MIKROEKONOMIA

1. Co to jest ekonomia?

EKONOMIA - nauka badająca w jaki sposób społeczeństwo gospodarujące decyduje o

tym, co, jak i dla kogo wytwarzać.

- nauka o zachowaniu się człowieka w warunkach ograniczonych

zasobów i wielości celów.

- nauka o procesie gospodarowania: produkcja → podział → wymiana

→konsumpcja. Gospodarowanie to uzyskiwanie jak najlepszych

wyników we wszystkich tych etapach.

- nauka społeczna, która zajmuje się opisem i analizą tego jak

społeczeństwa wykorzystują dostępne im zasoby.

- nauka o pieniądzu, o stopie procentowej, kapitale i bogactwie

społeczeństw. Przedmiotem ekonomii jest głównie pieniądz, tworzy to

podstawy do przemian gospodarczych jak, np. inflacja.

- zajmuje się analizą całości gospodarki, np. płac, bezrobocia.

- nauka o dokonywaniu wyborów. Występują one we wszystkich etapach

ekonomii.

2. Czy ekonomia jest nauką społeczną?

Ekonomia jest nauką o procesach gospodarczych. Ekonomia jest nauką społeczną ponieważ przedmiotem zainteresowań ekonomii jest gospodarowanie, czyli działalność gospodarcza ludzi. Istotnym uwarunkowaniem tej działalności jest ograniczoność zasobów gospodarczych. Zasoby te obejmują: zasoby ludzkie (wraz z wiedzą i praktycznymi umiejętnościami ludzi), zasoby naturalne (np. ziemia wraz z wszelkimi znajdującymi się w niej bogactwami, woda, powietrze) oraz zasoby będące wynikiem wcześniejszej działalności człowieka (np. przetworzone półprodukty, narzędzia, maszyny i urządzenia, budynki i hale fabryczne, żywność, odzież, mieszkania, środki transportu, środki finansowe). Ekonomia pokazuje, w jaki sposób ludzie, działając w rożnych warunkach społeczno - gospodarczych, korzystają z tych ograniczonych zasobów, jak ich używają do prowadzenia działalności gospodarczej, jak je rozdzielają między różne, konkurencyjne wobec siebie zastosowania, a także czym się kierują dokonując tego typu wyborów. Pokazuje również czy wykorzystanie ograniczonych zasobów jest efektywne, czy nie i analizuje czynniki, od których to zależy, m.in. czynniki związane z ustrojem.

Do zagadnień, którymi zajmuje się ekonomia należą zarówno zagadnienia będące przedmiotem codziennej troski większości rodzin (np. potrzeby ludzi, ich warunki życia i pracy, wysokość uzyskiwanych przez nich dochodów i świadczeń oraz poziom cen nabywanych produktów i usług), jak i zagadnienia, które stosunkowo mało interesują przeciętnych obywateli bądź też zaprzątają ich uwagę jedynie sporadycznie.

Ekonomia jest nauką społeczną, bo zajmuje się człowiekiem i dotyczącymi go procesami .

3. Nauki pomocnicze w ekonomii.

Ekonomia jest jedną z wielu nauk ekonomicznych, czyli nauk zajmujących się działalnością gospodarczą ludzi. Jest ona wśród nich nauką najbardziej ogólną.

Oprócz ekonomii do nauk ekonomicznych zalicza się też zwykle geografię ekonomiczną, historię gospodarczą, zajmująca się badaniem rozwoju procesów i zjawisk gospodarczych w czasie, statystykę ekonomiczną, ujmującą procesy i zjawiska gospodarcze w sposób liczbowy, oraz tzw. ekonomiki(czy też ekonomie) szczegółowe, badające poszczególne dziedziny lub aspekty procesu gospodarowania, np. ekonomika przemysłu, ekonomika rolnictwa, ekonomika budownictwa, ekonomika obrotu towarowego, ekonomika transportu, ekonomika turystyki, ekonomika pracy, ekonomika oświaty, nauka o planowaniu, nauka o finansach, itd.. Nauki te pełnią wobec ekonomii rolę służebną, gdyż dostarczają jej niezbędnej wiedzy o faktach i przebiegu konkretnych procesów gospodarczych. Dzięki tej wiedzy dokonywane przez ekonomię uogólnienia (np. w postaci praw ekonomicznych) mogą być zgodne z rzeczywistością. Wszystkie nauki ekonomiczne uzupełniają się.

Szczególne znaczenie dla rozwoju badań ekonomicznych ma współcześnie statystyka. Opisu rzeczywistości dokonuje się w coraz większym stopniu na podstawie danych liczbowych. Statystyka dostarcza metod i narzędzi opisu poszczególnych procesów i zjawisk gospodarczych, pozwala przełożyć konkretne fakty i zdarzenia gospodarcze na język liczb, ocenia ich znaczenie oraz siłę związku między nimi. Dzięki postępom w statystyce potrafimy dziś lepiej mierzyć natężenie różnych procesów i zjawisk gospodarczych oraz wyodrębnić wpływające na nie czynniki.

Korzystając z metod i narzędzi wypracowanych przez statystykę ekonomia łatwiej może wychwycić spośród miliardów faktów i zdarzeń mających miejsce w rzeczywistości te istotne, rzutujące na pewne ogólniejsze prawidłowości. Może też formułować bardziej poprawne hipotezy dotyczące przyszłego przebiegu procesów i zjawisk gospodarczych.

Ekonomia korzysta też, oczywiście z dorobku nauk nieekonomicznych. Chodzi tu przede wszystkim o pozostałe nauki społeczne, takie jak: socjologia, nauka o państwie i prawie, psychologia, psychologia społeczna, politologia oraz filozofia.

Pewne nauki są dla ekonomi naukami pomocniczymi. Należy do nich m.in. logika (z której ekonomia zapożyczyła np. metody wnioskowania, zwłaszcza metodę indukcji i dedukcji) oraz matematyka, z której ekonomia - podobnie jak wiele innych nauk - korzysta coraz częściej ( stosując np. pewne formuły i funkcje matematyczne przydatne do opisu oraz analizy określonych procesów i zjawisk ekonomicznych.

4. W jakim celu teoria ekonomii posługuje się modelami?

Teorie ekonomiczne operują pewnymi założeniami upraszczającymi rzeczywistość. Założenia upraszczające przyjmuje się m.in. po to, aby uchwycić podstawowe zależności występujące w badanej rzeczywistości gospodarczej i uzyskać jej uproszczony, ale równocześnie przejrzysty obraz. Ten uproszczony obraz gospodarczej rzeczywistości to tzw. model ekonomiczny. Pokazuje on zależności między różnymi zjawiskami ekonomicznymi. Np. model rynku może pokazywać zależności między popytem, podażą i ceną, a model inflacji zależności między poziomem cen i ilością pieniądza w obiegu.

Posługiwanie się modelami w ekonomii jest absolutną koniecznością, gdyż dokładny opis nawet stosunkowo niewielkiego fragmentu określonej rzeczywistości gospodarczej jest niemożliwy.

Przyjmowanie założeń upraszczających i posługiwanie się modelami ekonomicznymi jest więc nie tylko konieczne, ale także korzystne. Ułatwia bowiem analizę rzeczywistości gospodarczej.

Model ekonomiczny musi dobrze odzwierciedlać wszystkie istotne cechy realnej rzeczywistości, ważne z punktu widzenia problemów, jakie się chce w oparciu o ten model badać.

Modele ekonomiczne mogą być prezentowane w różnych postaciach: w postaci zwięzłej, niesformalizowanej ekspozycji słownej kluczowych cech i zależności charakteryzujących określoną rzeczywistość, ale także w postaci wykresów czy też układów równań matematycznych. Bez względu na sposób prezentowania, modele te zawsze są uproszczonymi odwzorowaniami realnego świata, w których mniej ważne czynniki pomija się lub przyjmuje jako stałe, dzięki czemu bardziej widoczne stają się zasadnicze elementy i zależności. Analogicznie do podziału ekonomii na mikro- i makroekonomię możemy wyodrębnić modele mikro- i makroekonomiczne.

W modelach ekonomicznych istotną rolę odgrywają zależności między zmiennymi. Zasadnicze znaczenie wśród nich mają zależności o charakterze funkcjonalnym, w których jedna zmienna określa drugą zmienną. Występują też zależności o charakterze definicyjnym, zwane tożsamościami, w przypadku których jedną zmienną określa się w kategoriach innych zmiennych.

5. Proces transformacji systemowej w Polsce.

Transformacja systemowa - przejście od gospodarki centralnego planowania do gospodarki rynkowej.

Okres gospodarki centralnie planowanej - 1944-1989r. - to okres niejednorodny w wydarzenia gospodarcze i społeczne.

Centralne planowanie charakteryzowało się:

• monopolem władzy politycznej (1 partia sprawuje władzę cały czas)

• monopolem określonej ideologii marksistowsko - leninowskiej

• natężenie niektórych zjawisk jest silniejsze

• kontrola sprawowana była przez państwo w handlu zagranicznym

• relacją państwo a rolnictwo (powstanie punktów skupu)

• kontrolą polityki kadrowej - elementy systemu parlamentarnego

Okresy centralnego planowania to:

• 1945-1948 - plan 3-letni

• 1949-1955 - plan 6-letni

• 1956-1970

Próby reformowania gospodarki centralnie planowanej podejmowano w Polsce kilkakrotnie. Miały one miejsce m.in. w latach: 1956-1958, 1973-1975 oraz 1980-1982, przy czym w ostatnim z tych okresów zmiany były stosunkowo największe.

Następowały też pewne zmiany w sferze czysto politycznej - z tego punktu widzenia Polska z końcowych lat osiemdziesiątych z pewnością była innym krajem niż Polska z I poł. lat 50-tych, czyli z okresu politycznego terroru i represji na wzór stalinowski. Te wszystkie modyfikujące system reformy niw zmieniły jednak istoty gospodarki centralnie planowanej. Nie zapobiegły też powtarzającym się co jakiś czas kryzysom. Były to z reguły kryzysy wielowymiarowe, tzn. obejmowały równocześnie wiele sfer życia: polityczną, gospodarczą, społeczną, moralną itd. Stosunkowo najgłębszy z nich wystąpił na przełomie lat 70-tych i 80-tych. Zasługuje on na szczególną uwagę głównie dlatego, że zapoczątkował masowy protest robotniczy z 1980 r. i przyczynił się do upadku gospodarki centralnie planowanej w Polsce.

Ważniejszymi przejawami omawianego kryzysu w sferze gospodarczej były: spadek produkcji, dochodu narodowego, wydajności i dyscypliny pracy, obniżenie się stopnia wykorzystania majątku produkcyjnego, niemal całkowity rozkład rynku wewnętrznego, załamanie się eksportu i importu oraz gwałtowny wzrost zadłużenia zagranicznego kraju. Strategia „dynamicznego rozwoju” kraju, proklamowana przez E. Gierka w 1971 r., skończyła się po dziesięciu latach totalną klapą. Zadłużenie Polski wobec Zachodu, które miało być spłacane głównie dzięki produkcji zbudowanych za kredyty obiektów, wzrosło z około 0,5 mld dol. w końcu 1970 r. do ok. 25 mld dol. w 1980 r. oraz ponad 40 mld dol. w 1989 r. Mierzone wytworzonym dochodem narodowym średnioroczne tempo wzrostu gospodarczego, które w latach 1971-1975 osiągnęło bardzo wysoki poziom 9,8%, a w następnych latach zaczęło gwałtownie spadać. W 1979 r. po raz pierwszy po wojnie dochód narodowy w oficjalnych statystykach spadł poniżej poziomu z roku poprzedniego (o 2,3%). W następnych latach spadki były dużo głębsze. Gospodarka chyliła się ku upadkowi.

Produkt krajowy brutto

1990	1991	1992	1993	1994	1996	1997	1998	1999	2000
- 12%	- 7%	2,6%	3,8%	5%	6,1%	6,9%	6,3%	4%	5%

Plan Balcerowicza

Program gospodarczy powołanego we wrześniu 1989 r. pierwszego w historii powojennej Polski nie komunistycznego rządu , określamy często od nazwiska wicepremiera jako plan Balcerowicza, stawiał 2 główne cele: stabilizację gospodarki, w tym także zrównoważenie rynku i stłumienie ogromnej inflacji, oraz zasadniczą transformację systemu społeczno - gospodarczego, w tym przede wszystkim urynkowienie i prywatyzację gospodarki. W działaniach praktycznych widoczny był zwłaszcza pierwszy z tych celów. W jego realizacji odnotowano też relatywnie większe sukcesy.

W okresie transformacji systemowej znika monopol socjalistyczny - powstaje system pluralistyczny. Następuje zmiana stosunków własnościowych, np. przekształcenia własnościowe.

Termin przemiany własnościowe obejmuje zarówno postępujące spontanicznie procesy powstawania nowych jednostek gospodarczych oraz procesy przeobrażeń dokonujących się w ramach istniejących form własności, jak i podejmowane przez państwo działania zmierzające do gruntownej przebudowy stosunków i struktur własnościowych - w przypadku Polski i innych krajów postkomunistycznych chodzi tu przede wszystkim o prywatyzację (w tym reprywatyzację) przedsiębiorstw państwowych. Między tymi dwoma aspektami przemian własnościowych istnieje współzależność. Niektóre podejmowane odgórnie przez państwo działania mogą wyzwalać oddolne, spontaniczne procesy, a z kolei te spontaniczne procesy mogą skłaniać do pewnych działań odgórnych.

6. Gospodarka centralnie planowana, a gospodarka rynkowa.

Gospodarka centralnie planowana charakteryzowała się 2 zasadniczymi cechami:

1. dominacją państwowej własności czynników produkcji

2. nierynkową alokacją zasobów gospodarczych

Państwowa własność czynników produkcji odnosiła się przede wszystkim do dóbr kapitałowych, w mniejszym stopniu do ziemi, a w najmniejszym do pracy.

Cechy :

• centralizacja zarządzania gospodarką i planowania

• nakazowo-rozdzielczy charakter systemu

• administracyjne kształtowanie cen produktów i czynników produkcji

• hierarchiczna podległość kierownictw instytucji i organizacji gospodarczych biurokracji państwowo- partyjnej

• centralizacja uprawnień do tworzenia i reorganizacji jednostek gospodarczych

• niemal całkowity brak konkurencji między jednostkami gospodarczymi

• brak działających na zasadach komercyjnych instytucji finansowych (bank centralny i system bankowy)

• duży stopień izolacji gospodarki i przedsiębiorstw od procesów i zjawisk dominujących w gospodarce światowej

• funkcjonowanie przedsiębiorstw w warunkach miękkiego ograniczenia budżetowego, co powodowało, że nie kierowały się one w swojej działalności zasada samofinansowania

Z wymienionych wyżej cech systemu funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej wynikła nierynkowa alokacja zasobów gospodarczych. Najważniejsze decyzje typu: co, jak i dla kogo produkować podejmowane były w tej gospodarce przez centralną biurokrację partyjno - państwową, w tym przez centralnych planistów.

Głównym regulatorem gospodarki był nie rynek, lecz plan centralny. Zawarte w nim ustalenia rozpisywane były między kolejne, wyodrębnione organizacyjnie szczeble planowania i zarządzania gospodarką oraz poszczególne jednostki gospodarcze. Hierarchicznej strukturze zarządzania odpowiadała hierarchiczna struktura planów.

Gospodarka centralnie planowana nie miała poważniejszych zalet.

Nie występowało, jak to jest w gospodarce rynkowej, jawne bezrobocie , ale występowały duże przerosty w zatrudnieniu (zwane też bezrobociem ukrytym). Nie było regularnych wahań koniunkturalnych, zdarzały się jednak bardzo głębokie załamania (kryzysy). Nie było tak dużych nierówności dochodów, jakie się zdarzają w niektórych krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej, ale funkcjonujący w krajach „realnego socjalizmu” system zabezpieczenia społecznego był bardzo kosztowny i z roku na rok działał coraz gorzej.

Wady gospodarki centralnie planowanej:

1. Nieracjonalna alokacja zasobów gospodarczych.

System funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej nie skłaniał do

racjonalnego wykorzystania czynników produkcji i obniżki kosztów, a wręcz

przeciwnie, sprzyjał marnotrawstwu zasobów gospodarczych.

2. Nieefektywny system motywacyjny.

Zdominowany przez państwową własność czynników produkcji system funkcjonowania gospodarki nie skłaniał jednostek do angażowania własnego majątku w działalność gospodarczą, podobnie jak nie zachęcał kierownictw przedsiębiorstw do wzmożenia wysiłku, wyzwalania ich inicjatywy i pomysłowości, poszukiwania bardziej efektywnych kombinacji czynników produkcji, itd. Nie pozwalał też na uruchomienie wystarczająco silnych bodźców wobec szeregowych pracowników.

3. Niska innowacyjność gospodarki.

W gospodarce centralnie planowanej wprowadzanie innowacji techniczno- organizacyjnych nie leżało, w gruncie rzeczy, w interesie pracowników i kierownictw przedsiębiorstw, gdyż zagrażało wykonaniu planów, a to z kolei wiązało się z niższymi płacami oraz utratą premii i nagród.

4. Brak dyscypliny finansowej w przedsiębiorstwach, związany z brakiem konkurencji, „miękkim' ograniczeniem budżetowym przedsiębiorstw, tzn. ich funkcjonowaniem bez konieczności liczenia się z zasadą samofinansowania.

5. Brak tendencji do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej.

Z samej istoty mechanizmu funkcjonowania gospodarki (tzn. z jego nakazowego, nierynkowego charakteru, w tym zwłaszcza administracyjnego ustalania cen w oderwaniu od rzeczywistych relacji popytowo- podażowych) wynikała raczej tendencja do trwałej nierównowagi, i to zarówno w odniesieniu do dóbr konsumpcyjnych jak i inwestycyjnych.

6. Mała elastyczność gospodarki.

Jest ona istotna zwłaszcza z powodu konieczności dostosowywania struktury produkcji do struktury potrzeb odbiorców, ale także z innych względów, np. ze względu na możliwość spożytkowania pojawiających się nieoczekiwanie okazji do korzystnych inwestycji oraz inne sytuacje wymagające szybkiej reakcji.

Centralne planowanie i zarządzanie usztywniało funkcjonowanie całej gospodarki, wydłużało czas podejmowania decyzji w rezultacie utrudniało procesy dostosowawcze.

7. Permanentne niedobory dóbr, zarówno inwestycyjnych jak i konsumpcyjnych. Ich

bardzo widocznym przejawem było słabe zaopatrzenie sklepów.

8. Zanik przedsiębiorczości i rozmycie odpowiedzialności za podejmowane decyzje.

9. Zniekształcone, nieobiektywne informacje gospodarcze związane z brakiem prawdziwego rynku oraz zubożaniem treści meldunków i wzbogacaniem nakazów w trakcie ich przepływu między różnymi szczeblami planowania i zarządzania gospodarką.

10. Niekontrolowany rozrost administracji gospodarczej i biurokracji partyjno - państwowej, a także związane z tym wysokie koszty funkcjonowania systemu społeczno- gospodarczego.

System panujący w krajach „realnego socjalizmu” zapewniał obywatelom niski przeciętny poziom dobrobytu, przy równoczesnym braku podstawowych swobód obywatelskich.

Zalety gospodarki rynkowej:

• Tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych

• Efektywny system motywacyjny

• Duża innowacyjność gospodarki

• Dyscyplina finansowa przedsiębiorstw, związana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej

• Tendencja do samoczynnego ustalania się równowagi rynkowej

• Duża elastyczność gospodarki

• Dobre zaopatrzenie sklepów

• Kraje o rozwiniętej gospodarce rynkowej zapewniają swoim obywatelom najwyższy przeciętny poziom dobrobytu, gwarantując równocześnie najszerszy zakres swobód obywatelskich.

Gospodarka rynkowa ma też słabe strony. Wiążą się one przede wszystkim z pewnymi niedomaganiami rynku. W teoretycznej analizie słabości gospodarki rynkowej wskazuje się zwykle na kwestie, których rynek nie rozwiązuje wcale lub też rozwiązuje źle.

Wady gospodarki rynkowej:

1. Czynniki ograniczające działanie rynku w praktyce.

Efektywne działanie mechanizmu rynkowego zakłada istnienie silnej konkurencji między uczestnikami rynku. W praktyce konkurencja ograniczana jest przez takie czynniki jak: procesy monopolizacji gospodarki, niedoskonałą informację, bariery wejścia na rynek oraz ograniczoną przenośność czynników produkcji.

2. Występowanie negatywnych efektów zewnętrznych.

Z efektami zewnętrznymi mamy do czynienia wtedy, gdy pewne podmioty gospodarcze przerzucają na inne podmioty lub na całe społeczeństwo cześć skutków lub kosztów swojej działalności albo korzystają bez ponoszenia odpowiednich wydatków z rezultatów działalności innych podmiotów.

3. Istnienie tzw. dóbr publicznych.

Dobrymi przykładami tego typu dóbr są: chodniki i oświetlenie ulic, latarnie morskie oraz usługi dostarczane przez armię, policję i straż pożarną. Cechą szczególną dóbr publicznych nie jest to, że są dostarczane przez państwo, ale to, że płynące z nich korzyści nie mogą być ograniczone do jednej osoby czy jednego gospodarstwa domowego.

4. Występowanie zjawisk destabilizujących gospodarkę, takich jak: duże wahania

aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne wykorzystanie mocy wytwórczych i

inflacja, które wywołują negatywne skutki ekonomiczne oraz sprzyjają nasilaniu się

negatywnych zjawisk społecznych.

5. Tendencja do powstawania dużych, nie zawsze akceptowanych społecznie, różnic

dochodów i majątku. Duże zróżnicowanie społeczeństwa pod względem dochodu i majątku, nawet jeśli jest korzystne z czysto ekonomicznego punktu widzenia może powodować frustrację i protesty różnych grup społecznych oraz prowadzić do powiększania się obszarów ubóstwa i nasilania się innych negatywnych zjawisk społecznych. Związane z tymi zjawiskami straty mogą przewyższyć wspomniane wyżej korzyści ekonomiczne.

7.Ekonomia instytucjonalna.

Współczesny instytucjonalizm (inaczej neoinstytucjonalizm) nawiązuje do teoretycznego dorobku kierunku rozwijanego w Niemczech, zwanego szkołą historyczną. Czołowymi przedstawicielami szkoły historycznej są: W. Roscher, K. Knies, G. Schmoller, M. Weber i W. Sombart.

Powstanie kierunku łączy się z osobą T. Velbena.

Instytucjonalizm jest propozycją nowego podejścia metodologicznego w badaniach ekonomicznych. Charakterystyczne dla szkoły neoklasycznej statyczne modele na wysokim poziomie abstrakcji, oparte na założeniu hedonistycznej i atomistycznej koncepcji natury ludzkiej, są - wg instytucjonalistów - rażąco jednostronne. Wg nich, ekonomia nie może ograniczać swojego pola badawczego do zjawisk rynkowych, nie powinna pomijać pozaekonomicznych ram, w jakich podejmuje się decyzje gospodarcze. Powinna zintegrować się z innymi naukami społecznymi, by odpowiedzieć nie tylko na pytanie jak zachowują się ludzie, lecz także na pytanie, dlaczego tak się zachowują. Powinna więc badać instytucje społeczne, które mają istotne znaczenie dla zachowań ekonomicznych. Te instytucje to władze państwowe, związki zawodowe, organizacje finansowe, organizacje społeczno - polityczne, jak również struktury własnościowe i organizacyjne, nawyki myślowe, powszechnie uznane reguły i zasady postępowania. Ekonomia powinna badać genezę i ewolucyjny rozwój tych instytucji. Instytucjonalizm przyjmuje koncepcję ewolucyjnej drogi rozwoju społecznego. Konflikty i sprzeczności, jakie się na tej drodze pojawiają , powinny być rozwiązywane w drodze kompromisów między grupami społecznymi przy wykorzystaniu interwencyjnej roli państwa.

Drugi postulat metodologiczny dotyczy ekonomii równowagi. Instytucjonaliści odrzucają neoklasyczną koncepcję, zgodnie z którą jakiekolwiek odchylenie od równowagi powoduje uruchomienie mechanizmu autoregulacji przywracającego gospodarkę do stanu równowagi. W to miejsce wprowadzają koncepcję kumulacyjnego procesu rozwoju. Zgodnie z nią, każda zmiana w gospodarce wykazuje tendencję do samo wzmacniania się. Wpływa to na zwiększenie nieefektywności rynku jako mechanizmu regulacyjnego i alokacyjnego. Państwo powinno więc pomóc rynkowi w spełnianiu tych funkcji i stać się trwałym elementem funkcjonowania gospodarki.

Następny postulat dotyczy wzbogacenia wnioskowania przez uwzględnienie nie tylko wnioskowania dedukcyjnego, charakterystycznego dla twórców neoklasycznych, lecz również indukcyjnego, opartego na badaniach empirycznych. Pozwoli to na głębsze osadzenie teorii i wyprowadzanych z niej wniosków w rzeczywistym przebiegu życia społeczno - gospodarczego.

Zgodnie z proponowanymi postulatami metodologicznymi instytucjonaliści poświęcili dużo uwagi opisowi struktur ekonomicznych i społecznych oraz ich ewolucji od kapitalizmu wolno konkurencyjnego do społeczeństwa postindustrialnego. Nie dostarczyli jednak dobrej alternatywy dla ekonomi neoklasycznej. Wniosek z tego taki, że aby obalić starą teorię nie wystarczy krytyka jej założeń i nagromadzenie nowych faktów, potrzeba nowej teorii.

8. Funkcje i rola giełdy.

GIEŁDA - określona forma rynku obracająca papierami wartościowymi, emitująca kursy walut, emisja akcji podstawą rozwoju restrukturyzacji państw, kupujący akcje zyskuje natomiast udział w dochodach przedsiębiorstwa .

- jest barometrem rynku, określa jak kształtują się relacje na rynku. Jako pierwsza odbiera sygnały zmian (np. krach na giełdzie nowojorskiej - kryzys gospodarczy). Oblicza kondycję rynku, relacje aktywów giełdy do PKB (współczynnik kapitalizacji giełdy ok. 13%). Transakcje na giełdzie zawierane są wyłącznie przez licencjonowanych maklerów.

Konsekwencje niskiego współczynnika:

→ pozytywne ( jeśli jest brak konsekwencje nie są tak silne)

→negatywne ( mniejsze gromadzenie środków na rozwój).

Jeśli chodzi o dynamizację rynku to mniejsza giełda daje mniejsze efekty.

10.Teoria ekonomii, a polityka gospodarcza.

Polityka gospodarcza - formułowanie przez rząd celów gospodarczych i sposobów ich realizacji.

Cele gospodarcze rządu to najczęściej: wysoki i stabilny poziom zatrudnienia, względnie stały poziom cen, odpowiedni stan bilansu płatniczego, rosnący poziom życia społeczeństwa.

Cele te są osiągane dzięki wykorzystaniu przez rząd narzędzi polityki gospodarczej, z których najważniejsze to:

• polityka fiskalna - obejmująca decyzje rządu w zakresie: podatków, ceł oraz innych opłat na rzecz państwa, a także decyzje dotyczące wydatków tych pieniędzy

• polityka monetarna - obejmująca kształtowanie stopy procentowej i kształtowanie możliwości udzielania kredytów przez banki.

Ponadto narzędziami polityki gospodarczej rządu są: stosowanie zamówień rządowych, wprowadzanie administracyjnych ograniczeń dotyczących różnych sfer działalności gospodarczej oraz pełnienie przez rząd funkcji organu założycielskiego przedstawicieli państwowych.

Działalność państwa lub innego organu publicznego polegająca na wyznaczaniu celów i zadań gospodarczych oraz podejmowaniu przedsięwzięć zmierzających do ich realizacji w ściśle określonych warunkach i określonym przedziale czasu. Obejmuje ona całą politykę fiskalną, dochodową i pieniężną oraz politykę przemysłową, rolną i handlową, mającą na celu ograniczenie lub zahamowanie inflacji, zmniejszenie lub likwidację bezrobocia, zrównoważenie budżetu państwa, zrównoważenie bilansu płatniczego kraju, rozwój ekonomiczny regionów, ochronę środowiska itp.

Polityka gospodarcza opiera się na określonej teorii ekonomicznej i jest sposobem działania oraz rozwiązywania problemów gospodarczych zgodnie z tzw. interesem publicznym i posiadanymi możliwościami. Dzieli się ona na makroekonomiczną i mikroekonomiczną. Polityka makroekonomiczna ma na celu głównie kreowanie i kontrolę równowagi wewnętrznej i zewnętrznej gospodarki oraz zjawisk wzrostu, zaś mikroekonomiczna zajmuje się strukturalnymi aspektami konkretnych procesów gospodarczych

11.Reforma Centrum.

Przebudowa administracyjna państwa miała na celu usprawnienie funkcjonowania administracji i zmniejszenie kosztów jej działalności m.in. poprzez ograniczenie liczby urzędników. W gospodarce centralnie planowanej planami gospodarczymi zajmowały się : Państwowa Komisja Planowania Gospodarki, Komisja Planowania przy Radzie Min., Centralny Urząd Planowania - później poszczególne Ministerstwa (układ sektorowy). W 89' przejście z układu sektorowego w układ funkcjonalny. Idea ta nie w pełni się udała ponieważ w miejsce poprzednich instytucji wprowadzono wiele nowych.

.

13. Ekonomia pozytywna i normatywna.

Ekonomia pozytywna - stanowi tę gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się światem takim jaki on jest, a nie takim, jakim powinien być. Zajmuje się jedynie konsekwencjami zmian warunków ekonomicznych lub też kierunków polityki ekonomicznej. Ekonomista pozytywny powstrzymuje się od wyrażania sądów wartościujących gdy przedmiotem jego badań są takie zagadnienia jak przestępczość lub ustawodawstwo dotyczące płac minimalnych. Celem jest przewidzenie wpływu zmian w kodeksie karnym lub stawki płacy minimalnej a nie ocena sprawiedliwości takich zmian.

Ekonomia normatywna - stanowi zaś tę gałąź badań ekonomicznych, która zajmuje się sądami wartościującymi jakie powinny być ceny, poziomy produkcji, dochody i kierunki polityki gospodarczej rządu. Ekonomista normatywny nie cofa się przed udzielaniem odpowiedzi na pytanie o to, jaka powinna być wysokość minimalnej stawki płac. Aby ustalić odpowiedzieć, ekonomista waży rezultaty wpływu różnych poziomów stawek płacy minimalnej na grupy, które są poddane jej wpływowi - bezrobotnych, pracodawców, podatników, itd. Następnie na podstawie sądów wartościujących o względnych potrzebach lub o względnych zasługach każdej grupy ekonomista normatywny zaleca konkretny poziom minimalnej stawki płac. Oczywiście, oceny wartości wyznawane przez różne osoby różnią się. W przeskoku analitycznym od rozpoznania alternatywnych wariantów do podawania rozstrzygnięć, myślenie naukowe ustępuje przed oceną etyczną.

37. Wahania koniunkturalne. Fazy cyklu koniunkturalnego.

Przyczyny zróżnicowania płac.

Przyczyny zróżnicowania płac wynikają z ceny nakładów i efektów pracy. Punktem wyjścia określenia proporcji płac w przedsiębiorstwie jest ocena różnych rodzajów pracy pod względem ich złożoności (wymaganych kwalifikacji), odpowiedzialności, uciążliwości i warunków wykonywania. Służy ona jako podstawa do określenia stawek płac zasadniczych na poszczególnych stanowiskach pracy. W wynagrodzeniu całkowitym oprócz nakładów pracy należy też uwzględnić efekty pracy pracowników. W tym celu wykorzystywane są ruchome elementy wynagrodzenia: premie, udziały w zysku itp.

Popyt na pracę w krótkim okresie czasu.

W długim okresie przedsiębiorstwo może zmieniać proporcje, w jakich stosuje poszczególne czynniki produkcji, wybierając z pośród rozmaitych technik wytwarzania. Jednak w krótkim okresie przedsiębiorstwo jest wyposażone w pewne stałe czynniki produkcji, a możliwość zmiany stosowanej techniki wytwarzania są ograniczone

Wartością krańcowego produktu pracy - nazywamy dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzedaży produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika.

Ponieważ przedsiębiorstwo działa w warunkach konkurencji doskonałej, wartość krańcowego produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika jest po prostu równa fizycznym rozmiarom wytworzonej przez niego produkcji pomnożonym przez cenę, po jakiej te dodatkowe produkty mogą być sprzedane. Od utargu uzyskanego dzięki zatrudnieniu dodatkowego pracownika przedsiębiorstwo musi odjąć dodatkowe koszty płacowe. Przedsiębiorstwo zwiększa zatrudnienie dopóty wartość krańcowego produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika przewyższa poziom płacy.

Decyzjami przedsiębiorstwa w dziedzinie zatrudnienia kieruje zasada: rozszerzać (zmniejszać)zatrudnienie wtedy, kiedy wartość krańcowego produktu pracy jest większa (mniejsza) niż płaca dodatkowego pracownika. Jeżeli ilość zatrudnionej siły roboczej może być zmieniana w sposób płynny, np. gdy miarą nakładów pracy jest liczba przepracowanych godzin, wówczas popyt przedsiębiorstwa na pracę musi spełniać warunek:

Płaca = wartość krańcowego produktu pracy.

Krzywa podaży pracy.

Krzywa indywidualnej podaży pracy pokazuje zależność między stawką płac a wielkością podaży pracy, czyli określa ile czasu dany człowiek chce pracować przy każdej stawce płac w danym okresie. Krzywą podaży pracy dla rynku otrzymujemy przez poziome zsumowanie krzywych indywidualnej podaży pracy, a pokazuje ona zależność między stawka płac i wielkością podaży pracy całego rynku w danym okresie.

stawka

płacy

W2

W1

Q1 Q2

Wielkość podaży pracy

Równowaga na rynku pracy.

Rynkowa podaż pracy jest sumą krzywych podaży każdego pracownika, przy czym indywidualne krzywe podaży są niezależne w stosunku do siebie. Sumowanie krzywych podaży odbywa się na tych samych zasadach, jak dodawanie krzywych popytu konsumentów w celu wyznaczenia krzywej popytu rynkowego.

Krzywa podaży pracownika charakteryzuje się tym, że początkowo jej nachylenie jest dodatnie, później natomiast nachylenie krzywej jest ujemne. W rezultacie krzywa rynkowej podaży pracy posiada nachylenie dodatnie dla niskich poziomów płac oraz nachylenie ujemne dla płac wysokich.

Krótkookresowa równowaga na doskonale konkurencyjnym rynku pracy powstaje w punkcie przecięcia się krzywej podaży rynkowej z krzywą popytu rynkowego. Popyt rynkowy na pracę jest sumą krzywych popytu na pracę poszczególnych przedsiębiorstw. Nachylenie krzywej popytu rynkowego na pracę jest ujemne.

W

E'

W' Równowaga rynku pracy

w krótkim okresie czasu.

W_e E

S D

0 L' L_e L

Z racji charakterystycznego kształtu krzywej podaży równowaga rynku pracy w krótkim okresie czasu nie musi być jedyna i stabilna. Na wykresie krzywa popytu i podaży przecinają się w 2 punktach równowagi, E i E'. Różnica między nimi polega na tym, że równowaga w punkcie E jest stabilna, natomiast równowaga w punkcie E' jest niestabilna.

W punkcie E' cena (płaca) równowagi ustala się na poziomie w'. poziom płacy w' jest na tyle wysoki, że pracownicy zaspokajają swoje potrzeby konsumpcyjne przeznaczając na.

pracę stosunkowo niewielką liczbę godzin dziennie. Pracownicy i przedsiębiorstwa znajdują się w stanie równowagi i nie są zainteresowani w zmianie osiągniętej pozycji rynkowej. Jeżeli jednak pojawi się jakiś czynnik zewnętrzny, w wyniku którego płaca wzrośnie powyżej w', wtedy na rynku powstaje nadwyżka popytu (popyt na pracę przewyższa podaż pracy). Zlikwidowanie nadwyżki wymaga podniesienia płacy przez przedsiębiorstwa. Wzrost ceny skłania pracowników do zwiększenia czasu wolnego i ograniczenia czasu pracy. W rezultacie podaż pracy kurczy się jeszcze bardziej powiększając nadwyżkę popytu. W tym wypadku nie istnieje automatyczny mechanizm rynkowy likwidujący nadwyżkę popytu i sprowadzający płacę do poziomu równowagi w'. w tym znaczeniu równowaga rynkowa w punkcie E' jest niestabilna.

Punkt E jest punktem równowagi stabilnej. Dla każdej płacy większej od w_e, lecz mniejszej od w', podaż pracy przewyższa popyt na pracę. W rezultacie płaca zmniejsza się w kierunku w_{e .} Dla każdej płacy poniżej w_e popyt na pracę przewyższa podaż. Ponieważ płace są w tym wypadku stosunkowo niskie zwiększenie płac przez przedsiębiorstwa w celu ograniczenia nadwyżki popytu skłania pracowników do oferowania większych ilości czasu pracy. Płaca rynkowa wzrasta w kierunku płacy równowagi w_e. Mechanizm rynkowy doprowadza do zlikwidowania nadwyżek rynkowych w punkcie E. Zaznaczone na wykresie strzałki wskazują kierunek zmian płacy zgodnie z zasadą: wzrost płacy w wypadku istnienia nadwyżki popytu i spadek płacy w sytuacji nadwyżki podaży.

Równowaga na rynku pracy w długim okresie czasu kształtuje się inaczej, niż w krótkim okresie czasu.

Kluczową kategorią analizy jest płaca minimalna, zapewniająca w danych warunkach prosta reprodukcje siły roboczej. Płaca minimalna gwarantuje podstawową konsumpcję pracownika i jego rodziny, umożliwiając w ten sposób prostą reprodukcję ilości członków rodziny. Jeżeli płace pracowników są wyższe od płacy minimalnej, wówczas liczba ludności wzrasta. W rezultacie podaż pracy wzrasta., pociągając za sobą spadek płacy. Spadek płac poniżej minimalnej prowadzi do zmniejszenia liczby ludności. Podaż pracy zmniejsza się wywołując, przy danym popycie na pracę, wzrost płac, itd.

W długim okresie czasu płace zbliżają się do poziomu płacy minimalnej. Pracownicy otrzymują płacę, pozwalającą im na proste odtwarzanie siły roboczej. Krzywa podaży pracy w

długim okresie czasu jest doskonale elastyczna w stosunku do ceny pracy (płacy). Podobnie jest w odniesieniu do innych, odtwarzalnych zasobów produkcji.

PP_L

PM_L Etap II Optymalna wielkość

produkcji zatrudnienia.

PP_L

PM_L

0 L

W

W₀

W₁ WPP_L

WPM_L

0 L'₁ L₀ L₁ L

Jeśli praca rynkowa wynosi w₁, wówczas przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk zatrudnienia L₁ pracowników (jednostek czynnika pracy). W przypadku zatrudnienia mniejszej ilości pracowników wartość produktu marginalnego jest większa od płacy - WPM_L > w₁. Oznacza to, że przychód jest większy od kosztu i dlatego zmniejszenie zatrudnienia (L) zwiększa zysk przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo osiąga zysk maksymalny zatrudniając taką ilość pracowników (L), dla której WPM_L = w₁. Z ekonomicznego punktu widzenia produkcja powinna odbywać się w ramach etapu II. W II etapie produkcji PM_L zmniejsza się przy czym spadek PM_L jest szybszy od spadku PP_L. Jeżeli cena rynkowa produktu jest stała, wówczas spadek PM_L oznacza spadek WPM_L. Zmniejsza się również WPP_L, przy czym WPP_L > WPM_L.

W warunkach konkurencji doskonałej przedsiębiorstwo maksymalizujące zysk powinno zwiększać zakup czynnika zmiennego, aż do momentu spełnienia następujących warunków:

1. Warunek konieczny - zrównanie się WPM czynnika z jego KM.

2. Warunki wystarczające - krzywa WPM jest malejąca i położona poniżej krzywej WPP w punkcie równości WPM z KM.

Wielkość zakupionego przez przedsiębiorstwo czynnika zmiennego (np. liczba zakontraktowanych pracowników) spełniająca powyższe warunki jest wielkością optymalną,

czyli wyznaczająca rozmiary popytu przedsiębiorstwa na dany czynnik produkcji.

Krzywą popytu na dany czynnik zmienny produkcji jest malejący odcinek krzywej wartości produktu marginalnego czynnika (WPM).

Wartość produktu marginalnego czynnika zmiennego otrzymujemy mnożąc cenę sprzedaży jednostki produktu marginalnego czynnika (WPM = p ^. PM). W warunkach danej technologii produkcji (danego PM) wzrost ceny przesuwa krzywą WPM w prawo, natomiast spadek ceny przesuwa ją w lewo. Jeżeli cena produktu jest dana, wówczas krzywa WPM przesuwa się w prawo w wyniku wprowadzenia lepszej technologii (przesunięcia się krzywej PM w prawo). Tak więc krzywa popytu na czynnik zmienny zależy od warunków na rynku produktu, zwłaszcza od popytu rynkowego na produkt.

1

10

---