DZIAŁ SIÓDMY

ŚRODKI PRZYMUSU W PROCESIE KARNYM

R1

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ŚRODKÓW PRZYMUSU KARNOPROCESOWEGO

Środki przymusu są albo reakcją na jakieś zachowanie niezgodne z oznaczonym obowiązkiem, albo zmierzają do urzeczywistnienia pewnego stanu faktycznego, niezależnie od woli lub zachowania się określonej osoby.

Środki przymusu wpływają na swobodę określonej osoby w ten sposób, że krępują ją lub wyłączają możliwość postępowania zgodnie z nią

• Zapewnia to prawidłowy przebieg procesu

• Ograniczenie dla osób wobec których są stosowane

Stosowanie środków przymusu procesowego często polega na nakładaniu kar lub użyciu niezbędnej siły. Są one objawem stosowania przymusu państwowego wobec oskarżonego, którego wina nie została jeszcze ustalona, lub wobec innych osób.

• ≠ kara kryminalna (środki są stosowane wobec oskarżonego, który jeszcze nie jest ukarany / wobec innych osób, nawet gdy jest on zastosowany z winy konkretnej osoby

Środki przymusu jako czynności wieloaspektowe:

• skutki w prawie konstytucyjnym (prawa obywatelskie)

• skutki w prawie cywilnym (odszkodowanie)

Stosowanie środków przymusu może oznaczać wkraczanie w sferę praw obywatelskich w zakresie:

1. Wolności osobistej

   • Przymusowe doprowadzenie

   • Zatrzymanie

   • Tymczasowe aresztowanie

   • Umieszczenie w zakładzie leczniczym

2. Nietykalności osobistej

   • Pobieranie krwi

   • Przeszukanie osób

3. Nienaruszalności mienia

   • Zajęcie przedmiotów jako dowodów w sprawie

   • Zabezpieczenie majątkowe

4. Nienaruszalności mieszkania

   • Przeszukanie pomieszczeń

5. Tajemnicy korespondencji

   • Zajęcie korespondencji

   • Podsłuch telefoniczny

W sferze stanowienia przepisów o środkach przymusu, ustawodawcę musi cechować umiar i rozwaga. Z istoty i celów zarówno praw obywatelskich, jak i ograniczających je środków przymusu karnoprocesowego, można wyprowadzić pewne reguły, co do stanowienia i stosowania środków przymusu w procesie karnym.

Do reguł należą:

1. Wyłączność ustawowej podstawy w zakresie stanowienia i stanowienia środków przymusu

• Wkraczanie w prawa obywatelskie za pomocą środków przymusu jest możliwe tylko w przypadkach, w których ustawa to przewiduje. Ustanowienie w konstytucji RP prawa obywatelskie stanowią reguły, które mogą być ograniczone tylko z mocy przepisu ustawowego. Z reguły wyłączności ustawowej regulacji ograniczeń praw obywatelskich w procesie karnym, wynikają trzy zasadnicze konsekwencje:

  • Przy normowaniu tej sfery nie może posługiwać się określeniami mało ostrymi. Podstawy stosowania tych środków muszą być w ustawie precyzyjnie sformułowane. W tym zakresie musi występować precyzja, jasno rozgraniczająca prawa i obowiązki organu procesowego oraz prawa i obowiązki obywatela, które mogą być dotknięte stosowaniem środków przymusu karnoprocesowego.

    • Ze względu na to, że środki przymusu wkraczają w prawa obywatelskie, analogia jest niedopuszczalna w zakresie podstaw ich stosowania. Analogia bowiem oznaczałaby możliwość stosowania przymusu w sytuacjach wyraźnie w ustawie nie przewidzianych.

    • Nie mają znaczenia ani przepisy niższego rzędu ani zwyczaj

1. Reguła umiaru w stosunku do stosowanych środków przymusu (proporcjonalności)

• Wyprowadzana z istoty ograniczeń praw obywatelskich (tylko w niezbędnym zakresie). Zastosowanie środka przymusu pozostaje w zgodności z tą regułą, gdy:

  • Zastosowano właściwy środek przymusu (cel mógł zostać osiągnięty)

  • Zastosowano spośród właściwych środków karnoprocesowych ten, który w ogólności i w konkretnej sytuacji, w mniejszym stopniu wkracza w sferę praw obywatelskich.

  • Zastosowany środek karnoprocesowego przymusu nie spowodował szkód, które byłyby oczywiście nieproporcjonalne w stosunku do zamierzonego skutku

    • 227 KPK – zachowanie umiaru przy przeszukaniu

    • 257 KPK – niestosowanie tymczasowego aresztowania, gdy można zastosować inny środek przymusu

1. Wyłączność decyzji sądowej w przedmiocie stosowania środków przymusu karnoprocesowego..

   • Polskie regulacje nie do końca odpowiadają tym międzynarodowym

   • Tylko wyjątkowo będzie należało to do innych organów ścigania (sytuacje niecierpiące zwłoki), jednak należy o tym powiadomić sędziego

Dwufazowość stosowania środków przymusu. W zakresie stosowania środków przymusu mamy najczęściej do czynienia z dwufazowością. Należy odróżnić fazę decyzyjną od fazy wykonawczej. Z reguły mamy do czynienia najpierw z decyzją o zastosowaniu środka przymusu procesowego, a następnie następuje wykonanie tej decyzji. Nie można wykluczyć istnienia sytuacji odwrotnej, szczególnie w przypadkach niecierpiących zwłoki. W sytuacjach niecierpiących zwłoki możliwe jest najpierw przystąpienie do czynności wykonawczych, a następnie wydaje się właściwe postanowienie. (podsłuch / przeszukanie). Niekiedy to wyróżnienie dwuetapowe ulega zatarciu, jak to ma miejscu w przypadku zatrzymania. Znaczenie rozwarstwienia:

• Dla organu stosującego środek przymusu – najczęściej jeden organ odpowiedzialny jest za wydanie decyzji o zastosowaniu danego środka, a inny za wykonanie go

• Dla wniesienia zażalenia na środek odwoławczy - zaskarżalne jest i samo postanowienie o zastosowaniu środka przymusu (posłuch w przestępstwie, gdzie jest to niedopuszczalne), czynność wykonawcza (przesłuchanie w porze nocnej), albo obie opcje jednocześnie.

Nagłość orzeczenia środka przymusu. Ich orzeczenie zastępuje często w sposób zaskakujący. Tylko w niektórych przypadkach, przed zastosowaniem środka przymusu, wysłuchuje się osobę, wobec której ma być on zastosowany. Najczęściej zainteresowana osoba nie jest wcześniej o nich powiadomiona.

R2

RODZAJE I SYSTEMATYKA ŚRODKÓW PRZYMUSU W PROCESIE KARNYM

Wydaje się że najwłaściwszym podziałem środków przymusu jest ten, który bierze pod uwagę istotę i funkcję poszczególnych środków.

Grupy środków:

1. Zatrzymanie

2. Środki zapobiegawcze, do których należą:

• Tymczasowe aresztowanie

• Poręczenia:

• Majątkowe

• Społeczne

• Osoby godnej zaufania

• Dozór policji

• Nakazanie oskarżonemu opuszczenia lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym

• Zakaz opuszczania kraju

• Środek zapobiegawczy z art. 276 KPK:

  • Zawieszenie w czynnościach służbowych / wykonywaniu zawodu

  • Powstrzymanie się od określonej działalności

  • Powstrzymanie się od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów

1. Kary porządkowe obejmujące:

• Kary porządkowe sensu stricte, a więc:

• Kary nakładane z powodu niestawiennictwa osoby wezwanej

• Kary stosowane w razie naruszenia powagi sądu

• Sankcje wymuszające, mające na celu skłonienie określonej osoby do wykonania ciążącego na niej obowiązku

1. Przymusowe wykonanie czynności procesowych, obejmujące najszerszy krąg środków przymusu procesowego, a mianowicie:

• Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie

• Przymusowe przeszukanie i wydobycie dowodów, obejmujące:

• Oględziny ciała

• Przeszukanie osób, rzeczy i pomieszczeń

• Zatrzymanie korespondencji i przesyłek

• Kontrola i utrwalanie rozmów

• Przymusowe przeprowadzenie badań lekarskich lub psychologicznych, obejmujące:

• Przeprowadzenie badań oskarżonego

• Umieszczenie go w zakładzie leczniczym w celu zbadania jego poczytalności

• Pobranie płynów, badanie świadka

• Badanie pokrzywdzonego

• Przymusowe wykonanie czynności w celach ewidencyjnych

• Fotografowanie

• Pobieranie odcisków palców, płynów organicznych oraz włosów

• Przymusowe zapewnienie porządku na Sali rozpraw obejmuje:

• Wydalenie oskarżonego z sali rozpraw

• Wydalenie z Sali rozpraw poszczególnych osób spośród publiczności

• Zabezpieczenia majątkowe

Do środków porządkowych sensu stricte nie można zaliczyć:

• Środków służących do poszukiwania oskarżonego /brak wpływu na wolę oskarżonego/

• Listu gończego /brak wpływu na wolę oskarżonego/

• Listu żelaznego /uprawnienie dla oskarżonego/

Inne kryteria podziału:

• Dobro prawne, jakie zostało dotknięte środkiem przymusu (np. wolność osobista / nienaruszalność mieszkania)

R3

ZATRZYMANIE

Jest środkiem przymusu, polegającym na chwilowym pozbawienie wolności określonej osoby.

Konstytucja. Według art. 41 ust 3 Konstytucji RP, każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania, przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania od dyspozycji sądu, nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami. (to samo w 248 KPK)

• Nie odpowiada to standardom europejskim – zatrzymanego niezwłocznie doprowadza się do sądu

Zatrzymanie pozaprocesowe. Uprawnienia do zatrzymania pozaprocesowego zamieszczone zostały w art. 15 ust 1 pkt. 3 u policji. Odpowiednie uprawnienia przyznano innym organom:

• ABW

• Straż Graniczna

Policja ma prawo zatrzymania osób stwarzających w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia i zdrowia ludzkiego, a także dla mienia. Organ ten ma również prawo zatrzymania osób pozbawionych wolności, które na podstawie zezwolenia właściwego organu opuściły areszt śledczy albo zakład karny i w wyznaczonym terminie do niego nie powróciły./ to zatrzymanie reguluje rozporządzenie RM – kwestia kontrowersyjna bo dotyczy to ograniczenia praw obywatelskich/

Zatrzymanie procesowe. W procesie karnym, zatrzymanie odbywa się według przepisów rozdziału 27 KPK. W rozdziale tym przewidziano trzy formy zatrzymania procesowego:

1. Ujęcie na gorącym uczynku

   • Ma miejsce tylko wówczas, gdy osobę schwytano na gorącym uczynku przestępstwa lub w pościgu podjętym bezpośrednio po popełnieniu przestępstwa. Ujęcia może dokonać każdy. Należy oddać go w ręce Policji bez przetrzymywania. Warunkiem ujęcia jest obawa ukrycia się tej osoby lub niemożność ustalenia jej tożsamości.

     • Możliwe w ramach postępowania przyspieszonego – dokonuje tego Policja, polega to na rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym lub bezpośrednio po nim, zatrzymania i doprowadzenia do sądu w ciągu 48 godzin.

2. Właściwe zatrzymanie

   • Dokonuje policja. Zatrzymać można osobę podejrzaną, co do której istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła przestępstwo. Zatrzymanie na podstawie art. 224 KPK może mieć miejsce wtedy, gdy zachodzi obawa ucieczki lub ukrycia się, albo ztarcia śladów przestępstwa, bądź też nie można ustalić jej tożsamości.

   • Zatrzymanego należy natychmiast poinformować o przyczynach zatrzymania i o przysługujących mu prawach oraz wysłuchać go.

   • Zatrzymanie podlega udokumentowaniu przez sporządzanie protokołu. Zawiera on dane osoby zatrzymującej i zatrzymanej, dzień, godzinę, miejsce i przyczynę zatrzymania z podaniem, o jakie przestępstwo się do podejrzewa. Należy również zamieścić w nim złożone przez zatrzymanego oświadczenia oraz zaznaczyć, że udzielono mu informacji o przysługujących prawach. Odpis protokołu doręcza się zatrzymanemu

3. Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie

   • Zarządza je sąd lub prokurator, a doprowadza policja.

   • Zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z adwokatem, a także bezpośrednią z nim rozmowę; zatrzymujący może zastrzec, że będzie przy niej obecny. Adwokata nie można powołać jako świadka.

   • O zatrzymaniu należy powiadomić osobę najbliższą / pracodawcę, szkołę, uczelnię, dowódcę wojskowego

   • Po zatrzymaniu należy niezwłocznie przystąpić do zebrania niezbędnych danych, a także o zatrzymaniu zawiadomić prokuratora.

   • Gdy ustanie przyczyna zatrzymania lub upłyną terminy zatrzymania, a także na polecenie sądu lub prokuratora zatrzymanego należy zwolnić. W razie istnienia podstawy do tymczasowego aresztowania z art. 258 par 1-3 KPK zatrzymujący powinien wystąpić do prokuratora w sprawie skierowania do sądu wniosku o tymczasowe aresztowanie.

Osoba zatrzymana pod zarzutem dokonania przestępstwa /MPPiO/:

1. Powinna być jak najszybciej postawiona przez sędzią

2. Ma prawo odwołania się do sądu, w celu zarządzenia zwolnienia, jeżeli zatrzymanie jest nielegalne

3. Ma prawo do odszkodowania, jeżeli padł ofiarą nielegalnego zatrzymania

Art. 41 Konstytucji RP – każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. Zatrzymanemu przysługuje zażalenie do sądu na zatrzymanie. W zażalenie zatrzymany może domagać się zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania. Zażalenie przekazuje się sądowi rejonowemu miejsca zatrzymania lub prowadzenia postępowania, który również niezwłocznie je rozpoznaje. W wypadku stwierdzenie bezzasadności, nielegalności lub nieprawidłowości zatrzymania sąd zawiadamia o tym prokuratora i organ przełożony nad tym który dokonał zatrzymania. Możliwe do stwierdzenia także post factum.

Nadzór nad zatrzymaniem. Sąd / prokurator sprawują nadzór nad prawidłowością zatrzymania

Zaliczenie na poczet kary. Zatrzymanie podlega zaliczeniu na poczet orzeczonej kary, także w sytuacji, gdy zatrzymanie nie przerodziło się następnie w tymczasowe aresztowanie. W razie oczywiście niesłusznego zatrzymania przysługuje odszkodowanie od Skarbu Państwa za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę.

R4

ŚRODKI ZAPOBIEGAWCZE

Mają na celu zapewnienie prawidłowego przebiegu procesu karnego przez zapobieżenie uchylenie się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości oraz przed jego działalnością, zmierzającą do wprowadzenia bezprawnych zmian w dowodach.

Mogą mieć cele pozaprocesowe:

• Zapobieżenie popełnienia przez oskarżonego nowego przestępstwa

• Chronienie przed wykonywaniem określonej działalności / prowadzeniem określonych pojazdów

Mogą mieć cele procesowe:

• ŚRODKI IZOLACYJNE

  • mogą polegać na pozbawieniu wolności (areszt tymczasowy)

• ŚRODKI NIEIZOLACYJNE

  • na poręczeniu

  • ograniczeniu wolności. (dozór Policji / zakaz wydalania się z kraju)

Środki te mogą przybrać postać:

1. Tymczasowego aresztowania

2. Poręczenia

• Majątkowe

• Społeczne

• Osoby godnej zaufania

1. Dozoru policji

2. Nakazanie oskarżonemu opuszczenie lokalu mieszkalnego zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym

3. Zawieszenia w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu albo nakazu powstrzymania się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów.

4. Zakaz opuszczania kraju

Istota tymczasowego aresztowania. Tymczasowe aresztowanie jest samodzielne. Pozostałe mają charakter subsydiarny:

• Stosowanie pozostałych środków zapobiegawczych jest możliwe tylko wtedy, gdy istnieje podstawa stosowania tymczasowego aresztowania.

• Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy.

• Jeżeli pozostały środek zapobiegawczy okaże się niewystarczający, stosuje się tymczasowe aresztowanie.

Wobec nieletniego stosuje się nadzór organizacji młodzieżowej / innej organizacji / zakładu pracy / nadzór kuratora / nadzór osoby godnej zaufania. Jeśli jest to niewystarczające, umieszcza się go w placówce oświatowo-wychowawczej. Najdolegliwsze jest schronisko dla nieletnich.

Stosowanie. Środki zapobiegawcze mogą być stosowane wyłącznie wobec osoby, przeciwko której toczy się proces karny.

Warunki stosowania. Obowiązujące przepisy przewidują szereg warunków, które muszą być spełnione, aby stosowanie środków zapobiegawczych było prawnie dopuszczalne. Te warunki można podzielić na materialne i na formalne.

• Do warunków materialnych zalicza się:

  • Istnienie odpowiedniej podstawy dowodowej

    • Środki zapobiegawcze mogą być stosowane wtedy, gdy zebrane w sprawie dowody przeciw oskarżonemu wskazują na duże prawdopodobieństwo, że popełnił on przestępstwo. Ustawa wymaga tutaj udowodnienia zbliżonego do pewności, wynikającej z dotychczasowych dowodów, że oskarżony jest sprawcą przestępstwa, co jest zrozumiałe.

    • Uzasadnienie postanowienia, polegające na odwołaniu się do słów ustawy jest niewystarczające, konieczne jest wskazanie dowodów, jakie w sprawie zostały zebrane, w świetle których zarzut popełnienia przez oskarżonego przestępstwa, został istotnie w stopniu dostatecznym uprawdopodobniony.

  • Istnienie podstawy środka zapobiegawczego

    • Istnienie podstawy, a więc pewnego przewidzianego w ustawie stanu, pozwalającego na stosowanie środka zapobiegawczego (podstawy dla tymczasowego aresztowania to też podstawy dla innych środków zapobiegawczych)

• Do warunków formalnych, zalicza się:

  • Legitymację organu procesowego

  • Przesłuchanie przed zastosowaniem środka zapobiegawczego przez ten organ, który środek stosuje, chyba że jest to niemożliwe

  • Wydanie decyzji w formie postanowienia

  • W post. przygotowawczym stosuje się te środki tylko wobec osoby, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów

TYMCZASOWE ARESZTOWANIE

Tymczasowe aresztowanie w KPK. Według art. 250 KPK - aresztowanie tymczasowe stosuje sąd. Pozostałe środki zapobiegawcze stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym, także prokurator.

Stosowanie. Tymczasowe aresztowanie stosuje na okres do trzech miesięcy w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora, zawsze sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się to postępowanie, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki także inny SR(prokurator zarządza wtedy doprowadzenie podejrzanego do sądu). Po wniesieniu aktu oskarżenia tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy. NIE STOSUJE TEGO POLICJA!

Zmiana. Zastosowany przez sąd środek zapobiegawczy może być w postępowaniu przygotowawczym uchylony lub zmieniony na łagodniejszy również przez prokuratora.

Wymogi. Przed zastosowaniem środka zapobiegawczego, uprawniony organ stosujący ten środek, przesłuchuje oskarżonego, chyba że oskarżony się ukrywa lub jest nieobecny w kraju. Należy dopuścić obrońcę, bo niestawiennictwo obrońcy mogłoby spowodować niemożność tymczasowego aresztowania. Ale jego zawiadomienie o terminie nie jest obowiązkowe. O terminie zawiadamia się prokuratora.

Przedłużenie tymczasowego aresztowania. Prokurator i obrońca mają prawo wziąć udział w posiedzeniu sądu dotyczącego przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania oraz rozpoznania zażalenia na zastosowanie lub przedłużenie tego środka zapobiegawczego. Niestawiennictwo obrońcy lub prokuratora należycie zawiadomionych, nie tamuje rozpoznania sprawy. Oskarżony i obrońca powinni mieć dostęp do dowodów, na których prokurator opiera wniosek o przedłużenie / zastosowanie aresztowania

Tok instancji. W orzeczeniu kończącym postępowanie w przedmiocie tymczasowego aresztowania orzeka sąd, który wydał orzeczenie, przy przekazaniu do drugiej instancji – sąd odwoławczy.

Środki zapobiegawcze – postanowienie. Środki zapobiegawcze stosuje się na mocy postanowienia. Postanowienie takie powinno wskazywać osobę oskarżonego, zarzucany mu czyn oraz podstawę prawną zastosowania środka zapobiegawczego. W postanowieniu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania należy ponadto wymienić czas aresztowania oraz termin, do którego ma ono trwać. Duże znaczenie ma uzasadnienie takiego postanowienia. Powinno zawierać przedstawienie dowodów świadczących o popełnieniu przez oskarżonego przestępstwa oraz przytoczenia okoliczności wskazanych na istnienie podstawy i konieczność zastosowania środka zapobiegawczego.

Stosowanie środków zapobiegawczych jest poddane kontroli:

1. Zażaleniowej

   • Na postanowienie w przedmiocie środka zapobiegawczego przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych, z tym, że na postanowienie prokuratora, w tym przedmiocie, zażalenie przysługuje do SR. Oznacza to że zażalenie można wnieść zarówno na postanowienie co do zastosowania, zmiany, jak i uchylenia środka zapobiegawczego

2. W trybie złożenia wniosku

   • Ponadto oskarżony może w każdym czasie składać wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego. W tym przedmiocie rozstrzyga najpóźniej w ciągu 3 dni prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia sąd, przed którym sprawa się toczy. Na postanowienie w przedmiocie wniosku służy zażalenie, gdy wniosek został złożony po upływie co najmniej 3 miesięcy od dnia wydania postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania dotyczącego tego samego oskarżonego

   • Problem:

     • Należy zamienić termin „w każdym czasie” na „niezależnie od terminu wniesienia zażalenia”

     • Należałoby zahamować lawinę wniosków np. „kolejny wniosek o uchylenie / zmianę środka może być pozostawiony bez rozpoznania, jeśli został zgłoszony przed upływem 30 dni od wydania poprzedniego postanowienia nieuwzględniającego wniosku”

3. Z urzędu

   • Organ stosujący środek zapobiegawczy powinien badać w każdym czasie czy zachodzi potrzeba kontynuowania stosowania środka zapobiegawczego. Środek powinien być niezwłocznie uchylony lub zmieniony, jeżeli ustaną przyczyny jego stosowania lub pojawią się okoliczności wymagające uchylenia, lub zmiany tego środka.

   • Nadzór nad prawidłowością wykonania środka sprawuje sąd, a w czasie postępowania przygotowawczego także prokurator.

   • Zawieszenie postępowania nie stoi na przeszkodzie orzekaniu co do środków zapobiegawczych.

   • Środki mogą być stosowane aż do rozpoczęcia wykonania kary. Dotyczy to także aresztu tymczasowego w razie orzeczenia kary pozbawienia wolności.

TYMCZASOWE ARESZTOWANIE

Polega na faktycznym pozbawieniu wolności oskarżonego na mocy postanowienia sądu, mającym miejsce w procesie karnym w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania.

Funkcja. Spełnia on przede wszystkim funkcję zapobiegawczą, która polega na zapobieganiu uchyleniu się oskarżonego od wymiaru sprawiedliwości oraz na uniemożliwieniu mu nielegalnego utrudniania przebiegu procesu. To także funkcja ogólno prewencyjna. Zastosowanie go, przez sam fakt pozbawienia wolności, może oddziaływać odstraszająco na środowisko przestępcze. Również funkcja szczególno prewencyjna. Ponadto stosowanie tymczasowego aresztowania zapobiega popełnieniu przez oskarżonego nowych przestępstw. Stanowi formę ułatwiającą wykonanie kary. (środek stosowany po wydaniu wyroku I instancji / przy każe pozbawienia wolności powyżej 3 lat za przestępstwo umyślne).

Od tymczasowego aresztowania należy odstąpić zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

1. Spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo

   • Charakter schorzenia / uszkodzenie ciała są tego rodzaju, że sposób leczenia jest znacznie utrudniony

2. Pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny

Uprawnienie organu. Organ procesowy jest uprawniony, a nie zobowiązany do stosowania tymczasowego aresztowania. Uprawnienie do stosowania tymczasowego aresztowania zachodzi wówczas, gdy oprócz jednego warunku materialnego (zebrane dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że popełnił przestępstwo) będzie istniał drugi warunek materialny, a mianowicie, jedna z podstaw tymczasowego aresztowania.

Stanu umożliwiające stosowanie tymczasowego aresztowania:

1. Zachodzi uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia, gdy nie można ustalić jego tożsamości lub nie ma on kraju stałego miejsca pobytu /”uzasadniona obawa”/

   • Muszą istnieć fakty motywujące obawę (przytacza się je w postanowieniu)

   • Pozostaje w związku z biegiem procesu, a jego niezastosowanie może hamować / uniemożliwić proces

2. Obawa że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień, będzie utrudniał postępowanie / „uzasadniona obawa”/

   • Muszą istnieć fakty motywujące obawę (przytacza się je w postanowieniu)

   • Pozostaje w związku z biegiem procesu, a jego niezastosowanie może hamować / uniemożliwić proces

3. Zarzuca się mu popełnieni zbrodni lub występku o górnej granicy co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał do na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata

   • Opiera się na KK

   • Uzasadnia to surowość kary

4. Uzasadniona obawa że popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu, zwłaszcza gdy groził popełnieniem takiego przestępstwa.

   • Opiera się na KK

5. Chuligański charakter czynu stanowi samoistną podstawę stosowania środka zapobiegawczego w postępowaniu przyspieszonym. (??? Nie ma tego w książce, ale może jest przy okazji post. przyspieszonego?)

6. Pojawiają się postulaty o poszerzenie tego o „znaczny stopień niebezpieczeństwa czynu”, czyli znacznej wagi czynu. Ale zbyt pochopne stosowanie środka sprawia, że coraz więcej roszczeń z tytułu niesłusznego stosowania tego środka pojawia się wobec SP

7. Tymczasowe aresztowanie żołnierza – kiedy zachodzi podejrzenie popełnienie przestępstwa:

   • Samowolne oddalenie

   • Dezercja

   • Odmowa pełnienia służby

   • Niewykonanie rozkazu

   • Czynna napaść

   • Znęcanie się

   • Dysponowanie uzbrojeniem

Ograniczenia w stosowaniu tymczasowego aresztowania:

1. Terminy tymczasowego aresztowania

• Wprowadzone przez nadużycia organów ścigania.

• Terminy występuję zarówno w pierwszym stadium postępowania, jak i w postępowaniu jurysdykcyjnym. W postępowaniu przygotowawczym SR miejsca prowadzenia postępowania przygotowawczego, a w przypadkach niecierpiących zwłoki inny SR stosuje tymczasowe aresztowanie na termin nie dłuższy niż 3 miesiące. SR w postanowieniu powinien wyraźnie oznaczyć czas stosowania tymczasowego aresztowania przez ten sam sąd, byleby mieściło się ono w podstawowym 3 – miesięcznym terminie.

• Jeżeli ze względu na szczególne okoliczności nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego w podstawowym 3 miesięcznym terminie, aresztowanie może być w myśl art. 263 par 2 KPK przedłużone przez sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy na wniosek prokuratora gdy zachodzi tego potrzeba, na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Do przedłużenia aresztu na wniosek prokuratora nie wystarcza samo stwierdzenie, iż zachodzi potrzeba zbierania kolejnych dowodów, lecz konieczne jest wskazanie „szczególnych okoliczności” ze względu na które nie można było postępowania ukończyć w ramach podstawowego okresu tymczasowego aresztowania.

• Łączny okres stosowania tymczasowego aresztowania do chwili wydania pierwszego wyroku przez sąd pierwszej instancji nie może przekroczyć 2 lat.

• Przy zbiegu tymczasowego aresztowania z wykorzystaną karą pozbawienia wolności orzeczoną w innej sprawie , zalicza się okres tymczasowego aresztowania kary pozbawienia wolności

• Przedłużenia może dokonać SA, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, na wniosek sądu przed którym sprawa się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek właściwego prokuratora bezpośrednio przełożonego wobec prokuratora prowadzącego lub nadzorującego śledztwo, jeżeli taka konieczność zachodzi w związku:

  • Z zawieszeniem postępowania karnego

  • Czynnościami zmierzającymi do ustalenia lub potwierdzenia tożsamości oskarżonego

  • Przedłużającą się obserwacją psychiatryczną

  • Przedłużającym się opracowaniem opinii biegłego

  • Wykonywaniem czynności dowodowych w sprawie o szczególnej zawiłości

  • Wykonywaniem czynności poza granicami kraju

  • Celowym przewlekaniem postępowania przez oskarżonego.

• SA może przedłużyć środek więcej niż dwa razy

• Okresy tymczasowego aresztowania liczy się od dnia zatrzymania.

• Z wnioskiem o przedłużenie okresu powinno się wystąpić z jednoczesnym przesłaniem akt sprawy, nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka. Także w sprawie, gdzie wobec podejrzanego stosowane jest tymczasowe aresztowanie, z wnioskiem powinno się wystąpić z jednoczesnym przesłaniem akt sprawy, nie później niż 14 dni przed opływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka

• Przy postępowaniu toczącym się przed sądem przedłużenie może następować na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy

• O zastosowaniu i przedłużeniu tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym decyduje uprawniony sąd w składzie jednoosobowym. Natomiast do składu sądu rozpoznającego zażalenia na te postanowienia ma zastosowanie art. 30 par 2 KPK według którego sąd odwoławczy na posiedzeniu orzeka w składzie trzech sędziów, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej. Na postanowienie SA w zakresie przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania zażalenie przysługuje do tego samego sądu w składzie 3 sędziów.

  • Postulat autora skrócenie okresu tymczasowego aresztowania do 9 miesięcy /nieukończenie post. przygotowawczego w termie/, do 1,5 roku /łączny czas aresztu/. Zażalenie na przekroczenie 2 lat powinien rozpatrywać SN. Wyjątkowo z powodu niepoczytalności można utrzymać tymczasowe aresztowanie do końca postępowania

1. Zagrożenie czynu łagodną karą

   • Zakaz stosowania tymczasowego aresztowania, jeżeli przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności nie przekraczającą roku.

2. Spodziewany łagodny wymiar kary

   • Zakaz stosowania tymczasowego aresztowania, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać że:

     • Sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą

     • Okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidziany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia

   • Nie stosuje się ,gdy oskarżony ukrywa się / uporczywie nie stawia się na wezwania / utrudnia lub nie sposób ustalić jego tożsamość

Względy humanitarne decydują o tym że:

1. O zastosowaniu aresztowania organ stosujący ten środek jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić:

• Osobę najbliższą, osobę w zamian lub obok najbliższej

• Zakład pracy, szkołę lub uczelnię, żołnierz – dowódca

1. Organ stosujący areszt tymczasowy ma obowiązek:

• Zawiadamia sąd opiekuńczy, jeżeli trzeba się zaopiekować dziećmi aresztowanego

• Zawiadamia wydział opieki społecznej, gdy zachodzi potrzeba opieki nad osobą niedołężną lub chorą, którą aresztowany się opiekował

• Przedsięwzięcia czynności do ochrony mienia i mieszkania aresztowanego

O podjętych wystąpieniach oraz o wydanych zarządzeniach aresztowany powinien być zawiadomiony.

Areszt tymczasowy jest wykonywany w aresztach śledczych

Aresztowany podlega niezwłocznemu zwolnieniu gdy:

1. Uniewinniono oskarżonego

2. Umorzono postępowanie

3. Warunkowe zawieszenie wykonania kary

4. Wymierzenie kary pozbawienia wolności, odpowiadającej co najwyżej okresowi tymczasowego aresztowania

5. Skazania na karę łagodniejszą niż pozbawienie wolności

6. Odstąpienia od wymierzenia kary

Inna kara. Gdy tymczasowo aresztowanego skazana na inną karę, sąd wydaje postanowienie co do dalszego stosowania tymczasowego aresztowania, po wysłuchaniu obecnych stron

Niepoczytalność. Jeżeli umorzenie następuje z powodu niepoczytalności oskarżonego, można utrzymać tymczasowe aresztowanie do czasu rozpoczęcia wykonywania środka zabezpieczającego

Ograniczenia procesowe. Areszt jest równoznaczny ze zmniejszeniem możliwości obrony. Wiążą się z nim ograniczenia procesowe (porozumiewanie się z obrońcą/ sprowadzanie oskarżonego do czynności niepowtarzalnych)

Zaliczanie na poczet kary. Areszt tymczasowy, wywołujący niezamierzoną dolegliwość w postaci rzeczywistego pozbawienia wolności, powinien być zaliczony na poczet orzeczonej kary. Na poczet orzeczonej kary lub środka karnego zalicza się okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie zaokrąglając czas jego stosowania do pełnego dnia. Jeden dzień rzeczywistego pozbawienia wolności równa się jednemu dniowi kary pozbawienia wolności, dwóm dniom kary ograniczenia wolności lub dwóm dziennym stawkom grzywny.

Na poczet orzeczonej kary zaliczeniu podlega również areszt tymczasowy, odbyty przez oskarżonego w innej sprawie:

1. W której postępowanie toczyło się równocześnie, chociażby we fragmencie

2. Gdy zapadł w niej prawomocny wyrok uniewinniający, postępowanie umorzono lub odstąpiono od wymierzenia kary

PORĘCZENIE

Ma ono zapewnić zarówno stawiennictwo oskarżonego na każde wezwanie, jak i powstrzymanie go od bezprawnego utrudniania w inny sposób postępowania. Jeżeli poręczenie to okaże się niewystarczające, może być zastosowany areszt tymczasowy.

Rodzaje poręczeń:

1. Majątkowe

• Polega na złożeniu odpowiedniej rękojmi w wartościach majątkowych. Może być złożone w postaci:

  • Pieniędzy

  • Papierów wartościowych

  • Zastawu

  • Hipoteki

• Wysokość, rodzaj i warunki poręczenia majątkowego, a szczególnie termin złożenia przedmiotu poręczenia należy określić w postanowieniu wydanym przez sąd lub prokuratora w postępowaniu przygotowawczym, biorąc pod uwagę:

  • Sytuację majątkową oskarżonego lub składającego poręczenie

  • Wysokość wyrządzonej szkody

  • Charakter popełnionego czynu

• Wartości te składa się w depozycie sądowym. Jest ono swego rodzaju rękojmiom, usankcjonowaną przepadkiem przedmiotu poręczenia, jeżeli oskarżony nie stawi się na wezwanie lub w inny sposób będzie bezprawnie utrudniał przeprowadzenie postępowania.

• Poręczenie składa sam oskarżony / inna osoba

• Osobę składającą poręczenie majątkowe zawiadamia się o każdorazowym wezwaniu oskarżonego do stawiennictwa, aby mógł wpłynąć na jego zachowanie.

• Stanowiące przedmiot poręczenia majątkowego wartości majątkowe lub zobowiązania:

  • Ulegają przepadkowi albo ściągnięciu w razie ucieczki lub ukrywania się oskarżonego

  • Można orzec przepadek lub ściągnięcie tych wartości, w wypadku utrudniania przez oskarżonego w inny sposób postępowania

• O przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięciu sumy poręczenia orzeka sąd, przed którym postępowanie się toczy, a w postępowaniu przygotowawczym na wniosek prokuratora, sąd właściwy do rozpoznania sprawy.

  • Poręczyciel i oskarżony mogą brać udział w postępowaniu / złożyć wyjaśnienia na piśmie. Oskarżonego pozbawionego wolności sprowadza się na posiedzenie

  • Przedmiot przekazuje się / przelewa na rzecz SP

  • Pokrzywdzony ma pierwszeństwo w zaspokajaniu roszczeń wynikających z przestępstwa, jeśli inaczej nie może uzyskać naprawienia szkody

• Skutki ustania poręczenia:

  • Przedmiot się zwraca / sumę się zwalnia

  • Przy prawomocnym wyroku z karą pozbawienia wolności następuje to w dniu rozpoczęcia odbywania kary

• Cofnięcie poręczenia majątkowego staje się skuteczne dopiero z chwilą:

  • Przyjęcia nowego poręczenia majątkowego

  • Zastosowania innego środka zapobiegawczego

  • Odstąpienia od stosowania tego środka

• Przepisy dotyczące ustania lub cofnięcia poręczenia majątkowego i zwrotu przedmiotów nie mają zastosowania, jeżeli już zapadło postanowienie o przepadku przedmiotu poręczenia lub ściągnięcia sumy poręczenia

1. Społeczne

• Nie opiera się na wartościach majątkowych, lecz na zapewnieniu udzielanym przez grupę społeczną, w postaci organizacji społecznej lub zespołu osób. Występuje w dwóch postaciach:

  • Poręczenia jako środka zapobiegawczego, gwarantującego prawidłowy przebieg procesu.

  • Poręczenia o walorach probacyjnych

• Poręczenie jako środek zapobiegawczy jest formą zapewnienia, że oskarżony stawi się na każde wezwanie oraz że nie będzie bezprawnie utrudniał postępowania. Zapewnienie takie może być przyjęte od np.:

  • Pracodawcy, szkoły lub uczelni

  • Organizacji społecznej, której oskarżony jest członkiem

  • Zespołu żołnierskiego

1. Osoby godnej zaufania

• Autorytet takiej osoby, jej oddziaływania na oskarżonego, uznaje się za środek wystarczający, aby skłonić oskarżonego do stawienia i się na wezwanie organu procesowego i do nieutrudniania w inny sposób procesu. Musi być to osoba, która daje taką rękojmię. Z inicjatywą powinna wystąpić ta osoba. Organ procesowy bada, czy osoba ta jest godna zaufania, a więc czy posiada walory, aby sprostać przyjętym na siebie obowiązkom.

DOZÓR POLICJI

Jest środkiem zapobiegawczym, który powoduje ograniczenie swobody oskarżonego, stosownie do postanowienia sądu lub prokuratora. Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obowiązek ten może polegać na:

1. Zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu

2. Zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu

3. Zawiadomieniu organu o zamierzonym wyjeździe oraz terminie powrotu

Ograniczenia te precyzuje się w postanowieniu o stosowaniu dozoru.

Żołnierza oddaje się pod dozór Policji

Warunki. Wystarczy sama obawa, że niewypełnienie obowiązku może spowodować zastosowanie surowszego środka zapobiegawczego (tymczasowe aresztowanie).

NAKAZANIE OSKARŻONEMU OPUSZCZENIA LOKALU MIESZKALNEGO ZAJMOWANEGO WSPÓLNIE Z POKRZYWDZONYM

Stosowany w sprawia o znęcanie się nad osobami najbliższymi (mieszkania nie powinna opuszczać bita żona z dziećmi, a oprawca).

Istnieje obawa, że ten środek może być stosowany w celu pozbycia się współmałżonka z domu, dla wprowadzenia nowego partnera.

ZAKAZ OPUSZCZANIA PRZEZ OSKARŻONEGO KRAJU

Według art. 277 KPK środek ten może być zastosowany w razie uzasadnionej obawy ucieczki. Zakaz ten może być połączony z zatrzymaniem paszportu lub innego dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy, albo z zakazem wydania takiego dokumentu.

Środek ten może zastosować sąd, a w postępowaniu przygotowawczym, także prokurator.

Do czasu wydania postanowienia w tym przedmiocie, organ prowadzący postępowanie może zatrzymać dokument, jednakże na czas nie dłuższy niż 7dni.

Może być zastosowany do obywatela polskiego jak i do cudzoziemca.

ŚRODEK ZAPOBIEGAWCZY Z ART. 276 KPK

Unormowanie to stanowi, że tytułem środka zapobiegawczego można:

1. Oskarżonego zawiesić w czynnościach służbowych lub w wykonywaniu zawodu

2. Oskarżonemu nakazać powstrzymanie się od określonej działalności lub od prowadzenia określonego rodzaju pojazdów.

Nie jest wykluczone łączne stosowanie środków (tych powyższych, jak i innych środków, np. dozoru Policji)

To środek nietypowy, bo jego celem są względy pozaprocesowe

Środek ten stosuje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator.

Niezastosowanie się do zarządzeń organu, stosującego środek zapobiegawczy z art. 276 KPK może spowodować orzeczenie środka zapobiegawczego surowszego, a zwłaszcza tymczasowego aresztowania. Należy dopuścić też łączne stosowanie tego środka z tymczasowym aresztem.

KARY PORZĄDKOWE

Obejmują kary porządkowe sensu stricte i sankcje wymuszające.

• Kary porządkowe sensu stricto w art. 285 KPK – na podstawie tego przepisu można nałożyć karę pieniężną w wysokości do 10 000 zł, na świadka, biegłego, tłumacza lub specjalistę, którzy bez usprawiedliwienia nie stawili się na wezwanie organu prowadzącego postępowanie, albo bez zezwolenia wydalili się z miejsca czynności przed jej zakończeniem.

  • Nałożenie kary to uprawnienie, nie obowiązek

  • Uregulowanie to stosujemy do obrońcy i pełnomocnika, w przypadkach szczególnych ze względu na ich wpływ na przebieg czynności; w postępowaniu przygotowawczym karę pieniężną, na wniosek prokuratora nakłada SR, w którego okręgu prowadzi się postępowanie.

  • Kara pieniężna podlega uchylenia, jeżeli ukarany dostatecznie usprawiedliwi swe niestawiennictwo lub samowolne oddalenie się. Usprawiedliwienie może nastąpić w ciągu tygodnia od daty doręczenia postanowienia wymierzającego karę pieniężną. W sytuacjach określonych wyżej można ponadto zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie świadka.

  • Taki sam charakter ma kara pieniężna nałożona na podstawie art. 19 par 3 /sygnalizacja/KPK którą można nałożyć na kierownika organu, w razie nie nadesłania wyjaśnienia w określonym terminie.

• Sankcje wymuszające – są one również reakcją na zachowanie niezgodne z określonym obowiązkiem, i w tym zakresie są podobne do kar porządkowych w sensie ścisłym. Różnią się od nich tym, że mają na celu skłonienie oznaczonej osoby do spełnienia obowiązku procesowe. To także kara pieniężna (ta sama wysokość)

  • Nakłada się ją w stosunku do osoby, która bezpodstawnie uchyla się od:

    • Złożenia zeznań /+ewentualny areszt na 30 dni/

    • Wykonania czynności biegłego /+ewentualny areszt na 30 dni/

    • Wykonania czynności tłumacza lub specjalisty /+ewentualny areszt na 30 dni/

    • Złożenia przyrzeczenia

    • Wydania przedmiotu /+ewentualny areszt na 30 dni/

    • Dopełnienia obowiązku poręczenia

    • Spełnienia innego ciążącego na niej obowiązku

  • Jeżeli uchylanie się jest uporczywe, co do obowiązków określonych wyżej w punktach 1-3 i 5 można, niezależnie od kary pieniężnej, zastosować aresztowanie na czas nie przekraczający 30 dni. Areszt uchyla się po dokonaniu czynności / ukończeniu postępowania

  • Sankcje wymuszające nie mogą być stosowane do stron procesowych, ich obrońców i pełnomocników, a w zakresie kary za niedopełnienie obowiązku wydania rzeczy, także do osób, które mogą się uchylić od złożenia zeznań.

  • Przy żołnierzu sąd / prokurator zwraca się do dowódcy wojskowego o pociągnięcie go do odpowiedzialności dyscyplinarnej

  • Możliwe obciążenie dodatkowymi kosztami postępowania (także solidarne). Nie dotyczy żołnierza. Przy uchyleniu kary, ustaje obowiązek pokrycia kosztów

Postanowienie. W zakresie kar porządkowych postanowienie wydaje sąd, a w postępowaniu przygotowawczym także prokurator. Aresztowanie, o którym mowa w art. 287 par 2, w postępowaniu przygotowawczym stosuje na wniosek prokuratora SR, w którego okręgu prowadzi się postępowanie. Złożenie zażalenia wstrzymuje wykonanie postanowienia o aresztowaniu. Przysługuje zażalenie. Jego złożenie wstrzymuje wykonanie postanowienia o aresztowaniu. Postanowienie jest natychmiast wykonalne.

Powaga sądu. Karę porządkową sensu stricte przewiduje też prawo o ustroju sądów powszechnych w art. 43. Według tego przepisu, sąd może ukarać winnego karą porządkową grzywny do określonej wysokości, lub karą pozbawienie wolności do 7 dni, w razie ciężkiego naruszenia powagi, spokoju lub porządku czynności sądowych, albo ubliżania sądowi, innej władzy lub osobom biorącym udział w sprawie. Osobie pozbawionej wolności można wymierzyć kary przewidziane w regulaminie więziennym.

Od postanowienia nakładającego grzywnę przysługuje zażalenie.

R6

PRZYMUSOWE WYKONANIE CZYNNOŚCI PROCESOWYCH

Przymusowe wykonanie czynności procesowych polega na urzeczywistnieniu pewnego stanu faktycznego, niezależnie od woli i od zachowania się oznaczonej osoby oraz przy ewentualnym użyciu niezbędnej siły dla udaremnienia oporu lub przeciwakcji tej osoby.

• Przymusowe wykonanie czynności jest z reguły poprzedzone wezwanie do dobrowolnego wykonania. Niepodporządkowanie się wezwaniu powoduje zastosowanie przymusowego wykonania czynności, wyłączając swobodę wyboru.

• Przymusowe wykonanie czynności procesowych powinno trwać tak długo, jak długo jest to konieczne do osiągnięcia określonego celu. Jeżeli cel ten może być osiągnięty w inny sposób, mniej uciążliwy dla określonej osoby, należy zaprzestać przymusowego wykonania czynności procesowych.

Dotyczy sytuacji w których jest ono:

1. Następstwem niepodporządkowania się obowiązkowi procesowemu

2. Następstwem braku reakcji na upomnienie

3. Przymusową reakcją, mającą miejsce wtedy, gdy urzeczywistnienie pewnego stanu faktycznego w procesie jest możliwe za zgodą oskarżonego lub innej osoby, ale osoby te nie chcą znosić dobrowolnie uciążliwości

4. Przymusowe wykonanie czynności procesowych jest najczęściej niezależne od zachowania oznaczonej osoby i ma na celu urzeczywistnienie pewnego stanu faktycznego.

Użycie siły. Przepisy nie przewidują wprost możliwości zastosowania koniecznej siły na wypadek oporu. Powinno być to unormowane, ale odpowiednio – np. tylko wtedy, gdy oznaczona osoba nie umożliwia dobrowolnego wykonania określonej czynności.

Można wydzielić następujące grupy przymusowego wykonania czynności procesowego:

1. Zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie

2. Przymusowe poszukiwanie, wydobycie i odebranie dowodów

3. Przymusowe przeprowadzenie badań

4. Przymusowe wykonanie czynności w celach identyfikacyjnych

5. Przymusowe zapewnienie porządku na sali rozpraw

6. Zabezpieczenia majątkowe

PRZYMUSOWE POSZUKIWANIE, WYDOBYWCIE I ODEBRANIE DOWODÓW PRZESTĘPSTWA

Jeżeli nastąpi dobrowolne wydanie dowodów, znajdujących się w posiadaniu określonej osoby, nie ma potrzeby stosowania przymusowego wykonania. Naruszenie reguły umiaru (np. przeszukanie):

• Dokonanie przeszukania mimo dobrowolnego wydania rzeczy

• Przeszukanie bez uprzedniego żądania wydania rzeczy

Do omawianej tutaj grupy zaliczone:

1. Oględziny ciała

   • Mogą to być oględziny ciała oskarżonego, ciała świadka, oraz pokrzywdzonego. Czynności tej można dokonać w postaci przymusowego wykonania. Obowiązujące przepisy nie precyzują, jak mogą być dokonane oględziny w postaci przymusowego wykonania. Protokół spisany z oględzin powinien wskazywać, czy oględziny były przeprowadzone z zastawaniem przymusu i na czym on polegał. Stosuje się reguły o tożsamej płci dokonującego oględziny.

2. Wydanie rzeczy, przesłuchanie osób, rzeczy i pomieszczeń

• Rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie lub podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym, albo roszczeń o naprawienie szkody, należy wydać na żądanie sądu lub prokuratora, a w przypadkach nie cierpiących zwłoki, także na żądanie Policji lub innego uprawnionego podmiotu. Osobę mającą rzeczy, które podlegają wydaniu, wzywa się do wydania ich dobrowolnie.

• Podstawą żądania wydania rzeczy jest postanowienie sądu lub prokuratora. Jeżeli wydania żąda Policja albo inny uprawniony organ działający we własnym zakresie, osoba, która rzecz wyda, ma prawo niezwłoczne złożyć wniosek o sporządzenie i doręczenie jej postanowienia sądu lub prokuratora o zatwierdzeniu zatrzymania, o czym należy ją pouczyć. Doręczenie postanowienia osobie w ciągu 14 dni od zatrzymania rzeczy.

• Stosuje się gdy wiadomo, że rzeczy znajdują się u podejrzanego

• W celu przymuszenia jej do wydania dowodów można stosować kary porządkowe.

• Protokołu można nie sporządzać, jeżeli rzecz dołącza się do akt sprawy.

• Przeszukanie osób i rzeczy oraz pomieszczeń – w procesie karnym jest czynnością przymusowego wykonania, na którą nie jest wymagana zgoda określonej osoby. Czynności przeszukania dokonuje się w celu wykrycia, zatrzymania lub zatrzymania i przymusowego doprowadzenia osoby podejrzanej, a także znalezienia rzeczy mogących stanowić dowód w sprawie, jeżeli istnieją uzasadnione podstawy do przypuszczenia, że osoba podejrzana lub wymienione rzeczy tam się znajdują.

• Może być także prowadzone w celu przymusowego odebrania dokumentów oraz dokumentu uprawniającego do przekroczenia granicy.

• Można dokonać przeszukania osoby, jej rzeczy i podręcznych przedmiotów , w miarę możliwości przez osobę tej samej płci

• Może to dotyczyć oskarżonego jak i innych osób

• Przeszukanie lub zatrzymanie rzeczy powinno być dokonane zgodnie z celem tej czynności, z zachowaniem umiaru i poszanowaniem godności osób, których ta czynność dotyczy, oraz bez wyrządzenia niepotrzebnych szkód i dolegliwości.

• Przeszukania dokonuje prokurator albo na polecenie sądu lub prokuratora, policja, a w wypadkach wskazanych w ustawie, także inny organ.

• Organ ten przed przystąpieniem do przeszukania powinien okazać osobie u której ma być dokonane przeszukanie, postanowienie sądu lub prokuratora.

• W sytuacjach nie cierpiących zwłoki, jeżeli postanowienie sądu lub prokuratora nie mogło zostać wydane, organ dokonujący przeszukania okazuje nakaz kierownika swojej jednostki lub legitymację służbową, a następnie zwraca się niezwłoczne do sądu lub prokuratora o zatwierdzenie przeszukania. Osobie, u której nastąpiło w tych warunkach przeszukanie, należy, na jej żądanie zgłoszone do protokołu, w terminie 7 dni od przeszukania, doręczyć postanowienie sądu lub prokuratora w przedmiocie zatwierdzenia tej czynności.

• Przeszukania zamieszkałych pomieszczeń można dokonać w porze nocnej tylko w sytuacjach nie cierpiących zwłoki. Od godz. 22 – 6. Czynność rozpoczęta za dnia, może być kontynuowana w porze nocnej. W porze nocnej można przeszukiwać lokale dostępne dla nieograniczonej liczby osób/ magazyny.

• Osobę u której ma nastąpić przeszukanie, należy zawiadomić o celu przeszukania i wezwać do wydania poszukiwanych przedmiotów. Dobrowolne wydanie tych przedmiotów powoduje bezpodstawność przeprowadzenia przeszukania.

• Przy przeszukaniu ma prawo być obecna osoba, u której przeszukanie następuje, oraz osoba przybrana przez prowadzącego przeszukanie. Ponadto może być obecna osoba wskazana przez tego, u kogo dokonuje się przeszukania, jeżeli nie uniemożliwia to przeszukania, albo nie utrudnia do w sposób poważny. Jeżeli przy przeszukaniu nie ma na miejscu gospodarza lokalu, do przeszukania należy przywołać przynajmniej jednego dorosłego domownika lub sąsiada.

• Przy przeszukaniu zamkniętego pomieszczenia lub miejsca, należącego do instytucji państwowej lub samorządowej należy zawiadomić kierownika lub zastępcę albo organ nadrzędny i dopuścić ich do uczestniczenia w przeszukaniu.

• Przeszukanie pomieszczeń wojskowych może nastąpić tylko w obecności dowódcy lub osoby przez niego wyznaczonej.

• Jeżeli wydane lub znalezione w czasie przeszukania pisma lub inny dokument, według oświadczenia osoby u której następuje przeszukanie, lub kierownika instytucji państwowej lub samorządowej, zawierają okoliczności stanowiące tajemnicę państwową, służbową, zawodową lub inną chronioną ustawą, albo mają charakter osobisty, organ dokonujący tej czynności przekazuje je niezwłocznie bez odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu.

  • Chyba, że posiadaczem jest osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa

• Jeżeli obrońca lub inna osoba, od której żąda się wydania rzeczy, lub u której dokonuje się przeszukania, oświadczy, że wydane lub znalezione w toku przesłuchania pismo lub inne dokumenty obejmują okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy organ dokonujący czynności pozostawia te dokumenty wymienionej osobie bez zapoznawania się z ich treścią lub wyglądem. Jeżeli jednak oświadczenie osoby nie będącej obrońcą, budzi wątpliwości, organ dokonujący czynności przekazuje te dokumenty w opieczętowanym opakowaniu, bez ich odczytywania sądowi, który po zapoznaniu się z nimi, zwraca je w całości lub w części, w tym samym trybie osoba, od której je zabrano, albo wydaje postanowienie o ich zatrzymaniu dla celów postępowania.

• Wydane / znalezione przedmioty należy zabrać lub oddać na przechowanie osobie godnej zaufania z zaznaczeniem obowiązku ich przedstawienia na każde żądanie organu prowadzącego postępowanie.

• Osobom zainteresowanym należy natychmiast wręczyć pokwitowanie stwierdzające, jakie przedmioty, i przez kogo zostały zatrzymane.

• Z zatrzymania rzeczy lub przeszukania sporządza się protokół.

• Jeżeli zatrzymanie rzeczy lub przeszukanie nastąpiło bez uprzedniego polecenia sądu lub prokuratora, a w ciągu 7 dni nie nastąpiło jego zatwierdzenie, należy niezwłocznie zwrócić zatrzymane rzeczy osobie uprawnionej.

• Przedmioty zbędne dla procesu zwraca się osobie uprawnionej, a jeśli ich posiadanie jest zabronione przekazuje się urzędowi / instytucji

• Przy wątpliwości, komu oddać rzecz, prokurator / sąd składa ją do depozytu sądowego aż do wyjaśnienia uprawnienia do odbioru

  • Stosuje się przepisy o likwidacji depozytów

  • Przedmioty psujące się sprzedaje się, a kwotę umieszcza w depozycie

• Rozporządzenia przedmiotem po jego odebraniu i zabezpieczeniu są bezskuteczne względem SP

• Na postanowienie dotyczące przeszukania i zatrzymania rzeczy oraz na inne czynności, przysługuje zażalenie osobom, których prawa zostały naruszone

1. Zatrzymanie korespondencji i przesyłek

   • Urzędy, instytucje i podmioty prowadzące działalność w dziedzinie poczty lub działalności telekomunikacyjnej, urzędy celne oraz instytucje i przedsiębiorstwa transportowe obowiązane są wydać sądowi lub prokuratorowi, na żądanie zawarte w postanowieniu, korespondencję i przesyłki oraz wykaz połączeń telekomunikacyjnych, z uwzględnieniem czasu ich dokonania i innych informacji związanych z połączeniem, nie stanowiących treści rozmowy telefonicznej, jeżeli mają znaczenie dla toczącego się postępowania.

   • Tylko sąd lub prokurator mają prawo je otwierać lub zarządzić ich otwarcie.

   • Postanowienie sądu lub prokuratora doręcza się adresatom korespondencji oraz abonentowi telefony, którego wykaz połączeń został wydany.

   • Korespondencje i przesyłki pozbawione znaczenia zwraca się urzędom, instytucjom, przedsiębiorstwom

2. Kontrolę i utrwalanie rozmów

• Konstytucja – wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się. Ograniczone tylko ustawowo.

• Podsłuch może polegać na tajnym podłączeniu się do przewodów telekomunikacyjnych lub odpowiednich częstotliwości na których ma miejsce przekazywanie informacji i rejestrowaniu za pomocą specjalnej aparatury przekazywanych w ten sposób informacji. Może polegać także na rejestrowaniu za pomocą specjalnej aparatury rozmów odbywających się w pomieszczeniu lub poza nim. Mówimy wówczas o podsłuchu inwigilacyjnym.

• Podsłuch procesowy – może on mieć miejsce tylko po wszczęciu postępowania, a więc także w postępowaniu przygotowawczym, w fazie in rem.. Ograniczony do przestępstw:

  • Zabójstwa

  • Narażenia na niebezpieczeństwo powszechne / sprowadzenie katastrofy

  • Handel ludźmi

  • uprowadzenie

  • wymuszenie okupu

  • uprowadzenie statku powietrznego / wodnego

  • rozbój/ kradzież rozbójnicza / wymuszenie rozbójnicze

  • zamach na niepodległość / integralność państwa

  • zamach konstytucyjny na ustrój państwa / organy państwa/ jednostkę SZ

  • szpiegostwo / ujawnienie informacji „tajnych”

  • gromadzenie broni/ materiałów radioaktywnych / wybuchowych

  • obrót fałszywymi pieniędzmi

  • obrót środkami psychoaktywnymi

  • organizacja grupy przestępczej

  • mienie znacznej wartości

  • użycie przemocy / groźby w związku z postępowaniem karnym

  • łapownictwo i płatna protekcja

  • stręczycielstwo/ sutenerstwo /kuplerstwo

  • przestępstwa przeciwko pokojowi + wojenne

• Do kontroli i utrwalania przy pomocy środków technicznych treści innych rozmów lub przekazów informacji, stosuje się podsłuch telefoniczny (art. 26 KPK), ale także kontrolę korespondencji elektronicznej.

• Kontrola i rejestrowanie rozmów są dopuszczalne tylko:

  • W celu wykrycia i uzyskania dowodów dla toczącego się postępowania lub zapobieżenia popełnieniu nowego przestępstwa

  • W stosunku do osoby podejrzanej, oskarżonego, pokrzywdzonego lub innej osoby, z którą może się kontaktować oskarżony, albo która może mieć związek ze sprawą lub grożącym przestępstwem

  • Gdy toczące się postępowanie lub uzasadniona obawa popełnienia nowego przestępstwa, dotyczy czynów taksatywnie wyliczonych w art. 237 par 3 KPK./wyżej/

• O zarządzeniu kontroli i utrwalaniu treści rozmów decyduje sąd postanowieniem. W przypadkach nie cierpiących zwłoki, kontrolę i utrwalanie rozmów może zarządzić prokurator, który w ciągu 3 dni jest zobowiązany zwrócić się do sądu z wnioskiem o zatwierdzenie postanowienia. Sąd wydaje postanowienie w przedmiocie wniosku prokuratora w terminie 5 dni na posiedzeniu bez udziału stron.

• Stosowanie kontroli i utrwalania rozmów jest ograniczone czasowo. Może ono trwać najwięcej 3 miesiące, z możliwością przedłużenia w szczególnie uzasadnionych wypadkach, na okres najwyżej dalszych 3 miesięcy. Wymaga to wydania postanowienia przez sąd.

• Ogłoszenie postanowienia o kontroli i utrwaleniu rozmów osobie, której ono dotyczy, może być odroczone na czas niezbędny ze względu na dobro sprawy, lecz nie później, niż do czasu prawomocnego zakończenia postępowania.

• Na postanowienie przysługuje zażalenie do sądu wyższego rzędu. Rozpoznaje je sąd (jest to bez sensu, bo postanowienie prokuratora zatwierdza sąd)

• Urzędy, instytucje oraz podmioty prowadzące działalność w dziedzinie poczty i telekomunikacji obowiązane są umożliwić wykonanie postanowienia sądu lub prokuratora w zakresie przeprowadzenia kontroli rozmów oraz zapewnić rejestrowanie faktu przeprowadzenia takiej kontroli.

• Prawo odtwarzania zapisów ma sąd lub prokurator, a w przypadkach nie cierpiących zwłoki, za zgodą sądu lub prokuratora, także policja.

• Kontrola powinna być zakończona niezwłocznie po ustaniu przyczyn. Po zakończeniu kontroli, sąd zarządza zniszczenie utrwalonych zapisów, jeżeli nie mają one znaczenia dla postępowania karnego. Zniszczenie utrwalonych zapisów następuje także wtedy, gdy sąd nie zatwierdził postanowienia prokuratora.

• Podsłuch pozaprocesowy może być zastosowany w razie kontroli operacyjnej w celu zapobieżenia lub wykrycia przestępstw umyślnych, ściganych z oskarżenia publicznego, wyraźnie w nim wymienionych, gdy inne środki okazały się bezskuteczne albo zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że będą nieskuteczne lub nieprzydatne do wykrycia przestępstwa, ujawnienia jego sprawców, oraz zabezpieczenia dowodów.

  • Kontrolę operacyjną zarządza SO na pisemny wniosek KGP złożony po uzyskaniu zgody PG albo na pisemny wniosek KWP złożony po uzyskaniu pisemnej zgody właściwego PO w drodze postanowienia.

  • W przypadkach niecierpiących zwłoki jeżeli zwłoka mogłaby spowodować utratę informacji, zatarcie lub zniszczenie dowodów przestępstwa, podmioty wnioskujące zastosowanie kontroli operacyjnej mogą za zgodą właściwego prokuratora zarządzić kontrolę operacyjną, zwracając się jednocześnie do właściwego miejscowo SO o wydanie postanowienia w tej sprawie.

ZABEZPIECZENIA MAJĄTKOWE

Pozbawiają określoną osobę swobody dysponowania oznaczonymi wartościami majątkowymi. W procesie występują zabezpieczenia majątkowe z urzędu lub na wniosek.

Z URZĘDU NA MIENIU OSKARŻONEGO:

1. Zabezpieczenie grzywny, przepadku, nawiązki lub świadczenia pieniężnego albo nałożenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę i kosztów postępowania

2. Zabezpieczenie roszczeń o naprawienie szkody

3. Zajęcie mienia ruchomego

Zabezpieczenie kar majątkowych – gdy popełniono przestępstwo, za które można orzec grzywnę, przepadek, nawiązkę lub świadczenie pieniężne albo nałożyć obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za krzywdę.

Zabezpieczenie roszczeń o naprawienie szkody – może mieć miejsce w razie popełnienia przestępstwa przeciwko mieniu lub wyrządzenia przestępstwem szkody w mieniu.

Zabezpieczenie grożącej kary przepadku następuje przez zajęcie ruchomości, wierzytelności lub innych praw majątkowych, oraz przez ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości. Zakaz ten podlega ujawnieniu w księdze wieczystej, a w razie jej braku – w zbiorze złożonych dokumentów. Można ustanowić zarząd nieruchomości / przedsiębiorca

Postanowienie. Podstawą zabezpieczenia jest postanowienie o zabezpieczeniu, które wydaje sąd, a w toku postępowania przygotowawczego, prokurator. Przysługuje zażalenie. Rozpoznaje je SR (przy postanowieniu prokuratora). Zażalenie przysługuje też na nieuwzględnienie wniosku o zmianę postanowienia. Na podstawie wydanego postanowienia o zabezpieczeniu, następuje zajęciu określonego mienia lub praw.

Dane zabezpieczenie upada gdy nie zostaną prawomocnie orzeczone:

1. Przepadek

2. Grzywna

3. Nawiązka

4. Świadczenie pieniężne

5. Nie zostanie nałożony obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę

6. Nie zostaną zasądzone roszczenia o naprawie szkody, a powództwo o te roszczenia nie zostanie wytoczone przed upływem 3 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia

Powództwo cywilne. W przypadku wytoczenia powództwa cywilnego w tym terminie, dokonane zabezpieczenie pozostaje w mocy, jeśli w postępowaniu cywilnym sąd nie orzeknie inaczej.

Tymczasowe zajęcie mienia. W przypadkach popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art. 291, policja może dokonać tymczasowego zajęcia mienia ruchomego osoby podejrzanej, jeżeli zachodzi obawa usunięcia tego mienia. Tymczasowe zajęcie upada, jeżeli w ciągu 7 dni od daty jego dokonania nie zostanie wydane postanowienie o zabezpieczeniu majątkowym. Możliwe dokonanie przeszukania. Nie może dotyczyć przedmiotów niepodlegających egzekucji

Zajęcie mienia ruchomego następuje przez faktyczne zajęcie go, a w ciągu 7 dni powinno być wydane postanowienie o zabezpieczeniu.

ZABEZPIECZENIE MAJĄTKOWE NA WNIOSEK, jest związane z powództwem cywilnym. Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczeń przysługuje zażalenie. Może być orzeczone już w toku postępowania przygotowawczego, jeśli zostało zgłoszone wraz w powództwem cywilnym. Na postanowienie co do zabezpieczenia roszczeń przysługuje zażalenie do sądu. Stosuje się KC.