W ciągu ostatnich piętnastu lat, historia Unii Europejskiej została naznaczona szeregiem rewizji Traktatów europejskich. Każda z nich była przygotowana przez Konferencję Międzyrządową, która przez wiele miesięcy gromadziła przedstawicieli rządów Państw Członkowskich. Komisja Europejska uczestniczyła w jej pracach, podobnie jak Parlament Europejski.
Jednolity Akt Europejski, podpisany w lutym 1986 r., pozwolił Unii zbudować Jednolity Rynek i ustanowić na jej terytorium swobodę przepływu ludzi, towarów, usług i kapitału, z czego korzystają przedsiębiorstwa i obywatele europejscy. Podpisany sześć lat później, w lutym 1992 r., Traktat z Maastricht pozwolił na rozwój Unii w kilku obszarach: wprowadzenie wspólnej waluty, wspólnej polityki zagranicznej, współpracy w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Jednakże po Maastricht, pogłębienie europejskiej unii politycznej zostało nieco spowolnione. Dwie kolejne Konferencje Międzyrządowe, które zakończyły się podpisaniem Traktatu z Amsterdamu w 1997 r. i Traktatu z Nicei w 2001r., nawet jeżeli pozwoliły na osiągnięcie pewnych sukcesów, powodowane były słabszą wolą polityczną. Wiele kwestii instytucjonalnych, choć niezwykle istotnych w obliczu rozszerzenia Unii, pozostało bez odpowiedzi (W jaki sposób zapewnić dobre funkcjonowanie Unii składającej się z 25 Państw Członkowskich? Jak zagwarantować legalność instytucji reprezentujących państwai narody europejskie?). Kiedy w grudniu 2000 r. szefowie państw i rządów piętnastu Państw Członkowskich, zgromadzeni w Nicei, doszli do porozumienia w kwestii rewizji Traktatów, uznali również, że konieczne będzie kontynuowanie reformy instytucjonalnej, która była przez wielu oceniana jako opracowana zbyt nieśmiało w Traktacie
z Nicei. Tym samym Rada Europejska rozpoczęła szerszą i głębszą debatę na temat przyszłości Unii, której celem była rewizja Traktatów.
Po upływie roku, Rada Europejska, zebrana w Laeken przyjęła 15 grudnia 2001r. ,Deklarację o przyszłości Unii Europejskiej, która wzywa Unię, aby stała się bardziej demokratyczna, przejrzysta i skuteczna oraz aby przygotowała się na przyjęcie Konstytucji, która odpowie na oczekiwania obywateli europejskich. Stosowana dotychczas metoda służąca rewizji Traktatów została poddana szerokiej krytyce. Integracja europejska jest sprawą wszystkich naszych obywateli. O etapach, które wyznaczają jej rozwój nie można już decydować w czasie Konferencji Międzyrządowych, odbywających się za zamkniętymi drzwiami jedynie z udziałem przywódców rządów Państw Członkowskich. Dlatego też, aby zapewnić jak najbardziej przejrzyste i szerokie przygotowanie następnej Konferencji Międzyrządowej, Rada Europejska podjęła decyzję o zwołaniu Konwentu, na którym spotkają się wszystkie strony biorące udział w debacie: przedstawiciele rządów piętnastu Państw Członkowskich i trzynastu krajów kandydujących, przedstawiciele ich parlamentów narodowych, przedstawiciele Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej, trzynastu obserwatorów pochodzących z Komitetu Regionów i Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz europejscy partnerzy społeczni i Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich. Metoda Konwentu po raz pierwszy dała możliwość przedstawienia zarówno europejskich jak i narodowych punktów widzenia w szerokiej, otwartej i jawnej debacie. Stu pięciu członków Konwentu i ich zastępców, pod przewodnictwem Valéry'ego Giscarda d'Estaing, otrzymało mandat do działania od Rady Europejskiej w Laeken. Ich zadanie polegało na przeanalizowaniu najważniejszych kwestii poruszanych w kontekście przyszłego rozwoju Unii i poszukiwaniu na nie odpowiedzi, które będą przedstawione w dokumencie będącym punktem wyjścia dla negocjacji w czasie Konferencji Międzyrządowej, która, zgodnie z Traktatem o Unii Europejskiej, podejmie ostateczne decyzje. Pewna liczba zagadnień została nakreślona przez Radę Europejską w Laeken: jak zapewnić lepszy podział kompetencji Unii, jak uprościć narzędzia umożliwiające działania Unii, jak zagwarantować więcej demokracji, przejrzystości i skuteczności w Unii Europejskiej, jak uprościć obecnie obowiązujące Traktaty oraz czy to uproszczenie może prowadzić do przyjęcia europejskiej Konstytucji. Aby ułatwić przebieg debaty Konwentu ustanowiono Prezydium, składające się z 13 osobistości: przewodniczącego Valéry'ego Giscarda d'Estaing i jego dwóch vice-przewodniczących: Giuliana Amato i Jean-Luc'a Dehaene, przedstawicieli rządów trzech Państw Członkowskich, które sprawowały prezydencję w Radzie w czasie trwania Konwentu, dwóch przedstawicieli parlamentów narodowych, dwóch przedstawicieli Parlamentu Europejskiego i dwóch przedstawicieli Komisji (Michel Barnier i Antonio Vitorino). Do uczestnictwa w debatach zaproszono również przedstawiciela parlamentu Słowenii.
Pierwsza sesja Konwentu miała miejsce 28 lutego 2002 r. Konwent następnie zbierał się przez piętnaście miesięcy na sesjach plenarnych trwających dwa lub trzy dni, z częstotliwością jednego lub dwóch spotkań miesięcznie, w pomieszczeniach Parlamentu Europejskiego w Brukseli. Równolegle do sesji plenarnych Konwentu, praca zorganizowana była w grupach roboczych lub grupach refleksyjnych. Każdej grupie, poświęconej pewnej liczbie specyficznych tematów, przewodniczył jeden z członków Prezydium. W celu zachowania przejrzystości utworzono stronę internetową Konwentu (http://european-convention.eu.int). Można na niej znaleźć informacje o wkładzie poszczególnych uczestników Konwentu, sprawozdania z debat i projekty tekstów, nad którymi debatowano. Aby rozszerzyć debatę i włączyć do niej wszystkich obywateli, jedna sesja plenarna Konwentu była poświęcona wysłuchaniu społeczeństwa obywatelskiego. Grupy kontaktowe działające na wzór grup roboczych pozwoliły poszczególnym przedstawicielom społeczeństwa obywatelskiego wyrazić swoje poglądy. Zorganizowano również Forum dla tych organizacji (partnerów społecznych, środowisk biznesowych, organizacji pozarządowych, środowisk akademickich, itd.), aby mogły umieścić na stworzonej specjalnie w tym celu stronie internetowej (http://europa.eu.int/futurum/forum_convention) informacje o swoim wkładzie do debaty na temat przyszłości Unii. Wreszcie, strona internetowa Futurum (http://europa.eu.int/futurum) na bieżąco publikowała wszystkie dokumenty oraz linki prowadzące do stron dotyczących debaty na temat przyszłości Unii Europejskiej. Po ponad rocznych debatach, Konwent osiągnął porozumienie w zakresie przekazania
projektu Konstytucji Radzie Europejskiej.
W ten sposób Valéry Giscard d'Estaing mógł przedstawić wyniki prac Konwentu w czasie szczytu Rady Europejskiej w Salonikach, 20 czerwca 2003 r. Rada Europejska oceniła, że projekt Traktatu Konstytucyjnego, przedstawiony przez Konwent stanowi historyczny etap w kierunku realizacji celu integracji europejskiej, jakim jest przybliżenie Unii Europejskiej jej obywatelom, pogłębianie demokratycznego charakteru Unii, ułatwianie funkcjonowania Unii jako spójnej i zjednoczonej siły na arenie międzynarodowej oraz skuteczne odpowiadanie na
wyzwania globalizacji. Rada Europejska oceniła, że Konwent udowodnił swoją wartość jako forum dialogu demokratycznego. Po ostatnim posiedzeniu uczestników Konwentu, ostateczny projekt Konstytucji został przedłożony prezydencji Rady Europejskiej w Rzymie, 18 lipca 2003 r. Tekst przedstawiony przez Konwent stanowił podstawę dla prac Konferencji Międzyrządowej, w której wzięli udział przedstawiciele rządów 25 obecnych Państw Członkowskich, Komisji Europejskiej i Parlamentu Europejskiego. Trzy kraje kandydujące: Bułgaria, Rumunia i Turcja również uczestniczyły we wszystkich posiedzeniach Konferencji Międzyrządowej. Spotkania w ramach Konferencji odbyły się kilkakrotnie począwszy od października 2003 r. na poziomie ministrów spraw zagranicznych oraz szefów państw i rządów. Konferencja zakończyła swoją pracę po ośmiu miesiącach negocjacji wypracowując porozumienie rządów 25 Państw Członkowskich podczas Rady Europejskiej w Brukseli w dniach 17-18 czerwca 2004 r. Dokumenty dotyczące prac Konferencji Międzyrządowej zostały opublikowane na stronie Rady Unii
Europejskiej, poświęconej Konferencji Międzyrządowej (http://ue.eu.int/) Przyjęta przez szefów państw i rządów Konstytucja zostanie przez nich podpisana, a następnie ratyfikowana przez każde Państwo Członkowskie zgodnie z właściwymi przepisami konstytucyjnymi (tzn. zgodnie z procedurą parlamentarną i/lub referendum). Konstytucja wejdzie w życie dopiero po uprzednim ratyfikowaniu jej przez 25 Państw Członkowskich.
Konstytucja zastępuje wszystkie dotychczasowe Traktaty jednym tekstem a spowodowane jest to potrzebą czytelności i przejrzystości.
Jest podzielona na cztery części: Pierwsza część zawiera przepisy, które definiują Unię, jej cele, uprawnienia, procedury decyzyjne i instytucje.
Karta Praw Podstawowych, uroczyście ogłoszona podczas Rady Europejskiej w Nicei w grudniu 2000 r., została włączona do Konstytucji Europejskiej i stanowi
jej drugą część.
Trzecia część Konstytucji dotyczy polityk i działań Unii i obejmuje dużą liczbę
postanowień znajdujących się w aktualnych Traktatach.
Czwarta część zawiera postanowienia końcowe oraz procedury przyjęcia
i rewizji Konstytucji.