PEDAGOGIKA SPECJALNA ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE

A.PEDAGOGIKA SPECJLNA OGÓL NA

I. Zagadnienia ogólne

1. Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej.

Pedagogika specjalna pojawiła się już w odległych czasach. Niedostatek zdrowia istniej od dawna. Nie różnimy się od plemion będących daleko od cywilizacji. Problemy ogólnoludzkie są takie same. Pedagogika specjalna jest terytorialna, bo głuchota czy amputacja części ciała jest taka sama w różnych szerokościach geograficznych. Wszędzie przechodzone są te same fazy radzenia sobie z rzeczywistością, dlatego pedagogia ta jest uniwersalna. Pomimo amputacji wrodzonej można pełnić wszystkie funkcje społeczne jak żona, mąż czy pracownik.

Terminologia

UPOŚLEDZENIE oznacza niekorzystną sytuację danej osoby będącą wynikiem uszkodzenia lub niepełnosprawności polegającą na ograniczeniu lub uniemożliwieniu wypełniania określonych ról, które uważane są za normalne biorąc pod uwagę jej wiek, płeć, czynniki kulturowe i społeczne. Upośledzenie jest zatem funkcją stosunku pomiędzy osobami niepełnosprawnymi a ich otoczeniem. Występuje wówczas, gdy osoby te napotykają na kulturowe, fizyczne lub społeczne bariery ograniczające ich udział w różnych zakresach działalności, dostępnych dla innych obywateli. Upośledzenie może wystąpić w postaci utrudnienia, ograniczenia lub uniemożliwienia brania udziału w danej społeczności na równym poziomie z innymi. Dotyczyć to może różnych sfer życia człowieka:

• orientacji w otoczeniu,

• czynności życia codziennego,

• poruszania w przestrzeni,

• pracy zawodowej,

• integracji społecznej,

• niezależności ekonomicznej.

UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE (K. Kirejczyk) określa się jako istotnie niższy od przeciętnego w danym środowisku ( o co najmniej 2 odchylenia standardowe) globalny rozwój umysłowy jednostki, z nasilonymi równocześnie trudnościami w zakresie uczenia się i przystosowani, spowodowany we wczesnym okresie rozwojowym przez czynniki dziedziczne, wrodzone i nabyte po urodzeniu ( w tym w sporadycznych wypadkach przez czynniki socjalno-kulturowe), wywołujące trwałe zmiany w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowe.

USZKODZENIE oznacza wszelką stratę lub wadę psychicznej, fizjologicznej lub anatomicznej struktury lub czynność. Może być całkowite, lub częściowe, trwałe lub okresowe, wrodzone lub nabyte.

NIEPEŁNOSPRAWNOSĆ to wszelkie ograniczenia lub brak - wynikający z uszkodzenia -zdolności wykonywania jakiejś czynności w sposób lub zakresie uznanym za normalny dla człowieka. Może to dotyczyć sfery sensorycznej, fizycznej czy psychicznej, może być również wielozakresowa.

OLIGOFRENIA

(Lewicki) to zahamowanie lub upośledzenie rozwoju psychicznego,

wrodzone albo bardzo wcześnie nabyte, prowadzące często do zaburzeń w przystosowaniu

społecznym..

(Kostrzewski) to te przypadki upośledzenia umysłowego, które powstały w okresie

rozwojowym. Oligofrenia to inaczej niedorozwój umysłowy.

6 Kryteriów niedorozwoju umysłowego(wg Edgara Dola)

1. niedojrzałość społeczna

2. spowodowana przez niską sprawność umysłową

3. o charakterze rozwojowym

4. nie przemijającą w miarę dojrzewania

5. pochodzenia konstytucjonalnego

6. nieodwracalną.

Wyjaśnia tę definicję jako:

1. brak umiejętności utrzymania się bez uciekania się do pomocy środowiska

2. niski stopień rozwoju umysłowego

3. zahamowanie sprawności intelektualnych trwale i będące konsekwencją choroby lub urazu

4. nie zmienia się, chociaż organizm dojrzewa pod względem fizycznym

5. ujawnia dziedziczny stan zahamowania rozwoju

6. stan ten jest nieodwracalny.

DEMENCJA (Kostrzewski) ogólny rozwój intelektualny dziecka przebiegał do pewnego okresu mniej lub bardziej prawidłowo, W wyniku określonego procesu chorobowego nastąpił regres tj. postępujące obniżenie się poziomu funkcjonowania intelektualnego.

Miejsce Pedagogiki specjalnej w systemie nauk

Pedagogika ogólna zmierza do nauk ujmowania ogólnych zagadnień dotyczących wychowania. Przedmiotem pęd. spec. Jest działalność pedagogiczna w zakresie węższym, bo odnoszącym się tylko do jednostek odbiegających od norm. Stąd wniosek że pęd. spec. nie jest „przeciwstawna" pedagogice ogólnej, ale stanowi jeden z jej działów.

Nie można traktować jednostki upośledzonej jako zniekształcenie jednostki ludzkiej ale jako określony przypadek sytuacji rozwojowej.

Nauki podstawowe teoretyczne nieukierunkowane:

np: anatomia, fizjologia, etyka, logika, chemia, historia, fizyka, psychologia ogólna,

ekonomia, astronomia.

- Celem jest poznawanie rzeczywistości taką jaka ona jest, nie maja celu sprawnego

-Nauki podstawowe fundamentalne

-Nauki teoretyczne tworzenie teorii, teorie wyjaśniające

Nauki podstawowe teoretyczne ukierunkowane:

np: dydaktyka, socjologia wychowania, pedagogika specjalna -mają cel sprawny, służą integracji

Nauki praktyczne:

np: medycyna, socjologia, technika

Restytucja- przywracanie człowieczeństwa osobie niepełnosprawnej.

„Nie ma kaleki jest człowiek” Grzegorzewska

Pedagogika specjalna a pedagogika ogólna

Pedagogika specjalna

• Jest działem pedagogiki ogólnej, wieloaspektowej działalności, której zadaniem jest kształtowanie człowieka.

• Pedagogika specjalna podejmuje naczelne zadanie pedagogiki ogólnej

• Wiele poszczególnych działów pedagogiki ogólnej jest wyodrębnionych ze względu na rodzaj czynności pedagogicznych, jakie szczególnie uprawiają.

• Natomiast zakres działania p specjalnej wyznacza nie tyle rodzaj działania, ile swoistość podmiotu, swoistość danej jednostki oddanej jej pod opiekę.

• P specjalnej powierzone zostały jednostki odchylone od normy -fizycznie, psychicznie czy społecznie.

• Fakt łączenia się w wielki wspólny cel szukania dróg „naprawy rzeczy ludzkich", nazwał Komeński -jest dla p specjalnej wysoką rangą jak i jasno zakreślonym miejscem w nurcie odnajdywania konkretnej odpowiedzi na wezwanie nauk filozoficznych, etycznych, antropologicznych, społecznych, których zadaniem jest stworzyć wizję wzoru człowieka, jakiego potrzebuje postulowany świat.

Pedagogika specjalna jako pedagogika lecznicza:

Określenie pedagogiki specjalnej w drugiej połowie XX w jako „pedagogiki leczniczej" stało się początkiem długotrwałych polemik i sporów dotyczących jej podstawowych funkcji.

Na przełomie XIX i XX w wyraźne były w pedagogice leczniczej tendencje do powiązania jej z naukami medycznymi. Świadczą o tym różne nazwy stosowane przez różnych teoretyków, a mianowicie: psychopatologia stosowana, psychiatria dziecięca, medycyna pedagogiczna, p patologiczna i in.

W okresie międzywojennym nastąpiło wyraźne odgraniczenie p leczniczej od terapii medycznej.

H. Hanselmann stwierdził w 1931 r, że podstawowym założeniom p leczniczej nie odpowiada jej nazwa. Możliwości leczenia dzieci upośledzonych metodami pedagogicznymi są ograniczone, należy więc działalność wychowawcą w tym zakresie oprzeć w większym stopniu na podłożu nauk biologicznych. Pedagogikę leczniczą (od tej nazwy odstąpił i od 1941r zaczął ją nazywać teorią wychowania specjalnego) należy określić- jego zdaniem -jako naukę o rozpoznawaniu dzieci i młodzieży zahamowanych w rozwoju i opiece nad nimi.

Z kolei jego następca P. Moor stwierdził, iż p lecznicza jest pedagogiką! niczym więcej.

Obecnie pedagogika specjalna jest działem p ogólnej, pomimo że powiązania teoretyczne z naukami medycznymi a w praktycznej działalności są bardzo bliskie i silne.

Wzajemna zależność miedzy pedagogiką specjalna a pedagogiką ogólna.

• Pedagogika należy do nauk społecznych.

• Jej przedmiotem jest działalność wychowawcza, której rozległe cele obejmują wyposażenie całego społeczeństwa: młodego pokolenia w wiedzę, sprawności ogólne i zawodowe, zainteresowania, systemy wartości oraz wykształcenie postaw i wartości.

• Pedagogika ogólna zajmuje się najbardziej ogólnymi problemami wychowania: jego celami ontologicznymi, antropologicznymi, kulturologicznymi podstawami, analizą porównawcza różnych systemów wychowania, swoistością wychowania, p jako nauki i problemami badań pedagogicznych.

• P ogólna zajmuje się sprawami wychowania w szerokim tego słowa znaczeniu.

• Przedmiotem pedagogiki specjalnej jest także działalność wychowawcza, ale ograniczająca się tylko do jednostek odbiegających od normy, do jednostek z zaburzeniami, które bez specjalnej pomocy nie mogłyby osiągnąć celów leży w zakresie ich możliwości.

• Pedagogika specjalna stanowi jeden z działów pedagogiki. Oddziaływanie wychowawcze na jednostkę upośledzoną jest więc „normalnym" oddziaływaniem pedagogicznym, które musi uwzględnić indywidualne utrudnienia i swoiste potrzeby jednostki upośledzonej.

• Tak więc cele ogólne i zasady wychowania i nauczania przyjęte w pedagogiki ogólnej są także akceptowane i realizowane w pedagogice specjalnej.

• Jednak ogólne wskazania, dotyczące metod postępowania, muszą być wypełnione treścią dostosowaną do swoistych funkcji specjalnych.

• Celem wychowania specjalnego jak i ogólnego jest najpełniejszy rozwój osobowości jednostki.

• Celem rewalidacji nie może więc być przywrócenie do stanu normy, ale takie oddziaływanie, aby jednostka pomimo upośledzenia mogła w sposób najbardziej racjonalny przystosować się do warunków i wymagań społecznych.

• Zasady nauczania i wychowania obowiązujące w pedagogice ogólnej są także zasadami rewalidacji i resocjalizacji. Nabierają jednak w realizacji kształcenia i wychowania upośledzonych swoistego znaczenia, różnie akcentowanego, i modyfikacji, przy nie naruszaniu istotnej treści (np. zasada aktywizacji jednostki).

• W realizowaniu ogólnych zasad muszą być stosowane specjalne środki i metody. Swoistość pedagogiki specjalnej przejawia się w dostosowaniu metod postępowania do swoistych potrzeb jednostki upośledzonej. Nie tylko są inne metody wychowawcze i nauczania, ale także: program nauczania, pomoce naukowe, urządzenia i warunki lokalowe, które muszą być dostosowane do zadań i celów rewalidacji.

• Cele pedagogiki specjalnej nie zatracając swojej wagi łączą się z celami p ogólnej w kierunku pogłębiania, dynamizowania i wzbogacania metod pracy (Grzegorzewska M):

= budzących wewnętrzny dynamizm wychowanka

= kształtujących poszukująco-badawczą postawę wychowanka

= dążących do uaktywnienia go

= wprowadzających wychowanka w nurt otaczającego go świata

= oraz wymagających zespołowości w pracy.

Pedagogika specjalna realizując swoje podstawowe funkcje, spełnia poza tym ważne zadania w ogólnym systemie nauk pedagogicznych.

Polegają one między innymi na tym, że:

• wypracowuje metody postępowania z dziećmi z odchyleniami od normy

• spełnia szczególną rolę z punktu widzenia humanizmu pedagogicznego, gdyż zajmuje się

przypadkami krańcowymi, marginesowymi, eliminowanymi ze środowiska szkolnego, uznawanymi często jako niewychowane

• umożliwia realizację obowiązku szkolnego także tym jednostkom, które za względu na stan

zdrowia nie są zdolne do realizowania go w normalnych warunkach

• wskazuje drogi i możliwości rozwoju jednostek z odchyleniami od normy

• uwalnia szkołę zwykłą od dzieci upośledzonych lub współdziałając z nią w kształceniu i

wychowaniu ich- ułatwia szkole realizowanie swoich zasad w stosunku do pozostałych dzieci

• stanowi sprawdzian skuteczności ogólnych zasad i wskazań p ogólnej - pogłębia treść i metody p ogólnej gdyż musi je stosować w utrudnionych warunkach wychowania.

Współzależność pedagogiki specjalnej i nauk z jej pogranicza; medyczne, psychologiczne, społeczne.

NAUKI PSYCHOLOGICZNE:

- podstawowym warunkiem celowo organizowanej pracy rewalidacyjnej jest prawidłowa diagnoza i dobra znajomość dziecka upośledzonego

- diagnozę psychologiczną na podstawie obserwacji i badań ustalają psychologowie, specjaliści z zakresu psychologii rozwojowej, klinicznej oraz dzieci z odchyleniami od normy, a więc specjaliści w zakresie psychologii głuchych, niewidomych, oraz zaburzeń charakterologicznych

- bardzo ważne jest współdziałanie pedagoga specjalnego z psychologiem także w diagnozowaniu, poznawaniu i kwalifikowaniu dzieci upośledzonych.

• Diagnoza powinna być punktem wyjścia organizacji wychowania terapeutycznego. Dziecko zmienia się w okresie rozwoju, zmienia się stan i stopień odchylenia od normy, zmieniają się motywy i podstawy zachowania. Dlatego kontakt pedagoga musi mieć charakter ciągły i nieprzerwalny. Psychologowie zatrudniani w zakładach specjalnych i szkołach specjalnych, biorą czynny udział w realizowaniu zadań rewalidacyjnych, prowadząc ćwiczenia korekcyjne i psychoterapeutyczne. Rozwój teorii i praktyki psychologii przyczynił się do rozwoju i wzbogacania metod rewalidacyjnych oraz do większej ich skuteczności i efektywności.

• Zbieżność różnych działów i kierunków psychologii z pedagogiką specjalną sprowadza się do następujących dziedzin pracy:

- ustalenie wstępnej diagnozy i uwarunkowań psychicznych procesu rewalidacji, weryfikacja

oceny sytuacji dziecka w okresie jego rozwoju i w zależności od stosowanych metod i środków

- analiza skuteczności metod rewalidacyjnych i przebiegu procesu wychowania

terapeutycznego - współdziałanie z pedagogiem specjalnym przez czynny udział

w zajęciach korekcyjnych i

terapeutycznych.

NAUKI MEDYCZNE:

- rewalidacja to minimalne wychowanie jednostek z uszkodzeniami, z deficytami biologicznymi, chorych i kalekich.

- bliskie jest więc powiązanie p specjalnej z naukami medycznymi i praktyką medyczną.

- W praktyce rewalidacyjnej możliwości współdziałania lekarza z pedagogiem ułatwiają i zapewniają dwa istotne momenty:

1. Pedagog w toku studiów zapoznaje się z podstawami biologicznymi i patologią rozwoju.

2.Natomiast lekarz bierze czynny udział w działalności terapeutycznej oraz udziela wskazówek i pomocy w organizowaniu, czy też prowadzeniu działalności rewalidacyjnej.

Odchylenia od normy są bardzo różnorodne i dlatego potrzebny jest udział lekarzy różnych specjalności. Żywy rozwój nauk medycznych wpłynął w sposób wyraźny na rozwój metod terapeutycznych w p specjalnej.

Również dziedziny nauk z pogranicza medycyny i innych nauk, które powstały niedawno i wykazują żywy dalszy rozwój oddziałały wyraźnie na praktykę rewalidacyjną. Np. psychofarmakologia wskazała na możliwości wspierania terapii pedagogicznej przez zastosowanie środków leczniczych - i w ten sposób stała się sprzymierzeńcem rewalidacji jednostek z zaburzeniami rozwojowymi. Niemniej wyraźnie zaznaczyły się w teorii i w praktyce pedagogicznej wpływy innych dyscyplin naukowych współdziałających z naukami medycznymi np. biochemii, genetyki.

Wpływ nauk medycznych, im pokrewnych, na rewalidację, zaznacza się przede wszystkim w następujących dziedzinach:

- w ustaleniu diagnozy upośledzeń

- we wskazaniu metod postępowania terapeutycznego, szczególnie w rewalidacji dzieci

przewlekle chorych, przebywających w zakładach leczniczych

- we wskazaniu możliwości i dróg rozwoju jednostek z uszkodzeniami i zaburzeniami

rozwojowymi

- we współdziałaniu w rewalidacji przez stosowanie środków i metod leczniczych

NAUKI SPOŁECZNE:

- jednostki upośledzone wymagają z reguły wzmożonej opieki i pomocy społecznej i to jest jedna z ważnych przyczyn powiązania p specjalnej z naukami społecznymi oraz opieką społeczną.

Są dwa podstawowe czynniki uzasadniające bardzo istotną potrzebę współdziałania p specjalnej z teorią nauk społecznych i praktyką pomocy społecznej:

1. Czynniki środowiskowe stanowią przyczynę zaburzeń odchyleń od normy.

Chodzi tu nie tylko o niekorzystne warunki jakie na dziecko w rozbitej rodzinie i najbliższym
otoczeniu, ale także o zagrożenia prawidłowego rozwoju wskutek ujemnych czynników
np. alkoholizm narkomania i in. działających w szerszym środowisku. P specjalna
zainteresowana jest rozwojem nauk społecznych, a w szczególności tych kierunków,
które zajmują się badaniami przyczyn i przejawów dewiacji społecznych. Nauczyciel,
który zna społeczne czynniki utrudniające rozwój dziecka i przyczynić się do stworzenia
dogodniejszych warunków rozwojowych.

2. Rewalidacja jednostki upośledzonej przebiega skutecznie tylko wówczas, gdy znajduje
   korzystny klimat społeczny i gdy jest przez środowisko społeczne wspierana.

Istnieje ścisła współzależność między działalnością społeczną zapobiegawczą i opiekuńczą a rewalidacyjną.

W realizacji zadań rewalidacyjnych nieodzowna jest bliska współpraca między szkołą specjalną, zakładem specjalnym i innymi urządzeniami instytucjonalnymi, których podstawową funkcją jest działalność rewalidacyjną a organizacjami społecznymi zajmującymi się jednostkami upośledzonymi i z pogranicza upośledzenia,

np. związkami inwalidów wojennych, Polskim Związkiem Niewidomych, Polskim Związkiem Głuchych, Polskim Towarzystwem Walki z Kalectwem, towarzystwami opiekuńczymi i in.Działalność rewalidacyjną wspierają, lub w ograniczonym zakresie prowadzą, poradnie specjalistyczne, ośrodki diagnostyczne, komitety opieki postpenitencjarnej, ośrodki kuratorskie, a także niektóre młodzieżowe kluby i obozy dla młodzieży, z którą mamy trudności.

NAUKI PRAWNE:

- prawo i sądownictwo opiekuńcze, rodzinne i nieletnich, jak również działalność organów bezpieczeństwa publicznego określają sytuację prawną jednostek upośledzonych, zapewniają im odpowiednie warunki opiekuńcze, są bazą form organizacji form adekwatnych do potrzeb opieki prawnej i społecznej.

- przepisy prawne regulujące opiekę nad ludźmi niepełnosprawnymi oraz funkcjonowanie szkolnictwa specjalnego pełnią współcześnie wielorakie funkcje. Stanowią wykładnię odpowiednich wartości i najbardziej efektywnej pomocy dla dzieci i młodzieży, jaką jest ich rewalidacja; są wyrazem ogólnej polityki oświatowej wobec niepełnosprawnych i zapewniają im odpowiednie formy poradnictwa, kształcenia zatrudnienia i wypoczynku; stwarzają odpowiedni klimat dla kształcenia wobec nich właściwych postaw indywidualnych, grupowych oraz instytucjonalnych oraz zapobiegają ich dyskryminacji; stwarzają warunki do upowszechniania szkolnictwa ogólnego i zawodowego; wyrażają doświadczenie pedagogów, poglądy ludzi nauki i administracji na określone problemy edukacji osób z odchyleniami od normy; odzwierciedlają stopień zaangażowania społeczeństwa w funkcjonowaniu szkolnictwa specjalnego i możliwości materialnych państwa.

Czynniki warunkujące wzrost zainteresowania odchyleniami od normy

-poziom higieny ma silny związek i wpływ na rozpowszechnianie, im większa higiena tym

mniejsze rozpowszechnianie

-poziom opieki medycznej w 2 wymiarach:

1. dostępność

2. gotowość pacjenta do korzystania z opieki
   -występowanie w populacji chorób o charakterze epidemiologicznym

-czynniki społeczne: poziom tolerancji społecznej wobec upośledzenia umysłowego rzutuje na wskaźnik rozpowszechniania

2. Przedmiot i zadania pedagogiki specjalnej

PRZEDMIOT: czynności wychowawcze, rehabilitacja, kształcenie i opieka nad osobami niepełnosprawnymi (upośledzonymi).

Przedmiotem jest jednostka upośledzona i jej predyspozycje. Spotykane w życiu codziennym synonim upośledzenia to:

• odchylenie od normy

• ograniczenie w rozwoju

• zaburzenia psychofizyczne.

W rozumieniu prawa opiekuńczego jednostka jest uznana za upośledzoną wtedy, gdy ma ograniczone możliwości samodzielnego utrzymania się.

W rozumieniu prawa karnego jest to jednostka która niezależnie od wieku nie osiągnęła rozwoju umysłowego i normalnego w takim stopniu, aby mogła rozpoznać znaczenie czynu i kierować swoim postępowaniem.

W rozumieniu ustawodawstwa szkolnego dziecko uznane jest za upośledzone, jeżeli w świetle orzeczenia nie może ono samodzielnie korzystać z pożytkiem dla siebie ze szkoły normalnej. Upośledzoną w rozumieniu pedagogiki specjalnej jest jednostka z odchyleniami od normy, u której występuj ą trudności w:

• rozwoju

• poznawaniu świata otaczającego

• przystosowaniu się do środowiska społecznego.

Jest to jednostka, która bez pomocy specjalnej nie może osiągać celów kształcenia i należytego stopnia samodzielności społecznej w konsekwencji oddziaływań, metod, środków stosowanych w odniesieniu do jednostek normalnych.

ZADANIA PEDAGOGIKI SPECJALNEJ

A) Czynna akceptacja stanu niepełnosprawności

Droga osoby z niepełnosprawnością do czynnej akceptacji: Możemy rozróżnić 4 etapy w relacji do czasu:

1. doznanie uszkodzenia- etap łączy się z wyłączeniem z czasu teraźniejszego

2. uświadomienie sobie strat i zachowanych możliwości - etap zwrotu ku czasowi
   przeszłemu (pełnej sprawności)

3. próba funkcjonowania z następstwami stanu uszkodzenia - etap powrotu do czasu
   teraźniejszego

4) czynna akceptacja - postrzeganie siebie w czasie przyszłym

B) Przygotowanie osoby niepełnosprawnej do życia w społeczeństwie

Postawa akceptacji jest najbardziej pożądana. Postaw nie możemy zadeklarować, bo kształtują się one w nas, są indywidualne. Nie można postawy komuś narzucić. Nasza praca ma polegać na hartowaniu psychicznym: musisz być silny, musisz wytrwać. W życiu można spotkać się z każdym typem postaw. Należy przygotować na to osobę niepełnosprawną, aby mogła walczyć z przeciwnościami życia codziennego.

C) Przygotowanie społeczeństwa

Specyfika pedagogiki specjalnej wyłoniła się dawno temu. Oprócz czynnika akceptacji musi istnieć jeszcze klimat współżycia z osobami z różnymi upośledzeniami. Należy stwarzać sytuacje, by osoby mogły się zetknąć z niepełnosprawnymi, by zdobyć o nich wiedzę, by doświadczyć.

Zadania Pedagogiki Specjalnej wg Marii Grzegorzewskiej

W ujęciu Marii Grzegorzewskiej pedagogika specjalna ma na celu kształcenie i wychowanie

ogólne i zawodowe jednostki, by doprowadzić ją do pełniejszej w stosunku do jej możliwości

rewalidacji społecznej. Wśród problemów w nauczani i wychowaniu jednostek upośledzonych

zwróciła uwagę na 3 podstawowe:

• wyrównanie braków, jako integralny składnik nauczania i wychowania jednostek

upośledzonych,

• wszechstronny i możliwie najpełniejszy rozwój osobowości,

• przygotowanie w miarę istniejących możliwości do aktywnego udziału w życiu społecznymi pracy zawodowej.

Do podstawowych celów i zadań pedagogiki specjalnej należą:

• cel humanistyczny-jednostkom upośledzonym zapewnić szczególne prawa do pomocy w

uzyskaniu maksymalnego rozwoju i akceptacji społecznej,

• cel dydaktyczno wychowawczy- jednostki upośledzone należy wszechstronnie kształcić i

umożliwić im optymalny rozwój, aby jak najefektywniej mogły się wywiązać ze swych zadań społecznych

• cel ekonomiczny- jednostki upośledzone należy tak przygotować do przyszłej pracy

zawodowej, aby mogły w miarę możliwości usamodzielnić się, uniezależnić od pomocy społecznej.

3. Pojęcie odchylenia od normy

Normy i odchyleni od niej definiuje się biorąc pod uwagę różne punkty odniesienia.

Podejście statystyczne

Określenie cech znajdujących się u większości danego gatunku, lub tego co jest zgodne z właściwościami większości elementów wyodrębnionych jako klasa. To znaczenie w stosunku do człowieka odnosi się do jego właściwości biologicznych, morfologicznych, psychologicznych i społecznych.

Podejście idealne

Odnosi się do tego co jest najbardziej pożądane w społeczeństwie

Dla pedagoga specjalnego najważniejsze są zwłaszcza wskaźniki zachowania odbiegającego od przeciętnej. Normę i odchylenia od niej bada się za pomocą rozwoju inteligencji. Normę i odchylenia od niej bada się za pomocą ilorazu inteligencji:

Od 1 stycznia 1986r wprowadzono 4 stopnie upośledzenia umysłowego

Odchylenia standardowe	Iloraz inteligencji	Nazwa upośledzenia
Mniejsze i równe -1,00	85-100	Rozwój prawidłowy
Od -1,01 do -2,00	70-84	Rozwój niższy niż przeciętny
Od -2,01 do -3,00	55-69	Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim
Od -3,01 do -4,00	40-54	Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym
Od -4,01 do -5,00	25-39	Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym
Powyżej -5,01	0-24	Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim

Pojęcia zdrowia i choroby

ZDROWIE

Światowa Organizacja Zdrowia - „ zdrowie jest nie tylko brakiem choroby lub niedomagania, lecz w pełni dobrym samopoczuciem fizycznym i psychicznym."(tzw. Zdrowie pozytywne).

Definicję tę krytykują lekarze, ale definicja ta ma dla pedagogów specjalnych szczególną wagę, gdyż: jest bardzo elastyczna, tzn. może być również dostosowana również do kaleki, który obarczony nawet wielkim ubytkiem fizycznym (np. brakiem nóg) może się czuć człowiekiem „zdrowym", zrewalidowanym.

CHOROBA

Raouł Kourilsky (w wydawnictwie Życie i człowiek) „ choroba wiąże się z chorymi, a chory to taki człowiek, w którym stanie zdrowia nastąpiło jakieś zaburzenie:» zdrowie jest stanem tego, kto jest zdrów, kto się dobrze czuje; oznacza stałe bez przeszkody wykonywania wszystkich czynności ustroju«. Choroba jest więc stanem przeciwstawnym do zdrowia, stanem w którym wykonywanie czynności ustrojowych nie jest ani stałe, ani łatwe, ponieważ nie są one z sobą odpowiednio zgrane."

A.C. Drogendijk z Holandii choroba jest dającym się obiektywnie stwierdzić odczuwalnym subiektywnie odchyleniem od normy, które powstaje wówczas, gdy posiadane przez człowieka mechanizmy sprzężeń zwrotnych nie potrafią przywrócić kompleksu rozmaitych rodzajów równowagi dynamicznej.

Pogranicze normy

Poziom sprawności intelektualnych jednostek, których ilorazy inteligencji moszczą się między -1,01 a-2,00 odchyleniami standardowymi (zależnie od odchylenia standardowego określonej techniki pomiaru inteligencji: od 69 do 83 lub od 70 do 84) obecnie określa się jako niższy niż przeciętny: zalicza się do szerzej rozumianej normy, a nie do kategorii upośledzenia umysłowego.

Światowa Organizacja Zdrowia na VII Konferencji Rewizyjnej w 1965r dla ilorazu inteligencji od 69 do 85 wprowadziła następujące nazwy: niedorozwój umysłowy nieznaczny, inteligencja na pograniczu normy, niedobór inteligencji, opóźnienie w rozwoju

Wielopłaszczyznowość (wielowymiarowość) zjawiska odchylenia od normy

W odchyleniu od normy wyróżnić możemy trzy wymiary:

1. organiczny:

To stan uszkodzenia somatycznego. Jednak nie we wszystkich przypadkach niepełnosprawności mamy do czynienia z uszkodzeniami organicznymi. Możemy mówić jeszcze o zaburzeniach funkcjonalnych bez stwierdzonego podłoża somatycznego.

b) psychiczny:

Chodzi tu o następstwa uszkodzenia dla psychicznego funkcjonowania osoby. Stan uszkodzenia somatycznego nie musi zaburzać życia psychicznego osoby. Niestety, w potocznym rozumieniu ciągle związek ten jest silnie zakorzeniony. Przeczy temu stan wiedzy B. Wright, której książka Psychologiczne aspekty życia inwalidztwa wywarła ogromny wpływ na zmianę poglądów w tej kwestii. Pisze ona: „ fakt, że nie udało się znaleźć zasadniczych różnic osobowości pomiędzy grupami osób z określonym inwalidztwem a nie inwalidami, pociąga za sobą niewątpliwie teoretyczne skutki o tak wielkim znaczeniu, że te negatywne rezultaty nie są w ogóle negatywnymi. Wskazują one, że jednostki z fizycznymi odchyleniami nie stanowią grupy jednorodnej pod względem psychologicznym, że fizyczne inwalidztwo stanowi powierzchowne kryterium klasyfikacji. Zasadniczą sprawą wydaje się fakt, że somatopsychiczny związek pomiędzy stanem fizycznym a zachowaniem nie jest bezpośredni, ale spowodowany jest czymś, co zostało określane jako zmienne pośredniczące. Te zmienne to nastawienie osoby wobec swojego stanu „

c) społeczny:

Możemy sprowadzić do pytania o to, czy i na ile stan uszkodzenia organiki rzutuje na społeczne funkcjonowanie człowieka? Oraz pytania o miejsce i rolę osoby niepełnosprawnej w społeczeństwie. Niewątpliwie stan uszkodzenia rzutuje na społeczne funkcjonowanie człowieka, nie musi mieć jednak charakteru zaburzającego. Osobie z odchyleniami od normy przychodzi żyć w święcie urządzonym przez człowieka pełnosprawnego i na miarę jego możliwości. Osoba niepełnosprawna napotyka więc na dwie grupy barier zewnętrznych. Jedne to bariery fizyczne (architektoniczne), stanowiące element przestrzeni życia człowieka. Proces ich likwidacji postępuje powoli, nadto wszystkich wyeliminować się nie da. Druga grupa barier zewnętrznych to postawy społeczne, te niepożądane - ważące na poczuciu godności. Zmiana stosunku społeczeństwa do osób z odchyleniami od normy nie dokona się z dnia na dzień. Na to trzeba czasu, wiedzy i doświadczania osoby niepełnosprawnej jako człowieka.

Filozoficzne podstawy pedagogiki specjalnej

• Zależność pedagogiki specjalnej i filozofii sformułował dobrze B. Suchodolski pisząc, że ten szczególnie podkreślany dziś związek podkreślał już Komeński, gdyż wiązał swą pedagogikę z wielkim programem „naprawy rzeczy ludzkich".

• Filozofia ukazuje wielkie perspektywy historyczne zmieniającej się sytuacji ludzi, ich zadań i ich odpowiedzialności w świecie, pedagogika podejmuje problematykę odpowiedzialnego działania i świadomego uczestnictwa w społecznej rzeczywistości.

• Gdy filozofia ukazuje perspektywy zadań i możliwości człowieka podejmuje analizę jego sił moralnych , uruchamianych i hamowanych przez określone czynniki, pedagogika próbuje organizować to nowe życie moralne.

• Tak pojmowana filozofia przekazuje pedagogice wielkie bogactwo refleksji dotyczących człowieka w świecie współczesnym.

• Pedagogika ma do pokazania z kolei filozofii rzeczywiste narodziny tego nowego człowieka. Henry Verdi, kaleka ciężko poszkodowany, na pytanie: co mi szykuje życie?, odpowiada:

prawda jest prosta: każdy chce kochać i chce być kochanym, nie różnić się niczym od reszty świata, mieć zwyczajny los, mimo że nie jest zwyczajnym. Istotny problem polega nie na tym, co życie szykuje dla nas, ale na tym, jakie życie potraficie stworzyć sobie sami.

Etyka fenomenologiczna

• Jedną z najbliższych p specjalnej dziedzin filozoficznych jest etyka rozumiana jako nauka o moralności, czyli, jak ludzie powinni postępować i czym się w swoim postępowaniu kierować.

• Przyjmując definicję moralności jako „ przede wszystkim wyobrażenia moralne, wyobrażenia dotyczące dobra moralnego i moralnej powinności" widzimy jak wieloma więzami pedagogika specjalna jest z nią związana:

Na wszystkich prawie poziomach i wszystkich formach upośledzeń - prócz jednostek najgłębiej upośledzonych umysłowo - pedagogika specjalna musi kształtować w swych wychowankach wyobrażenia moralne, uczyć ich musi kształtować w swych wychowankach wyobrażenia moralne, uczyć ich oceny moralnej i włączać te utrwalone wyobrażenia w całokształt osobowości przez przyjęte przez jednostkę intelektualne uzasadnienie i emocjonalną akceptację.

• Pedagog specjalny jako człowiek, który podjął akcję mającą charakter walki o czyjeś dobro, musi mieć ustaloną postawę moralną polegającą na „ uczuciowej akceptacji i zdecydowanej realizacji racjonalnie uargumentowanych tez normatywnych", tez opartych na przeświadczeniu o sensie i potrzebie tej akcji przywracania jednostkom szczęścia, poczucia normalności, a społeczeństwu użytecznego lub przynajmniej nie obciążającego człowieka.

• Pedagog specjalny jako rzecznik dobra ludzi upośledzonych i jako człowiek, któremu należy na wartości moralnej swojego społeczeństwa, musi podjąć od strony teoretycznej i od strony praktycznego zastosowania problematykę moralnego stosunku ludzi zdrowych do odchylonych od normy.

• Pedagogika specjalna jest ściśle związana z etyką we wszystkich jej działach:

- z etyką normatywną zajmującą się normowaniem postępowań ludzkich, ich oceną i

hierarchizacją celów godnych zabiegów ludzkich

- z etologią jako opisem przyczynowym i wyjaśnieniem zjawisk moralnych i tworzeniem się

charakteru, a więc zbliżonym do problematyki psychologicznej i socjologicznej

- z metaetyką ujmującą zagadnienia moralne jako problemy semantyczne, logiczne,

gnozeologiczne, metodologiczne.

Elementy antropologii filozoficznej - człowiek słaby

• Filozofia antropologiczna podkreśla, że jednostka ludzka może stać się w pełni człowiekiem

tylko przez wychowanie, że tylko wychowanie umożliwi jej przystosować się do środowiska

społecznego, a także odczucie zadowolenia z możliwości współudziału w życiu społecznym.

Maria Grzegorzewska wyraziła to w następujący sposób: „każdy człowiek ma prawo w

społeczeństwie i do osobistego szczęścia".

Chodzi nie tylko o najlepsze przystosowanie jednostki upośledzonej do życia w społeczeństwie,

ale także o to, by jednostka upośledzona mogła osiągnąć „szczęście osobiste" i znaleźć „miejsce

w społeczeństwie", pomimo swego upośledzenia, ze swoimi defektami słabości.

Z antropologicznego punktu widzenia jednostkę upośledzoną określa się jako człowieka

wymagającego wzmożonej, okresowej lub trwałej opieki. Usiłowania pedagogiki specjalnej zmierzające do maksymalnego usamodzielnienia jednostki upośledzonej i aktywnego jej współudziału w realizowaniu zadań społecznych, muszą być jednocześnie ukierunkowane na organizację trwałej pomocy społecznej, która w mniejszym lub w większym stopniu jest jednostce upośledzonej potrzebna. Nie chodzi tylko o pomoc materialną, a o bardziej humanitarną akceptację jednostki ograniczonej i defektywnej przez środowisko społeczne.

Podstawowe cele i zadania pedagogiki specjalnej można sprecyzować następująco:

1. CEL HUMANITARNY: jednostce upośledzonej i słabszej zapewnić należy szczególne
   prawa do pomocy w uzyskaniu pełnej rozwoju i uznania w środowisku społecznym

2. CEL WYCHOWAWCZY: jednostkę upośledzoną należy wszechstronnie kształcić i
   umożliwić jej optymalny rozwój, aby jak najlepiej mogła spełniać swoje zadania społeczne

3. CEL EKONOMICZNY : (utylitarny) jednostkę upośledzoną należy przygotować jak najlepiej do przyszłych sytuacji w pracy i w miarę możliwości uniezależnić j ą od pomocy
   społecznej

Problematyka teologiczna w pedagogice specjalnej.

Problematyka teleologiczna w pedagogice jest szczególnie złożona, gdyż:

- dyskutowana jest koncepcja, czy w naukach praktycznych należy uwzględnić elementy wartościujące i ogólnie normatywne

- zmienne są podstawowe kryteria wartościowania i kontrowersyjne podstawowe założenia teleologiczne w pedagogice.

Zainteresowanie problematyką teleologiczna w polskiej pedagogice znalazło wyraz w pracach, z których na szczególne podkreślenie zasługują prace B. Suchodolskiego. Przedstawia on problematykę tą w przekroju dziejów, zależnie od kształtowania się poglądów na sens życia, sytuacji człowieka w świecie, w zależności od poglądów religijnych, społecznych i politycznych, rozwoju nauki, techniki i sztuki. Podstawowym celem wychowania w czasach współczesnych jest ukształtowanie jednostki i przygotowanie jej do zaangażowanego współudziału w kulturze, pracy zawodowej i społecznej.

H. Muszyński wyraża pogląd, że marksistowska teleologia pedagogiczna wyprowadza system celów wychowania z ideologii społecznej, z ogólnie akceptowanego modelu społeczeństwa.

K. Sośnicki i Z. Mysłakowski, T. Nowacki podkreślają szczególne funkcje wychowania w kształtowania charakteru jednostki jako podstawowego czynnika w przebudowie społecznej i postępie społecznym.

Maria Grzegorzewska uważała, że zasadniczym celem p specjalnej jest kształcenie i wychowanie ogólne i zawodowe ucznia, doprowadzając go do najpełniejszej w stosunku do jego możliwości rewalidacji społecznej.

Zwróciła uwagę na trzy podstawowe problemy w wychowaniu jednostek upośledzonych, a więc na:

1. wyrównywanie jego braków jako integralny składnik wychowania jednostek z odchyleniami
   od normy

2. wszechstronny i możliwie najpełniejszy rozwój osobowości

c) przygotowanie w miarę istniejących możliwości do aktywnego udziału w życiu społecznym.

• Wyrównywanie i kompensacja braków i upośledzeń możliwe są tylko w zakresie ograniczonym.

• Za podstawowe zadanie pedagogiki specjalnej uważano zawsze dążenie do łagodzenia cierpienia, osłabienie skutków obciążenia dziedzicznego, zmniejszenia następstw schorzeń i nieszczęśliwych wypadków, usprawnienia zaburzonych funkcji.

• Im cięższe i głębsze jest upośledzenie, tym trudniejsze i bardziej ograniczone są możliwości terapii, korekcji i kompensacji. W przypadkach upośledzeń bardzo znacznych, głębszych zaburzeń, ubytków i głębokiego upośledzenia, wychowalność jest znikoma, a złe prognozy rozwoju nie skłaniały do podejmowania działania wychowawczego.

• Taka była przyczyna pojawienia się teorii głoszących bezcelowość opieki nad jednostkami głęboko upośledzonymi. Powstały nawet teorie rasistowskie, głoszące że nie należy utrzymywać przy życiu tego „co nie godne jest życia".

• W związku z tym istotne jest zwrócenie uwagi na aspekt antropologiczny w problematyce teleologicznej pedagogice specjalnej. Każda istota ludzka niezależnie od jej sytuacji i stopnia upośledzenia, jest człowiekiem. Należy dostrzegać w każdej jednostce ludzkiej osobę godną szacunku, uprawnionej do opieki i pełni rozwoju i organizowanie pomocy na miarę możliwości rozwojowych jednostki upośledzonej umysłowo.

• W działalności rewalidacyjnej pedagogika specjalna dąży do osiągania określonych celów. Są to cele zróżnicowane, dostosowane do sił i wydolności jednostki, zależne od jej możliwości rozwojowych. Filozofia antropologiczna nie wskazuje idealnego wzorca człowieka, który byłby dostatecznym celem działalności wychowawczej, wskazuje jednak motywy i humanitarne zobowiązania wobec każdej jednostki ludzkiej.

• Upośledzenie umysłowe jest bardzo zróżnicowane, wielorakie i bardzo złożone. Z reguły nie jest możliwe ustalenie ostatecznych prognoz rozwoju, a więc i celowych zadań rewalidacyjnych. W zależności od wyników aktualnych i etapowych ustala się dalszą strategię postępowania: środki terapeutyczne, metody wychowania i treści kształcenia.

• Cele wychowawcze, które ustala się w wychowaniu upośledzonych są w zasadzie skromniejsze niż cele ogólne, nie znaczy to jednak, że są to cele o mniejszym znaczeniu. W wychowaniu każdej jednostki, także głębiej upośledzonej zmierza się do kształtowania i maksymalnego rozwoju całej osobowości w ramach jej możliwości intelektualnych.

5. Systematyka w pedagogice specjalnej

(klasyfikacje osób z odchyleniami od normy)

Mamy na uwadze klasyfikacje w 2 aspektach:

• dotycząca odchyleń od normy

• dotycząca p specjalnej jako dziedziny wiedzy

Pedagogika specjalna, w odróżnieniu od innych działów pedagogiki, obejmuje w układzie pionowym okres życia jednostki od wczesnego dzieciństwa aż do starości, od głębokich upośledzeń aż do pogranicza normy, w układzie poziomym zaś - wielorakie upośledzenia natury fizycznej, psychicznej, charakterologicznej.

Hans Hanselmann wszystkie upośledzenia dzieli na 3 zasadnicze grupy:

• zahamowania i zaburzenia w funkcjonowaniu aparatu percepcji

• zahamowania i zaburzenia w funkcjonowaniu aparatu przetwarzania

• zahamowania i zaburzenia w funkcjonowaniu aparatu wyrażania informacje gromadzimy trzema kanałami: wzrokowym, słuchowym i dotykowym.

Uszkodzenie tych dróg wymusza przeorganizowanie informacji dostarczania.

80% u ludzi dominuje tok wzrokowy

10% u ludzi dominuje tok słuchowy

kilka procent u ludzi dominuje dotyk i operowanie ruchem, a reszta % to mieszane kanały.

Nasza wzrokowość powoduje, że przeceniamy wzrok, a nie doceniamy innych kanałów.

1. według Hanselmana:

3 grupy, zahamowania i zaburzenia w zakresie:

• percepcji (aparatura percepcji)

• asocjacji (aparatura przetwarzania)

• ekspresji (aparatura wyrażania)

Dział I

a)słuch

b)wzrok

c)powonienia

d)dotyk

e)smak

Dział II

1. upośledzenie umysłowe (np. zespół Downa, autyzm)

2. trudności wychowawcze spowodowane zaburzeniem układu centralnego ( ADHD, FAS, Zespół nadmężczyzny, nadkobiety)

Dział III

1. uszkodzenie motoryczne (kaleki, przewlekle chorzy) [np. Stwardnienie rozsiane, guzowate, epilepsja, Retta, galaktozemia, fenyloketonuria]

2. pedagogiczne wady mowy (porażenie mózgowe, retta)

Podział o charakterze

1. upośledzenie fizyczne

2. upośledzenie umysłowe

3. niedostosowanie społeczne

(Międzynarodowa Unia Stowarzyszeń dla Opieki nad dziećmi i młodzieżą)

I Ad. A

- sensoryczne

-motoryczne

-schorzenia chroniczne

II Ad. B

-lekkie

-średnie

-ciężkie

III Ad. C (zaburzenia osobowościowe)

- zaburzenie ciężkie (psychozy)

- zaburzenia mniej ciężkie ( nerwice)

- lekkie

- sytuacje przestępcze

IV Wypadki o charakterze socjalnym

V Sprzężone (wzajemnie warunkujące się)

VI Zaburzenia nakładające się (dodatkowo)

Tradycyjny podział

• Upośledzeni umysłowo

• Głuche osoby:

• Całkowicie

• Z resztkami słuchu

• Niedosłyszący

• Posługujący się mową

• Nie posługujący się mową

• Głusi w połączeniu z innymi upośledzeniami umysłowymi

• Niewidomi:

• Całkowicie

• Z resztkami słuchu

• Niewidzący

• Niewidomi

• Z innymi upośledzeniami

• Niedostosowanie społeczne:

• Wewnątrzpochodne

• Zewnętrznopochodne

• Przewlekle chorzy:

• Choroby somatyczne

• Choroby nerwicowe

• Choroby psychiczne

• Kalecy w zakresie narządu ruchu.

• Jednostki z wadami wymowy.

Dykcik:

1. Pedagogika zdolnych i uzdolnionych:

- wybitne zdolności ogólne

-uzdolnienia kierunkowe

2. Pedagogika rewalidacyjna, rehabilitacyjna:

- upośledzenie umysłowe

-wady wzroku

-wady słuchu

-sprzężone upośledzenie

3. Pedagogika lecznicza, terapeutyczna:

- choroby przewlekłe

- niesprawność ruchowa

- odmienność somatyczna ( budowa ciała)

- psychozo podobne

- starość

4. Resocjalizacyjna:

- niedostosowanie społeczne: aspołeczność, współczulność

- demoralizacja

-przestępczość

5. Pedagogika korekcyjna:

- trudność w uczeniu

- parcjalne zaburzenia rozwoju

- zaburzenia mowy

- zaburzenia emocjonalna

W obszarze pedagogiki specjalnej jako dyscypliny naukowej wyróżniamy 2 klasy:

A) wg kryterium uszkodzenia

- oligofrenopedagogika - dotycząca jednostek upośledzonych umysłowo

- surdopedagogika - dotycząca jednostek o upośledzonym słuchu

- tyflopedagogika - dotycząca jednostek o upośledzonym wzroku

- pedagogika jednostek z dysfunkcją ruchu

B) wg drogi postępowania

- resocjalizacyjna - dotycząca jednostek o zaburzonym zachowaniu na tle czynników organicznych i środowiskowych

- rewalidacyjna (terapeutyczna, rehabilitacyjna) dotycząca jednostek kalekich i przewlekle
chorych.

Kryterium klasyfikacji odchyleń od normy

1) Etiologiczne

uszkodzenie wrodzone - zaburzenia, dewiacje także wrodzone nabyte w ciągu życia

2. Czasu trwania sytuacji dewiacyjnej, a więc mający charakter prognostyczny
   trwałe -jak brak wzroku, słuchu

okresowe - schorzenia somatyczne, zaburzenia emocjonalne

3. Neuropsychologiczne uwzględniające patomechanizmy bio-psych-społeczne (w związku z
   tym problem stałej lub okresowej opieki p specjalnej nad tymi jednostkami)

4. Medyczne

- wyodrębnienie jednostek, zespołów i syndromów patologicznych
określenie stopnia ciężkości stanów tych dewiacji
budowanie prognozy

5. Biopsychologiczne wg zasięgu wpływu upośledzenia na osobowość i jej poszczególne
   funkcje

6. Pedagogiczne- kryterium planowych osiągnięć

7. Społeczne - potrzeby różnego stopnia i rodzaju opieki w życiu codziennym i pracy,
   szczególnie ważne dla społecznego i administracyjnego systemu służb społecznych

• jednostki które można doprowadzić do pełnej samoobsługi i zaradności życiowej oraz
  pełnej przydatności społecznej

• jednostki których samoobsługa jest prymitywna a zaradność życiowa ograniczona

• jednostki które nie mogą obsłużyć się same, pozbawione opieki nie potrafią zaspokoić
  swoich podstawowych potrzeb i ustrzec się od niebezpieczeństwa, które mogą spowodować
  w stosunku co siebie, a nawet innych .

Selekcja i orzecznictwo

CZYNNIKI JA WARUNKUJĄCE:

- teoretyczne założenia psychologiczno-pedagogiczne (wyznaczają koncepcje rewalidacyjne, resocjalizacyjne)

- stan kultury pedagogicznej społeczeństwa ( poziom tolerancji społecznej wobec danego

odchylenia od normy i osób dotkniętych tym odchyleniem) im większy poziom kultury tym

- większy poziom obcowania z osobami niepełnosprawnymi

- ogólny system oświaty ( czy system oświaty jest sztywny czy elastyczny, czy możemy

wybudować nowe, różne formy pomocy specjalnej)

W Polsce nastąpiło znaczne uelastycznienie polskiego systemu oświaty: struktura szkolnictwa masowego, struktura szkolnictwa specjalnego. Dziś tworzy się pozytywny klimat służący rozwijaniu się różnych form autorskiego kształcenia.

Placówki specjalistyczne (zwłaszcza diagnostyczno rozpoznawcze ) wspomagaj ą proces selekcji i orzekania. Pierwsze placówki diagnostyczne pojawiły się w okresie międzywojennym. Po wojnie nastąpił ich rozwój.

Proces orzekania i selekcji idzie dziś ku wczesnemu rozpoznaniu i diagnozie (ni samego konkretnego zaburzenia lecz możliwości pojawienia się zaburzenia) - mówimy o dziecku z ryzyka wystąpienia zaburzeń. W Polsce tę funkcję spełniają bilansy zdrowia wprowadzone od 1973 roku.

Podstawy prawne systemu selekcji:

1. ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu
   osób niepełnosprawnych

2. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki z dnia l lutego 2002 r w sprawie kryteriów oceny
   niepełnosprawności u osób do 16 roku życia

3. rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r w
   sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.

Organizacja

Diagnoza, orientacja i poradnictwo dla osób niepełnosprawnych prowadzone są u nas przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne Ministerstwa Edukacji Narodowej oraz medycyny szkolnej, zdrowia psychicznego, poradnie rehabilitacyjne i niektóre przychodnie służby zdrowia. Pierwsze koncentrują się na problemach dzieci i młodzieży kształconej i wychowywanej w systemie oświatowym.

Zadaniem poradni psychologiczno-pedagogicznej jest:

- zapewnienie szkołom i innym placówkom oraz rodzicom dzieci niepełnosprawnych porady specjalistycznej we właściwym ich przygotowaniu do życia indywidualnego i społecznego,

- udzielanie pomocy dzieciom w osiągnięciu przez nie optymalnego rozwoju fizycznego i psychicznego,

- podejmowanie decyzji co do wyboru szkoły, pomoc dziecku w procesie nauczania i wychowania,

- dalszym kształceniu, wyborze zawodu i uzyskaniu pomocy socjalnej.

Diagnoza stanowi punkt wyjścia rozwijania skutecznych form oddziaływania w szkole przez pedagogów i innych specjalistów.

Rewalidacja

Pojęcie rewalidacji

Rewalidacja - oznacza przywrócenie człowiekowi pełnej sprawności. Jest procesem wychowawczym z zaplanowanymi celami, uwzględniającym wiedzę teoretyczną i działanie skierowane na osobę niepełnosprawną. Usprawnienie zaburzonych funkcji rozwojowych i intelektualnych. Rewalidacja to przywracanie osób niepełnosprawnych do funkcjonowania w społeczeństwie. Natomiast proces rewalidacji to wszelkie działania (psychologiczne, pedagogiczne itp.) wobec osoby niepełnosprawnej, rozciągnięte w czasie, czyli od urodzenia do niemalże końca życia.

Rehabilitacja -jest to łączone i skoordynowane oddziaływanie lecznicze, psychologiczne, pedagogiczne, społeczno-zawodowe zmierzające do rozwinięcia lub przywrócenia osobie trwale poszkodowanej na zdrowiu zdolności, sprawności i możliwości samodzielnego życia w społeczeństwie. Rehabilitacja jest procesem, który łączy oddziaływania o różnym charakterze i zakresie, aby przywrócenie utraconych sprawności było jak najlepsze, możliwie wczesne i trwałe. (W. Dega, A.Hulek)

Rehabilitacja - oznacza zespół działań leczniczych, organizacyjnych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych, społecznych, zmierzających do osiągnięcia przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej.

Resocjalizacja - proces wychowania jednostek wykazujących wzmożone trudności i dostosowaniu się do norm społecznych, moralnych i prawnych, wynikających ze stanu osobowości wychowanka, z jego antagoniczno - dystukcyjnego ustosunkowania się do oczekiwań społecznych. Polega na stosowaniu różnych regulaminowych środków poprawczych i metod wychowawczych obejmujących psychotechnikę, socjotechnikę i kulturo technikę, naukę szkolną oraz pracę w warunkach izolacji (zakłady karne, poprawcze) lub w środowisku otwartym, półwolnościowym pod nadzorem kuratora sądowego.

Reedukacja - odpowiednie ćwiczenia mające przywrócić sprawność fizyczną osobom chorym i rekonwalescentom oraz przygotować ich do wykonywania zawodu.

Pojęcie rewalidacji

Wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.

, Zasadnicze kierunki działania rewalidacyjnego to:

1. maksymalne rozwijanie tych sił biologicznych, zadatków i cech, które są najmniej
   uszkodzone.

2. wzmacnianie i usprawnianie uszkodzonych sfer psychicznych lub fizycznych.

3. wyrównywanie i zastępowanie deficytów biologicznych i rozwojowych.

Rewalidacja musi być zawsze oparta na:

1. poznaniu każdej jednostki, warunków jej rozwoju, historii życia, poznaniu charakteru i stopnia kalectwa oraz związanych z tym czynników etiologicznych

2. uwzględnieniu w metodzie pracy typu układu nerwowego

3. zorientowaniu się w zahamowaniu przez upośledzenie potrzebach

4. zorientowaniu się w charakterze oddziaływania środowiska na daną jednostkę upośledzoną

5. jak najszerszym uwzględnieniu czynników podnoszących próg tolerancji na frustrację

6. zastosowaniu warunków kształcących nowe motywacje

7. dostosowaniu pracy do sił i możliwości jednostki

8. stosowaniu w całej pełni metod kompensacyjnych, korygujących, usprawniających i dynamizujących

Podstawy rewalidacji

FIZJOLOGICZNE

• związane są ze znajomością fizjologii i anatomii człowieka,
  prawidłowego rozwoju organizmu; ważna jest dobra znajomość specyfiki danej
  niepełnosprawności.

• cel: odzyskanie utraconej bądź naruszonej sprawności psychofizycznej jednostki; w przypadku wad wrodzonych - optymalne usprawnienie naruszonych organów, układów. ukierunkowana na:

• profilaktykę upośledzenia sprawności fizycznych i psychicznych u dzieci z
  wrodzonym lub okołoporodowymi ubytkami sprawności

• profilaktykę przewlekłego upośledzenia sprawności fizycznych i psychicznych oraz
  stanu trwałego kalectwa

• skrócenie okresu niewydolności fizycznej i psychicznej oraz zaburzeń
  funkcjonalnych

• kompensacja ubytków funkcji uszkodzonych narządów i układów organizmu
  ludzkiego

• dąży się nie tylko do maksymalnego powrotu do stanu przed ale realizuje się także
  cele związane z prewencją wtórną tzn. zwalczaniem ryzyka powrotu do danej
  choroby.

PSYCHOLOGICZNE:

• Dążą do tego, by osoba niepełnosprawna:

Realnie oceniała swoje możliwości w życiu codziennym, w pracy zawodowej itp. Możliwie szybko przyjęła i pogodziła się ze swoim upośledzeniem i jego skutkami Dostosowała się do koniecznych ograniczeń narzuconych jej przez niepełnosprawność Maksymalnie uaktywniła się i rozwinęła swoje sprawności Przystosowała się do życia w społeczeństwie

• Wyrównywanie szans

• Bardzo ważna jest akceptacja siebie oraz akceptacja celów rehabilitacji, dążenie do poprawy
  tego co jest do poprawienia

• Akceptacja niepełnosprawności to uczenie się życia z chorobą tzn. należy przy istniejących
  stratach umieć uznać i zaktywizować własne wartości w oparciu o które można znaleźć sens
  życia

• Akceptacja własnej straty to wstępny warunek wytwarzania się motywacji do przezwyciężania
  jej skutków i akceptacji celów rehabilitacji

Instrumenty rehabilitacji psychologicznej: psychoterapia

poradnictwo (doradztwo) rehabilitacyjne rehabilitacja niespecyficzna

SPOŁECZNE:

• Ważna jest dostępność do wartości otoczenia tj. do usług medycznych, edukacji, zatrudnienia,
  dóbr kultury itp.

• Przygotowanie osób niepełnosprawnych do efektywnego uczestnictwa w życiu społeczności
  Etapy:

• wycofanie się z poprzednich ról społecznych

• wstępna identyfikacja z nowymi rolami lub pełnieniem dawnych ról w nowych okolicznościach

• stopniowe wdrażanie do pełnienia nowych ról wbudowanie nowych ról w zintegrowaną całość z innymi rolami.

• Postawy pozytywne: akceptacja, otwartość, empatia, tolerancja, życzliwość, współczucie.

• Postawy negatywne: nietolerancja, obojętność, przemoc, izolacja, litość.

Proces rewalidacji;

• Kompensacja:

Czyli wyrównywanie zmniejszonych możliwości rozwojowych. Zastępowanie zaburzonych funkcji, narządów zmysłów innymi lepiej wykształconymi - dotyczy zarówno funkcji poznawczych jak i kształcenia charakteru; kompensacja społeczna (udział w życiu społecznym na miarę swoich możliwości), kompensacja techniczna (środki techniczne zastępujące braki, np. aparaty słuchowe, wózki inwalidzkie), nadkompensacja (gdy osoba nie chce dostrzec lub pogodzić się z zaburzeniem, upośledzeniem)

• Usprawnianie:

Ma ono na celu usprawnianie funkcji zaburzonych lub właśnie nie zaburzonych, które muszą te pierwsze (zaburzone lub zupełnie zanikłe) kompensować (przykładem tego jest np. wzmocnienie mięśni rąk potrzebnych do posługiwania się wózkiem przy porażeniu nóg. Ręce w takim przypadku muszą uzyskać wysoki stopień sprawności i siły. Sprowadza się to przede wszystkim do treningu, którego racjonalnymi zasadami są - 3 zasady racjonalnego usprawniania:

1. stopniowe dawkowanie obciążenia (usprawnienie: doskonalenie, ćwiczenie funkcji
   zaburzonych i niezaburzonych)

2. indywidualizacja w zakresie treningu,

3. unikanie zmęczenia - zwłaszcza trwałego

• Korektura:

Polega na poprawianiu, zmniejszaniu zbieżności między założonymi a uzyskiwanymi rezultatami zadań dydaktyczno-wychowawczych, czyli na poprawieniu przez ćwiczenia korekcyjne błędów w postrzeganiu, myśleniu, zapamiętywaniu, rozumieniu rzeczy i zjawisk. Korektura niesprawnie działających narządów upośledzonych (operacje chirurgiczne, ćwiczenia logopedyczne, poprawianie błędów percepcji, myślenia).

biologiczne - korygujemy zaburzenia zmysłów, ciała; - psychiczne - terapia w błędach percepcji rzeczywistości

• Wzmacnianie dynamizmu adaptacyjnego jednostki: Wzmaga aktywność upośledzonej jednostki, jej inicjatywę, twórczość, zapał do pracy, siłę woli w przezwyciężaniu trudności, a nawet często pasję wprost do walki z nimi. Wyzwala to własny dynamizm jednostki, wzbogaca go, uwielokrotnia i prowadzi do podniesienia ogólnego samopoczucia jednostki, (dążenie do pełnego rozwoju jednostki)

Zasady rewalidacji:

Zasada akceptacji - polega na kształtowaniu stosunku społeczeństwa do jednostek
upośledzonych umysłowo (forma opieki, pomocy)

Zasada pomocy — dbałość o aktywacje biologiczną wychowanka, aby go usamodzielnić,
wytworzyć odpowiednią atmosferę w środowisku

Zasada Indywidualizacji - dostosowanie nauczania do indywidualnych właściwości dziecka
oraz uwzględnianie jego własnego celu kształcenia

Zasada terapii pedagogicznej - terapia pedagogiczna wspiera działania terapeutyczne lekarza
lub współdziała z psychoterapeutą, ale jest także terapią prowadzoną niezależnie od innych
form leczniczych.

Współpraca z rodziną - jako zasada wspólnego, uzgodnionego działania szkoły i domu, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka

Autorewalidacja

1. Podejście do osoby niepełnosprawnej:

-aktywizujące (jeśli tak to przekaz odpowiedzialny)

- realizujące

2. Adaptacja do niepełnosprawności:

-zewnętrzne

-wewnętrzne (lepiej jeśli swoją niepełnosprawność akceptuje)

* bierna (,,taki już mój los'') - mniej pożądane

*aktywna (to prowadzi do autorewalidacji)

- postawa walki

- odpuszcza walkę z niepełnosprawnością, ale skupia się na innych dziedzinach

Autorewalidacja przebiega na 3 poziomach :

1. Emocjonalnym

Dostosowanie osobie niepełnosprawnej emocji. W życiu człowieka potrzebne są pozytywne i negatywne. Nacisk na pozytywne, wtedy radzi sobie bardziej z negatywnymi, na dłużej mobilizują. ( prowadzi do autorewalidacji)

2. Behawioralnym

Zachowania. Od najprawdopodobniej po najbardziej skomplikowane (prospołeczne) dają więcej satysfakcji osobom niepełnosprawnym, ułatwiają nawet kontakt społeczny, zwiększają poczucie własnej wartości, pewności siebie.

3. Świadomościowym

Przejawia się jak osoba niepełnosprawna mówi, i co mówi o sobie i o otaczającym świecie. Ten poziom ma zwiększoną samoświadomość. Ma to pomóc w zmniejszeniu lęku. (można się dowiedzieć jego uczuć - rysunki, odpowiedź pisemna).

Podmiotowość

(wg J.Stochmałka) - nastawiona jest na ujmowanie człowieka jako niepowtarzalnej jednostki ze wszystkimi jej mocnymi i słabymi stronami, mającej prawo do samorealizacji i rozwoju w integracji z innymi ludźmi.

W przekonaniu T.Zewowickiego o podmiotowości stanowią:

• Wewnętrzna organizacja człowieka, związki łączące do z otoczeniem i wpływ wywierany swoją działalnością na to otoczenie

• Umiejętność rozpoznawania swojej obiektywnej sytuacji i zrozumienie jej znaczenia oraz elementów ją tworzących, a nadto umiejętności przekształcania danej, czy danych sytuacji w zdanie

Podmiotowość realizuję się poprzez autorewalidację i w autorewalidacji, to przekazanie na miarę mocy, odpowiedzialności za siebie w ręce osoby niepełnosprawnej. Podmiotowość realizuję się poprzez indywidualność jednostki (zadatki wrodzone, wychowanie, aktywność własną) i kreatywność w rozwoju własnym, świadomość i samostanowienie.

Podmiotowość osoby niepełnosprawnej jest punktem wyjścia w procesie rewalidacji. Tj. w płaszczyźnie podmiotowej traktowania i podmiotowości jako cechy osobowej dziecka, osoby niepełnosprawnej, sprawczy wymiar - czyli świadomość własnej wpływowości na życie osoby niepełnosprawnej.

11. Ortodydaktyka

Ortodydaktyka (wyprostowująca, wyrównująca)czyli dział dydaktyki, którego zadaniem jest ustalenie celów, zasad i procesów nauczania jednostek odchylonych od normy.

Zadania

Ortodydaktyka zajmuje się ustaleniem ogólnych zasad nauczania dzieci z odchyleniami od normy, nie wkracza więc w problematykę szczegółowej dydaktyki i metodyki nauczania dzieci z różnymi rodzajami upośledzeń, jak np. dydaktyki specjalnej głuchych, niewidomych itd.

Cel Ortodydaktyki- dostosowanie procesu nauczania do specjalnych potrzeb psychofizycznych właściwości jednostek odchylonych od normy.

Zasady Ortodydaktyki:

1. Zasada życzliwej pomocy - powinna być stosowana w kształceniu każdego dziecka, ale w nauczania upośledzonych ma znaczenie szczególne. Dzieci upośledzone dostrzegają, że ich sytuacja różni się od sytuacji dzieci normalnych. Dzieci te często przeżywają ostre stany frustracyjne. Wszystkie napotykane złośliwości, wypływają hamująco i zniechęcająco do wszelkiej pracy oraz pomniejsza gotowość do podejmowania wysiłków i pokonywaniu trudności w nauce. Zdobycie zaufania dziecka, wzbudzenie w nim wiary we własne możliwości powinno być punktem wyjścia działania ortodydaktycznego oraz wskazaniem do postępowania nauczyciela, gdy u dziecka przejawiają się momenty osłabienia sił, zniechęcenia.

2. Zasada kształtowanie pozytywnej atmosfery pracy - nazwana przez M.Grzegorzewską atmosferą „korzystnych dominant emocjonalnych” znajduje uzasadnienie w doświadczeniach psychologicznych i fizjologicznych, stwierdzających, że dobre nastawienie do pracy wzmaga i ożywia procesy biologiczne, a także wpływa korzystnie na efektywność i wydajność pracy.

Życzliwy stosunek nauczyciela - wychowawcy do dziecka upośledzonego, reakcje dzieci upośledzonych na nauczyli są często obelżywe i wrogie. Nauczyciel powinien więc kontrolować szczególnie swój stosunek do dzieci głębiej upośledzonych i najtrudniejszych pod względem wychowawczym.

3. Zasada aktywności w nauce - ma bardzo duże znaczenie w procesie nauczania dziecka upośledzonego, i jest bardzo istotnym warunkiem efektywności nauczania. Aktywizacja dzieci upośledzonych powinna być ukierunkowana przede wszystkim właśnie na te dziedziny, w których najostrzej występują zahamowania np. dążenie do tego aby dziecko niewidomo przezwyciężyło lęk gdy znajdzie się w nowym środowisku i aby uzyskało większą swobodę ruchów, aby pobudzić i wspierać gotowość do mówienia dziecka głuchego, ośmielić dziecko jąkające się. Aktywizacja społecznie niedostosowanych o wzmożonej ruchliwości nadmiernie pobudliwych i niespokojnych. Szkoła musi stworzyć warunki do tego aby dzieci mogły być aktywnie w sensie pozytywnym. Aktywny udział dziecka w procesie nauczania a) przyczynia się do rozwoju zainteresowań, b)ułatwia zrozumienie treści programowych c) powoduje łatwiejsze i trwalsze zapamiętanie przekazywanych informacji

4. Indywidualizacja - zmierza przede wszystkim do rozwoju i wzmocnienia pozytywnych i wartościowych cech osobowości. Istotna jest znajomość możliwości dziecka i jego zainteresowań. Dostosowuje się program, zadania do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka Przez podkreślenie osiągnięć i dobrych wyników zachęca się dziecko do dalszego wysiłku i wytrwania w pracy. Stosując zasady indywidualizacji należy również mieć na uwadze czynniki egzogenne wpływające na sytuacje dziecka, a przede wszystkim dom rodzinny.

5. Zasada dominacji wychowania - w nauce szkolnej oznacza, że:

- plan pracy wychowawczej powinien być opracowany nie mniej starannie jak plan dydaktyczny

- nie mogą być lekceważone zajęcia przed lekcyjne, międzylekcyjne, pozalekcyjne i pozaszkolne

- ze szczególną uwagą należy traktować te wszystkie momenty w życiu, które mają znaczenie dla kształtowania postawy społecznej dziecka

Zgodnie z zasadą treści kształcenia, w programie nauczania i jego realizacji muszą być wzięte pod uwagę trudności występujące w przyjmowaniu informacji. (np. ograniczenia możliwości poruszania się, np. u dzieci przewlekle chorych, ograniczenia możliwości poznawczych u dzieci z uszkodzeniami organów zmysłowych - dzieci głuche, niedosłyszące, niewidome, niedowidzące).

Treści kształcące powinny być także dostosowane do typu psychicznego dziecka.

Treści uspokajające, łagodzące, odprężające - daje się dziecku pobudliwemu, niespokojnemu

Treści pobudzające, aktywizujące - daje się dziecku spokojnemu, apatycznemu

12. Metody pracy w kształceniu specjalnym.

Szkoła specjalna - Terminem szkoła specjalna obejmujemy wszystkie jej stopnie a więc:

• Przedszkola specjalne

• Szkołę podstawową specjalną

• Szkołę zawodową specjalną

• Różne formy szkolenia dla dorosłych w ośrodkach zawodowej rehabilitacji.

Funkcje szkoły specjalnej: (zadania)

• Kształcenie i wychowywanie dzieci i młodocianych którzy z powodu niedorozwoju psychicznego, zaburzeń charakterologicznych, upośledzenia fizycznego, braku lub wad organicznych, zmysłowych, nie mogą uczęszczać do szkoły normalnej lub nie mogą sprostać wymaganiom tej szkoły.

• Umożliwienie dzieciom upośledzonym wypełnienia obowiązku szkolnego

• Realizowanie swoistych celów i zadań, które umożliwiają dzieciom upośledzonym rozwój możliwy do osiągnięcia w zależności od warunków psychosomatycznych i podejmowanych w przyszłości zadań społecznych na miarę swoich sił.

• Szkoły specjalne zapewniają młodzieży opiekę i wychowanie, wiedzę w dostępnym jej zakresie i przygotowanie do odpowiedniego zawodu.

• Szkoła specjalna odciąża szkołę normalną od dzieci, które nie są zdolne sprostać normalnym wymogom, które często dezorganizują i hamują pracę dydaktyczną i wychowawczą normalnych zespołów szkolnych i którym szkoła normalna nie może zapewnić odpowiednich środków i metod kształcenia.

Każde dziecko ma prawo do nauki, niezależnie od rodzaju upośledzenia. Jeśli niema odpowiedniej szkoły specjalnej albo jeśli dziecko nie może korzystać, istnieją formalne możliwości organizowania indywidualnego nauczania w domu. Dzieci o złożonych upośledzeniach kierowane są do takich szkół, które odpowiadają dominującemu upośledzeniu.

Metoda ośrodków pracy

Metodę wprowadziła M.Grzegorzewska. Metodę ośrodków pracy charakteryzuje specjalna konstrukcja w ciągu dnia - lekcje każdego dnia stanowią całość, jednostkę metodyczną, którą prowadzi jeden nauczyciel.

Wprowadzenie metody ośrodków pracy do najniższych klas szkoły specjalnej powoduje opracowania materiału nie wg przedmiotów, lecz tematyki występującej w ośrodkach pracy. Dobór ośrodków pracy czerpie się z otaczającego dzieci, najbliższego im środowiska przyrodniczego zmieniającego się w różnych porach roku oraz społecznego. Tematyka ośrodków pracy w każdej z następnych klas stopniowo się rozszerza. Zajęcia jednego dnia realizowane są w kolejnych etapach, zw. Ogniwami.

Celem szkoły specjalnej:

• Wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów oraz wychowanie ich na twórczych obywateli w stopniu dla nich dostępnym ze względu na rodzaj i stopień upośledzenia a między innymi :

• Ukształtowanie zamiłowania i szacunku do pracy;

• Rozbudzenie i umocnienie poczucia obowiązku i dyscypliny społecznej

• Wdrożenie do poszanowania mienia społecznego.

Kształcenie specjalne a szkoła specjalna:

Kształcenie specjalne może odbywać się w szkołach specjalnych, szkołach integracyjnych, szkołach masowych, a także indywidualnie.

Formy organizacji szkolnictwa specjalnego:

• Przedszkola specjalne

• Szkoły podstawowe specjalne

• Gimnazja specjalne

• Szkoły zawodowe specjalne

• Szkoły średnie specjalne (licea specjalne)

Obok szkół specjalnych istnieją też szkoły specjalne integracyjne. Szkolnictwo specjalne rozwijało się od XIXw. Początkowo było to system zamknięty.

Formy kształcenia dzieci niepełnosprawnych:

• System segregacyjny (zamknięty) - szkoły specjalne w których uczy się około 20% dzieci niepełnosprawnych,

• System częściowo segregacyjny - klasy specjalne w szkołach masowowych, nauczanie indywidualne (nauczyciel dochodzi do ucznia), nauczanie indywidualne (odbywa się w szkole masowej, nauczyciele muszą dostosować program do dziecka) uczy się tu 7% dzieci niepełnosprawnych, w tym przewlekle chorzy

• System integracyjny - liczy się tu 71% dzieci niepełnosprawnych, nauczanie dzieci niepełnosprawnych razem z pełnosprawnymi, nauczyciel musi odnaleźć się w takiej sytuacji, i przygotować zajęcia i materiał odpowiedni do poziomu rozwoju dziecka

Metoda instrumentalna

Ma charakter behawioralny. Ważne są relacje (opis i wpływ na otoczenie). Metoda ta oparta jest na warunkowaniu instrumentalnym (wzmacnianie i wygaszanie). Podstawową zasadą jest oparcie się na wzmocnieniu. Ono doprowadza do pewnych czynności zahamowania wywołanego ustanie wzmocnienia. Należy poznać samorzutnie powtarzające się reakcje na bodźce w celu zorientowania się w preferencjach i niechęciach dziecka. To do możliwości ustalenia tych bodźców, które dla danego dziecka stanowią wzmocnienie pozytywne. Zasadą jest konieczność wzmocnienia ciągłego (np. zbieranie i ich wymiana na nagrody, dziewczynka bała się lekarzy, omijali ją aż się do nich przyzwyczaiła) Zależność ta opiera się na zasadzie: bodziec - reakcja, dajemy dziecku bodźce pozytywne (nagrody), i negatywne (kary)

14. Kształcenie pedagogów specjalnych:

Nauczyciel - wychowawca szkół specjalnych musi posiąść znacznie szerszy zakres wiedzy. R. Kirejczyk podkreśla dwie drogi do zawodu pedagoga specjalnego:

1. Szkoła specjalna - na czas studiów nauczyciel powinien otrzymać urlop płatny.

2. Studia bezpośrednio po maturze.

W kształceniu nauczycieli można wyróżnić 3 warstwy:

1. Kształcenie stanowiące podbudowy pedagogiki oraz ogólno pedagogiczne

2. Przygotowywanie specjalistyczne do określonego odcinka kształcenia specjalnego.

3. Przygotowanie praktyczne. Praktyki powinny być :

-> organizowane w dobrych placówkach u doświadczonych nauczycieli, pracujących nowocześnie,

->powinni być dobrze przygotowane metodycznie

-> należy pokazać placówki pracujące w różnych środowiskach

-> pokazywać skuteczność oddziaływania pedagogicznego

Studia powinny kończyć się napisaniem i obroną pracy magisterskiej. W kształceniu pedagogów specjalnych powinna być zachowana drożność. Zawód ten wymaga nieustannego dokształcenia.

Przedmiotem deontologii są zagadnienia norm etycznych swoistych dla poszczególnych zawodów na tle ogólnym norm moralnych. Deontologia określonego zawodu jest uogólnienie pewnego odcinka prazeologii, a mianowicie formułuje charakterystyczne dla danego zawodu dyrektywy moralne.

• Deontologia jest dyscypliną bardzo młodą i jej tezy są oparte przede wszystkim na aksjologicznych twierdzeniach, a te na wiedzy i praktyce wybitnych pedagogów różnych epok i kultur.

• Twierdzenia deontologiczne są twierdzeniami dedukcyjnymi o wielkiej ogólności i są związane z zasadniczymi wymaganiami podstawowych zadań zawodów, które są warunkowane efektywnej pracy członków danego zawodu i spełnieniem oczekiwań od nich społeczeństwa.

• Wykonując jakikolwiek zawód trzeba być człowiekiem odpowiedzialnym, rzetelnym, umiejętnie wykorzystującym swoją fachową wiedzą i nabytą sprawność potrzebną do zrealizowania w zaplanowanych czasie podjętych zadań.

Każdy zawód musi podporządkować się postulatom moralnym i uznanym społecznie wartościowy. Są zawody których zadaniem jest: -> ochrona i realizacja określonych dóbr, -> mogą bezpośrednio wpływać na życie jednostek i społeczeństwa.

13.Biblioterapia

Biblioterapia - określana jest jako terapia czytelnicza, która zajmuje się terapeutycznym stosowaniem książek i innych materiałów względem pojedynczych osób

lub grup. to zamierzone działanie przy wykorzystaniu książki lub innych materiałów nie drukowanych (obrazów, filmów), zmierzająca do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych.

Biblioterapia jest formą psychicznego wsparcia. Jest rodzajem oparcia w procesie osiągania przez osobę wspieraną poczucia bezpieczeństwa, ułatwia osobie chorej, niepełnosprawnej akceptację siebie i odnalezienie się w nowej często bardzo trudnej życiowej sytuacji. Uczy umiejętności przetrwania krytycznych momentów i długotrwałych okresów leczenia. Może być ona uprawiana zarówno przez lekarzy psychologów, bibliotekarzy i pedagogów.

Coraz częściej jest ona stosowana w pedagogice specjalnej. prowadzi się biblioterapię niewidomych, niedowidzących niesłyszących, niedosłyszących, niepełnosprawnych ruchowo, niepełnosprawnych psychicznie, osób uzależnionych od alkoholu i narkotyków, oraz niedostosowanych społecznie. Ma ona zastosowanie w szkołach, przedszkolach w szpitalach, sanatoriach, domach specjalnych dla dorosłych oraz w zakładach leczniczo- wychowawczych.

CELE I ZADANIA BIBLIOTERAPII :
✗ pomaga pokonać problemy,
✗ podaje wzorce zachowań i nadaje im znaczenie,
✗ koryguje emocjonalnie zaburzone zachowania,
✗ integruje osoby niepełnosprawne i nieprzystosowane społecznie,
✗ niesie ulgę w cierpieniu,
✗ wzmacnia poczucie własnej wartości,
✗ przygotowuje do pełnienia ważnych ról,
✗ akceptuje siebie i własną sytuację,
✗ zmniejsza strach, lęk, stres, łagodzi agresję,
✗ wzmacnia motywację do uczenia się,
✗ pomaga w uaktywnianiu siebie,
✗ pomaga w procesie rozwoju,
✗ pomaga samotnym, nieśmiałym, zakompleksionym, mało aktywnym.

14. Pedagogika specjalna w aspekcie historycznym

W dziejach myśli o wychowaniu upośledzonych można wyodrębnić dwa okresy:

• okres pierwszy, w którym już występują tendencje specjalnego, praktycznego
  wychowania upośledzonych i zaczątki teorii dotyczące poszczególnych działań wychowania
  specjalnego. Trudno jest ustalić jego początki; trwa mniej więcej do połowy XIX w.;

• okres drugi, w którym zaczyna się kształtować teoria ogólna pedagogiki specjalnej,
  obejmująca wszystkie kierunki pedagogiki specjalnej. Punktem zwrotnym jest wprowadzenie
  nazwy pedagogiki leczniczej w 1861 r. i usiłowanie określenia zadań pedagogiki oraz jej miejsca
  w teorii nauk pedagogicznych.

Na próby rozwiązania trudnych problemów wychowania dzieci o różnych przejawach upośledzenia wskazują już źródła historyczne w starożytnym Egipcie oraz informacje o wychowaniu w starożytnych krajach Wschodu, a szczególnie w świecie antycznym.

Herondas, poeta grecki żyjący w III wieku p.n.e., w opracowaniu scenicznym „Bakałarz" dał znakomity opis chłopca wykolejonego, z uwzględnieniem przyczyn i objawów wykolejenia i opisem stosowanych wówczas metod wychowawczych. Utwór ten zasługuje na podkreślenie, gdyż wskazuje na trudności szkolne i reakcje wobec nich, a tym samym ukazuje motywy ustosunkowania się do wychowania dzieci odbiegających od normy. Przyczyn tych trudności pedagogowie nie potrafili — przy ówczesnym stanie wiedzy o dziecku — określić, likwidując jedynie ich objawy, głównie chłostą.

Jeszcze wcześniej potrzebę organizowania specjalnych domów poprawy uzasadniał Platon. Skłoniła go do tego nie tyle myśl o specjalnym wychowaniu chłopców trudnych, zakłócają­cych ład i porządek społeczny, ile potrzeba zapewnienia właściwego wychowania synom poległych wojowników.

W tym okresie dają się już zauważyć pierwsze próby poszukiwania form wychowania dzieci upośledzonych, oparte jeszcze na intuicji i doświadczeniu. Dominującym przejawem stosunku do jednostek upośledzonych było wówczas bezwzględne prawo selekcji naturalnej.

Nawet Arystoteles, którego starania o to, by prawo określało surowe sankcje za nieprzestrzeganie zasad profilaktyki społecznej, a szczególnie za gorszący sposób postępowania, pisał: „co się tyczy wychowania i żywienia noworodków, to ma obowiązywać prawo, żeby nie chować żadnej kaleki". Wprawdzie już za czasów Arystotelesa w Grecji takie prawo nie obowiązywało, a obyczaje były łagodniejsze niż w Sparcie, gdzie „Tajgetos" był symbolem negatywnej selekcji „życia niegodnego życia", to jednak poglądy wyrażane przez Arystotelesa miały duży wpływ na kształtowanie opinii społecznej.

W pierwszych wiekach naszej ery zanotować można coraz wnikliwsze starania o dostarczenie środków praktycznych i metod kształcenia upośledzonych. Godne podkreślenia były starania Pliniusza Starszego (I w. n.e.) o lepsze kształcenie mowy głuchych („Historia naturalis"), duże osiągnięcia niewidomego Didymusa Aleksandryjskiego (IV w. n.e.), nauczyciela w szkole katechetycznej w Aleksandrii, który opanował sztukę czytania przy pomocy wypukłego alfabetu i wykonał spoio pomocy ułatwiających niewidomym poznanie otoczenia.

W średniowieczu ukazują się już specjalne opracowania dotyczące wychowania i kształcenia jednostek upośledzonych. Z biegiem lat opracowań tych jest coraz więcej. W 1620 r. J. P. Bonet ogłosił w Hiszpanii pracę o nauczaniu głuchych; była to pierwsza książka z tej dziedziny. Szwajcarski lekarz żyjący w Holandii (zm. w 1824 r.) J. K. Ammann w pracy „Surdus loąuens" uzasadniał wartość kształ towania mowy ustnej u dzieci głuchych, przedstawił także metodę nauczania głuchych.

Niewidomy od pierwszego roku życia Nikolas Saunderson (ur. 1682 r.), przejął po Newtonie; katedrę matematyki i fizyki w Cambridge i prowadził j ą przez 27 lat. Opracował wiele pomocy naukowych, umożliwiających niewidomym dotykowe ujmowanie rysunków geometrycznych i lepsze rozumienie działań rachunkowych.

Wielkie znaczenie dla rozwoju pedagogiki specjalnej miała działalność J. A. Komeńskiego (1592—1670), jakkolwiek nie zajmował się on specjalnie dzieckiem upośledzonym. Komeński domagał się, aby kształceniem objęte były wszystkie dzieci, a więc także mało zdolne, gdyż nauka może przyczynić się do osłabienia wrodzonej tępoty, „Wszyscy ludzie mają uczyć się wszystkiego, co jest ludzkie, ponieważ są ludźmi. Niechaj nikt nie myśli, aby ktoś mógł być naprawdę człowiekiem, jeśli nie nauczył się postępować jak człowiek''. Dlatego też należy zapewnić wszystkim dzieciom odpowiednie wychowanie i wykształcenie, aby każde mogło zdobyć wiedzę użyteczną dla późniejszej działalności w różnych dziedzinach życia"¹.

Różnice pochodzenia, wieku, płci, a także uzdolnień są wtórnymi fenomenami człowieczeństwa. Skoro więc w szkole uczą się bogaci i biedni, chłopcy i dziewczęta, to uczyć się powinni l zdolniejsi, i słabsi. Podkreślał też, że fakt nie nadążania dziecka mało zdolnego za innymi w nauce nie uprawnia do eliminowania go ze szkoły i pozbawienia możliwości pobierania nauki.

W takiej sytuacji szkoła powinna przejąć obowiązek zapewnienia dziecku lepszej i staran­niejszej pomocy. W przypadkach szczególnie trudnych należy stosować środki lecznicze, „remedia" (mederi — leczyć).

Podobnie J. Locke (1632—1704) w „Myślach o wychowaniu¹' (1693) poświęcił wiele miejsca „leczeniu'' przede wszystkim jednostek zdeprawowanych i wykolejonych.

„Leczenie" oznaczało wówczas stosowanie specjalnych środków wychowawczych, a nie I leczenie w sensie medycznym. Jakkolwiek w pracach Komeńskiego i Locke'a nie można doszukiwać się zaczątków teorii pedagogiki leczniczej, to wydaje się, że terminologia przez nich stosowana miała wpływ na wprowadzenie niemal w dwa wieki później nazwy pedagogika „lecznicza".

Mniej więcej w czasach Komeńskiego i Locke'a powstaje pierwszy w Warszawie! zakład dla dzieci trudnych, opuszczonych i zaniedbanych.

Ph. Pinel (1745—1826) z ogromną energią i wytrwałością przekonywał o konieczności • wprowadzenia opieki nad upośledzonymi i chorymi w zakładach psychiatrycznych.

Zasługą tych wybitnych pedagogów, pisarzy, lekarzy było zapoczątkowanie żywej działal­ności na rzecz jednostek „z marginesu", która przyczyniła się w znacznej mierze do powstania w II połowie XVIII w. pierwszych szkół specjalnych. Szkołę dla głuchych w Paryżu zakłada w 1770 r. M. de 1'Epee, szkołę dla niewidomych (także w Paryżu) organizuje w 1784 r. V. Haiiy. W1801 r. J.Itard ogłosił wyniki swojej pracy nad dzieckiem upośledzonym znalezionym w lasach Aveyronu.

- > W związku z praktyką pedagogiczną, rozwijającą się w różnych działach upośledzeń, zaczyna się ożywiony ruch w kierunku teoretycznego uzasadnienia działalności praktycznej. DeTEpee wskazywał na celowość nauczania dzieci głuchych za pomocą mowy migowej, Haiiy przygotował pierwsze książki drukowane wypukłymi literami na grubym papierze. Itard głosił tezę, że jednostki upośledzone można skutecznie rozwijać stosując „pobudzenie wrażliwości nerwów zmysłowych przez oddziaływanie najsilniejszymi stymulatorami". Ta tzw. „metoda fizjologiczna" stała się podstawą metody wychowania upośledzonych umysłowo, którą w 1837 r. zastosował uczeń Itarda E. Seguin w pierwszej założonej przez siebie szkole dla dzieci niedorozwiniętych umysłowo. Metoda ta znalazła pewną kontynuację w metodzie kształcenia zmysłów, zalecanej w pierwszych dziesiątkach XX w. Wszystkie te próby uzasadnień teoretycz­nych stosowanych metod miały zakres ograniczony do określonego upośledzenia: kształcenia głuchych, niewidomych, ograniczonych w rozwoju intelektualnym. Nie było jeszcze w tym okresie tendencji uogólniania założeń teoretycznych odnoszących się do wszystkich upo­śledzeń.

W.tyrn czasie powstały również zakłady specjalne dla dzieci upośledzonych. Ze względu na brak metod rozpoznawczych i selekcyjnych, łączono grupy dzieci przejawiające różny stopień upośledzenia.

J. H. Pestalozzi (1746—1827) nie zajmował się specjalnie dziećmi odchylonymi od normy, ale do swoich zakładów w Stans i Burdorf przyjmował także dzieci ze środowisk „poniżonej ludzkości", niezależnie od ich stanu fizycznego i stopnia rozwoju psychicznego. Swoje własne dziecko chore na padaczkę wychowywał według wskazań J. J. Rousseau, zostawiając je w pierwszym okresie rozwoju bez specjalnej pomocy wychowawczej. Siły naturalne dziecka okazały się, niestety, zbyt słabe i w dalszych latach Pestalozzi nie zdołał już wyrównać strat. Pestalozzi więc w sposób bardzo osobisty i dotkliwy odczuł niedostatek teorii w wychowaniu jednostek upośledzonych.

Twórczość naukowa w zakresie teorii pedagogiki specjalnej wzmaga się wyraźnie na przełomie XIX/XX w. Przyczyn powodujących znaczne ożywienie ruchu naukowego w tym okresie było wiele, ale decydujące były następujące uwarunkowania.

Następstwem wprowadzenia w wielu krajach w II połowie XIX w. obowiązku szkolnego był rozwój szkół dla dzieci, które nie mogły korzystać ze szkoły normalnej. Zaczęto więc odczuwać potrzebę opracowania podstaw teoretycznych dla działalności pedagogicznej w szkołach specjalnych. Potrzeba opracowania specjalnych metod, środków i sposobów organizo­wania nauczania i wychowania dzieci, wobec których tradycyjne metody okazały się zawodne, ujawniła się z dużą ostrością.

Pod koniec XIX w. rozpoczyna się żywy rozwój nauk z pogranicza pedagogiki specjalnej, zwłaszcza nauk medycznych (psychopatologii, psychiatrii dziecięcej), społecznych (socjologii wychowania) i biologicznych (genetyki itp.). Nauki te dały podstawy do lepszego wyjaśnienia etiologicznych problemów upośledzeń, określały prawidłowości rozwojowe jednostek upośledzonych oraz ich sytuację w społeczeństwie.

W okresie międzywojennym powstają przy uniwersytetach pierwsze wyższe szkoły, insty­tuty i katedry pedagogiki specjalnej. Przy organizowaniu studium uniwersyteckiego na Węgrzech (1900) współdziałają P. Ranschburg (1870-1945), twórca pierwszego psycho -fizjologicznego laboratorium w Budapeszcie i G. Barczi (1890-1964), autor dzieła „Ogólna pedagogika lecznicza".

Pierwsze formy kształcenia nauczycieli dla szkół specjalnych powstały w Związku Radzieckim po I zjeździe (w lipcu 1920 r.) działaczy do walki z upośledzeniem, prze­stępczością i niedostatkiem opieki.

W Polsce Maria Grzegorzewska zakłada pierwszą szkołę specjalną.

W roku 1931 H. Hanselmann (1885-1969) organizuje w Zurychu pierwszą w krajach za­chodnich katedrę pedagogiki leczniczej. Był to dowód uznania dla pedagogiki specjalnej i potraktowanie jej jako odrębnej dyscypliny naukowej o swoistej strukturze, własnych celach i zadaniach. Naukowa i praktyczna działalność Hanselmanna przyczyniła się w znacznej mierze do ugruntowania podstaw teoretycznych pedagogiki specjalnej. Hanselmann ogłosił wiele prac, których celem było uściślenie podstawowych pojęć z zakresu pedagogiki specjalnej⁶. Na szczególną uwagę zasługują: „Wprowadzenie do pedagogiki leczniczej" (1930) i „Założenia teorii wychowania specjalnego (pedagogiki leczniczej)" (1941). Hanselmann stosował nazwę „pedagogika lecznicza", jakkolwiek był zdania, że jest to określenie nieadekwatne. Podkreślał, że błędem byłoby wyjaśnianie celów i zadań pedagogiki leczniczej za pomocą nazwy. Krytycznie oceniał ówczesne poglądy, że pedagogika lecznicza jest strefą pośrednią między pedagogiką a medycyną, że - jak to pisał O. Yertes -ma dwa źródła i dwa odrębne składniki: pedagogikę i lecznictwo. Wprawdzie z racji swoich zadań pedagogika lecznicza jest ściśle powiązana z medycyną i innymi naukami z pogranicza, ale przez dodanie składników dwu różnych nauk nie można utworzyć trzeciej. Hanselmann dopatrywał się w tyn, niebezpieczeństwa z punktu widzenia teorii nauk i systematyki naukowej. Kontynuator poglądów H. Hanselmanna, P. Moor, wyraził to w sposób lapidarny: „pedagogika lecznicza jest pedagogiką i niczym innym".

Maria Grzegorzewska przyjęła od początku swojej działalności określenie „pedagogika specjalna" i wyrażała pogląd, że zakresem działania pedagogiki specjalnej jest wychowanie wszystkich „dzieci anormalnych".

W okresie międzywojennym zaczęły się rozwijać szkoły specjalne wprawdzie jeszcze mało zróżnicowane, ale za to dla wszystkich głównych rodzajów upośledzeń. Miało to wpływ na rozwój teorii we wszystkich działach pedagogiki specjalnej, co przyczyniło się do wzbogacenia treści pedagogiki specjalnej i ogólnej. • Ważną rolę w integracji naukowej działalności pedagogiki specjalnej spełniało czasopismo „Szkoła Specjalna", założone w 1924 r. przez M. Grzegorzewska.

Okres II wojny światowej spowodował zahamowanie myśli pedagogicznej. W krajach objętych pożogą wojny, w których nie tylko byt społeczno-polityczny, ale także istnienie biologiczne były zagrożone, problemy pedagogiczno-opiekuńcze zeszły na margines. Natomiast w krajach faszystowskich nastąpił w tym okresie jeszcze bardziej zdecydowany regres pedagogiki w stosunku do znacznych osiągnięć w okresie przedhitlerowskim. Miejsce pedagogiki specjalnej zajęły metody „radykalne", „skuteczniejsze", zmierzające-do unicest­wienia tego, co „niegodne jest życia".

Jednostki upośledzone, które uznano za przydatne do pełnienia jakichkolwiek obowiązków, uniknęły zagłady, ale jeśli uznano, że upośledzenie jest dziedziczne i może mieć wpływ na dalsze pokolenia poddawano je sterylizacji.

Ustawy rasistowskie zmuszały również nauczycieli do współdziałania w selekcji upośle­dzonych lub podejrzanych o niedorozwój i do stosowania metod odpowiadających założeniom rasistowskim.

Do osób, „których rozmnożenie z punktu widzenia interesu społecznego nie jest pożądane", zaliczano osoby obarczone „upośledzeniem umysłowym, chorych psychicznie, epileptyków, psychopatów, psychicznie niepełnowartościowych, niewidomych i w wysokim stopniu nie­dowidzących, głuchych i w wysokim stopniu niedosłyszących oraz fizycznie słabych i cherlaków".

Radykalni rasiści głosili pogląd, że cechy dziedziczne wpływają decydująco również na kulturę jednostki i narodu. Zmiany genetyczne powodują, więc również zmiany kulturowe. Ochronę czystości rasy traktowali jako problem naczelny i dlatego wszelkie odchylenia patolo­giczne tępili z całą bezwzględnością. Nieuchronną konsekwencją tego był negatywny stosunek do pedagogiki specjalnej, która przecież swoje zadania sprowadzała przede wszystkim do ochrony słabszych i wspierania ich rozwoju.

15.Szkolnictwo specjalne - szkoła specjalna

Statut szkoły specjalnej stwierdza, że celem jej jest:

• „Wszechstronny rozwój i rewalidacja społeczna uczniów oraz wychowania ich na świadomych i twórczych obywateli w stopniu dla nich dostępnym ze względu na rodzaj i stopień upośledzenia, a w szczególności:

• przygotowanie do pracy, ukształtowanie zamiłowania i szacunku do pracy; rozbudzenie i
  umocnienie poczucia obowiązku i dyscypliny społecznej; wdrożenie do poszanowania mienia
  społecznego,

• wychowanie w duchu socjalistycznej moralności i socjalistycznych zasad współżycia
  społecznego

• Szkoła specjalna jest placówką, w której najpełniej są realizowane zadania pedagogiki specjalnej. Nie jest to jednak jedyny teren działania pedagogiki specjalnej.

• Terminem „szkoła specjalna" obejmujemy wszystkie jej stopnie, a więc przedszkola specjalne, szkołę podstawową specjalną, szkołę zawodową i różne formy szkolenia dla dorosłych w ośrodkach zawodowej rehabilitacji.

• Zasadniczym terenem szkolenia specjalnego są samodzielne organizacyjnie szkoły specjalne. Obejmują one znakomitą większość dzieci upośledzonych objętych nauczaniem.

- W okresie międzywojennym i jeszcze w ciągu wielu lat po wojnie były one jedynymi placówkami orga­nizującymi szkolenie specjalne. Od. 1960 r. tworzy się wiele nowych form organizacyjnych kształcenia specjalnego: klasy specjalne przy szkołach normalnych², niepełne szkoły filialne i nauczanie indywidualne w domach rodzinnych.

- Nie są to z punktu widzenia formalnego „szkoły specjalne", ale prowadzone jest w nich „kształcenie specjalne". Organizowane obecnie szkoły zbiorcze w gminach mają — zgodnie z zamierzeniami resortu oświaty i wychowania — zapewnić warunki szkolenia upośledzonym dzieciom wiejskim, których tylko nieznaczny odsetek objęty był dotychczas specjalną opieką. W perspektywie najbliższych lat wzrosną więc szczególnie formy organizacyjne kształcenia dzieci upośledzonych w szkołach normalnych.

Szkoła specjalna w obecnym rozumieniu to instytucja, której funkcją jest:

• kształcenie i wychowanie dzieci i młodocianych, którzy z powodu niedorozwoju
  psychicznego, zaburzeń charakterologicznych, upośledzenia fizycznego, braku lub wad organicznych narządów zmysłowych, nie mogą uczęszczać do szkoły normalnej lub też nie mogą sprostać wymaganiom tej szkoły;

• umożliwienie dzieciom upośledzonym wypełnienia obowiązku szkolnego.

Szkoła specjalna pełni ważną funkcję w systemie szkolnym, odciążając szkołę normalną od dzieci, które nie są zdolne sprostać normalnym wymogom, które często dezorganizują i hamują pracę dydaktyczną i wychowawczą normalnych zespołów szkolnych i którym szkoła normalna nie może zapewnić odpowiednich środków i metod kształcenia. Przyjmując te dzieci, szkoła specjalna umożliwia i ułatwia szkole normalnej realizację statutowych zadań i osiąganie optymalnych wyników.

Zasadnicza funkcja szkoły specjalnej polega jednak na realizowaniu swoistych celów i zadań, które umożliwia dzieciom upośledzonym rozwój, możliwy do osiągnięcia w zależności od warunków psychosomatycznych i podejmowanie w przyszłości zadań społecznych na miarę ich sił i uzdolnień.

Szkoła specjalna stara się przyjmować dzieci o zbliżonych (jednorodnych) przejawach upośledzeń. Są więc szkoły dla głuchych, ale już oddzielnie szkoły dla głuchych upośledzo­nych umysłowo, szkoły dla dzieci upośledzonych w stopniu lekkim i upośledzonych w stopniu głębszym. Przyjęcie takiej zasady organizacyjnej ułatwia przystosowanie mechanizmu kształ­cenia do swoistych potrzeb dzieci upośledzonych. Zróżnicowanie szkół specjalnych ma jednak granice; barierę stanowią czynniki ekonomiczne, (bowiem szkoła musi mieć taką liczb? uczniów, która uzasadnia zatrudnienie różnych specjalistów itp., określone minimum uczniów ma także klasa szkolna.

Każde dziecko upośledzone wychowalne ma prawo do nauki, niezależnie od rodzaju upośle­dzenia. Jeśli więc nie ma odpowiedniej szkoły specjalnej albo jeśli dziecko korzystać z niej nie może, istnieją formalne możliwości organizowania indywidualnego nauczania w domu. Dziecko może też być kierowane do takiej szkoły specjalnej, która zapewni mu odpowiednie warunki kształcenia z uwzględnieniem zasady indywidualizacji. Dzieci o złożonych upośledzeniach kierowane są do takich szkół, które odpowiadają upośledzeniu dominującemu, np. dziecko kalekie głuche do szkoły dla głuchych, dziecko upośledzone z poważnymi zaburzeniami charakterologicznymi — do szkoły dla społecznie niedostosowanych itp.

Nauczanie domowe nie jest zależne tylko od bezpośredniego kontaktu nauczyciela / dzieckiem. Postępująca technizacja życia nie izoluje dziecka całkowicie w domu, ale umożliwia mu kontakt z nauką —jeśli jest dostatecznie umysłowo rozwinięte — za pomocą radia, telewizji i innych środków technicznych (np. w krajach o wysoko rozwiniętej technice umożliwia się dziecku pozostającemu w domu kontakt telefoniczny z klasą szkolną).

29

---