Literatura

1. P. Berger, Zaproszenie do socjologii.

2. A. Chmielewski, Filozofia Karla Poppera.

3. Culler, Teorie literatury. (Przegląd stanowisk metodologicznych).

4. Umberto Eco, Dzieło otwarte.

5. Umberto Eco, Interpretacja życia codziennego.

6. Umberto Eco, Lector in fabula.

7. Umberto Eco, Semiologia życia codziennego.

8. Umberto Eco, Sześć przechadzek po lesie fikcji.

9. Umberto Eco, Zapiski na pudełku od zapałek.

10. Roman Jakobson, Poetyka w świetle językoznawstwa [w:] „Pamiętnik Literacki” 1960 z. 2 [lub w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia w trzech tomach, oprac. H. Markiewicz, t. 2, Kraków 1972
    [lub w:] R. Jakobson, W poszukiwaniu istoty języka. Wybór pism, wybór, redakcja naukowa i wstęp M.R. Mayenowa, t. 2, Warszawa 1989.

11. Lakoff, Johnson, Metafory w naszym życiu, Warszawa 1988.

12. Stanisław Lem, Fantastyka i futurologia.

13. Zofia Mitosek, Teorie badań literackich.

14. Słownik Terminów Literackich, Warszawa 1998, hasła: historia literatury, hermeneutyka, metodologia badań literackich, metody genetyczne, nauka
    o literaturze, poststrukturalizm, semiologia, socjologia literatury, strukturalizm, teoria literatury.

Roman Jakobson, Poetyka w świetle językoznawstwa

Streszczenie

Przedmiot rozważań poetyki: co przekształca komunikat językowy w dzieło sztuki.

Poetyka rozpatruje problemy struktury języka może być rozpatrywana
jako integralna część lingwistyki.

Opis synchroniczny obejmuje nie tylko produkcję literacką danej epoki, lecz także tę część tradycji, która jest dla epoki tej żywotna lub została w nim przywrócona
do życia.

• synchroniczna poetyka nie powinna być utożsamiana ze statyką

Schemat sytuacji komunikacyjnej

KONTEKST

KOMUNIKAT

NADAWCA.........................................ODBIORCA

KONTAKT

KOD

Nadawca kieruje komunikat do odbiorcy. Aby komunikat był efektywny, musi być zastosowany do kontekstu (tj. musi coś oznaczać) uchwytnego dla odbiorcy
i albo zwerbalizowanego, albo takiego, który da się zwerbalizować. Konieczny jest kod w pełni lub przynajmniej w części wspólny dla nadawcy i odbiorcy.
Musi też istnieć kontakt - fizyczny kanał i psychiczny wiązek między nadawcą
i odbiorcą, umożliwiający im nawiązanie i kontynuowanie komunikacji.

6 podstawowych aspektów języka:

• funkcja referencyjna (zwana tu poznawczą) jest zasadniczym celem licznych komunikatów; nastawienie na oznaczanie, orientacja na kontekst

• funkcja emotywna (ekspresywna) - ześrodkowana na odbiorcy, wskazuje na bezpośrednie wyrażenie postawy mówiącego, czyli nadawcy, wobec tego, o czym on mówi

• wywarcie wrażenia pewnej emocji (prawdziwej lub udanej)

• czysty element emotywny w języku wykrzykniki

• funkcja konatywna (impresywna) - prezentuje najczystszą ekspresję gramatyczną w formie wołacza i rozkaźnika, orientacja na odbiorcę

• funkcja fatyczna - nastawienie na kontakt

• funkcja metajęzykowa - mowa sprowadzona do kodu

• funkcja poetycka - nastawienie na sam komunikat, skupienie się na komunikacie dla niego samego

• funkcja ta przez wysunięcie wyczuwalności znaku, pogłębia podstawową dychotomię: znak - przedmiot

• funkcja magiczna jest w zasadzie pewnym rodzajem przemiany nieobecnej albo nieistniejącej „3. osoby” w odbiorze konatywnego komunikatu

Schemat sytuacji komunikacyjnej uzupełniony funkcjami

POZNAWCZA

POETYCKA

EMOTYWNA KONATYWNA

FATYCZNA

METAJĘZYKOWA

Dwa podstawowe w postępowaniu językowym: wybór i kombinacja

• wybór dokonuje się na bazie ekwiwalencji podobieństwa, synonimiki,
  lub różnicy, antonomiki

• kombinacja powstaje na bazie przyległości

Funkcja poetycka - projekcja zasady ekwiwalencji z osią wyboru na oś kombinacji: ekwiwalencja staje się konstytutywnym chwytem szeregu.

• mierzenie szeregów

• wiersz - typ wypowiedzi, w której całkowicie lub częściowo powtarzają się
  te same figury dźwiękowe

Analiza wiersza mieści się całkowicie w kompetencjach poetyki, a poetykę można określić jako część lingwistyki, która rozpatruje funkcję poetycką w jej stosunku do innych funkcji językowych.

Poetyka - w szeregowym znaczeniu tego słowa - zajmuje się funkcją poetycką nie tylko w poezji, gdzie jest ona nadrzędna w stosunku do innych funkcji językowych, lecz także poza poezją, gdzie jakaś inna funkcja jest nadrzędna w stosunku
do poetyckiej.

„Figura dźwiękowa” - w której Hopkins upatrywał konstytutywny czynnik wiersza:

• każda sylaba zawiera fonem zgłoskotwórczy, a przerwa między dwoma następującymi po sobie fonemami zgłoskotwórczymi zostaje spełniona przez marginalne, niezgłoskotwórcze fonemy

• w tzw. wersyfikacji sylabicznej liczba fonemów zgłoskotwórczych
  w ograniczonym metrycznie szeregu (sekwencji czasowej) jest zwykle konstantną

• w każdym wierszu akcentowym kontrast między wyższą i niższą wydatnością zostaje osiągnięty przez przeciwstawienie sylab pod przyciskiem sylabom

• większość systemów akcentowanych operuje głównie kontrastem sylab
  z akcentem wyrazowym i sylab bez akcentu wyrazowego

• wiersz „tonematyczny” - oparty na następstwie różnorodnych intonacji zgłosek

• inna odmiana wersyfikacji - wiersz zagadek

• wiersz miarowy może być zbudowany tylko na gruncie przeciwstawienia zgłoskowych wierzchołków i spadków (sylabizm), względnych poz. wierzchołków (tonizm) albo względnego trwania szczytów zgłoskowych
  lub całych zgłosek (iloczas)

• tzw. przesunięcia przycisków wyrazowych w słowach wielozgłoskowych
  z miejsca iktu na miejsce beziktowe („odwrócona stopa”)

Rysy fakultatywne należą do dziedziny metru

• metr (wzorzec metryczny) leży u podstaw struktur każdej poszczególnej linijki wersowej albo każdego przypadku wersowego

Wzorzec wersowy wykracza daleko poza zagadnienia samej formy dźwiękowej - zjawisko lingwistyczne o wiele szersze

Opracowanie

Poetyka w świetle językoznawstwa

• poetyka - podrzędna

• językoznawstwo - nadrzędne

• w świetle językoznawstwa - metafora

Ontologiczne dzieło literackie zanim się nim stanie, jest komunikatem językowym.

Dzieło literackie - tekst - jest komunikatem językowym i jako takie może być rozpatrywane w ramach teorii komunikacji.

Komunikat skierowany jest sam na siebie, dominantą jest funkcja poetycka komunikat jest dziełem literackim.

Funkcja poetycka to projekcja zasady ekwiwalencji z osią wyboru na oś kombinacji.

oś

wyboru

oś kombinacji

(możliwości)

paradygmat

- zbiór wyrażeń

ekwiwalentnych

wobec siebie

Oś wyboru - by ułożyć jakiś komunikat, trzeba dokonać pewnego wyboru (jakichś elementów z danego paradygmatu).

Oś kombinacji - składnia.

Przykład

I koń II galopuje

rumak biegnie

klacz kłusuje połączenia - kombinacje

źrebię cwałuje

chabeta stoi

szkapa itp.

itd.

wybór

• sylaba równa się sylabie, przycisk wyrazowy - przyciskowi, wers - wersowi, pauza - pauzie, brak pauzie - brakowi pauzy tj. ekwiwalencja i funkcja poetycka

• coś następuje po sobie w sposób regularny

Dziełem literackim jest to, co jest uznawane za dzieło literackie przez daną grupę społeczną.

metafora porównanie

„Poetyka rozpatruje problemy struktury języka, podobnie jak studia
nad malarstwem skupiają się na strukturze malowideł.”

„Poetyka może być rozpatrywana jako integralna część lingwistyki” - albo część,
albo w świetle językoznawstwa.

Artykuł Jakobsona to perswazja.

Nie można porównywać rodzajów sztuk. W obrębie danej sztuki też nie można porównywać dzieł. Można porównywać jedynie dzieła z jednego gatunku.

DZIEŁO LITERACKIE

NADORGANIZACJA = ORGANIZACJA NADDANA

• metafory

Autoteliczność - komunikat jest celem sam dla siebie.

Dzieło literackie nie czytane nie jest dziełem literackim.

Proces czytania dzieła literackiego jest procesem twórczym. Odbiorca współtworzy to dzieło. Tyle dzieł, ile procesów lektury.

Nie ma błędnych czytań i interpretacji.

LITERATURA OVERGRANDU

Literatura overgrandu (III obiegu) - poligon doświadczalny dla młodych pisarzy (szkoła pisarzy).

• np. utwory z komentarzy sportowych Dariusza Szpakowskiego

Pisma:

• „Zakręt”

• „La Merda”

Cechy:

• prostota

• ludyczność

• tematy, które w innej literaturze nie są mile widziane

• obsceniczność

Przykład

Flupy z p***dy

- mam flupy - usłyszałem

od dziewczyny i myślę - co?

- co? - pytam

- no, leci mi z p***dy

CZYTELNIK MODELOWY

Czytelnik modelowy - z założenia idealny

• bajka dziecko

Dzieło może zakładać wielu czytelników, np.

• A.A. Milne, Kubuś Puchatek

• Umberto Eco, Imię róży

Ziemia jałowa - utwór dla czytelników wyrafinowanych

Książki postmodernistyczne zakładają minimum dwóch czytelników.

Mówiąc o czytelniku modelowym, mówimy o kompetencjach literackich.

TEORIE LITERATURY

Teorie literatury:

• genetyczna (związki dzieła literackiego z historią, życiem autora itp.)

• strukturalistyczna

• feministyczna (odmiana genetyzmu), powstała w USA

• pedalska, powstała w USA

• intertekstualna

• postkomunialna

SŁOWNIKI

Nie ma słowników innych niż strukturalistyczne.

Słowniki - od oświecenia w sposób uporządkowany popularyzuje wiedzę z danej dziedziny. Zdają sprawę ze stanu wiedzy, usiłują tę wiedzę ujednolicić.

Słownik terminów literackich - preferuje jeden pomysł, przyjmuje jeden punkt widzenia (strukturalizm).

• udawany obiektywizm

• autorytet

• autor

• sam gatunek przyjmowany za autorytet

• roztacza aurę scjentyczną

TEORIE BADAŃ LITERACKICH

Teorie badań literackich:

• klasycyzm

• Kant

• Hegel

• estetyka pozytywizmu

• metoda filologiczno-historyczna

• przełom antypozytywistyczny

• fenomenologia literatury

• psychoanaliza

• realizm

• formalizm rosyjski

• strukturalizm

• semiotyka

• literatura jako dialog (Bachtin)

• marksizm

WIERSZ WOLNY

Wiersz wolny - wiersz nie podlegający zasadom rytmicznej powtarzalności podobnie zbudowanych wersów, który stanowi fundament wszystkich reguł wersyfikacyjnych oraz wiersza nieregularnego.

Podstawą jego organizacji jest swobodny, ale celowy układ rozmaitych wersów, który dodatkowo członuje wypowiedź, zmienia zwykle podział składniowo-intonacyjny, wytwarza antyprozaiczną intonację wierszową, reguluje tempo mowy, wprowadza szczególne sygnały ważności, formuje nowe konfiguracje słów i tworzy odniesienia między słowami, zgrupowanymi w następujących po sobie oddzielnych segmentach.

KOMUNIKACJA LITERACKA

Komunikacja literacka - zespół powiązań na płaszczyźnie dzieła literackiego, wzajemnych relacji nadawczo-odbiorczych.

Układ ról w komunikacji literackiej

AUTOR CZYTELNIK KONKRETNY

Z

NADAWCA ODBIORCA UTWORU (CZYTELNIK IDEALNY)

MÓWIĄCY BOHATER BOHATER

NACZELNY BOHATER ADRESAT NARRACJI

W

PODMIOT UTWORU ADRESAT UTWORU

(podmiot literacki adresat monologu lirycznego)

Świat przedstawiony - sposób odwzorowania świata rzeczywistego.

---