Leki naturalne-to wszystkie związki u roślin i zwierząt które znalazły zastosowanie w postaci wysuszonych organów, wysuszonych wyciągów lub wyodrębnionych frakcji lub w czystej postaci i obecnie są otrzymywane na skalę techniczną w drodze prostych zabiegów ewentualnie w drodze jednoetapowych przekształceń pierwotnych składników.

Lek roślinny-to użyteczny w medycynie wyrób który zawiera jako składniki czynne wyłącznie rośliny, części roślin, substancje roślinne lub ich kombinacje w postaci przerobionej lub nieprzerobionej.

LEKINATURALNE ROŚLINNE

-Jednorodne substancje chemicznie izolowane z surowca roślinnego o ustalonej strukt. Chemicznej i określonych wartościach fizykochem.

-galenowe stosowane w fitoterapii najczęściej stanowią one kompleksy składników czynnych surowca roślinnego bądź też preparaty galenowe tj. nalewki, syropy, soki, intrakty, ekstrakty a także pojedyncze zioła lub ich mieszanki.

Preparaty galenowe otrzymywane ze świeżych surowców roślinnych nazywamy niefarmakopealnymi.

Preparaty otrzymywane przez wytrawianie, wysuszanie, i rozdrabnianie surowca roślinnego naz. Farmakopealnymi.

PODZIAŁ LEKÓW –ZE WZGL. NA SATN SKUPIENIA

-Stałe- zioła, granulaty

-płynne-wyciągi, nalewki, syropy, kleiki i wody aromatyzowane

-układy rozproszone- maści, emulsje, zawiesiny, aerozole

SUROWCEM-nazywamy produkty pochodzenia naturalnego, stanowiące materiał wyjściowy, wszelkich procesów technologicznych otrzymywane bez udziału obróbki chemicznej.

Dzielimy na:

-surowce które po zbiorze nie wymagają żadnych zabiegów poza suszeniem i ewentualnym rozdrobnieniem,

-surowce, które otrzymuje się drogą przerobu tkanki roślinnej.

Surowiec roślinny to ta część w której nagromadzenie związków czynnych jest największe - w ziołolecznictwie surowcami są organy roślinne

-Folium-liść

-Flos-kwiat

-Anthodium-koszyczek

-Inflorescentia-kwiatostan

-Herba-ziele

-Fruotus-owoc

-Rhizoma-kłącze

-Radix-korzeń

-Cortex-kora

-Embrio-zarodek

-Seme-nasienie

-Tuber-bulwa

-Bulbus-cebula

-Lignum-drewno

-Perikarpium-owocnia

-Gemma-paczek

-Strobilus-szyszki

Surowce pochodzące ze stanu naturalnego

-jałowiec pospolity

-brzoza

-pokrzywa zwyczajna

-dzika róża

-głóg

-lipa

-Borówka czernica(czarna jagoda)

-Dziki bez czarny (Hyćka)

-mniszek pospolity

-krwawnik pospolity

-Podbiał

-Kasztanowiec zwyczajny

Z upraw zbieramy pozyskujemy:

-mięta pieprzowa

-kminek zwyczajny

-koper włoski

-kolendra siewna

-tymianek pospolity

-szałwia lekarska

-rumianek pospolity

-kozłek lekarski(waleriana)

-Naparstnica wełnista

-mlecz zwyczajny

-Lubczyk ogrodowy

-prawoślaz lekarski

-majeranek ogrodowy

-pokrzyk, wilcza jagoda

-Arcydzięgiel litwor

-Jeżówka purpurowa

-Wiesiołek lekarski

-Rzewień chiński (rabarbar)

-pieprzowiec roczny, papryka

-melisa lekarska

-Nagietek lekarski

-Dziurawiec zwyczajny

-Karczoch zwyczajny

-Ostropest plamisty

-czosnek pospolity

Zalety upraw surowców leczniczych:

-pozwala na zbiór dużej ilości surowca z małej pow.

-dostarcza surowca wyrównanego pod wzg. Morfologicznym i zawart. Składników czynnych

-ekonomizacja pracy

-plantacja w dogodnym miejscu do uprawy

-zabiegi agrotechniczne-wydajność

-pozw. Na zwiększenie związków czynnych np. przez nawozenie

-prow. Prac badawczych

Zasady zbioru surowca ze środ.naturalnego:

-nie zbieramy sur. W odległ. 150 m od drogi

-rosliny zbieramy w miejscach ich obfitego wyst.

-nie zbieramy corocznie z tego samego miejsca

-nie zbieramy wszystkich roslin, pozostawiamy część do rozmnożenia

-te części które nie nadają się na surowiec zakopujemy w miejscu ich wystąpienia

-zbieramy kwiaty liście ziele nie niszcząc całej rośliny

-korę wyłącznie z gałęzi poprzednio ściętych podczas wyrębu

-liście z drzew zbiera się tak by nie oszpecić i nie osłabić rośliny

-zbiera się tylko te na które jest zapotrzebowanie i w takiej ilości jaką można wysuszyć w opow.. warun.

-przy zbiorze nie niszczyć otaczaj. Przyrody

-nie wolno zbierać roślin chronionych np.

-arnika górska,

-bluszcz pospolity,

-goryczka żółta

-naparstnica purpurowa i wełnista

-wilżyna pospolita miłek wiosenny

-pierwiosnka lekarska

-pokrzyk wilcza jagoda

-tysięcznik

Jakość surowca roślinnego zależy od zawartości substancji czynnych w surowcu oraz od właściwie przeprowadzonego zbioru i jego obróbki.

Zbiór wiosenny

-od chwili odmarznięcia ziemi do płowy maja

Zbieramy: korzenie, kłącze, kory, młode liście, wiosenne kwiaty (podbiał posp.)

Okres letni

Okres obejmuje pełen rozwój rośliny- od połowy maja do września

Zbieramy: kwiaty, zioła, liście, owoce, nasiona.

Okres Jesienny

Od września do zamarznięcia ziemi

Zbieramy: korzenie, kłącze, bulwy, niektóre kwiat, późno dojrzewające owoce, nasiona

Ores zimowy

Zbieramy niektóre owoce np. jałowca, zimozielone rośliny np.jemiołe.

Sposoby i fazy Zbioru

1.kwiaty i kwiatostany-Zbieramy na początku lub w pełni kwitnienia, najcz. Ręcznie

2.liście –zrywa się młode, zdrowe, dobrze rozwinięte, z ogonkami lub bez w zal. od wymagań, naje. Przed kwitnieniem pojedynczo, niektóre poprzez koszenie np.podbiał posp., lużno układamy w koszach.

3.korzenie i kłącza – zbier. Wokresie spoczynku tzn późną jesienią lub wczesną wiosną, wykopujemy widłami lub łopatami niektóre wyoruje się pługiem oczyszcza je przez otrząsanie ziemi a niektóre płucze po wyschnięciu usuwamy części nadziemne zbutwiałe korzonki a następnie suszy.

4.kora –zbiera się wczesną wiosną gdyż wtedy miedzy korą a drewnem tworzy się warstwa młodych komórek która ułatwia oddzielenie kory. Gałęzie muszą być uprzednio ścięte gałązki 2,3 lub 4 letnie gładkie i zdrowe, tępym nierdzewnym nożem zdejm. Odpow., schematem rynienek lub lub rurek.

5.ziele- zbiera się na początku lub w pełni kwitnienia rośliny ale łodyga nie może być zdrewniała niektóre zrywa się czasie wytwarzania owoców np. tasznik pospolity. Ścinamy górne części sekatorem, sierpem lub kosiarkami.

6.owoce nasiona –zbier. Dojrzewające lub dojrzałe owoce mięsiste jędrne i twarde. Owoce i nasion. Suche obieramy kiedy są w pełni dojrzałe ale jeszcze nie wysypują ścina się całe pędy wiąże w snopy podcina i suszy, niektóre młóci w kombajnach np. kolendra

7.pączki-zbieramy pod koniec zimy lub wczesn wiosną, kiedy zaczynają się w nich procesy wzrostowe przejawiające się pęcznieniem ale gdy jeszcze nie pękają.

STABILIZACJA SUROWCA

To utrwalanie np. suszenie

Suszenie-to proces technologiczny polegający na unieczynnienie enzymów rozkładających substancje czynne.Denaturacja-ulega ścięciu białko w roslinach

Polega na suszeniu surowca w opow.. temperaturze- zalezy od grubości warstwy surowca, ruchów powietrza,odpowied. Temperatury.

Najb. Wrażliwe są surowce zawier. Substa lotne (olejki)tu suszymy najpierw 20-30st C. potem dosuszamy 80-100C. Dla surowców farmakopea. Warunki susze. Są dokł. Określone.

Prawidłowo wysusz. Surowiec nie fermentuje, nie pleśnieje i zmienia się poziom sub.czynnych. powinien zachow. swój własny wygląd barwę zbliż do naturalnej oraz swoisty zapach i smak.

Przechowywanie surowca ma na celu zapobieganie stratom składników czynnych. –ochrona pred szkod.

Składowanie- w suchym pomieszczeniu i niskiej temp. Bez dstępu światła.

Czas przechowa.- w większości mieszanek w Polsce 1 rok. Wyjątki kora kruszyny- nadaje się do użytku po rocznym przechowa.

Opakowania

-szczelne- butle balony do przech. Surowcw higroskopijnych, aromaty cz.

-półszczelne-kartony torby papierowe-wiekszej ilości sur.

-przewiewne-siatki worki sur. Które łatwo się zaparzają

SUROWCE ALKALOIDALNE

1.Alkaloidy- surowce najmniej trwałe podczas suszenia łatwo nast.utrata związków czynnych.

2. surowce zawier. Glikozydy nasercowe są mało trwałe a zachodzące zmiany są uzal. Od wilgotności surowca, wykorzysta. Do przerobu od razu po zbiorze.

3.sur. antyglikozydowe- łatwo zachodzą w nich zmiany fermentacyjne oraz utlenianie

4.sur. garbnikowe- wrażliwe na utlenianie przechowa w stanie nierozdrobnionym

5.sur. śluzowe- wymagają suchego powietrza, łatwo pleśnieją i fermentuja

6 sur. Flawonoidowe- wrażliwe na światło utlenianie oraz składniki hydrolizujące

7. Surowce olejkowe- wrażliwe na temperature przechowywania w stanie nierozdrobnionym niskiej temperaturze i ciemności.

STANDARYZACJA

Dotyczy surowca jego opakowania, przechowyw. I transportu. Dla najważ surowców stosuje się wymagania farmakopei. Surowce nie objete farmakopeą są standaryzowane na podstawie norm jakościowych. Ma ona zapewnić odpowiednią wartość leczniczą i oparta jest na badaniu cech:

-makroskopowych- smak, zapach, wygląd- tożsam botaniczna

-mikroskopowych-

-ocenie czystości-

-bad. Zawartości składników czynnych

-na badaniu biologicznym

Wszystkie preparaty galenowe i farmakopealne i niefart. Muszą być standaryzowane zawier. Okreś. Ilość subst czynnych, lub mieć okr siłę dziłania wyraż w jednostkach biologicznych oraz zawier okr.ilosc alkoholu okr w %.

ZIELARSTWO I ZIOŁOLECZNICTWO

Zielarstwo-dziedzina zajmująca się ziołami dotyczy głównie pozyskiwanie surowców zielarskich a także produkcji otrzymywanych z nich składników

Wartość surow. Zielarskich zależy od zawartości w nich związków organicznych i mineralnych.

Najbardziej przydatne człowiekowi grupy związków:

-Polisacharydy- cukrowce złożone np. celuloza, skrobia, inulina

-śluzy- z nasion lnu

-pektyny

-gumy

-garbniki

-flawonoidy (zawiązki barwne np. karoten)

-glikozydy

-saponiny

-terpeny

-olejki etr.

-alkaloidy

-witaminy

-związki mineralne

ZIOŁOLECZNICTWO-stosowanie ziół w leczeniu chorób

Dwa kierunki

1.tradycyjny-stosow. Wielu otrzymanych związków jednoczesnie zawartych w ziołach np. napary odwary postacie te działają łagodnie i leczenie jest długotrwałe.

2.stosow. pojedynczych związków z roslin (morfina kodeina)

ZIOŁO- to uprawian lub dziko rosnąca roslina zielna mająca zastosowanie dla potrzeb człowieka.

Dzielimy pod względem przydatności na:

1.Lecznicze-zastosow. W medycynie i weterynarii to dziedzina najstarsza ponieważ istnieje od początku bytowania człowieka

2.przyprawowe-są na pograniczu miedzy leczniczymi a tymi które stanowią pożywienie ze wzg na ich walory samakowe i sus. Ułatwiaj trawienie

3.olejkodajne-zawier duze ilości oejków eterycznych i uzywa się ich do ekstrakcji.

4barwierskie- zawir w soku naturalne barwniki

5.miodowe-zawier. Nektar lub pyłek kwiatowy.

6garbnikowe- garbniki związki stosow.do wyprawiania skór

POSTAĆ LEKU ROSLINNEGO

1.Farmakopealne-otrzym przez wytrawianie wysuszanie rozdrobnionych surowców roślinnych, nalewki wyciągi, przygotow wg przepisów zawartych w FP.

2.Niefarmakpeal.-otrzymyw ze śwież roslin intrakty, soki, syropy ziołowe lub owocowe.

3.inne płyny i maści i mazidła – charakt. Dużą trwałością SA przygotowyw w aspektach lub laboratoriach galenowych.

POSTACIE LEKÓW ROŚLINNYCH

1.Nalewka-tinotura- preparat galenowy otrzym przez wytrawienie suchego surowca roślin rozpuszczalnikiem (zaz 70%alk. Etyl)w ściśle okreś stos wagowym rozpuszcz do surowca normy FP

2.Napar- infusa infusum –to płynne świeżo sporządzone wyciągi wodne otrzym przez zalanie rozdrobn surowca lub mieszanki ziołowej określoną ilością wrzącej wody i przechowywanie całości w zamkniętym naczyniu w cieple poniżej tem wrzenia przez ok. 15 min.

3.odwar- decocta, decoctum- to płynne świeżo sporządz wyciągi wodne otrzym przez ogrzewanie rozdr surowca lub mieszanki ziołowej z okr ilością wody i utrzymywaniu jej w stanie wrzenia przez ok. pół godziny.

4.wyciągi- Extracta, Extractum – to maceraty otrzymywany poprzez wytrawienie roślinnego surowca rozpuszczalnikiem, na przykład wodą bądź etanolem i ich mieszaninami, a następnie odpowiednie zagęszczenie. Jest to rodzaj leku galenowego. Wyciągi dzielą się na suche, gęste i płynne. Wyciągi uzyskuje się metodą perkolacji lub maceracji a następnie zagęszczanie otrzymyw roztworu.

-maceracja- metoda wytwarzania związków czynnych z surowca roślinnego. Surowiec umieszcza się w zamkniętym pojemniku, zalewa wymaganą ilością rozpuszczalnika i pozostawia na określony czas w chłodnym miejscu, często mieszając. Po upływie czasu maceracji zlewa się znad surowca macerat, a pozostałość wyciska w prasie. Metoda ta jest długotrwała (7-10 dni).

Maceracja wodna- otrzymuje się kleiki śluzowe przy użyciu wody o temperaturze pokojowej. Surowiec grubo rozdrobniony lub całe nasiona (np. siemię lniane maceruje się nierozdrobnione) zwilża się niewielką ilością wody, odcedza i przenosi do naczynia, w którym zalewa się go odpowiednią dla danego surowca ilością wody. Następnie miesza się dokładnie i pozastawia na 30 minut pod przykryciem. Otrzymany wyciąg przecedza się przez gazę i uzupełnia wodą do żądanej objętości przelewając ją przez użytą wcześniej do cedzenia gazę z pozostałym surowcem. Zwykle uzyskuje się ilość maceratu 20 razy większą od ilości użytego surowca.

Perkolacja- metoda wytrawiania silnie dziła. surowca roślinnego na zimno przez powolny przepływ rozpuszczalnika przez surowiec umieszczony w perkolatorze.

WYCIĄGI

Suche-zawier mniej niż 10%wody otrzym najczęściej przez zagęszczenie płynów wyciągowych w tem. 50^oC pod zmniejszonym cisnieniem lub w suszarni rozpyłowej. W post tych wyciągów sporządzana jest większość silnie dziłą leków roślinnych to preparaty standaryzowane.

Płynne- w 1 gramie zawier związki farmakologiczne czynne z 1 grama surowca roślinnego otrzym je przez perkolacje.

5.INTRAKT- to preparat galenowy otrzym przez wytrawianie świeżego surow roslinn 70% etan po uprzedniej stabilizacji surowca czyli unieczynnienie parami wrzącego alkoholu enzymów.

6.Syrop-prep farmaceyt do użytku wewnętrznego stężone roztwory cukru w wodzie ok. 64% to tzw. syrop zwykły- sirupus Simple lub steżony roztwory cukrów w sokach owocowych wyciągach roślinnych często z dodatkiem substancji leczniczych

7.wyciągi wodne- sporządzone z suchych surowców rosl nietrwałe do natychmiast spożycia w ciągu 24 g, sposób otrzym zależy od ich właściwości subst czynnych zawartych w surowcu.

8 mikstura- mieszanina naparów, odwarów, nalewek, syropów lub wyciągów.

9.krople- wyciągi lub roztwory substancji stosowane w dawkach określnych liczbą kropli

10.sok- to wygnieciony wyciąg z świeżego surowca często stabilizowany alkoholem

11.granulaty- otrzym się z e sproszkowanych ziół zmieszanych z substancją pomocniczą.

12.tabletki- to sprasowane maszynowo suche wyciągi z ziół często powlekane

13. kapsułki- sproszkowane zioła suche ekstrakty z ziół powleczone otoczką skrobiową lub żelatynową.

POBIERANIE PRÓBEK DO BADAŃ

Próbka- poddana badaniom powinna być reprezentatywna względem partii surowca przeznaczonej do badania.

Partia surowca roślinnego- uważa się całą jego ilość pochodząca z jednej dostawy i ujednolicona przed przystąpieniem do badań.

Etapy pobierania próbek: z opakowań jednostkowych-torba worek pobieramy próbke pierwotną- która po zmniejszeniu tworzy próbkę ogólna a przez zmniejszenie tworzy wydziela się próbkę laboratoryjna.

Przygotow.

Próbka pierwotna

Po ustal. Liczby partii losowo wybieramy opakowania z których zostaną pobrane próbki pierwotne.

Dla partii liczącej do 3 opakowań pobieramy z każdego opakowania. Dla parti liczniejszej niż 3 obl wg wzoru n=1+pierwiastek z n. z każdego Opako. Losowo wybier. 3 próbki z górnej środkowej i dolnej warstwy. Następnie próbki otrzymane z jednego opako miesza się ze sobą i otrzym próbke pierwot. Masa każdej próbki pierwotnej powinna być równa masie próbki laboratoryjneja dla partii składającej się z jednego do 3 op masie podwójnej próbki laborat. Próbki pierwotne należy połączyć i starannie wymiesz tworzą one próbkę ogólną.

Próbki ogólnej.

Wydziela się ją przez pomniejszenie –układa się równomiernie w cienkiej warstwie o kształcie kwadratu i dzieli wzdłuż obu przekątnych. Dwie przeciwległe części się odrzuca pozostałe miesza ze sobą i ponownie układa w cienkiej warstwie i dzieli po przekątnych i tak cały czas aż do otrzymania próbki o masie wymaganej dla 2 próbek laboratoryj wystarczających na dla dwukrotnego przeprowadzania wszystkich badań. Próbkę umieszczamy w szczelnych opakowaniach i opisujemy w sposób umożliw ich identyf. Jedna jest do badań a druga do archiwum.