Karolina Wesołowska

Nawiązywanie przyjaźni i poczucie samotności dzieci przedszkolnych

Rozwój emocjonalno-społeczny dzieci w przedszkolu wynika z procesu uczenia się,
z doświadczeń dziecka. Jest to uczenie się pozytywnych interakcji z innymi. Dziecko może zdobywać te doświadczenia dzięki zabawie. „To co jest dla dziecka niezauważalne w życiu,
w zabawie staje się reguła zachowania” (Wygotski, 1996, s.66) Podczas jej wcielają się
w różne role społeczne i odkrywają zależności miedzy ludzkie. Pozornie dziecko bawi się swobodnie, aczkolwiek jest ograniczone przez nadane przez siebie reguły, którym się podporządkowuje. Dziecko nie jest tego świadome. Bawiąc się w np. „Lekarza” lub „Dom” wciela się w określone role społeczne. Dzięki temu może je poznać i uczyć rozumieć. Dzieci przyjmują role zgodnie z płcią. Zabawa z innymi dziećmi uczy je dostosować się do wspólnego życia, uczą się dzielić przedmiotami, co jest trudną czynnością przez dziecięcy egocentryzm. Oraz przestrzegać zasad.

Przyjaźń jest to bliski oraz ciepły stosunek dwóch osób, oparty na wzajemnym zaufaniu, serdeczności, życzliwości, częstym przebywaniu ze sobą. Dla dzieci jest to partner do zabawy, ktoś z kim można dzielić się swoimi zabawkami. Dzieci w wieku przedszkolnym zaczynają coraz lepiej rozumieć własne emocje oraz cudze.

Tak jak już wcześniej było wspomniane zabawy stanowią ważną rolę w nabywaniu kontaktów z rówieśnikami. Każde dziecko stopniowo zdobywa dojrzałość do współżycia
w społeczeństwie. Zazwyczaj bawiąc się razem, dzieci czują się odpowiedzialne za wspólne działania lecz nie troszczą się o wspólny cel i plan działania. Młodsze dzieci, bawią się samotnie bądź równolegle naśladując zabawy innych dzieci. Dopiero pod koniec okresu przedszkolnego sytuacja się normuje. Od około 3 r. ż. Dzieci wolą bawić się z o osobą o tej samej płci ( chłopcy z chłopcami, dziewczynki z dziewczynkami). Przyjaźń w wieku przedszkolnym staje się czymś ważnym i cenionym. Dzieci zazwyczaj zaczynają wchodzić
w kontakty z osobami, które lubią i cenią. Z relacji z rówieśnikami, dzieci mogą czerpać korzyści, mianowicie jeśli dzieci dobiorą się starannie – mogą wpływać na życie codziennie dziecka. Przyjaźń dziecięca uczy jak będzie wyglądać i na czym polega przyjaźń w życiu dorosłym.

Piaget wyróżnił stadia przyjaźni od 5 r. ż. do dorosłości. Pierwsze stadium, które ejst przedmiotem zainteresowania tej pracy, charakteryzuje się tymczasowością. W zabawach
i grach dzieci kierują się własnym interesem, nie stosują reguł – wyraźnie zaznacza się tu egocentryzm. Jeśli zachodzą jakieś konflikty dzieci próbują je rozwiązać na płaszczyźnie fizycznej oraz donieść o tym osobie dorosłej.

Badania Furmana i Berana (1983) wykazały, że młodsze dzieci częściej zwracają uwagę na cechy zewnętrzne swoich kolegów niż starszaki. Z badania wynikało, że uczucie przyjaźni najlepiej stwarza się w sytuacjach pomagania innym.

Samotność dziecka można określić na trzy rodzaje: Samotność dziecka w rodzinie, samotność dziecka w szkole, samotność dziecka w grupie rówieśniczej. Problem dotyczący dzieci przedszkolnych zawarty jest w pierwszym i trzecim rodzaju samotności. Głównymi czynnikami warunkującymi samotność w rodzinie m.in. jest brak więzi emocjonalnej pomiędzy dzieckiem a rodzicem. Rodzice nie nawiązują relacji, nie okazują uczuć wobec dziecka, może to być spowodowane czynnikami takimi jak: niechciana ciąża, inna od upragnionej płci, nieletnia matka itp. Nadmiar nagród jak i kar może być przyczyną samotności dziecka. Dziecko które jest często karane (fizycznie bądź psychicznie) ma niskie poczucie własnej wartości, dom dla niego staje się samotnią i torturą. Z innych przyczyn można wymieć także: narodziny nowego dziecka, niski status społeczny, brak czasu ze strony rodziców, patologia rodziny jak i chorobę lub niepełnosprawność dziecka. Jeśli chodzi o grupę rówieśniczą – przedszkolną, dzieci mogą czuć się samotnie lub odrzucone przez (jeśli występuje) daną niepełnosprawność, chorobę. Dzieci z defektami fizycznymi, jąkające się, otyłe. Dzieci w przedszkolu są dosyć szczere i mogą pozwolić sobie na słowne okrucieństwa. „Szczerość” innych dzieci wprawia przedszkolaki z danymi defektami lub chorobami
w poczucie osamotnienia i niezrozumienia. Dzieci wtedy czują się odrzucone.
A w przyszłości takie wspomnienia mogą zostawić po sobie ślad w dorosłym życiu.

Kazimierz Czajkowski wyróżnia grupy zajęć ze względu na formy spędzania czasu wolnego; zajęcia twórcze, zajęcia przez działalność społeczną (uspołeczniającą), zajęcia fizyczno-ruchowe (rekreacyjne), zajęcia kulturalno-naukowe (percepcyjne). Zajęcia twórcze budują osobowość dziecka. Z wszystkimi grupami zajęć można spotkać się w instytucjach przedszkolnych. Dzieci mają wybór w zajęciach dodatkowych ( po za podstawą programową). Oferty są urozmaicone na przykład: nauka wybranego języka, układanie orgiami, „odkrywcy”, gimnastyka korekcyjna i wiele innych. Dzieci także wolny czas mogą spędzając na swobodnej zabawie w domu lub na dworze. Ofert telewizyjnych dla dzieci jest wiele. Są specjalne kanały dla dzieci, gdzie cały czas puszczane są bajki oraz programy dla dzieci. W Internecie pojawia się mnóstwo gier (online) oraz darmowych edukacyjnych programów dla dzieci. Dzieci poprzez grę mogą uczyć się wielu nowych rzeczy – przed komputerem. Zabieranie dzieci na zakupy jest jedną z form spędzania czasu wolnego. Jest bardzo dużo sklepów z produktami, akcesoriami dla dzieci, które przyciągają swoimi atrakcjami. Jeśli chodzi o oferty ubraniowe, są bardzo zróżnicowane. Markowe sklepy rozszerzają swoje produkty dla dzieci, gdzie poprzez ubrania dla nich można kupić wiele akcesoriów poprzez parasolki, biżuterie dziecięcą itp. Produkty przeznaczone dla dzieci
w formie zabawek, zazwyczaj są tworzone na odwzorowanie bohaterów bajkowych dzieci

Nauczycielka obserwowanej grupy przedszkolnej nie widzi większych problemów społecznych dzieci. Istnieją różnice pomiędzy dziećmi młodszymi a starszymi. Kilkoro młodszych dzieci rzeczywiście obserwuje starsze, woli bawić się samotnie. Pojawia się problem chłopca, który jest grubszy od swoich kolegów. Z chłopcem nie bawiła się większość dzieci. Chłopiec jest przez to delikatnie wycofany oraz nie jest zbyt kontaktowy. W grupie jest również, młodsza dziewczynka która bardzo mało mówi. Jest dość nieśmiała i utrzymuje się zawsze „z boku” dzieci. Wszystkie przedszkolaki dobrze o tym wiedzą i nie wchodzą z nią w interakcje. Jest Jeszcze jeden przedszkolak, którego warto tu opisać. Otóż chłopiec nie potrafi mówić wyraźnie oraz słuchać poleceń. Jest typem samotnika i bardzo egocentrycznego dziecka. Woli bawić się sam, mógłby robić to cały czas. Bywały sytuacje kiedy dziecko wcale nie chciało uczestniczyć w zabawie z innymi dziećmi oraz w zajęciach dydaktycznych tylko skupiało się na jednej zabawce lub na swoich egocentrycznych potrzebach.

Dzieci nie mają równowagi uczuciowej, kilkoro z młodszych często płacze za rodzicami, lub nie może się doczekać kiedy rodzice przyjdą – ciągle wypytując nauczycielkę.

Większość dzieci potrafi bawić się zgodnie oraz w współdziałać grupie.
Nie przejawiają złych postaw, potrafią się zachować. Dzieci potrafią sobie zorganizować czas. Starsze Przedszkolaki dobrze wiedzą, które dziecko ma problemy np. nie umiejętność wyraźnego mówienia czy nieśmiałość. Starsze starają pomagać młodszym i nie dyskryminują ich. W sytuacjach kryzysowych dzieci zazwyczaj mówią nauczycielce o zdarzeniach, potrafią odróżnić złe zachowanie od dobrego. Podczas pracy dzieci są w większości skupione
i potrafią zachować ciszę, gdy jednak tak się nie dzieje, wystarczy, że nauczycielka zacznie śpiewać umowny znak - piosenkę i dzieci wiedzą, że należy zachować cisze.

Według przeprowadzonej ankiety wśród rodziców, umiejętność dzieci w budowaniu
i utrzymywaniu stosunków emocjonalnych z innymi dziećmi jest na wysokim poziomie. Dzieci potrafią nawiązać i utrzymać kontakty, nie czują się samotne. Grupa potrafi poprawnie komunikować się z innymi, przedszkolaki nie mają z tym trudności. Radzenie sobie z emocjami, postępowanie w sytuacjach konfliktowych z innymi dziećmi oraz ich rozwiązywaniu, nie jest najlepszą stroną dzieci. Spowodowane jest to tęsknotą za rodzicami,
a sytuacje konfliktowe wynikają z egocentryzmu dziecięcego. Metody rozwiązywania problemów są jak to u dzieci – burzliwe. Często powiązanie z płaczem i skargami. Podczas pracy dzieci potrafią się skupić na zadaniach przeznaczonych dla nich, dobrze wykonują polecenia nauczycielki i nie sprawiają problemów przy tym. Co dotyczy zabawy z innymi,
to ona nie stanowi problemu, dzieci lubią się bawić w grupie lub parach . Dzieci potrafią dzielić się przestrzenią i zabawkami z innymi dziećmi. Jeśli występuje już jakiś konflikt zazwyczaj zostaje zażegnany przez przez osobę trzecią ( w zależności gdzie dziecko się znajduje). Zakres używania zwrotów grzecznościowych w stosunku do innych dzieci jest problemowa. Dzieci nie wiedzą jakie powinny stosować wobec siebie zwroty. Jeśli chodzi
o zakres pozdrawiania innych, jest u dzieci na bardzo dobrym poziomie. Wiedzą że jest
to kulturalne i trzeba witać się z innymi. Średnio rozumieją emocje innych, nie potrafią się
do niego ustosunkować. Największy problem tkwi w czekaniu na swoją kolej. Każde dziecko chce być pierwsze.

Kilkoro rodziców przyznało, że największą trudnością w nawiązywaniu przyjaźni przez ich dzieci jest nieśmiałość. Reszta uważa, że ich dzieci nie mają żadnych trudności
w nawiązywaniu przyjaźni.

Formy spędzania czasu wolnego w trakcie tygodnia są dość zróżnicowane. Większość dzieci spędza czas na podwórku, pod opieka dorosłych, na swobodnej zabawie w domu (gry planszowe, rysowanie/kolorowanie), przed telewizorem lub komputerem. Dzieci chodzą również na zajęcia dodatkowe. W jednej z ankiet można było dowiedzieć się, iż dziecko wykonuje domowe zajęcia z gimnastyki korekcyjnej wspólnie z rodzicami.

Czas wolny w weekend najczęściej dzieci spędzają w domu bawiąc się swobodnie oraz na spacerach z rodziną. Zdarzają się zabaw z dziećmi typu: organizowanie dnia piękności- malowanie twarzy oraz pomoc w kuchni.

W rozmowach z dziećmi można było zauważyć, że potrafią opowiedzieć
o poprawnych zachowaniach, relacjach, lecz niekoniecznie potrafią się do nich zastosować. Oglądając historyjki obrazkowe widać było różnice w zachowaniach i charakterach dzieci. Dziecko, które było bardzo aktywne podczas zajęć i swobodnej zabawy. Było bardzo kontaktowe i potrafiło opowiedzieć o każdym dziecku. Sam nie stronił od różnych historii. Bardzo chciał się wyróżniać na tle innych. Opowiadał dużo o obrazkach oraz dopowiadał swoje historie. Zdarzały się dzieci, które potrafiły powiedzieć na podstawie obrazków
o poprawnych zachowaniu, ale nie potrafiły przełożyć tego w życie.

Podsumowując, okres przedszkolny jest wypełniony emocjonalnie. Relacje
są krótkotrwałe oraz są nie stałe. Nauczyciel może z obiektywnego punktu widzenia zauważyć wiele umiejętności społecznych dzieci, bądź ich zaburzeń. Rodzice w ankietach zazwyczaj bardzo cenili swoje dzieci, wystawiając im jak najwyższe oceny w każdej
z umiejętności. Mogę śmiało wysunąć wniosek, że nie były to obiektywne oceny. Natomiast dzieci mają dobrze opanowana umiejętność słuchania oraz dużą ilość wiedzy tego co wypada, aczkolwiek niekoniecznie potrafią ją zastosować. Wiedzą, że nie można stosować przemocy fizycznej na swoich kolegach w przypadku zabrania zabawki, lub nieświadomej szkody na rzecz dziecka a pomimo tego, czynią to.

Przed nauczycielem stoi ważne zadanie, aby ułatwić dzieciom możliwość nawiązywania bliskich relacji z rówieśnikami. Nauczyciele muszą uczyć nawiązywania bliskiego, miłego kontaktu z rówieśnikami i innymi osobami. Powinni pomóc dzieciom
w budowaniu pozytywnego obrazu własnego "Ja" i zaspokajaniu poczucia bezpieczeństwa. Bez bezpieczeństwa dzieci czuja się źle i samotnie. Samotne dziecko nie potrafi budować ciepłych i przyjacielskich relacji z powodu swojego wycofania i odrzucenia. Nauczyciele powinni wprowadzić szereg ćwiczeń,
w których dzieci nauczą się rozróżniać i nazywać różne stany emocjonalne. Wtedy dzieci będą mogły podejmować naukę o odczytywania intencji oraz nastrojów drugiego człowieka. Należy tworzyć dzieciom okazje do grupowego i wspólnego podejmowania różnych zadań oraz rozwiązywania problemów. Przy problemach warto zwrócić dzieciom uwagę na zasadę kompromisu. Często używać tego słowa i doświadczać dzieci tego zjawiska. Ważne jest nauczyć dzieci akceptacji siebie oraz innych dzieci. Dzięki akceptacji siebie, dziecko jest wstanie poprawnie się rozwijać, bez kompleksów i poczucia gorszości od innych. Należy uwrażliwić dzieci na empatię, tę umiejętność można wykorzystywać do podejmowania prób oceny zachowań innych. Warto również urządzać zadania w rodzaju debaty, aby każde dziecko mogła zabrać swój głos, nauczyć się czekania na swoją kolej( z czym dzieci mają
w grupie problem). Umożliwi
to również dzieciom doświadczenie w mówieniu, słuchaniu oraz byciu słuchanym na forum.

Na czas wolny w domu pedagodzy mogą wpłynąć poprzez organizowanie wspólnych spotkań dzieci z rodzicami na zasadzie prowadzenia wspólnych zajęć w przedszkolu. Te spotkania mają na celu aby rodzice mogli zobaczyć jak ich dziecko zachowuje się wśród rówieśników. Bawiąc się z własnymi dziećmi wśród innych rodziców oraz przedszkolaków, za pewne było by to interesujące doświadczenie, które mogło by wpłynąć na relacje: rodzic-dziecko, rodzic-nauczyciel. Dziecko doświadczyło by nowych doznań w których to ono mogło by oprowadzać swojego rodzica po „jego” świecie. Dzięki temu oboje mogą lepiej się zrozumieć oraz nawiązać bliskość. W ten sposób nauczyciele mogą udzielić wskazówek jak można bawić się z dziećmi oraz podsunąć pomysł na dobrze wykorzystany czas w domu.

Czas wolny spędzany po zajęciach jest ważny, ponieważ wpływa na okres rozwojowy i wychowawczy dziecka. Aby lepiej korzystać z wolnego czasu w domu, należy przede wszystkim uświadomić rodziców, jak ważne jest odpowiedzialne spędzanie czasu z dziećmi. Nie wystarczy włączyć dziecku bajkę i zająć się sobą. Rodzice muszą poświęcić dzieciom jakiś czas codziennie wieczorem. Najlepiej spędzać czas z rodziną w postaci jakiś zabaw, gier, należy wymyślać różne oryginalne zabawy. Nie musza to być tylko zabawy, Mozę to tez być pomoc przy robieniu posiłków. Czas bycia razem można wykorzystać również na wspólnym czytaniu książek, lub rysowaniu. Wspólne spacery lub organizowanie wycieczek pełnych przygód. Do prawidłowego rozwoju potrzeby jest również ruch, warto udać się
z dzieckiem na basen lub pobawić się wspólnie na placu zabaw.

W ten sposób dziecko będzie mogło uczyć się poprawnych emocji, doświadczać miłości i bezpieczeństwa. Nigdy nie będzie musiało się czuć odrzucone i samotne. Jeśli dziecko czuje się kochane i bezpieczne może prawidłowo się rozwijać, a to powinno być najważniejsze dla każdego rodzica. Także warto poświęcić więcej czasu dla swojego dziecka.

Bibliografia

1. Barbara Harwas-Napierała, Janusz Trempała „Psychologia rozwoju człowieka” t.II, Warszawa 2012, PWN

2. H. Rudolph Schaffer „Psychologia dziecka” Warszawa 2009, PWN

3. Róża Pawłowska, Elżbieta Jundział „Pedagogika człowieka samotnego”, Gdańsk 2006 Wydawnictwo Gdańskiej Wyższej Szkoły Humanistycznej

4. Lew S. Wygotski :Wybrane prace psychologiczne II: dzieciństwo i dorastanie” Poznań 2002, Zysk i S-ka, Wydaw.

5. K. Czajkowski „Wychowanie do rekreacji”, Warszawa 1979, WSziP