USPRAWNIANIE PERCEPCJI WZROKOWEJ I ORIENTACJI PRZESTRZENEJ
Dziecko ma osiągnąć umiejętność szybkiego rozpoznawania obrazów wzrokowych.
Należy więc wprowadzić wiele ćwiczeń, w których musi rozpoznawać obrazki i wzory geometryczne, pokazywane mu coraz krócej. Do sprawnego czytania konieczne jest bowiem szybkie rozpoznawanie znaków literowych.
Należy wyrobić u dziecka umiejętność różnicowania bardzo podobnych obrazów wzrokowych.
Do tego wykorzystujemy przede wszystkim różnego rodzaju „dobieranki”, w których dziecko wybiera jednakowe obrazki spośród kilku podobnych, oraz ćwiczenia polegające na wyszukiwaniu różnic między podobnymi rysunkami. Jest to istotne z tego względu, że podczas czytania należy szybko zauważać drobne różnice miedzy literami i wyrazami, dlatego tej umiejętności musimy dziecko nauczyć.
Wyrabiamy u dziecka umiejętność ujmowania zależności pomiędzy całością obrazu i jego elementami składowymi.
Ćwiczenia jakie tutaj stosujemy, to przede wszystkim układanki, w których dziecko tworzy całość z mniejszych elementów, oraz odtwarzanie geometrycznych wzorów rysunkowych, gdzie dziecko musi wyodrębnić poszczególne linie z całego wzoru i zbudować z nich nowy rysunek.
Ćwiczymy orientację w kierunkach.
Uczymy różnicowania strony lewej i prawej, góry i dołu. Służą temu ćwiczenia, w których dziecko układa pojedyncze elementy w szeregi i rzędy, oraz wszystkie zajęcia, w których musi rozpoznawać szczegółowe układy figur, a także różnicować figury o jednakowych kształtach, lecz różnie ukierunkowane.
Do poprawnego czytania konieczne jest bowiem odróżnianie liter podobnych, inaczej ukierunkowanych, np. u-n, b-p, d-b.
Pismo nasze składa się z układów liter. Poszczególne zestawy liter różnią się między sobą kolejnością występowania pojedynczych znaków. U dziecka należy zatem wyćwiczyć umiejętność zauważania różnic w tej kolejności.
Ćwiczymy umiejętność przenoszenia następstwa czasowego na kolejność uszeregowania liter w przestrzeni. Dziecko musi stosować zasadę, że początek szeregów poziomych jest z lewej strony, a pionowych u góry.
Wyrabiamy również nawyk śledzenia (np. podczas czytania) poziomych szeregów od strony lewej do prawej.
W tym celu wprowadzamy ćwiczenia w których dziecko układa szeregi obrazków wg kolejności, w której były pokazywane. Ważne są tu również ćwiczenia manualne, w których dziecko tworzy wzory w formie poziomych szlaków.
Należy tutaj pamiętać, że u niektórych dzieci występuje tendencja do czytania od strony prawej do lewej i trzeba wielu ćwiczeń, aby to zmienić.
Powód: lewooczność (choć występuje też u dzieci z prawoocznością, słaba orientacja przestrzenna- zaburzony kierunek śledzenia obrazów wzrokowych).
Ćwiczenia tego typu są również przygotowaniem do przenoszenia kolejności występowania dźwięków na kolejność liter, co stanowi podstawę do pisania ze słuchu. Tak więc ćwiczenia te są wskazane nie tylko dla dzieci mających słabą orientację przestrzenną, ale także dla tych, u których stwierdzono osłabienie analizy i syntezy słuchowej.
Ćwiczymy pamięć wzrokową, która jest niezbędna do panowania czytania.
Ćwiczenia zapamiętywania wprowadzamy we wszystkich rodzajach zajęć, w których jest to możliwe.
Ćwiczymy koordynację wzrokowo-ruchową.
Jest ona niezbędna do nauki pisania. Do jej ćwiczenia stosuje się wiele ćwiczeń manualnych. Stosuje się także ćwiczenia polegające na odtwarzaniu wzorców geometrycznych, gdzie usprawniamy koordynację ruchów ręki ze spostrzeżeniami wzrokowymi.
Ćwiczymy umiejętność spostrzegania istotnych cech form geometrycznych, abstrakcyjnych.
Ważne jest w tym momencie, aby takie formy stosować w różnych rodzajach ćwiczeń.
Należy również zaznaczyć, że pismo składa się również z takich umownych, abstrakcyjnych znaków.
Nie wolno również zakładać, że jeżeli dziecko radzi sobie dobrze z pracą na znanych mu przedmiotach, to nie potrzebuje żadnych ćwiczeń z zakresu usprawniania percepcji wzrokowej.
W ćwiczeniach usprawniających spostrzeganie należy uwzględnić wszystkie wymienione aspekty, przy czym zależnie od potrzeb danego dziecka kładziemy większy nacisk na ćwiczenie szczególnie zaburzonych umiejętności. U jednych dzieci słabe może być np. ujmowanie zależności pomiędzy elementami a całością obrazu, u innych z kolei może występować nieprawidłowe ujmowanie kierunku figur asymetrycznych.
Usprawnianie zaburzonej funkcji osiągamy poprzez stopniowe wprowadzanie zajęć, aż do coraz trudniejszych (zasada stopniowania trudności). Stopień trudności zależy od rodzaju, sposobu eksponowania materiału i oczywiście, od rodzaju ćwiczenia.
Łatwiejszym materiałem są obrazy przedmiotów, roślin, trudniejszym są figury geometryczne. Najpierw więc prowadzimy ćwiczenia na obrazach przedmiotów, a dopiero potem na formach geometrycznych. Łatwość materiału jest tym większa, im bardzie czytelne są różnice pomiędzy poszczególnymi elementami. Znaczenie ma też wielkość przedmiotów.
Stopień trudności zwiększa się w miarę wzrostu liczby elementów w poszczególnych obrazkach i gdy zwiększa się ilość ukazywanych przedmiotów. Odgrywa to szczególnie ważną rolę w ćwiczeniach zapamiętywania.
Odległość, z jakiej dane dziecko ogląda obraz, powinna być dostosowana do wielkości obrazu. Najłatwiej są spostrzegane duże obrazy z dużych odległości (przynajmniej kilku metrów). Małe dziecko dopiero uczy się rozpoznawania bliskich przedmiotów o niewielkich rozmiarach (ważne jest to przy czytaniu- małe literki).
Materiał dla dzieci o zaburzonej sprawności spostrzegania powinien być eksponowany z odległości około 1 metra. Stosowanie większych odległości nie jest potrzebne.
Niektóre przedmioty dziecko musi oglądać z odległości 30-40 cm, jak przy czytaniu (ważne przy np. rozpoznawaniu drobnych elementów rysunku). Należy jednak pamiętać, że dając dziecku takie zadania, zwiększamy stopień trudności w stosunku do innych zajęć.
Spostrzeganie materiału jest łatwiejsze, gdy jest on nieruchomy, nie porusza się.
Ma to szczególne znaczenie przy eksponowaniu materiału na krótko.
Rozpoznawanie i zapamiętywanie obrazów wzrokowych jest łatwiejsze, gdy można patrzeć na nie dowolnie długo. Stopień trudności zadania zwiększa się zatem wraz ze spadkiem długości czasu eksponowania materiału.
Stopień trudności danego zajęcia zależy od tego, jakie aspekty spostrzegania ćwiczymy przy jego wykonywaniu. Zadania są tym trudniejsze, im są bardziej złożone, im więcej umiejętności w nich ćwiczymy. Przykładowo: przy dobieraniu par jednakowych obrazków dziecko ćwiczy TYLKO umiejętność ich różnicowania, natomiast gdy rysuje wzory geometryczne z pamięci za pomocą szablonów, zaangażowana jest pamięć wzrokowa, umiejętność spostrzegania wzajemnej zależności części i całości, spostrzegania cech figur geometrycznych, a także koordynacja wzrokowo-ruchowa.
Należy także wziąć pod uwagę ze u poszczególnych dzieci mogą występować różnice w rodzaju zaburzeń i dlatego inne umiejętności mogą być przez nie łatwiej osiągalne.
3