Metoda Dobrego Startu

GENEZA

Pierwowzorem metody dobrego startu była metoda Bon Départ (tłum. dobry odjazd, start), opracowana we Francji przez T. Bugnet, która zajmowała się wychowaniem fizycznym. Początkowo metoda Bon Départ była ukierunkowana na usprawnianie motoryki, później autorka uwzględniła także kształcenie percepcji.

Do Polski informacje na temat metody Bon Départ dotarły w latach sześćdziesiątych. Metoda ta została zmodyfikowana przez Martę Bogdanowicz. Zrezygnowano bowiem z prostej adaptacji francuskiego pierwowzoru. Wprowadzono szereg nowych elementów: formę i układ ćwiczeń według własnego pomysłu. Opracowano też nowe zestawy wzorów, do których dobrano polskie piosenki ludowe i dziecięce.

METODA DOBREGO STARTU W SYSTEMIE ODDZIAŁYWANIA NA DZIECKO

Metoda ta wykorzystywana jest w szkołach, przedszkolach i ośrodkach leczniczo-pedagogicznych zarówno podczas zajęć indywidualnych, jak i zbiorowych. Ma ona dwojakie zastosowanie: w rehabilitacji i profilaktyce. Może być stosowana w odniesieniu do dzieci o prawidłowym rozwoju psychomotorycznym (aktywizując ten rozwój), jak i do dzieci, których rozwój jest zaburzony (usprawniając nieprawidłowo rozwijające się funkcje).

Zastosowanie Metody Dobrego Startu w profilaktyce:

• w ramach przygotowania dzieci do podjęcia nauki szkolnej (w najstarszej grupie przedszkola),

• w okresie poprzedzającym naukę czytania i pisania wobec uczniów klasy pierwszej (podczas lekcji, a także w formie zajęć śródlekcyjnych),

• w celu usprawnienia motoryki uczniów młodszych klas szkolnych,

• w procesie usprawniania manualnego młodzieży podejmującej szkolenie zawodowe.

Zastosowanie Metody Dobrego Startu w rehabilitacji:

• dzieci globalnie opóźnionych w rozwoju psychomotorycznym (także w szkołach specjalnych),

• dzieci o dysharmonijnym rozwoju psychomotorycznym w celu usprawnienia funkcji percepcyjno-motorycznych (dzieci z dysleksją, dysgrafią i dysortografią oraz z zaburzeniami lateralizacji: w zespołach korekcyjno-kompensacyjnych na ternie szkół, w ośrodkach leczniczo-pedagogicznych oraz w grupach korekcyjnych w przedszkolach),

• dzieci, które przejawiając niewielkie zaburzenia zachowania na skutek zaburzeń dynamiki procesów nerwowych lub zaburzeń emocjonalnych w placówkach neuropsychiatrii dziecięcej.

Metoda Dobrego Startu zwykle jest stosowana jako jedna z wielu metod oddziaływania terapeutycznego. Metoda ta zawiera syntezę elementów wzrokowych, słuchowych i ruchowych, a więc kształci jednocześnie kilka analizatorów. Służy ona usprawnianiu czynności poszczególnych analizatorów, uczestniczących w procesie czytania i pisania oraz rozwija współdziałanie między nimi, czyli koordynację wzrokowo-słuchowo-ruchową.

ZNACZENIE METODY DOBREGO STARTU

Metoda Dobrego Startu to metoda słuchowo-wzrokowo-ruchowa, w której odgrywają rolę trzy elementy: element słuchowy (piosenka), element wzrokowy (wzory graficzne) i motoryczny (wykonywanie ruchów w czasie odtwarzania wzorów graficznych, zharmonizowanych z rytmem piosenki).

Celem metody jest jednoczesne usprawnienie czynności analizatorów: słuchowego, wzrokowego i kinestetyczno-ruchowego, a także kształcenie lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. W jej założeniach leży bowiem koordynowanie czynności słuchowo-wzrokowo-ruchowych, integrowanie i harmonizowanie wszystkich funkcji psychomotorycznych. Dzięki tym ćwiczeniom dochodzi więc do wykształcenia percepcji słuchowej, wzrokowej i motoryki, koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej, prawidłowej orientacji czasowo-przestrzennej, możliwości wykonywania ruchów dowolnych coraz lepiej zorganizowanych, zlokalizowanych w określonej przestrzeni i czasie.

Metoda Dobrego Startu kształci też zdolność rozumienia i posługiwania się symbolami abstrakcyjnymi, co ma szczególne znaczenie dla dzieci rozpoczynających naukę szkolną.

Zespołowa forma prowadzenia zajęć ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci, mających trudności w przystosowaniu społecznym lub zaburzonych emocjonalnie.

RODZAJE I PRZEBIEG ĆWICZEŃ W METODZIE DOBREGO STARTU

Zajęcia Metodą Dobrego Startu przebiegają według schematu:

1. Zajęcia wprowadzające

2. Zajęcia właściwe:

1. Ćwiczenia ruchowe

2. Ćwiczenia ruchowo-słuchowe

3. Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe

3. Zakończenie zajęć

Ad. I.

Zajęcia wprowadzające - są przygotowaniem do właściwych ćwiczeń Metodą Dobrego Startu. To ćwiczenia orientacyjno-porządkowe, dyscyplinujące, koncentrujące uwagę, korygujące postawę ciała, kształcące orientację w lewej i prawej stronie ciała i przestrzeni.

Następnie organizuje się zajęcie wprowadzające, które polega na słuchaniu przez dzieci (znajdujące się w pozycji siedzącej) piosenki odtwarzanej z magnetofonu lub wykonanej przez nauczycielkę. Piosenka ta będzie towarzyszyła wszystkim ćwiczeniom wykonywanym podczas tych zajęć.

Prowadzący ćwiczenia, podczas krótkiej rozmowy z dziećmi, pyta o treść piosenki. Wyjaśnia także niezrozumiałe dla dzieci wyrazy. Słuchając odpowiedzi zwracamy uwagę na sposób wypowiadania się dzieci, prawidłowe formułowanie wypowiedzi, na poprawność wymowy. Korygujemy dostrzeżone błędy. Rozmowa z dziećmi stwarza też okazję do ćwiczenia słuchu fonematycznego.

Prowadzenie ćwiczeń wymaga zawsze przestrzegania zasad metodyki: przechodzenia od zadań łatwiejszych do trudniejszych.

Ad. II.

Zajęcia właściwe:

1. Ćwiczenia ruchowe - to zabawa ruchowa, która ma charakter usprawniający i relaksacyjny. Wykonuje się je w postawie stojącej, dzieci stoją w kręgu na środku sali. Na wstępie prowadzący proponuje dzieciom zabawę - zależnie od treści piosenki, jaka będzie towarzyszyła ćwiczeniom w dalszym ciągu zajęcia.

W czasie zabawy dzieci wykonują ruchy całymi kończynami, dłońmi, stopami, palcami, odtwarzając, np. lot ptaka, nawijanie wełny na kłębek itp.

Znów pamiętamy o przechodzeniu od ćwiczeń łatwych do trudnych (zaczynamy od kształcenia ruchów całego ciała, tzw. motoryka duża, a następnie prowadzimy usprawnianie ruchów rąk, tzw. motoryka mała, podobnie najpierw wykonujemy ćwiczenia jedną kończyną - prawą, lewą, następnie podnosimy stopień trudności zadania i wykonujemy je obiema rękami, itp.).

Oprócz ćwiczeń o charakterze usprawniającym precyzję i koordynację ruchów, wprowadzamy też ćwiczenia ruchowe o charakterze relaksacyjnym, których celem jest zmniejszenie nadmiernego napięcia mięśniowego i ukazanie dziecku możliwości świadomego regulowania poziomu napięcia mięśniowego. Ćwiczenia o charakterze relaksacyjnym możemy stosować, gdy obserwujemy u dzieci objawy zmęczenia i znużenia, np. po serii wyczerpujących ćwiczeń.

Do ćwiczeń ruchowych wprowadzamy też elementy kształcące i utrwalające orientację w schemacie ciała i przestrzeni, gdy stosujemy polecenia słowne, np. lewa, prawa, w dół, w górę itp.. Można tu także wyróżnić ćwiczenia usprawniające ruchy rąk, np. figa, pstrykanie palcami, zabawy paluszkowe itp.

Ćwiczenia ruchowe mają na celu usprawnianie czynności analizatora kinestetyczno-ruchowego, a zatem kształcą motorykę i jednocześnie rozwijają orientację w schemacie ciała i przestrzeni.

2. Ćwiczenia ruchowo-słuchowe - w tym etapie zajęć do ćwiczeń ruchowych jest dołączony element muzyczny (słuchowy) - piosenka. Zasadnicze ćwiczenia ruchowo-słuchowe to rytmiczne ćwiczenia pięści, dłoni, palców na wałeczkach z pisakiem. Odbywają się one w postawie siedzącej. Podczas ćwiczeń dzieci uderzają (pięścią, dłonią lub opuszkami zgiętych palców) w wałeczek, wystukując w ten sposób rytm śpiewanej piosenki. Największą trudność sprawiają dzieciom ćwiczenia wymagające użycia kolejno wszystkich palców.

Stosujemy ćwiczenia uwzględniając konieczność stopniowania ich trudności (najpierw ćwiczenia obejmujące ruchy jednej ręki, zaczynając od dominującej, następnie obu rąk, które mogą być ułożone równolegle względem siebie, lub złożone na krzyż; ruchy rąk mogą być wykonywane jednocześnie lub na przemian jedna po drugiej; ćwiczenia początkowo na wałeczku w tym samym miejscu, bez przemieszczania w przestrzeni, potem w różnych układach przestrzennych itp.).

Można początkowo zastąpić wałeczki woreczkami z piaskiem, które są rozsunięte. Gdy wykonywanie ćwiczenia nie sprawia już dzieciom trudności, zsuwamy woreczki tak, by ułożone obok siebie stykały się ze sobą bocznymi brzegami. Gdy ćwiczenia zostaną opanowane, w miejscu woreczków stosujemy wałeczki.

Po zakończeniu cyklu ćwiczeń na woreczkach i wałeczkach, kształcących m.in. precyzję ruchów rąk i ich koordynację, można przejść do ćwiczeń ruchów całego ciała, powiązanych jednocześnie piosenką.

Ćwiczenia ruchowo-słuchowe kształcą gnozję palców, precyzję i elastyczność ruchów, koordynację ruchów obu rąk, usprawniają więc funkcjonowanie analizatora kinestetyczno-ruchowego. Ze względu na udział elementu muzycznego i rytmicznego rozwijają percepcję słuchową, poczucie rytmu, zatem aktywizują czynność analizatora słuchowego. Ponadto rozwijają koordynację słuchowo-ruchową, kształcą orientację w lewej i prawej stronie ciała i przestrzeni oraz orientację czasowo-przestrzenną.

3. Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe - są zasadniczą częścią Metody Dobrego Startu. Podstawę ćwiczeń stanowią wzory graficzne uwzględniające zasadę stopniowania trudności (najpierw wzory zawierające linie pionowe, pionowe i poziome, potem ukośne i łamane, figury geometryczne: koło, kwadrat, prostokąt, trójkąt, wreszcie linie krzywe, wymagające przy odtwarzaniu największej precyzji ruchów).

Ćwiczenia polegają na odtwarzaniu ruchem wzorów graficznych w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki i przebiegają według ustalonego schematu.

Etapy ćwiczeń ruchowo-słuchowo-wzrokowych:

1. Próba samodzielnego odtwarzania ruchem rytmu piosenki lub dobieranie wzoru do piosenki.

2. Pokaz i omówienie wzoru, demonstracja ćwiczenia.

3. Utrwalanie wzoru i jego powiązania z piosenką - wodzenie palcem po wzorze.

4. Odtwarzanie wzoru różnymi technikami:

• w powietrzu - ręką (odwzorowanie z planszy, następnie z pamięci), na podłodze - nogą,

• na powierzchni stołu lub podłogi - palcem; na tackach z pisakiem - palcem,

• na dużym arkuszu (np. papieru pakowego) lub na tabliczkach - kredą (węglem, kredkami woskowymi),

• na kartce papieru z bloku rysunkowego - pędzlem, ołówkiem, kredką lub w zeszycie bez liniatury - ołówkiem,

• w liniaturze zeszytu - ołówkiem (mazakiem, długopisem).

Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe mają największe znaczenie w Metodzie Dobrego Startu. Kształcą funkcje psychomotoryczne w sposób najbardziej wszechstronny. Ćwiczenia te:

• rozwijają percepcję wzrokową przez analizowanie elementów wzoru i syntetyzowanie ich w czasie odtwarzania,

• kształcą koordynację wzrokowo-ruchową w czasie odtwarzania graficznych wzorów za pomocą ruchów,

• usprawniają motorykę kończyn, a więc precyzję i koordynację ruchów (współdziałanie ręki i nogi),

• ćwiczą pamięć wzrokową (odtwarzanie z pamięci wzorów graficznych o trudnej strukturze),

• kształcą orientację przestrzenną.

Ad. III.

Zakończenie zajęć - można kończyć zabawą z piosenką bądź też pląsami zuchowymi. Polegają one na ilustrowaniu treści śpiewanej piosenki ruchami odpowiednio dobranymi pod kątem przydatności terapeutycznej. Prowadzone w formie zabawy, jednocześnie usprawniają motorykę i percepcję słuchową. W niektórych wypadkach kształcą orientację w lewej i prawej stronie schematu ciała.

Zajęcia te jednocześnie dają odpoczynek, relaksują i rozładowują napięcie emocjonalne, powstałe na skutek zmęczenia serią intensywnych ćwiczeń, koniecznością dostosowania się do tempa pracy w grupie, do wymagań nauczyciela i wykonania zadań na odpowiednim poziomie.

SPOSÓB ORGAZNIOWANIA ZAJĘĆ

Zajęcia Metodą Dobrego Startu prowadzi się głownie w formie zajęć zespołowych, choć w niektórych przypadkach stosuje się je w postaci ćwiczeń indywidualnych.

Zajęcia indywidualne prowadzi się wówczas, gdy dziecko ma poważne zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych i nie potrafi z tego powodu pracować w zespole, nie nadąża za grupą, wymaga wolniejszego tempa pracy, częstszych ćwiczeń i dłuższego czasu do ich opanowania.

Liczebność zespołu może być większa, jeśli metodę tę stosujemy w celu przygotowania do nauki czytania i pisania dzieci bez zaburzeń rozwoju psychomotorycznego (w przedszkolu połowa grupy, w szkole - cała klasa). Natomiast w przypadku stosowania tych zajęć w rehabilitacji dzieci o zaburzonym rozwoju psychomotorycznym - nie więcej niż 7-8 dzieci.

Czas trwania zajęć: raz w tygodniu - 20 minut z grupą 5-latków, 30 minut - grupa 6-latków, 45 minut - dzieci w wieku szkolnym mające trudności w czytaniu i pisaniu.

Korzystne jest, gdy zajęcia prowadzone są jednocześnie przez dwie osoby, z których jedna kieruje przebiegiem ćwiczeń, a druga kontroluje i koryguje pracę dzieci.

ALFABET PIOSENEK

Metoda ta wykorzystywana jest w pracy z dziećmi sześcioletnimi, u których obserwuje się trudności w opanowywaniu liter drukowanych. Trudności te spowodowane są opóźnieniami rozwoju funkcji percepcyjno-motorycznych, słabą koordynacją wzrokowo-słuchowo-ruchową, a także innymi przyczynami, np. zaburzeniami emocjonalnymi.

Istotą metody jest wykorzystanie elementów znanych w Metodzie Dobrego Startu. Odpowiednikiem znaku jest tu litera drukowana, z którą skojarzona jest odpowiednio rytmicznie dobrana piosenka. Kreślenie liter odbywa się zgodnie z rytmem piosenki.

Przebieg zajęć metodą Alfabetu Piosenek z dziećmi sześcioletnimi:

1. Zajęcia wprowadzające

1. nauka tekstu i melodii piosenki,

2. analiza tekstu piosenki, jej treści i struktury fonematycznej,

3. ćwiczenia słuchu fonematycznego, oddechowe, artykulacyjne z wykorzystaniem tekstu piosenki.

2. Opracowanie litery i odtwarzanie jej różnymi technikami (według schematu ćwiczeń wzrokowo-słuchowo-ruchowych)

1. pokaz i omówienie wzoru, demonstracja ćwiczenia,

2. wodzenie palcem po wzorze wraz ze śpiewaniem piosenki,

3. odtwarzanie wzoru przy jednoczesnym śpiewaniu piosenki,

1. w powietrzu - ręką,

2. na powierzchni stołu - palcem,

3. na tackach z piaskiem.

3. Zajęcia końcowe

Ilustracja treści piosenki przy pomocy ruchu.

ŚPIEWANE LITERY

Schemat przebiegu zajęć jest analogiczny, jak w Alfabecie Piosenek, z tą różnicą, że opracowywane są litery pisane. Ćwiczenia obejmują tu również pisanie liter. Ćwiczenia realizuje się z dziećmi uczęszczającymi już do szkoły.

Śpiewane Litery zostały opracowane przez J. Krakowińską z Łodzi.

Śpiewane Litery zawierają odpowiednio do danej litery dobraną piosenkę lub rymowankę-wyliczankę, która towarzyszy kreśleniu litery. Do wszystkich liter alfabetu: małych i dużych dobrane są takie teksty piosenek lub utworów wierszowanych, by treść ich kojarzyła się z daną literą (z dużą literą skojarzone są imiona, np. Bożenka z B).

Metoda ta jest szczególnie przydatna, gdy chcemy utrwalić literkę, której dziecko innymi sposobami nie zdołało opanować.

Przykład dla litery pisanej a oraz A:

_{1 2 1}

A-a-a/kotki dwa//białe, bielu/

sieńkie//,

Śpijcie już, śpijcie już na podusi

Miękkiej,

A kiedy zaświeci promyczek słoneczka,

Wtedy wam naleję na miseczkę mleczka

(Mel. Mało nas do pieczenia chleba)

_{1 2 3 1 2 3 1 2 3}

A/nu/sia//A/lin/ka/,A/niel///ka

An drze jek, An to ni, Adel ka

(mel. Wlazł kotek)

---