizacja która zaspokaja swoje potrzeby

Podmioty konsumpcji:

1.Skala mikro

-konsument

-gosp. domowe

-gosp. konsumpcji zbiorowych

2.Skala makro

-społeczeństwo jako całość

-społeczeństwo globalne

Gosp. konsumpcji zbiorowych- większa liczba osób zorganizowanych dla realizacji określonych celów( wojsko przedszkole)

Konsument- jednostka która przejawia i zaspokaja potrzeby konsumpcyjne spożywając dobra i usługi zakupione na rynku, wytworzone we własnym gosp. domowym, uzyskane od innych gospodarstw, uzyskane ze świadczeń

Nabywca =/ konsument

Gospodarstwo domowe- baza ekonomiczna jednostki lub grupy osób powiązanych ze sobą więzami rodzinnymi, lub innego rodzaju

Typy gospodarstw domowych

-jednoosobowe

-rodzinne

-rodzinne + osoby nie spokrewnione

-gospodarstwa domowe zespołowe( studenci w akademiku)

Warunki do spełnienia

-wspólne zamieszkiwanie

-łączenie swoich dochodów i zasobów

-łączenie swojej pracy, czasu, dla zaspokojenia potrzeb całości oraz poszczególnych członków

Gospodarstwo domowe uprawia gospodarkę domową

Rodzaj działalności

-planowanie decyzji

-organizacja spożycia

-faktyczna konsumpcja

Cechy działalności gospodarstw domowych i konsumentów

1.Gospodarowanie w sferze spożycia i dla celów spozycia

2.działalność jest nastawiona na zaspokajanie potrzeb

3.podstawą procesu konsumpcji są zasoby

-rzeczowe

-pienięzne

-siły roboczej i czasu wolnego

-wiedzy, umiejętności i zdolności poznawczych

Rodzaje klasyfikacji gospodarstw domowych (inne)

-demograficzne

-geograficzne

-wg. GUS-u(rolne, pracownicze, renciści)

-wielkość miejscowości

Głowa rodziny- najwięcej zarabiająca

Funkcje pełnione przez gospodarstwa domowe

-opiekuńczo-wychowawcze

-organizacja konsumpcji

-z pracami przy domu, ogrodzie

-z odzieżą(szycie)

-z żywnością(zaopatrzenie, przygotowanie, mycie)

-z podejmowanie decyzji

Przedmioty konsumpcji- dobra(materialne) i usługi(niematerialne) służące do zaspokajania potrzeb-wszystko (podstawowe i wyższego rzędu)

Przedmioty spożycia:

1.podstawowe

-poślednie

-normalne

2.wyższego rzędu

-półluksusowe

-luksusowe

WZORY

Dobra konsumpcyjne- podział

1.stałe preferencje

2.zmienne preferencje

1.dobra i usługi rynkowe (kupowane na rynku)

2. dobra i usługi z własnej produkcji

3.dobra i usługi ze świadczeń społecznych ( szkoła, leczenie)

Związki pomiędzy przedmiotami spożycia

1.Komplementarne- uzupełniające się

-techniczne ( działają razem )

-psychiczne ( kawa+cukier)

2.Substytucyjne ( zastępowalne )

-jedna potrzeba zaspokajana jest przez wiele dóbr

-jedno dobro zaspokaja wiele dóbr

-powszechna zastępowalność dóbr ( wybór należy do nas )

Zmiana cen

1.spadek cen

-substytuty- wzrost popytu na to dobro i spadek popytu na dobro substytucyjne

-komplementarne-wzrost popytu na to dobro i na dobro komplementarne

2.rośnie dochód

-rośnie komplementarność zakupów

-stosunek relatywnej zmiany popytu na dane dobro do zmiany dochodu jest zróżnicowany i zależy od różnych czynników, np. od stopnia komplementarności, bądź substytucyjności

( jest to elastyczność krzyżowa popytu )

WZORY

Organizacja spożycia- złożony mechanizm, społeczno - ekonomiczny, za pośrednictwem którego dobra i usługi materialne przeznaczone na cele bieżącego spozycia docierają do konsumenta w określonej formie

Spożycie ogółem

Indywidualne Zbiorowe

Naturalne Rynkowe Społeczne Publiczne Ogólnospołeczne

Indywidualny konsument, Wspólnoty terytorialne Społeczeństwo globalne

Gospodarstwo domowe

Renaturalizacja- powrót do samodzielności, zubożenie społeczeństwa

Denaturalizacja- przejście do formy rynkowej

Podmioty których potrzeby zaspokajane są w poszczególnych formach:

1.Potrzeby społeczeństwa globalnego

2.potzreby wspólnot terytorialnych

3.Potrzeby jednostek i gospodarstw domowych, szczególnie ważne dla społeczeństwa

4.potrzeby jednostek i gospodarstw

Konsumpcja indywidualna i zbiorowa

Konsumpcja indywidualna:

1.zasada swobody wyboru

-w sensie formalnym, prawnym-pełna

-w sensie ekonomicznym-ograniczona

2.dwa ośrodki decyzyjne-środki polityki społecznej, gospodarstwa,konsumenci

3.organizacja spożycia-z wykorzystaniem rynku

-rynek stwarza najlepsze warunki do pojawiania się prawa konsumenta do decydowaniu o własnej konsumpcji

-pieniądz i rynek stwarza najmniej technicznych ograniczeń

-rynek wiąże rozdzielone sfery produkcji i spożycie

4.organizacją KI jest handel gospodarstw domowych i indywidualnych konsumentów Konsumpcja indywidualna:- obejmuje tę część konsumpcji która dokonuje się na podstawie osobistej dyspozycji poszczególnych członków społeczeństwa głównie na podstawie osiąganych dochodów, organizowanie przez indywidualne podmioty konsumpcji za pośrednictwem rynku

Konsumpcja zbiorowa- jest finansowana, organizacje społeczne, różnej jej części kierowane są do różnych podmiotów

Konsumpcja społeczna:

1.bezpłatne i częściowo odpłatne świadczenia w postaci dóbr i usług przekazywanych ludności w zakresie lecznictwa, wypoczynku i szkolnictwa

2.bezpośrednie transfery pieniężne- renty, emerytury , zasiłki

3.posrednie transfery pieniężne- dotacje, subwencje- na pokrycie różnicy pomiędzy ceną detaliczną a kosztem wytworzenia produktu

Cechy:

1.organizowana i finansowana społecznie ale realizowana indywidualnie

2.zaspokaja indywidualne potrzeby jednostek uznane za ważne

3.zwiększa konsumpcje indywidualną

4.świadczenia w formie rzeczowej nie mają substytutów i mają standardowy charakter- brak swobody wyboru

5.pełni rolę uzupełniającą w stosunku do konsumpcji indywidualnej

6.do korzystania ze świadczeń uprawnia nie wkład pracy ale spełnienie określonych warunków- koszty ponosi całe społeczeństwo

7.potrzeby zaspokajane poza rynkiem

-produkty rozdzielane na zasadzie podziału dezyderatywnego ( na podstawie decyzji społecznej) przez różne ośrodki władzy, techniczny instrument rozdziału tego rodzaju świadczeń to budżet państwa , przedsiębiorstw, organizacji społecznych

Funkcje spożycia społecznego

1.kształtowanie mikrostruktury KI

2.egalitaryzacja spożycia- wyrównanie dysproporcji w spożyciu różnych grup ludności

3.podnoszenie racjonalności konsumpcji poprzez zaspokojenie potrzeb szczególnie ważnych z punktu widzenia społeczeństwa

Konsumpcja ogólnospołeczna - całe społeczeństwo

-determinuje byt narodowy

obejmuje nakłady na:

-administrację

-wymiar sprawiedliwości,

-bezpieczeństwo zewnętrzne i wewnętrzne

-utrzymanie służb dyplomatycznych

-działalność naukowo-badawcza

Spożycie publiczne- podmiotem są wspólnoty terytorialne

Konsumpcja publiczna- wydatki na infrastrukturę i ochronę środowiska

-muzea i miejsca pamięci narodowej

-oczyszczalnie

-miasta i osiedla

-drogi publiczne

Konsumpcja ogólnospołeczna i publiczna

1.niepodzielne

2.dobra są dostarczane z pominięciem rynku- podział dezyderatywny

3.nie mają wpływu na materialną wielkość spożycia rynkowego

Prawidłowości przemian w organizowaniu konsumpcji

1.dominującą formą konsumpcji jest pożycie rynkowe, maje udział w spożyciu naturalnym- denaturalizacja konsumpcji

2.maleje udział spożycia społecznego

3.proporcje między KS i KR zależą od :

-czynników społecznych

-polityki gospodarczej

-przyjętego modelu gospodarki

4.istnieją poważne bariery wzrostu KS

-obniżenie motywacji ludzi do pracy

-niebezpieczeństwo obniżenia wydajności pracy,

-zachwianie równowagi rynkowej

5.wszystkie formy konsumpcji są wzajemnie powiązane i istnieją związki substytucyjne i komplementarne

Fundusz spożycia

Fundusz kons. Indywidualnej Fundusz kons. Zbiorowej

Spożycie z dochodów ludności pozostałe spożycie

-dochody osoboste -zużycie dóbr i usług mater. W przeds.

- wartość spożycia naturalnego sfery nieprodukcyjnej

-umownie zaliczana wartość budynków mieszk. - spożycie przez ludność dóbr i usług

dostarczanych jej nieodpłatne lub

częściowo odpłatnie

Funkcja konsumpcji:

I.ekonomiczna - pozwala dzięki konsumpcji wznowić nowy proces produkcji, produkt został wykorzystany, unicestwiony, przesłanki dla reprodukcji siły roboczej, wpływa na rozwój i wzmocnienie więzi społecznych w procesie produkcji

Aspekty funkcji ekonomicznych:

1.funkcja ekonomiczna- odnowienie siły roboczej, wzrost spożycia dóbr podstawowych

2.funkcja motywacyjna- środki zaspokajania wyższego rzędu, więcej pracy, aby więcej konsumować. W rozszerzeniu i uszlachetnianiu dóbr i usług oraz we wzroście atrakcyjności dóbr, konsumenci mają motywację do zaspokajania swoich potrzeb, wprowadzanie nowych asortymentów (wzrost gospodarczy)

3.funkcja infrastrukturalna- wyrażają się w fakcie spożycia dóbr i usług które warunkują i pobudzają rozwój produkcji, stosunków społecznych itp.

II. humanistyczna (pozaekonomiczna) - świadome i celowe rozszerzanie sfery spożycia poprzez rozwój, uszlachetnianie, sublimację potrzeb i zwiększenie zaspokajania potrzeb

Rozwój konsumpcji - fazy

1.zwiększenie spożycia w ilości dóbr i usług

2.zastępujemy dotychczasowe dobra i usługi innymi lepiej zaspokajającymi dobrami

3.wzbogacamy zestaw potrzeb o nowe potrzeby

4.przechodzenie od niższych do wyższych form konsumpcji

5.przechodzenie od konsumpcji biernej do czynnej

Determinanty konsumpcji

Obiektywne( na wszystkich) Subiektywne(indywidualne)

Oddziaływują na popyt i spożycie w

skali mikrospołecznej

O charakterze O charakterze

Ekonomicznym Pozaekonomicznym

-dochód -demograficzne -przyzwyczajenia

-cena -społeczne -motywy

-podaż -zawodowe -postawy

-kulturowe -oczekiwania

-tradycje

-zwyczaje

Dochód- wszelkie wpływy gospodarstwa domowego zarówno pieniężne jak i w naturze - w formie rzeczowej. Określa popyt i analizuje konsumpcję.

1.pieniężne

-z tytułu pracy

-z tytułu świadczeń społecznych

-z tytułu własności

-spadki, darowizny

2.w naturze

-bony, talony

-deputaty

-przydziały produktów wytwarzanych

Wg. regularności:

1.dochody stałe - bieżące spożycie

-płace

-renty

-stypendia

2.wynagrodzenia okresowe - zakup produktów wyższego rzędu

-premie

-nagrody

-zasiłki

-wygrane

Dochody nominalne- ujęta kwotowo ilość pieniędzy jakie wpływają do gospodarstwa domowego

Dochód realny- suma dóbr i usług jakie może nabyć konsument przy danej wysokości dochodów nominalnych

Koszty utrzymania- pieniężna równowartość dóbr i usług zaspokajających potrzeby określonej jednostki lub gosp.domow.

-ilość indywidualna konsumenta dóbr i usług

-ceny tych produktów

Koszty utrzymania- wszystkie potrzeby- ile wydajemy , minimum socjalne - potrzeby podstawowe, ile otrzymujemy, a ile nam powinno wystarczyć

Fundusz nabywczy- pieniężne dochody ludności pozostające w jego gestii, w rezultacie potrąceń obowiązkowych i dobrowolnych świadczeń z jednoczesnym uwzględnieniem sald oszczędności i kredytów

Fundusz nabywczy jest przeznaczony:

-zakup dóbr i usług konsumpcyjnych

-wydatki niekonsumpcyjne (akcje, obligacje)

-oszczędności

Fundusz swobodnej decyzji- część funduszu nabywczego która pozostaje po zaspokojeniu potrzeb podstawowych na poziomie minimum socjalnego

1

14

---