1. Wstęp

Magazyn można określić jako jednostkę organizacyjno – funkcjonalną zajmującą się magazynowaniem dóbr materialnych czasowo wyłączonych z użycia, dysponującą wyodrębnioną na ten cel przestrzenią oraz środkami technicznymi przeznaczonymi dla ruchu zapasów, ich obsługi oraz stanu zapasów. Takie struktury umożliwiły nie tylko zgromadzenie i przechowywanie zapasów na różnych etapach łańcucha dostaw, ale przede wszystkim zabezpieczenie zgromadzonych dóbr. Oprócz tego, zmagazynowany towar otrzymuje najlepszą ochronę przed naturalnymi i przypadkowymi stratami ilościowymi.

Magazyny w pojęciu pomieszczenia, są konstrukcjami przeznaczonymi do przechowywania dóbr materialnych, uwzględniającymi w maksymalnym stopniu podatność magazynową zapasów. Budowle te cechuje duża różnorodność, wynika ona z różnorodnego ich zastosowania:

• czasu magazynowania materiałów,

• rodzaju towarów i ich podatności magazynowej,

• rotacji zapasów w magazynie,

• mechanizacji i automatyzacji.

Można zatem stwierdzić, że każdy z budynków magazynowych posiada swoje atrybuty, są to:

• kryteria konstrukcyjne – wymiary, maksymalne obciążenia, kształt magazynu, układ rampowy,

• kryteria użytkowe – powierzchnia magazynu, sposób w jaki zapasy są transportowane wewnątrz magazynu, jego intensywność, rodzaj transportu wewnątrz magazynowego.

Magazynowanie wyrobów gotowych jest potrzebne przedsiębiorstwom do zapewnienia zarówno ciągłości sprzedaży, jak i przechowywania wyrobów, które dotychczas nie znalazły swojego odbiorcy. Często bywa jednak, że te ostatnie przebywają w magazynie dłużej, niż chcieliby tego właściciele przedsiębiorstwa. Oznacza to, że wyroby zalegające w magazynach mogą nie znaleźć już odbiorców, a ich składowanie generuje dodatkowe koszty. Jednak w działalności logistycznej magazyny spełniają zasadnicze funkcje, do których należą:
- koordynowanie wielkości podaży i popytu, wymagane przy ich znacznych wahaniach rynkowych,
- możliwość zredukowania kosztów transportu, poprzez zmniejszenie częstotliwości dostaw i jednoczesne zwiększenie ich wielkości,

- wspomaganie procesów produkcyjnych, poprzez zapewnienie ciągłości zasilania produkcji w niezbędne surowce i opakowania, a także bieżący odbiór wyrobów gotowych,
- wzbogacanie procesów marketingowych, poprzez gromadzenie zapasów potrzebnych do tworzenie zestawów wykorzystywanych w akcjach promocyjnych.
Aby współczesne magazyny mogły spełniać powyższe funkcje, niezbędne są nie tylko nakłady finansowe, ale także koordynacja zadań w zakresie logistyki dystrybucji, co pozwoli na odpowiednie przygotowanie miejsc do składowania.

2. Magazyny

Magazynem, w ogólnym ujęciu, nazywamy miejsce, które zostało przeznaczone do składowania bądź przemieszczania zapasów na wyodrębnionej przestrzeni. Może ona zajmować nieosłonięty plac (składowisko), plac pół osłonięty w formie wiaty bądź część, całą lub kilka budowli magazynowych. Jego głównym przeznaczeniem, jest składowanie (w przypadku towarów odpornych na czynniki atmosferyczne) oraz ochrona wyrobów bądź towarów przed szkodliwym wpływem warunków atmosferycznych. Począwszy od wyrobów stalowych podatnych na rdzewienie pod wpływem wilgoci, po produkty spożywcze wrażliwe na działanie deszczu i temperatur oraz sprzęt elektroniczny, każdy z produktów wymaga specyficznych warunków składowania. Żaden klient nie będzie chciał kupić produktu, który już w sklepie jest uszkodzony wskutek nieprawidłowego przechowywania. W tym celu stosuje się wiaty (dla produktów wrażliwych jedynie na deszcz) bądź zamknięte pomieszczenia magazynowe (hale). Znajduje się ono w budynku jednokondygnacyjnym, który może być wykonany z lekkich konstrukcji stalowych. Magazyny zwykle budowane z lekkich konstrukcji stalowych w formie prostokąta, o proporcji boków wynoszącej 3:5 bądź 2:3.

2.1. Klasyfikacja

Magazyny możemy sklasyfikować według kilku kryteriów. Biorąc pod uwagę ich przeznaczenie, możemy wyróżnić magazyny przemysłowe (zapewniają ciągłość produkcji i zbytu), dystrybucyjne (odpowiadające za rozdział towarów i ciągłość zaopatrzenia detalicznego i konsumpcji) oraz magazyny rezerwowe, służące do przechowywania zapasów do wykorzystania w sytuacjach kryzysowych. Kolejnym kryterium, jest postać przechowywanych materiałów. Można tutaj wyodrębnić magazyny do materiałów sztukowych, uformowanych i składowanych w jednostkach ładunkowych, oraz magazyny do przechowywania materiałów sypkich oraz magazyny cieczy lub gazów.

Najbardziej rozpowszechniony jest podział magazynów ze względu na rozwiązania techniczno-budowlane i stopień zabezpieczenia podatności magazynowej (rys.2.1)

Rys.2.1. Podział magazynów

Magazyny otwarte, to najprostsza forma powierzchni magazynowych. Są to wydzielone na otwartej przestrzeni place o nawierzchni twardej bądź gruntowej. Stanowią je place składowe, które nie zabezpieczają towaru przed czynnikami atmosferycznymi. Ich formą rozwojową są magazyny półotwarte, wydzielone z otwartej przestrzeni za pomocą przegród i posiadające przynajmniej jeden bok osłonięty. Możemy do nich zaliczyć szopy oraz wiaty, zapewniające pewną ochronę przed czynnikami zewnętrznymi. Kolejną grupę stanowią magazyny zamknięte, które są obiektami całkowicie zabudowanymi, jedno bądź wielokomorowymi. Zapewniają ochronę przed czynnikami zewnętrznymi, ich przykładem mogą być silosy, zbiorniki zamknięte a także budynki magazynowe. Ostatnią grupę tworzą magazyny specjalne, w których mogą panować specyficzne warunki, bądź muszą spełniać dodatkowe normy. Przykładem magazynów specjalnych mogą być chłodnie, przechowalnie owoców bądź materiałów łatwopalnych i wybuchowych.

2.2. Wyposażenie magazynów

Aby magazyn mógł spełniać swoje podstawowe funkcje, wymagane jest niezbędne wyposażenie, które to umożliwi. Podstawowo, niezmiennie od przeznaczenia magazynu, możemy wyróżnić urządzenia do składowania, środki transportu magazynowego i pomocnicze urządzenia magazynowe.

Urządzenia do składowania, stanowią dość szeroką gamę urządzeń. Najprostszymi i podstawowymi urządzeniami są regały, wśród których możemy wyróżnić regały stałe (wolnostojące bądź samonośne) ramowe oraz wspornikowe, regały przejezdne podłogowe lub torowe, oraz regały specjalizowane. Ponadto, w magazynach możemy się spotkać również z różnego rodzaju stojakami, wieszakami, podkładami (belkowymi, płytowymi, specjalizowanymi), zasiekami (jedno lub wielokomorowe oraz specjalizowane), oraz wszelakiego rodzaju urządzenia specjalizowane.

Kolejnym ważnym elementem wyposażenia, są środki transportu, które są niezbędne do wykonania wszelakich operacji wewnątrz magazynu. Możemy tutaj wyróżnić wózki naładowne, unoszące, ciągnikowe, podnośnikowe ręczne służące do transportu ładunków na krótkich dystansach i unoszenia na małe wysokości, wózki transportowe wszelakiego rodzaju czy wózki jezdniowe podnośnikowe. Ponadto, do przesuwania cięższych ładunków na większe wysokości, często niezbędne są układnice, żurawie, wciągniki, suwnice, przenośniki bądź manipulatory.

Prócz samego przemieszczania ładunków, bardzo ważna jest ewidencja magazynowanych towarów. W tym celu stosowane są pomocnicze urządzenia magazynowe, wśród których możemy wymienić czytniki kodów, wagi, urządzenia do taśmowania oraz bardzo pomocne dla pracowników środki zarządzania i łączności. Musimy również pamiętać, że towary drobnicowe łatwiej jest przewozić w większych opakowaniach. W tym celu stosowane są pojemniki, palety, kontenery, pomosty oraz paletyzatory i depaletyzatory.

3. Magazyny wysokiego składowania

Magazyny wysokiego składowania są to magazyny zmechanizowane
lub zautomatyzowane. Ich wysokość jest dość znaczna i przekracza 7,2 m. Najczęściej
są wyposażone w zautomatyzowane manipulatory sterowane komputerowo. Należy zaznaczyć, że koszty takiego magazynu są dość wysokie i blisko pięciokrotnie wyższe
od kosztu budowy i wyposażenia magazynu niskiego składowania. Za magazyny wysokiego składowania uznaje się te w których:

• regały stanowią konstrukcje nośną,

• strefa składowania obsługiwana jest przez automatyczne układnice.

Jeżeli chodzi o konstrukcję nośną hali wysokiego składowania najczęściej stosuje się  konstrukcję ramową pełnościenną (z blachownic spawanych o zmiennej wysokości lub profili walcowanych)  jak również  konstrukcję wiązarowo – słupową.  Te dwa różne układy statyczno - konstrukcyjne można stosować w halach jedno lub wielo-nawowych.
W konstrukcji ramowej pełnościennej słupy w zależności od wysokości magazynu oraz zastosowanych suwnic (lub ich braku) mogą być połączone z fundamentem sztywno
lub przegubowo.

Przegubowe połączenie słupa z fundamentem zmniejsza znacznie wymiary tego fundamentu, co korzystnie wpływa na konstrukcję w przypadku słabszych gruntów. Natomiast konstrukcja słupowo – wiązarowa jest sztywno połączona z fundamentem, co przekazuje na środowisko gruntowe znaczne momenty zginające, wymagając tym samym zastosowania dużych wymiarów fundamentów.

Rys.3.1 Schemat statyczny konstrukcji wiązarowo-słupowej

3.1 Regały w magazynach wysokiego składowania
Wewnątrz magazynu między słupami ustawione są regały paletowe przeznaczone
do wysokiego składowania jednostek ładunkowych. Zastosowanie dźwigarów o dużych rozpiętościach umożliwia wykonanie hali o dużym rozstawie słupów dostosowanych
do optymalnego ustawienia rzędów regałów oraz korytarzy międzyregałowych dla urządzeń piętrzących.
Regały magazynach wysokiego składowania są wolno stojące o wysokości rzędu 10 m i wyżej. Regały te obciążone są magazynowanym towarem, lecz nie przenoszą żadnych obciążeń klimatycznych. Te ostanie obciążenia przenoszone są przez konstrukcję nośną hali magazynu. Hala magazynu wysokiego składowania może mieć konstrukcję nośną z blachownic spawanych lub z profili walcowanych.
Regały magazynowe stanowią na ogół przestrzenne ramy wieloprzęsłowe
i wielopiętrowe. W kierunku poprzecznym regały te posiadają dostateczną sztywność, gdyż słupki regałów połączone mogą być stężeniami pionowymi. Pręty stężeń połączone
są ze słupkami połączeniami spawanymi lub śrubowymi. W kierunku podłużnym z powodu dogodnego składowania towarów nie można zastosować odpowiednich stężeń.

Rys.3.2 Regały

3.2 Układnice w magazynach wysokiego składowania
Układnica jest to urządzenie dźwigowe stosowane w magazynach do transportu i układania magazynowanych materiałów. Układnice to środki transportu wewnętrznego, których konstrukcję nośną stanowią przejezdne słup lub rama, po której przemieszcza się wodzak wyposażony w układ mechaniczny, najczęściej wysuwane widły, umożliwiający składowanie jednostek ładunkowych w regałach lub ich pobieranie.

Ze względu na budowę rozróżnia się układnice:
- słupowe – urządzenia o konstrukcji nośnej w postaci przejezdnego słupa, po którym przemieszcza się wodzaki,
- ramowe – urządzenie o konstrukcji nośnej w postaci przejezdnej bramy, po której przemieszcza się wodzaki.
Układnice posiadają napęd elektryczny, natomiast sterowanie realizowane jest przez operatora z kabiny stanowiącej ustrój jednorodny z wodzakiem lub automatycznie przez system mikroprocesorowy.
W praktyce występują układnice przystosowane do obsługi:
- tylko jednego korytarza miedzyregałowego,
- więcej niż jednego korytarza międzyregałowego.

Rys.3.3 Układnica

3.3 Dokumentacja magazynowa

Dla prawidłowego funkcjonowania, magazyn musi posiadać swoją dokumentacje, stanowiącą ewidencję przyjmowania i wydawania dóbr, oraz ich ilości będących na stanie. Jest to bardzo ważne z punktu widzenia operatywnego zarządzania zapasami i magazynem. Dokumenty magazynowe mogą być wystawiane na kilka sposobów: ręcznie przez magazyniera bądź automatycznie lub półautomatycznie. Sposób wystawienia jest zależny od ustalonych na magazynie procedur i parametrów. Podstawowymi dokumentami magazynowymi są:

• PZ- przyjęcie towaru z zewnątrz,

• PW- przyjęcie towaru wewnętrzne,

• WZ- wydanie na zewnątrz,

• MM- przesunięcie międzymagazynowe,

• RW- rozchód do wewnątrz,

• WP- wydanie na produkcje.

Przyjęcie towaru z zewnątrz jest jednym z podstawowych dokumentów. Potwierdza on przyjęcie na magazyn danego surowca, towaru, materiału bądź produktu. Wystawia się go na podstawie dokumentu potwierdzającego dostawę (zwykle faktury zakupienia towaru), może być zarejestrowany w księgach rachunkowych jako zdarzenie gospodarcze obrazujące zmiany sytuacji finansowo-rzeczowej jednostki gospodarczej. Dokument PZ musi być sporządzony w dwóch jednakowych kopiach, z którego jeden pozostaje na magazynie, a drugi przekazywany jest do księgowości. Drugim, równie ważnym dokumentem jest wydanie na zewnątrz (WZ), potwierdzającym wydanie towaru z magazynu kontrahentowi.

Innym dokumentem przychodu, jest PW, czyli przyjęcie towaru wewnętrzne. Wystawiany w trzech egzemplarzach, stosowany jest przy odbiorze materiału z jednostki wchodzącej w skład przedsiębiorstwa. Podobną funkcję pełni dokument przesunięcia międzymagazynowego MM, który potwierdza przemieszczenie materiałów między magazynami wewnątrz jednego przedsiębiorstwa.

4. Podsumowanie

W ostatnich latach notowany jest coraz większy udział w rynku branży TSL. Wiąże się to nierozerwalnie z rosnącym zapotrzebowaniem na powierzchnie magazynowe, które w roku 2013 wynosiło już ponad 1 800 000 m². Jednocześnie maleje liczba pustostanów, a więc maleje podaż na powierzchnie magazynowe. Bardzo dobrym rozwiązaniem w tym wypadku wydają się magazyny wysokiego składowania, które przy zajmowaniu stosunkowo niewielkiej działki oferują bardzo dużą powierzchnię magazynową. Ich niewątpliwą wadą jest wysoki koszt- jak przedstawiono w poprzednich rozdziałach, wymagają one specjalistycznego wyposażenia, takiego jak np. układnice czy przenośniki. Ponadto, same regały ze względu na znaczne obciążenia muszą spełniać odpowiednie normy. Jednak musimy również zdawać sobie sprawę z pozytywnych aspektów stosowania magazynów wysokiego składowania. Wiążą się one z wyższą efektywnością realizacji procesu dostaw odbywającej się bez udziału pracowników. Dzięki temu wzrasta efektywność procesów w logistyce oraz poprawia się zarządzanie. Ponadto, należy wspomnieć iż stosowanie magazynów wysokiego składowania ma swoje uzasadnienie ekonomiczne- znacząco zmniejsza koszty działalności (a więc duże nakłady początkowe dość szybko się zwracają i generowane są przychody) przy jednoczesnym wzroście operatywności przedsiębiorstwa.

W przyszłych latach, należy się spodziewać zwiększenia szybkości przewozów oraz rosnącej liczby przewożonych towarów. Jest to nieuniknione, biorąc pod uwagę tendencje do maksymalizacji zysków kosztem obniżenia jakości towarów. Jednocześnie, jeśli weźmiemy pod uwagę malejącą liczbę pustostanów i malejące tereny do zagospodarowania, jedynym sensownym rozwiązaniem będą magazyny wysokiego składowania, mimo znacznych kosztów ich budowy.

Literatura

[1] Gołembska E.: Kompendium wiedzy o logistyce, PWN, Warszawa 2007

[2] PN-78/M-78330 – Urządzenia gospodarki magazynowej. Urządzenia do składowania. Nazwy, określenia, podział i symbole.

[3] Wojciechowski A.: Infrastruktura w przechowywaniu towarów (cz. 2), Logistyka 01/2007

[4] Wojciechowski A.:Infrastruktura w przechowywaniu towarów (cz. 3), Logistyka 02/2007