EKONOMIA JAKO NAUKA

1. Geneza nazwy ekonomia

Ekonomia to złożenie dwóch greckich słów OIKOS (dom) i NOMOS (prawo)

Oikonommikos - prawo gospodarstwa domowego

I. Arystoteles - IV wiek pne, Ksenofond - IV, V wiek pne opisywali zasady funkcjonowania gospodarstwa domowego typu niewolniczego.

II. Rok 1615 - Antoine doe Montchretien napisał „Traktat o ekonomii politycznej”

Politicos - greckie pochodzenia oznacza społeczeństwo, społeczny. Autor zajmował się gospodarką narodową, pisał głównie o finansach publicznych.

III. Rok 1890 Marschall Alfred „Zasady ekonomiki”

Użył słowa ekonomika dla podkreślenia zmatematyzowania pojęcia ekonomii.

IV. Adam Smitch - ojciec ekonomii. Prowadził badania nad naturą i poczynaniami bogactwa narodowego.

V. David Ricardo

2. Przedmiot ekonomii

Ekonomia bada jak ludzie radzą sobie z rzadkością, czyli jak dokonują alokacji (rozmieszczenia) ograniczonych zasobów pomiędzy liczne konkurujące potrzeby.

Rzadkość to fakt, że nie możemy mieć wszystkiego, co chcemy w danym czasie.

Naukowe pojęcie rzadkości - to luka pomiędzy potrzebami a możliwościami ich zaspokojenia.

Zasoby to podstawowe elementy używane w procesie gospodarowania.

Podstawowe zasoby używane w procesie gospodarowania.

Zasoby można podzielić na:

1. finansowe

2. osobowe

3. rzeczowe.

Podział zasobów wg Adama Smitcha:

1. kapitał

2. praca

3. ziemia

Kapitał w ujęciu rzeczowym (jako czynnik gospodarowania) to wszelki wynik procesu produkcji używany do dalszej produkcji tj. maszyny, urządzenia, hale produkcyjne, surowce, materiały, hale biurowe.

Praca to każdy sposób, w jaki ludzka energia fizyczna i umysłowa jest sensownie wydatkowana dla osiągnięcia celu gospodarczego.

Ziemia to wszelkie bogactwa naturalne nie tylko powierzchnia.

Współcześnie do wymienionych zasobów dodaje się technikę i technologię działalności gospodarczej, talent przedsiębiorczości i czas.

Technika gospodarowania jest to sposób połączenia zasobów dla osiągnięcia danego celu.

Technologia to wiedza, nauka o technikach.

Talent przedsiębiorczości to cecha wyróżniająca przedsiębiorcę.

Przedsiębiorca to osoba zajmująca się działalnością gospodarczą, która odkrywa potencjalne zyskowne możliwości, organizuje i kieruje przedsięwzięciami mającymi produktywny charakter.

Atrybuty przedsiębiorczości:

1. motyw działania a więc dążenie do uzyskania możliwie największych korzyści

2. mechanizm działania to jest inwestowanie własnych i pożyczonych kapitałów w określone przedsięwzięcie

3. skłonność do ponoszenia ryzyka majątkowego

4. instytucjonalna forma działania przedsiębiorcy a więc przedsiębiorstwo rozumiane szeroko.

O przedsiębiorczości pisał Józef Schumpeter, który nazywał przedsiębiorcę kombinatorem w znaczeniu osoby poszukującej nowości, dążącej do innowacji.

Wyróżnił 5 przypadków kombinacji:

1. wprowadzenie nowego produktu lub nowego gatunku jakiegoś produktu na rynek

2. zastosowanie nowej techniki produkcji

3. znalezienie nowych źródeł zaopatrzenia

4. znalezienie nowych rynków zbytu

5. przeprowadzenie nowej organizacji jakiejś gałęzi przemysłu np. załamanie monopolu lub doprowadzenie do sytuacji monopolistycznej.

Czas nie podlega reprodukcji - nie da się odtworzyć.

POTRZEBY

Potrzeba to niedobór lub stan braku czegoś, co w związku ze strukturą organizmu, jego indywidualnym doświadczeniem, miejsca w społeczeństwie; jest niezbędne dla utrzymania przy życiu, zachowania gatunku, rozwoju, utrzymania określonej roli społecznej i tym podobne.

Z punktu widzenia ekonomii potrzeby należy wiązać z konkretnymi dobrami np. potrzeba posiadania książki.

Cechy potrzeb:

1. nieograniczone, co do rodzaju (ciągle pojawiają się nowe potrzeby)

2. potrzeby są ograniczone w swej pojemności (w miarę zaspokojenia potrzeby słabnie intensywność jej odczuwania)

3. komplementarność tzn. uzupełniające się (jedna potrzeba wywołuje drugą)

4. substytucyjne, czyli zastępowalne (jedną potrzebę można zastąpić drugą)

5. odradzające się (potrzeba wraca po jakimś czasie).

DOBRA

W literaturze ekonomicznej można spotkać podział dóbr na wolne (takie, które występują w nieograniczonej ilości w przyrodzie i gospodarcze. Podział ten współcześnie traci na znaczeniu, gdyż coraz mniej dóbr można nazwać wolnymi (np. powietrze a opłata klimatyczna).

Dobra (gospodarcze) to przedmioty służące zaspokojeniu potrzeb.

W ekonomii dobra można rozumieć szeroko. Oprócz dóbr materialnych obejmują one dobra niematerialne ( prawo do licencji), usługi.

Potrzeby są bodźcem gospodarowania, jednakże współcześnie wydaje się, że występuje zjawisko kreowania potrzeb (w ujęciu ekonomii).

III. Drugie ujęcie przedmiotu ekonomii

Ekonomia to nauka, która bada prawa ekonomiczne, a więc prawa rządzące produkcją, podziałem, wymianą i konsumpcją.

Zjawiska ekonomiczne to wszelkie fakty dotyczące procesu gospodarowanie.

Kategoria ekonomiczna to pojęcie abstrakcyjne (w znaczeniu ogólnym, wspólnym) odzwierciedlające najbardziej istotne cechy zjawisk gospodarczych (np. płaca, zysk, dywidenda, akcja, obligacja, stopa procentowa, weksel, produkcja, podział, wymiana, konsumpcja, przedsiębiorstwo, inflacja, dochód narodowy, inwestycje, oszczędności)

Są różne rodzaje inflacji np.:

1. galopująca

2. umiarkowana

3. hiperinflacja

4. jawna

5. ukryta

różniące się cechami szczegółowymi, ale jest jedna cecha wspólna (istotna, ogólna) dotycząca każdego z tych rodzajów inflacji. Jest to fakt, że inflacja to długotrwały wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce.

Prawo ekonomiczne to związek pomiędzy przynajmniej dwiema kategoriami ekonomicznymi (tzn. pomiędzy najbardziej istotnymi cechami zjawisk ekonomicznych)

Nie każdy związek jest prawem. Prawem są związki o charakterze względnie trwałym, koniecznym i nieprzypadkowym.

Względnie trwały charakter oznacza, że prawa działają w określonych warunkach. Jeżeli te warunki zmieniają się, prawa przestają działać. Istnieją w określonych warunkach i są powtarzalne.

Cechy praw ekonomicznych:

1. charakter obiektywny - prawa działają niezależnie od naszej świadomości

2. charakter żywiołowy - prawa są niezależne od naszej woli

3. charakter historyczny - działają w określonych warunkach

4. charakter statystyczny inaczej stochastyczny - wykrywalne w wielkiej masie

IV.Prawa ekonomiczne a prawa ekonomii jako nauki.

Prawa ekonomii jako nauki są to te prawa ekonomiczne, które zostały przez ekonomię odkryte, sformułowane i ogłoszone.

Teoria ekonomiczna to zbiór praw ekonomicznych dot. danego obszaru gospodarowania.

Teoria ekonomiczna jest wyjaśnieniem jak gospodarka funkcjonuje w określonych warunkach.

Model ekonomiczny w wąskim znaczeniu to zbiór założeń upraszczających np. gospodarka jest prosta (bez udziału państwa) i zamknięta (bez udziału zagranicy).

W szerokim znaczeniu model ekonomiczny to jest synonim słowa teoria. Model w szerokim znaczeniu to uproszczony obraz rzeczywistości ekonomicznej

Ze względu na język można podzielić modele na opisowe i matematyczno-cybernetyczne.

Dwie grupy zmiennych w modelu:

1. zmienne endogeniczne, czyli zależne to takie, które wynikają z elementu modelu

2. zmienne egzogeniczne, czyli niezależne to takie, które nie wynikają, nie zależą od elementu modelu, czyli są zewnętrzne w stosunku do modelu.

Cena to zmienna endogeniczna, jeżeli kształtuje się swobodnie na rynku jako wypadkowa popytu i podaży.

Cena jako zmienna egzogeniczna - cena danego dobra przyjmowana przez gospodarstwo domowe jako dana z zewnątrz.

Paradygmat to jest podstawa danej nauki albo inaczej powszechnie akceptowana teoria np. w fizyce teoria względności A. Ainsztaina , w astronomii teoria Kopernika, a w ekonomii model doskonałej konkurencji.

Cepteris paribus oznacza przy założeniu, że inne czynniki są niezmienione.

Ekonomia klasyczna, czyli tradycyjna w badaniu zjawisk gospodarczych brała pod uwagę tylko najważniejsze czynniki ekonomiczne wpływające na zjawiska. Współczesna ekonomia uwzględnia również czynniki ekonomiczne odrzucone przez ekonomię klasyczną jako mniej ważne oraz czynniki pozaekonomiczne np. kulturowe, religijne, filozoficzne, socjologiczne itp. Takie podejście nazywa się analizą systemową. U jej podstaw leży holistyczne, czyli całościowe spojrzenie.

Sposoby podejścia do analizy ekonomicznej z punktu widzenia oceny zjawisk.

1. Ekonomia pozytywna - ma charakter obiektywny, mówi o tym jak jest (opisuje rzeczywistość gospodarczą np. stopa bezrobocia wynosi 17%), nie dokonuje oceny

2. Ekonomia normatywna inaczej postulatywna - ma charakter subiektywny, mówi o tym jak być powinno, dokonuje oceny rzeczywistości gospodarczej np. stopa bezrobocia jest zbyt wysoka.

Gałęzie badań ekonomicznych z punktu widzenia skali badań.

1. Mikroekonomia zajmuje się badaniem pojedynczych podmiotów gospodarczych takich jak: gospodarstwo domowe, gospodarstwo rolne, zakład rzemieślniczy, przedsiębiorstwo, bank (niekoniecznie Bank Centralny). Mikroekonomia zajmuje się badaniem pojedynczych rynków np. rynkiem zboża, węgla.

2. Makroekonomia zajmuje się gospodarką jako całością, a dokładnie zajmuje się powiązaniami w gospodarce. Przy dwustopniowym podziale zajmuje się również częściami gospodarki: z punktu widzenia rodzajów działalności gospodarczej np. w przemyśle wydobywczym, chemicznym; jak i z regionalnego punktu widzenia np. gospodarce regionu śląskiego. Makroekonomia to również to, co ponad gospodarką narodową, a więc bada powiązania gospodarki krajowej z zagranicą, procesy integracji gospodarczej czy gospodarki światowej.

3. Mezoskala, mezoekonomia to poziom średni. Wówczas zaliczamy części gospodarki, czyli nie będą już częściami makroekonomii, ale mezoekomonii.

Ekonomia deskryptywna narodziła się w Japonii, a jej teza mówi o niepowtarzalności zjawisk w czasie i przestrzeni. Podważa to sens czynienia uogólnień, sugeruje się, że każde zjawisko należałoby badać każdorazowo, ponieważ różne są warunki, w których ono przebiega w zależności od czasu i przestrzeni.

Zasada racjonalnego gospodarowania.

Dwojaki charakter działalności gospodarczej

1. Zwyczajowo tradycyjny charakter związany z gospodarką naturalną. Gospodarka naturalna to gospodarka, której celem jest produkcja na potrzeby własne producenta (produkcja dla siebie). Zarówno cele jak i sposoby realizacji celów są określone poprzez zwyczaj, tradycje. Są powszechnie uznawane przez dane społeczeństwo, czasami usankcjonowane prawnie. Przykład: pieczenie ciasta z przepisu babci.

2. Działalność zarobkowa w skrócie zarobkowanie związany z gospodarką towarową. Gospodarka towarowa to gospodarka, której celem jest produkcja towarów (produktów przeznaczonych na wymianę). Celem zarobkowania jest uzyskanie możliwie jak największych dochodów (cel nadrzędny), które służą realizacji celów podrzędnych wynikających z potrzeb. Powstała tutaj hierarchia celów, której nie było w działalności o charakterze zwyczajowo-tradycyjnym.

Warianty zasady racjonalnego gospodarowania.

1. maksymalizacja efektów przy danych nakładach w skrócie zasada maksymalizacji wydajności, największej wydajności

2. minimalizacja nakładów przy danych efektach w skrócie zasada najmniejszego kosztu, minimalizacji kosztu

Rachunek ekonomiczny to zespół rachunków służący do porównania nakładów i oczekiwanych efektów w celu podjęcia optymalnej, a więc najlepszej decyzji.

Cechy rachunku ekonomicznego

1. względność - wybór jest optymalny z punktu widzenia przyjętego kryterium celu

2. dualność to związek z dwiema zasadami racjonalnego gospodarowania

3. wariantowość- istnieje wiele możliwych rozwiązań danego problemu albo wiele możliwych sposobów osiągnięcia celu

4. kompleksowość - musimy brać pod uwagę wszystko, co wiąże się z realizacją celu głównego np. rachunkiem objęta inwestycja główna i inwestycje towarzyszące

Racjonalność rzeczowa i metodologiczna są to pojęcia, które wprowadził Tadeusz Kotarbiński ( przedstawiciel niemiecki Simon stosował określenia odpowiednio rzeczywista i proceduralna).

Warunki będące podstawa wyróżnienia racjonalności rzeczowej i metodologicznej

1. Jednoznacznie określony cel

2. Wiedza o wszystkich środkach i sposobach realizacji celu

3. Wiedza o zachowaniu innych podmiotów

Racjonalność rzeczowa to działanie w obiektywnie najlepszy sposób (obiektywnie najlepszy, czyli niezależnie od wiedzy działającego)

Racjonalność metodologiczna to działanie najlepsze, ale z punktu widzenia wiedzy działającego.

Przykład racjonalności metodologicznej: Wg mojej wiedzy autobus do pracy odjeżdża o godz. 7.00; przyszłam na przystanek o 6.55; niestety spóźniłam się - autobus odjechał o 6.50. Poprzedniego dnia wieczorem został zmieniony rozkład jazdy autobusów. Moje działanie było najlepsze z punktu widzenia posiadanej wiedzy o godz. odjazdu autobusu.

Krzywe możliwości produkcyjnych inaczej krzywe transformacji produktu, można powiedzieć granica możliwości produkcyjnych. Są to maksymalne kombinacje ilości dwóch dóbr lub grup dóbr, które można wytworzyć przy pełnym i efektywnym wykorzystaniu zasobów. Może to być krzywa indywidualna lub społeczna.

Rysunek krzywej liniowej

Zwiększając produkcję jednego dobra rezygnujemy w takiej samej ilości z drugiego dobra, co nie znaczy, że z takiej samej wartości. Ponieważ zasób dobra, z którego rezygnujemy kurczy się, te same ilości mają dla nas coraz większa wartość..

Koszt alternatywny (koszt straconych szans lub możliwości) to jest wartość najbardziej cennej, a nie wybranej możliwości. Kosztem alternatywnym zwiększenia produkcji jednego dobra jest wartość ilości drugiego dobra, z którego rezygnujemy. Funkcje możliwości produkcyjnych odzwierciedlają prawo rosnącego kosztu alternatywnego.

Rysunek krzywej wypukłej

Krzywa ta wskazuje, że zwiększając produkcję jednego dobra y rezygnujemy z coraz większych ilości drugiego dobra x. Jest to związane z działaniem prawa malejących produktów krańcowych. Zwiększając produkcję dobra y początkowo wykorzystujemy najlepsze zasoby, w pewnym momencie wydajność zasobów maleje, a więc aby utrzymać jednakowe przyrosty dobra y, musimy rezygnować z coraz większych ilości drugiego dobra x, przesuwając niezbędne zasoby do zwiększenia produkcji dobra y.

a) Dobra inwestycyjne

+

Dobra konsumpcyjne

_

Wybory na społecznej granicy możliwości produkcyjnych.

b) Dobra publiczne

+

Dobra prywatne

_

Wybory na społecznej granicy możliwości produkcyjnych.

c) żywność

+

broń

-

Krzywa możliwości produkcyjnych w dłuższym okresie

Dobra luksusowe

T0

A

Dobra podstawowe

Niski poziom rozwoju

Dobra luksusowe

T1

T0

B

A

Dobra podstawowe

Wysoki poziom rozwoju

W dłuższym okresie granica możliwości produkcyjnych wzrosła.

To wyższe ilości kombinacji

Wybierając B przyrost dóbr luksusowych jest większy niż podstawowych

Odzież

Żywność

t1 t2 t3

Przesunięcie społecznej granicy możliwości produkcyjnych w dłuższym okresie

Większy przyrost możliwości produkcyjnych odzieży może być spowodowany na przykład większymi inwestycjami w tej produkcji, zmianą struktury potrzeb w dłuższym okresie.

Dobra konsumpcyjne

K6

K5

K4 t

K3

K2

K1 a

b

c Dobra inwestycyjne

I1 i2 i3 i4 i5 i6

Inwestycje w danym czasie ograniczają konsumpcję bieżącą, ale służą jej zwiększeniu w przyszłości.

Dobra konsumpcyjne

A3

A2

A1

T1 t2

Przesunięcie społecznej granicy możliwości produkcyjnych

Wykres pokazuje przypadek dwóch krajów, które mają w punkcie wyjścia taką samą granicę możliwości produkcyjnych i wybierają taką samą kombinację dóbr inwestycyjnych (taki sam poziom inwestycji). Efekty tego wyboru będą różne, gdyż w jednym z krajów możliwości produkcyjne wzrosły bardziej, co świadczy o większej efektywności inwestycji.

Dobra prywatne

a

O dobra publiczne

Istnienie dóbr publicznych może zwiększać możliwości produkcyjne. Przykład: oferowanie przez państwo skutecznej ochrony policyjnej lub usług w dziedzinie ochrony środowiska może zmniejszyć nakłady przedsiębiorstw prywatnych na ochronę mienia i środowiska.

Dobra publiczne mogą zmniejszać możliwości produkcyjne poprzez zmniejszanie zasobów wykorzystywanych do produkcji (świadczenia społeczne mogą sprzyjać powstawaniu dłużej poza miejscem pracy)

Dobra publiczne mogą wpływać na zmniejszenie motywacji do pracy. Często produkcja dóbr publicznych jest nieefektywna. Występowanie dóbr publicznych może zmniejszać skłonność do oszczędzania.

Zmniejszenie możliwości produkcyjnych a więc przesunięcie krzywej możliwości w lewo może nastąpić z przyczyn losowych (a więc klęski żywiołowe) jak również wskutek nie dokonywania restytucji urządzeń produkcyjnych.

Oprócz granicy możliwości produkcyjnych są granice możliwości podziału, przy czym w przypadku krzywych możliwości produkcyjnych o ich zmianie decydują głównie czynniki technologiczne, a w przypadku granicy możliwości podziału decydują czynniki społeczne np. więzi w społeczeństwie.

RYNEK I CENY

Rynek w pojęciu historycznym to miejsce, na którym spotykają się kupujący i sprzedający, określają, co chcą kupić, sprzedać i na jakich warunkach.

Współcześnie rynek to ogół transakcji wymiennych, inaczej rynek to proces przy pomocy, którego kupujący i sprzedający określają, co chcą kupić, sprzedać i na jakich warunkach. Rynek to ogół warunków, w których przebiegają transakcje wymienne.

Przyczyną powstania rynku i wymiany była specjalizacja produkcji i podział pracy.

Wymiana może być bezpośrednia (barterowa), czyli dobro za dobro, albo pośrednia, czyli przy użyciu pieniądza jako pośrednika.

Rodzaje rynku wg kryterium.

I. wg przedmiotu obrotu

1. rynek dóbr konsumpcyjnych np. rynek zboża, samochodów

2. rynek dóbr produkcyjnych np. rynek kapitału rzeczowego, pracy, ziemi.

3. rynek pieniężno-kapitałowy

4. rynek wartości niematerialnych np. licencje, patenty

II. wg zasięgu terytorialnego

1. rynek lokalny,(transakcje skupione w jednym miejscu)

2. rynek regionalny

3. rynek krajowy

4. rynek międzynarodowy

5. rynek światowy

III. wg charakteru produktu

1. rynek homogeniczny - przedmiotem obrotu są produkty jednorodne, standaryzowane)

2. rynek heterogeniczny (zróżnicowane produkty)

IV. wg stopnia wyrównywania ceny

1. rynek doskonały - charakteryzuje się dużą liczbą uczestników rynku po stronie popytu i podaży, ogromną łatwością wejścia i wyjścia z niego, produkty są jednorodne (homogeniczne), ogromna transparentność (przejrzystość) rynku co oznacz, że występuje doskonała informacja o rynku. W takich warunkach istnieje tendencja do wyrównywania ceny, ponieważ podwyższenie ceny przez któregokolwiek oferenta spowoduje, że straci on dotychczasowych nabywców, gdyż nabywcy mając doskonałą informację o rynku nabędą identyczny produkt od innego oferenta.

2. rynek niedoskonały - to przeciwieństwo rynku doskonałego

V. wg stopnia równowagi na rynku

1. rynek zrównoważony to taki, w którym ilość oferowana jest równa rozmiarom zapotrzebowania i kształtuje się cena równowagi rynkowej

2. rynek niezrównoważony występuje w dwóch odmianach

• rynek sprzedawcy (długotrwała nadwyżka popytu na dobro nad jego podażą)

• rynek nabywcy (długotrwała przewaga podaży nad popytem na dobro), stawia to w uprzywilejowanej sytuacji nabywcę

VI. wg stopnia regulacji rynku

1. rynek wolny tzn. bez ingerencji państwa

2. rynek regulowany (państwo ingeruje)

VII. wg stopnia legalności

1. rynek legalny czyli biały

2. rynek nielegalny czyli czarny - rynek na którym odbywa się obrót zakazanymi towarami, zakaz ten może wynikać z systemu wartości (narkotyki, „żywy towar”), z charakteru systemu gospodarczego (obrót walutami w gospodarce centralnie kierowanej)

3. rynek półlegalny czyli szary (nie jest zabroniony handel dobrami, ale nielegalne są źródła ich pochodzenia lub warunki w jakich przebiegają transakcje np. obrót towarami nie ewidencjonowanymi w celu uniknięcia płacenia podatków, prowadzenie handlu przez osoby nie mające pozwolenia na taką działalność, spekulacja.

Podstawowe modele rynku

• ze względu na liczbę uczestników

• charakter produktu

• łatwość wejścia na rynek i wyjścia z niego

• stopień informacji o rynku

• charakter konkurencji.

1. model - Doskonała konkurencja to wszystko to co dotyczy rynku doskonałego

2. model - Monopol pełny inaczej czysty - jedyny producent lub sprzedawca danego dobra, ogromna trudność wejścia na rynek (praktycznie wejście jest zablokowane) oraz wyjścia z niego (zablokowane kapitały); jeden produkt; stopień informacji o rynku nie jest pełny; konkurencja poza cenowa (public relation) Przykład: energia elektryczna

3. model - Monopol naturalny to taki podmiot, który w bardzo długich okresach osiąga najniższe koszty jednostkowe i krańcowe produkcji, co pozwala na zdobycie pozycji monopolistycznej.

4. model -Monopol częściowy - (duopol - dwóch oferentów); (oligopol- od kilku do kilkunastu oferentów); produkt może być homogeniczny - to mamy oligopol doskonały; lub produkt może być heterogeniczny to mamy oligopol niedoskonały; wejście łatwiejsze niż w monopolu pełnym, wyjście trudne ze względu na zaangażowany kapitał, materiały; cenowa konkurencja w bardzo ograniczonym zakresie; najczęściej pomiędzy oferentami występują porozumienia, co do cen np. nieformalne tzw. Dżentelmeńskie lub formalne np. koncern, kartel, konglomerat; jeżeli porozumienia w sprawie cen nie występują to obowiązuje zasada przywództwa cenowego tego oferenta, który uważany jest za najsilniejszego na rynku.

Porozumienia te mogą dotyczyć rynku monopolistycznego, czasami konkurencji monopolistycznej.

KARTEL to porozumienie niezależnych prawnie przedsiębiorstw, które dotyczy poziomu produkcji, cen, podziału rynku zbytu.

TRUST - to odmiana kartelu (wyższa jego forma), to porozumienie dot. tego samego co w kartelu ale przedsiębiorstwa tracą niezależność prawną, powstaje jedno przedsiębiorstwo na czele którego stoi rada trustu. Dotychczasowi właściciele przedsiębiorstwa wchodzą w skład TRUSTU, otrzymują certyfikaty trustowe, czyli zaświadczenia o udziale we własności, które są podstawą otrzymywania zysku.

KONCERN to porozumienie niezależnych prawnie przedsiębiorstw, ale należących do wspólnego właściciela czyli silne kapitałowo przedsiębiorstwo wykupuje akcje innych przedsiębiorstw lub doprowadza do fuzji organizacyjnych (koncentracja kapitału i produkcji).

Przedsiębiorstwa działają samodzielnie w oparciu o rachunek ekonomiczny, ale długofalowe strategie ich działania wyznacza koncern , podejmuje też decyzje o podziale rynku zbytu.

W obrębie koncernu mogą występować:

• porozumienia poziome to jest porozumienie przedsiębiorstw należących do tej samej branży

• porozumienia pionowe dot. kolejnych szczebli procesu technologicznego.

KONGLOMERAT to tzw. Zlepek, polega na tym, że przedsiębiorstwo zmonopolizowane wykupuje przedsiębiorstwo niezmonopolizowane zajmujące się różną działalnością, chodzi o otrzymywanie dodatkowych zysków jak również dywersyfikację rynku.

HOLDING to podmiot, który wykupuje kontrolne pakiety akcji innych przedsiębiorstw. Celem jest zarządzanie nimi.

Konkurencja monopolistyczna jako forma rynku - mamy wielu producentów, produkt zróżnicowany, wejście na rynek jest stosunkowo łatwe, wyjście też, ograniczone możliwości kreowania ceny ze względu na bliskie substytuty.

POLIPOL - to wielu uczestników po stronie oferentów

POLIPSON - to wieli uczestników po stronie nabywców

MONOPSON - to monopol po stronie nabywcy np. państwo jako nabywca wyrobów

przemysłu zbrojeniowego

OLIGOPSON - to oligopol po stronie nabywcy

Funkcje rynku klasycznego

1. Rynek jako narzędzie wyceny dóbr

2. dostarcza informacji o stopniu rzadkości dobra

3. jest narzędziem alokacji, a więc rozmieszczenia dóbr pomiędzy różne rodzaje działalności

4. jest narzędziem osiągania równowagi

5. jest weryfikatorem społecznej przydatności wytworzonej produkcji

Konkurencja to proces przy pomocy którego jej uczestnicy dążąc do realizacji swoich interesów starają się przedstawić korzystniejsze dla innych oferty pod względem ceny, jakości, barwy, wagi, kształtu, warunków sprzedaży itp.

Mechanizm rynkowy to związki przyczynowo skutkowe pomiędzy takimi elementami rynku jak ceny, popyt i podaż.

Cena to ilość pieniądza przypadająca na jednostkę towaru. Jest to cena absolutna. Oprócz ceny absolutnej mamy cenę względną inaczej relatywną czyli stosunek różnych cen.

Mechanizmy kształtowania cen i rodzaje cen

1. mechanizm rynkowy inaczej żywiołowe cenotwórstwo, ceny kształtują się swobodnie na rynku zbliżonym do doskonałego, są one wypadkową popytu i podaży, są to ceny równowagi rynkowej, a więc takie przy których ilość oferowana równa jest rozmiarom zapotrzebowania. Są to ceny wolnorynkowe np. ceny produktów rolnych.

2. mechanizm administracyjny - ceny mogą być kształtowane przez państwo, są to ceny urzędowe, ale mogą być również kształtowane przez monopole, mamy wówczas ceny monopolowe. Obie te ceny można nazwać administracyjnymi albo kierowanymi

W/w podział stanowił podział ze względu na podmiot ustalający ceny.

Ceny administracyjne ze względu na stopień określoności inaczej sposób obowiązywania można podzielić na:

1. stałe są to ceny ustalone w ściśle określonej wysokości, której nie można zmienić

2. maksymalne jest to określenie górnej granicy powyżej której cena nie może wzrosnąć. Najczęściej są niższe od ceny równowagi rynkowej wprowadzane w celu ochrony konsumenta, czyli jest to odmiana cen urzędowych,

3. ceny minimalne - ustalenie dolnej granicy poniżej której cena nie może być obniżona. Najczęściej są to ceny powyżej ceny równowagi rynkowej, mogą być nimi ceny urzędowe w celu ochrony producentów najczęściej rolnych.. Mogą być nimi także ceny monopolowe.

4. ceny orientacyjne ustalane przez branżowe związki przedsiębiorstw, o mało skoncentrowanej inaczej drobnej produkcji np. produkcji rzemieślniczej. Nadaje się kierunki ujednolicenia cen.

Klasyfikacja ze względu na ilość szczebli w wymianie:

1. cena zbytu to cena po której sprzedaje producent minus podatek obrotowy to cena fabryczna

2. cena hurtowa to cena po której sprzedaje przedsiębiorstwo handlu hurtowego to cena zbytu plus marża hurtowa

3. cena detaliczna to cena hurtowa plus detaliczna marża hurtowa

Funkcje cen

1. Funkcja dochodowa

2. funkcja informacyjna i alokacyjna czyli informują o stopniu rzadkości i służą alokacji dóbr z punktu widzenia oszczędzania dóbr rzadkich

3. funkcja rozdzielcza inaczej dystrybucyjna lub bilansowania popytu z podażą. Te funkcję prawidłowo pełnią ceny równowagi rynkowej, nie ma wówczas ani nadwyżek ani niedoborów towaru, wszystko co wyprodukowano zostało sprzedane, jak również wszystkim nabywcom wystarczyło.

4. funkcja redystrybucyjna - ceny są narzędziem dochodów nominalnych i kształtowania dochodów realnych. Dochód realny to ilość dóbr, które można nabyć za dochód nominalny przy danych cenach tych dóbr. Podmiotem wykonującym funkcję redystrybucji może być państwo, monopole.

5. funkcja motywacyjna, bodźcowa zachęcają do zwiększania lub ograniczania produkcji, są też bodźcem dla konsumenta do zwiększania lub zmniejszania zakupów.

Monopolistyczna dyferencjacja inaczej dyskryminacja.

Dyferencjacja cen to zróżnicowanie cen dla różnych grup nabywców nie wynikająca z różnic kosztów działalności gospodarczej.

1. Dyferencjacja przestrzenna, regionalna tj zróżnicowanie ceny w zależności od miejsca sprzedaży. Klasycznym przykładem jest cena dumpingowa czyli cena na to samo dobro na rynku krajowym jest wyższa niż na rynku zagranicznym.

2. Dyferencjacja czasowa to zróżnicowanie cen ze względu na czas sprzedaży np. przed, w lub poza sezonem

3. Dyferencjacja kwantytatywna to zróżnicowanie w zależności od ilości nabywanego towaru (rabaty)

4. Dyferencjacja kwalitatywna to zróżnicowanie w zależności od przeznaczenia (węgiel na cele produkcyjne (energia) i konsumpcyjne (opał)

5. Dyferencjacja personalna to zróżnicowanie cen dla pozyskania nabywców o różnej sile nabywczej (bilet lotniczy dla turystów, biznesmenów)

Popyt, podaż, prawo popytu i podaży

POPYT

Potrzeba (popyt potencjalny) a popyt (efektywny inaczej pieniężny)

Popyt efektywny to tylko te potrzeby, które mają pokrycie w realnej sile nabywczej konsumentów.

Krzywa popytu wg L. Walrasa

Popyt na dobro A (QDA)

13

11

9

7

5

3

1

Cena dobra A (PA)

1 2 3 4 5 6

Krzywa popytu wg A Marshala

Cena dobra A (PA)

7

6

5

4

3

2

1

Popyt na dobro A (QDA)

1 3 5 7 9 11

Linia popytu wyznaczona metodą najmniejszych kwadratów

P

°° °°

°°°°°° °°

°° °°°°

°° °°°°

QD

Popyt to ilość dobra na które występuje zapotrzebowanie w danym czasie przy różnych poziomach cen

Krzywa popytu na czekoladę

Cena za tabliczkę

0,7

0,6

0,5

0,4

0,3

0,2

0,1

0 rozmiary zapotrz. (mln tabl.)

40 80 120 160 200 240

Determinanty popytu inaczej czynniki wpływające na popyt.

1. Cena danego dobra

Przesunięcie wzdłuż krzywej popytu jako ilustracja prawa popytu

1. b)

P P

P1 P2

P2 D P1

D

Q1 Q2 Q2 Q1

Prawo popytu wyraża związki pomiędzy popytem a ceną. Mówi ono, że jeżeli cena dobra maleje (ceteris paribus) to rozmiary zapotrzebowania na dobro wzrastają, a jeżeli cena wzrasta (ceteris paribus) to rozmiary zapotrzebowania maleją.

Determinanty pozacenowe (nie jest to cena danego dobra)

Przesunięcia krzywej popytu.

P

P

D'

D

D”

Q2 Q Q1

2.Ceny innych dóbr, chodzi o dobra komplementarne i substytucyjne

Dobra komplementarne to dobra uzupełniające się (jeżeli mamy samochód to musimy mieć paliwo) czyli jedno bez drugiego nie może istnieć.

Jeżeli np. wzrasta cena danego dobra to maleje popyt na dobro komplementarne.

Dobra sybstytucyjne oprócz bliskich substytutów mamy substytuty o szerokim znaczeniu.

Za substytucyjne uważa się dwa dobra pomiędzy którymi zachodzi następująca zależność: jeżeli wzrasta popyt na jedno dobro to maleje popyt na drugie dobro. Wzrasta popyt na dobro o relatywnie niższej cenie, a maleje popyt na dobro o relatywnie wyższej cenie.

3.Dochód konsumenta

Jeżeli dochód konsumenta wzrasta (maleje) a popyt na dobro wzrasta (maleje) to mamy dobro normalni inaczej zwykłe.

Jeżeli dochód wzrasta (maleje) a popyt maleje )wzrasta) to dobro jest niższego rzędu inaczej podrzędne.

Dochód

D0

0 Popyt

Początkowo dobro jest normalne ale po przekroczeniu dochodu D0 dalsze zwiększanie dochodu powoduje zmniejszanie popytu na dobro, a więc ma ono charakter dobra niższego rzędu.

4.Upodobani, gusty

5.Jakość dobra

6.Warunki naturalne, klimatyczne

7.Zależy popyt również od oczekiwań co do przyszłości.

Ten sam wzrost ceny i czynników nie cenowych nie wpływa na zmianę ilości nabywanej.

P

P'

P D'

D

Q Q

Paradoksy popytu (osobliwości zachowań konsumenta)

1. Paradoks Giffena odkryty w XIX . W Irlandii. Cena chleba wzrosła i pomimo tego wśród ludności o bardzo niskich dochodach wzrosła konsumpcja chleba, ponieważ cena 1 kalorii chleba była i tak niższa od ceny 1 kalorii innych dóbr.

2. Efekt owczego pędu (efekt naśladownictwa) Leinensteina. Niektórzy konsumenci nabywają dobra te, które nabywa większość innych konsumentów (nabywców dóbr jakie nabywaj inni).

3. Efekt snobizmu (twórca ten sam co w pkt 2) przeciwna postawa do owczego pędu. Niektórzy konsumenci ograniczają konsumpcję pewnych dóbr lub w ogóle nie nabywają tych dóbr, bo mają je inni,. Wynika to z chęci wyróżniania się.

4. Efekt Welblena zwany efektem prestiżowym, konsument nabywa dobra ze względu na relatywnie wysoką cenę, wynika to z chęci demonstracji prestiżu, bogactwa, uznania.

5. Paradoks spekulacyjny

1. cena wzrasta, popyt również ponieważ konsumenci spodziewają się dalszego wzrostu ceny.

2. Cena maleje, popyt maleje również, ponieważ konsumenci spodziewają się dalszego zmniejszania cen.

Rodzaje popytu ze względu na powiązania pomiędzy dobrami.

1. popyt komplementarny - popyt na jedno dobro wywołuje popyt na drugie dobro, które jest w stosunku do niego komplementarne.

2. popyt substytucyjny - popyt na jedno dobro można zastąpić popytem na drugie dobro substytucyjne.

3. popyt ograniczony- popyt na jakieś dobro zależy od popytu na inne dobro, które jest przy pomocy jego wytwarzane np. popyt na kombajny górnicze zależy od popytu na węgiel.

4. popyt złożony - popyt na jakieś dobro zależy od popytu na inne dobra, które są z niego wytwarzane np. popyt na stal zależy od popytu na

Podstawowe założenia

1. rynek jest zbliżony do rynku doskonałej konkurencji

2. decyzje producentów są niezależne od siebie

3. producenci kierują się zasadą maksymalizacji zysku

4. producenci są jednocześnie sprzedawcami wytworzonych produktów

Krzywa podaży wg Walrasa

QSA

11

9

7

5

3

1

0 PA

1 2 3 4 5 6

Jeżeli cena wzrasta jednakowo, to podaż wzrasta coraz wolniej. Przyczyną tego jest działanie prawa malejących produktów krańcowych (marginalnych). Działa ono w krótkim okresie, jeżeli zwiększamy nakład jakiegoś czynnika o kolejne takie same jednostki, to produkty krańcowe (przyrosty produkcji wynikające ze zwiększenia nakładu czynnika o kolejne jednakowe jednostki) od pewnego momentu zaczynają maleć.

Krzywa podaży wg. A. Marshala

Cena dobra A (PA)

7

6

5

4

3

2

1

Popyt na dobro A (QDA)

1 3 5 7 9 11

Podaż to ilość dobra oferowanego do sprzedaży w danym czasie, przy różnych poziomach ceny.

Czynniki, które wpływają na podaż (determinanty).

1. Cena danego dobra

Przesunięcie wzdłuż krzywej podaży jako ilustracja prawa podaży

a) b)

P P

P2

P1

P1

P2

Q D

Q1 Q2 Q2 Q1

Funkcja podaży odzwierciedla działanie prawa podaży które mówi, że jeśli cena wzrasta (ceteris paribus) to ilość oferowana również wzrasta, a jeżeli cena maleje (ceteris paribus) to ilość oferowana również maleje.

Przesunięcia krzywej podaży

P

S' S S”

P

Q

Q2 Q Q1

Przesunięcie funkcji podaży spowodowane determinantami cenowymi. Cena nie zmieniła się a podaż zmieniła się.

2. Koszty działalności gospodarczej - jeśli cena by wzrastała, ale koszty wzrastają bardziej, to nie zachęca producenta do wzrostu produkcji

3. wielkość zysku, rentowność

4. technika gospodarowania

5. podatki

6. ingerencja państwa - państwo poprzez instrumenty polityki gospodarczej skłania do stosowanie techniki bardziej bezpiecznej ale za to mniej wydajnej, państwo może skłaniać producentów do stosowania urządzeń ochraniających środowisko, w części w jakiej producenci partycypują w kosztach ochrony środowiska, podwyższa to ogólne koszty ich działalności.

7. warunki naturalne

W historii zdarzały się przypadki zachowania producentów nie potwierdzające prawa podaży, w grupie drobnych producentów rolnych cena dobra wzrosła, a podaż zmalała. Przyczyna tego była niedostateczna konsumpcja własna i producenci postanowili część produkcji własnej zachować dla siebie.

2 przypadek

cena zmalała, podaż wzrosła , ponieważ producenci rekompensowali sobie w ten sposób zmniejszenie zysku z tyt. zmniejszenia ceny.

Rodzaje podaży ze względu na powiązania pomiędzy dobrami.

1. podaż łączna dotyczy dóbr, które nie są wytwarzane oddzielnie (zwierzę, z którego jest zarówno mięso jak i skóra)

2. podaż zastępowalna, przy danych zasobach zwiększenie produkcji jednego dobra wymaga ograniczenia produkcji drugiego dobra.

Równowaga rynkowa i prawo popytu i podaży.

Prawo popytu i podaży wyraża związki pomiędzy popytem, podażą i ceną. Efektem działania tego prawa jest ustalenie ceny równowagi rynkowej. Poniższe wykresy będą prezentowały statyczne ujęcie równowagi rynkowej, zakłada się że reakcje po stronie popytu i podaży są równocześnie, co jest dużym uproszczeniem.

Mechanizm równoważenia rynku wg L.Walrasa

P

S

P1 nadwyżka podaży lub niedobór popytu QS1-QD1

PE E

P2 niedobór podaży lub nadwyżka

popytu QS2-QD2

D

QS2 QD1 QE QS1 QS2 Q funkcja podaży

Jeśli cena wynosi P1 czyli wyższa od ceny równowagi to mamy nadwyżkę podaży. Producenci chcąc sprzedać wytworzone dobra obniżają cenę, co przy innych czynnikach niezmienionych powoduje zmniejszenie podaży i zwiększenie popytu, aż do osiągnięcia punktu równowagi rynkowej.

Przy cenie P2 niższej od ceny równowagi rynkowej mamy nadwyżkę popytu. Producenci podwyższają cenę, co przy innych czynnikach niezmienionych spowoduje zmniejszenie popytu i zwiększenie podaży aż do osiągnięcia punktu równowagi rynkowej.

P

S

Pd

Pe=Pd=Ps E

Ps

D

Q

Q1 Qe Q2

Mechanizm równoważenia rynku wg A. Marschala.

Przy ilości Q1 mniejszej niż ilość w stanie równowagi, cena popytu Pd (cena po której skłonni są nabywać Q1 konsumenci) jest wyższa od ceny podaży Ps (cena po której skłonni są sprzedawać Q1 producenci). W tej sytuacji producenci będą zwiększali ilość oferowaną, co pozwoli na zmniejszenie różnicy pomiędzy cenami, aż do osiągnięcia punktu równowagi, w którym ceny te są równe.

W przypadku gdy ilość jest większa od ilości w stanie równowagi cena podaży jest wyższa od ceny popytu. Skoro cena popytu jest niezadowalająca dla producentów, producenci będą zmniejszali ilość oferowaną, różnica między cenami maleje aż do osiągnięcia punktu równowagi.

Cena za tabliczkę

07 D1 S

06

D

05

E'

04

E H

03

02

01 S

D D1

0 40 80 120 160 200 240 280

ilość tabliczek

Wpływ wzrostu cen lodów na popyt na czekoladę

Jeżeli cena czekolady będzie relatywnie niższa, to wzrośnie na nią popyt (przy innych czynnikach niezmienionych). Nastąpiło przesunięcie funkcji popytu i jednocześnie ruch wzdłuż funkcji podaży z E do E'. Zawsze przesunięcie jednej funkcji oznacza ruch względem drugiej funkcji.

Mechanizm równoważenia rynku wg Walrasa.

Przyjmujemy, że mamy cenę równowagi odpowiadającą punktowi E. Przy tej cenie mamy nadwyżkę nowego popytu nad podażą. W tej sytuacji nastąpi wzrost ceny, co spowoduje zmniejszenie nadwyżki aż do osiągnięcia nowego punktu równowagi.

Mechanizm równoważenia rynku wg Marschala.

Zakładamy że mamy ilość odpowiadającą pkt. E. Przy tej ilości cena nowego popytu jest wyższa od ceny podaży. Taka różnica cen skłoni producentów do oferowania większej ilości, co spowoduje zmniejszenie różnicy pomiędzy tymi cenami aż do osiągnięcia nowego punktu równowagi, w którym ceny te równoważą się.

S'

cena czekolady

D S

P1 E'

E

P0

D

0 Q1 Q0 ilość czekolady

Efekt spadku podaży czekolady

cena ryb D

S

Po E

P1 E'

D

0 Q1 Q0 ilość ryb

Papież a cena ryb

Gdyby uchylona nakaz jedzenia ryb w piątki to spowodowałoby to zmniejszenie popytu na ryby, a tym samym zmniejszenie ceny równowagi.

a) P S b) P

S

E'

P' P*

E D'

P P E*

D

Q Qs* Qs Q

Równowaga rynku przy stałej podaży

P

D (funkcja popytu)

Niedobór

P1

Pd-Ps<0 Pd-Ps>0

Pe nadwyżka S (funkcja podaży)

Q

Nietypowe funkcje popytu i podaży

Opis do rys.a. Równoważenie wg Walrasa

Jeśli cena jest wyższa od ceny równowagi to mamy nadwyżkę popytu czyli niedobór podaży

, cena będzie wzrastała co powoduje zwiększenie nadwyżki i oddalenie od punktu równowagi. Gdy cena jest niższa od ceny równowagi, mamy nadwyżkę podaży czyli niedobór popytu. W tej sytuacji cena jest obniżana co będzie powodowało zwiększenie tej nadwyżki i oddalanie od punktu równowagi.

Opis do rys.b. Równoważenie wg Marschala

Jeżeli ilość jest mniejsza od ilości w stanie równowagi to cena podaży jest wyższa od ceny popytu. Ta niesatysfakcjonująca producentów niska cena popytu będzie skłaniała producentów do ograniczania ilości, co spowoduje oddalanie od punktu równowagi i powiększanie różnicy między cenami.

Jeżeli ilość jest wyższa od ilości w stanie równowagi to cena popytu jest wyższa od ceny podaży. Oznacz to korzyści dla producentów i zwiększanie ilości oferowanej, co powoduje oddalanie od stanu równowagi i powiększanie różnicy pomiędzy cenami.

Typowa funkcja podaży jest rosnąca.

Typowa funkcja podaży jest malejąca.

P S

D

E

Q

Zmiana stany równowagi rynku przy nietypowym przebiegu krzywej podaży.

Zadanie: opisać mechanizm równoważenia rynku

W ujęciu Walrasa osiągnięcie stanu równowagi będzie możliwe (stabilny rynek).

W ujęciu Marschala osiągnięcie stanu równowagi nie będzie możliwe (rynek będzie niestabilny)

P

S

Pg

E

Pe

D

Q

Qe

Cena gwarantowana (minimalna) (Pg) na produkty rolne

Skutkiem ustalenia ceny gwarantowanej jest nadwyżka podaży.

P

E (typowe funkcje popytu i podaży)

Cb

D

Q

Maksymalny czynsz mieszkaniowy (Cb)

W tej sytuacji popyt jest większy od podaży. Skutkiem będzie nadwyżka popytu.

S

P2

cena

P1

D

Ilość

Przykład dobra którego produkcja nie zostanie podjęta.

Najwyższą cena którą skłonni są płacić za to dobro konsumenci jest niezadowalająca dla producentów, ponieważ jest niższa od najniższej ceny, po której skłonni są oferować dobro producenci.

Omawiane przypadki równoważenia rynku dotyczą sytuacji kiedy dostosowania po stronie popytu i podaży są jednoczesne. Jest to uproszczenie, ponieważ w rzeczywistości tak być nie musi.

Przypadek. Kiedy dostosowania nie są jednoczesne opisuje model pajęczyny. Dostosowanie po stronie producentów są widoczne po pewnym czasie np. po roku. Model ten pokazuje iż cały czas popełniany jest ten sam błąd, co świadczy o nieumiejętności wyciągania wniosku z przeszłości i przewidywania przyszłości. Obecnie zwraca się uwagę na to że podmioty gospodarcze zachowują się zgodnie z hipotezą racjonalnych oczekiwań, która zakłada że podmioty gospodarcze maja dostęp do informacji i potrafią na tej podstawie skutecznie przewidywać przyszłość.

Pojawia się jednak często element spekulacji. Transakcje spekulacyjne podejmowane są nie przez producentów ani nabywców, ale podmioty wykorzystujące korzystne kształtowanie cen (dla osiągnięcia zysku). Mogą być wykorzystywane jako instrument polityki gospodarczej dla stabilizacji rynku.

Elastyczności popytu i podaży

Elastyczności to miary które służą do mierzenia stopnia zmian jednej wielkości na skutek zmiany drugiej wielkości.

E - elastyczność

Wzór na prostą elastyczność cenową popytu

Delta D Delta P

E_D/P = D P

Ta elastyczność to względna zmiana popytu na dane dobro na skutek względnej zmiany ceny tego dobra (względna tzn procentowa). Informuje o ile procent zmieni się popyt jeżeli cena zmieniła się o 1%.

Wzór na elastyczność mieszaną (krzyżową) popytu , a jeżeli dotyczy dóbr substytucyjnych to substytucyjna elastyczność

Delta Dx DeltaPy

E_Dx/Py = Dx Py

Jest to względna zmiana popytu na jedno dobro x na skutek względnej zmiany ceny drugiego dobra y.

Te dwa dobra mogą być w stosunku do siebie substytucyjne wtedy ta elastyczność jest dodatnia; mogą też być komplementarne, wtedy ta elastyczność jest ujemna.

Wzór na elastyczność dochodową popytu

Delta D Delta Y

E_D/Y = D Y

Jest to względna (procentowa) zmiana popytu na skutek względnej zmiany dochodu. Informuje o ile zmieni się popyt jeżeli dochód zmieni się o 1%.

Wzór na elastyczność podaży

Delta S Delta P

E_S = S P

Jest to względna zmiana podaży na skutek względnej zmiany cen. Informuje o ile zmieni się podaż jeżeli cena zmieni się o 1%.

Elastyczność punktowa i łukowa

Jeżeli zmiany mianownika są stosunkowo niewielkie to mówimy o elastyczności punktowej. Można stosować wówczas wzory wynikające z definicji. Jeżeli zmiany mianownika są stosunkowo duże, to mówimy o elastyczności łukowej.

Delta D Delta P

E_D/P = D1+D2 P1+P2

2 2

Jeżeli E =1 czyli E = -1 lub E=1 wtedy mówimy że jest to elastyczność proporcjonalna inaczej wzorcowa

Np. cena wzrosła o 2%, popyt zmalał o 2%

-2%

E_D/P = 2% = -1

Jeżeli E < 1 czyli E jest w przedziale od -1 do 1to elastyczność mała

Np. cena wzrosła o 2% a popyt zmalał o 1%

-1% 1

E_D/P = 2% = - 2

Popyt względem ceny jest mało elastyczny.

Jeżeli E > 1 E>1 lub E< -1 to elastyczność duża, wielka.

Popyt względem ceny danego dobra jest bardzo elastyczny.

Np. cena wzrosła o 1% a popyt zmalał o 2%

-2

E_D/P = 1 = -2

Jeżeli E=0 to mówimy o elastyczności sztywnej (zerowej)

Popyt względem ceny danego dobra jest sztywny, zerowy, absolutnie albo doskonale elastyczny.

Jeżeli E = -,+ nieskończoność to mówimy o elastyczności doskonałej. Popyt względem ceny jest doskonale elastyczny.

Zadanie 1.

Popyt na prażoną kukurydzę.

Cena torebki w zł.	Ilość nabywana w tys. torebek	Suma wydatków czyli suma utargu w tys. Zł.	Prosta cenowa elastyczność popytu ED/P
2,10	10	21	-7
1,80	20	36	-3
1,50	30	45	-1,7
1,20	40	48	-1
0,90	50	45	0,6
0,60	60	36	0,3
0,30	70	21

utarg

50

40

30

20

10

ilość

10 20 30 40 50 60 70

Delta D Delta P D2-D1 P2-P1

E_D/P = D P = D1 P1

Utarg jest największy przy cenie 1,20. Przy tej cenie elastyczność popytu równa się -1.

Suma wydatków (utargu) jest zawsze największa w punkcie o elastyczności równej -1.

Zadanie 2.

Cena danego dobra wzrosła z 10 zł do 20 zł, a ilość nabywana zmalała z 40 tys do 20 tys.

Delta D Delta P D2-D1 P2-P1

E_D/P = D1+D2 P1 + P2 = D1+D2 P1+P2

2 2 2 2

dane z zadania 2.

20-40 20-10 -20 10 -2 2

40+20 10+20 = = = -1

2 2 30 15 3 3

Czynniki wpływające na wielkość elastyczności cenowej popytu

1. Długość okresu

Zmiany elastyczności popytu w długim okresie

D

Cena D'

PB

PA

D' popyt w dłuższym okresie

D popyt w krótkim okresie

QL QS Qa

Wielkość popytu

Jeżeli cena wzrasta z PA do PB to w krótkim okresie popyt maleje z Qa do Qs. Jest to zmiana stosunkowo niewielka w porównaniu z długim okresem, kiedy popyt maleje a Qa do QL. Reakcja w długim okresie jest więc silniejsza niż w krótkim. Wynik a z tego, że w długim okresie istnieją możliwości przystosowania do nowych warunków np. jeżeli wzrasta cena energii elektrycznej, to w krótkim okresie reakcja popytu nie będzie stosunkowo silna, ale w długim okresie będzie możliwe znalezienie innych źródeł energii, przystosowania urządzeń do korzystania z tych nowych źródeł energii.

2. wysokość ceny

Jeżeli cena jest relatywnie wysoka to elastyczność jest większa

3. udział dobra w zakupach konsumenta

Im wyższy udział dobra w zakupach konsumenta tym wyższa elastyczność. Zmiana cen jest bardziej odczuwalna.

4. rodzaj dobra

W przypadku dóbr niezbędnych elastyczność stosunkowo mała, jeżeli dobra luksusowe to elastyczność stosunkowo duża.

5. dostęp do substytutów

Jeżeli istnieją bliskie substytuty to elastyczność jest większa gdyż możemy zastąpić dobro. Jeżeli dostęp do substytutów jest słaby lub nie ma tych substytutów to elastyczność jest bardzo mała.

Dobra normalne (zwykłe) mają dodatnią dochodową elastyczność popytu natomiast dobra niższego rzędu (podrzędne) mają ujemną dochodową elastyczność popytu.

W grupie dóbr normalnych wyróżniamy dobra luksusowe których to elastyczność dochodowa popytu jest większa od 1.

Oprócz dóbr luksusowych można wyróżnić dobra pierwszej potrzeby (niezbędne) których elastyczność dochodowa popytu jest mniejsza od 1.

Wobec tego część dóbr pierwszej potrzeby ma charakter dóbr normalnych a część charakter dóbr niższego rzędu.

Fryderyk Engel - pruski statystyk, badał dobra ze względu na elastyczność dochodową popytu.

Prawa i krzywe F. Engla

Wyróżnił 3 grupy dóbr charakteryzujące się różnymi elastycznościami dochodowymi popytu.

1. Żywność

2.odzież i mieszkania

3. dobra luksusowe

dochód dochód dochód

Popyt Popyt Popyt

a)żywność b)odzież i mieszkania c)dobra luksusowe

Krzywe Engla

1. Wraz ze wzrostem dochodu popyt na żywność wzrasta coraz wolniej czyli wraz ze wzrostem dochodów maleje udział wydatków na żywność. Elastyczność dochodowa popytu jest mniejsza od 1

2. Elastyczność jest bliska jedności. W miarę wzrostu dochodów popyt zmienia się prawie proporcjonalnie, czyli w miarę wzrostu dochodów prawie nie zmieniają się wydatki mieszkaniowe i na odzież

3. Elastyczność dochodowa popytu jest większa od 1. W przypadku dóbr luksusowych wraz ze wzrostem dochodów popyt wzrasta coraz szybciej, a więc wzrasta udział wydatków na te dobra.

Najważniejsze czynniki wpływające na wielkość elastyczności podaży.

1. wysokość ceny

2. charakter dóbr np. dzieła sztuki charakteryzują się stałą podażą czyli podaż ziemi globalni, która jest względnie stała

3. okres czasu

A. Marschal wyróżnił 3 okresy ze względu na długość

• infrakrótki inaczej ultrakrótki czyli podaż danego dobra jest stała

• krótki czyli podaż zmienia się w stopniu niewielkim, w granicach istniejących mocy produkcyjnych

• długi czyli zmiana możliwości produkcyjnych poprzez inwestycje, a więc zmiany podaży są większe niż w okresie krótkim.

Współczynniki giętkości

Delta P Delta D to współczynnik fleksybilności cen

E_{P/D =} P D

Oznacza względną zmianę ceny na skutek względnej zmiany popytu, określa o ile zmienia się cena jeśli popyt zmieni się o 1%.

Delta P Delta S to współczynnik ekspansybilności cen

E_{P/S =} P S

Oznacza względną zmianę ceny na skutek względnej zmiany podaży, określa jak zmienia się cena jeśli podaż zmieni się o 1%.

Teoria wyboru konsumenta.

Wartości subiektywne

1. Teoria użyteczności (całkowitej) Etiene Condillac

Konsument ocenia dobro w całości na tyle na ile wynika to z użyteczności (satysfakcji z posiadanych dóbr, subiektywna ocena), przydatności danego dobra do zaspokojenia indywidualnej potrzeby konsumenta.

2. Teoria użyteczności krańcowej (marginalnej) William Jerons Anglik

Karol Menger Austriak

Herman Gosse Niemiec

Konsument ocenia kolejne jednostki dobra. Oceny kolejnych jednostek a więc użyteczności krańcowe maleją w miarę zwiększania zapasu dobra i wzrastają w miarę kurczenia zapasu dobra.

Suma użyteczności krańcowych równa się użyteczności całkowitej.

Ograniczenie budżetowe opisuje różne koszyki dóbr dostępne dla konsumenta..

Koszyk dóbr to zestaw różnych dóbr w określonych ilościach nabywanych przez konsumenta.

Graficznym wyrazem ograniczenia budżetowego jest linia budżetowa, która pokazuje maksymalne kombinacje ilościowe dwóch dóbr, które konsument może nabyć przy danym dochodzie i danych cenach (prezentuje dochód realny konsumenta).

Zadanie.

Konsument mieszkający z rodzicami korzysta ze stypendium w wysokości 20 funtów tygodniowo, które wydaje na posiłki i na rozrywki. Wykreśl linie budżetową konsumenta dla następujących sytuacji:

1. jednostkowe ceny posiłków Pf i rozrywek Pe wynoszą po 50 pensów

2. Pf = 50 pensów , Pe = 1 funt

3. Pf = 1 funt Pe = 50 pensów

4. Pe = Pf = 40 pensów

5. Pe= Pf = 50 pensów, wysokość stypendium wzrasta do 27 funtów na tydzień

Objaśnij położenie linii budżetowych d i e w porównaniu z a

Pf

50

40

•Ga

30

20c)

•ka d)

10 a) e)

b)

Pe

10 20 30 40 50

Punkty leżące poniżej linii budżetowej jak k dają możliwość zwiększenia konsumpcji przynajmniej 1 dobra. Punkty leżące nad linią budżetową wyczerpują w całości budżet konsumenta. Natomiast punkty leżące powyżej linii jak. G są nieosiagalne.

Jednakowa (proporcjonalna) zmiana cen obu dóbr tak jak przy przejściu z a do d daje taki sam efekt jak zmiana poziomu dochodu z a do e, a mianowicie następuje przesunięcie linii budżetowej bez zmiany kąta jej nachylenia.

P dobra na osi x

Nachylenie linii budżetowej =

P dobra na osi Y

Odległość linii budżetowej od początku układu współrzędnych zależy od wysokości dochodu.

Założenia

1. Konsument potrafi uszeregować koszyki dóbr wg poziomu satysfakcji jaką mu przynoszą.

2. Ludzie wolą mieć więcej niż mniej (to założenie jest dyskusyjne ponieważ nie dotyczy wszystkich dóbr np. antydóbr). Nie wszyscy konsumenci maksymalizują satysfakcję.

3. Gusty konsumenta podlegają prawu malejącej krańcowej stopy substytucji.

Zbiór 1 U1		Zbiór 2 U2		Zbiór 3 U3
E	F	E	F	E	F
2	40	10	40	12	45
4	34	12	35	14	40
8	26	14	30	16	35
12	21	17	25	18	30
17	16	20	20	21	25
22	12	25	16	27	20
29	9	30	14	33	17
34	7	37	12	38	15
40	5	43	10	44	13
45	4	50	8	50	12

F

55

50

45

40

35 B

30

25

20

15 C U3

10 U2

5 E U1 E

5 10 15 20 25 30 35 40 45 50

Krzywa obojętności przedstawia ilościowe kombinacje dwóch dóbr które dają konsumentowi taką samą satysfakcję czyli użyteczność zgodnie z założeniem, ze konsument woli mieć więcej niż mniej.

Krzywe położone dalej od początku układu współrzędnych prezentują wyższą użyteczność.

Rozważ następujące kombinacje dóbr.

1) 50e, 87f II

2) 45e, 4f III

3) 12e, 45f I

4) 25e, 16f II

5) 21e, 11f IV

Uporządkuj te kombinacje wg malejącego poziomu użyteczności.

y

U1x

Krańcowa stopa substytucji jednego dobra drugim jest to ilość jednego dobra z której musimy zrezygnować chcąc zwiększyć ilość drugiego dobra o jednostkę przy zachowaniu niezmienionej łącznej użyteczności. Zwiększając ilość dobra X musimy zrezygnować z określonej ilości dobra Y ponieważ gdybyśmy tego nie uczynili znaleźlibyśmy się na innej krzywej obojętności położonej na prawo czyli zwiększylibyśmy użyteczność.

Prawo malejącej krańcowej stopy substytucji mówi, że przy zachowaniu jednakowej łącznej użyteczności zwiększanie ilości jednego dobra o takie same jednostki odbywa się kosztem zmniejszania zasobu drugiego dobra o coraz mniejsze ilości czyli rezygnujemy z coraz mniejszej ilości drugiego dobra.

Rezygnacja z dobra Y oznacza kurczenie się zapasu tego dobra, stąd jesteśmy skłonni rezygnować z coraz mniejszych jego ilości- patrz teoria użyteczności krańcowej.

Y

U' U

• Y

•Z U'

•X

U

X

X=Y ponieważ leżą na jednej krzywej obojętności U

Y=Z ponieważ też leżą na jednej krzywej obojętności U'

Wynika stąd, że X i Z są sobie równe, tymczasem Z daje większą ilość obu dóbr w porównaniu z X co prowadzi do sprzeczności.

Różnice gustów

Filmy YU1 U2 U3 Y

U3

5 U2

5

C U3

U1

C U3 U2

U2

U1 Xposiłki U1

10 10 X

a) żarłok b) kinoman

Utrzymując stałą użyteczność na danej krzywej obojętności żarłok zrezygnuje z wielu filmów w zamian za dodatkowe posiłki, ale kinoman odda niewiele filmów za taką samą liczbę dodatkowych posiłków.

Punkt styczności obrazuje wybór dokonywany przez konsumenta. Jest to punkt równowagi konsumenta. Konsument jest w równowadze, ponieważ nie jest zainteresowany zmianą poziomu konsumpcji, ponieważ w tym punkcie osiąga maksymalną łączną użyteczność w granicach swoich możliwości finansowych. Punkt równowagi konsumenta inaczej optimum konsumenta.

Konsument wolałby być na krzywej obojętności U3 ale nie pozwalają mu na to możliwości finansowe w danym czasie. Działając racjonalnie nie wybierze też innego produktu na linii budżetowej ponieważ inny punkt od punktu styczności leży pod krzywą obojętności U2 czyli prezentuje niższą użyteczność.

Wpływ gustów na dokonywany wybór

Obaj konsumenci maja takie samo ograniczenie budżetowe (żarłok i kinoman). Żarłok wybiera więcej posiłków a mniej filmów niż kinoman.

Wpływ wzrostu dochodów na wybór konsumenta - ścieżka wzrostu dochodów

U4

U3

U2 Ścieżka wzrostu dochodu

•C4

U1 U4

• C3

•C2 U3

U2

•C1

U1

F1 F2 F3 F4

Wzrost dochodu (graficznie-przesunięcia linii budżetowej) powoduje większe ilości konsumowanych obu dóbr normalnych.

Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl

Mikroekonomia

---