Doktryny polityczno- prawne wieku oświecenia

1.Ogólna charakterystyka

-początek oświecenia 1715r (śmierć Ludwika XIV)

-koniec oświecenia XVIII i XIX (stabilizacja państwa burżuazyjnego)

-swoim zasięgiem obejmuje Europę i Amerykę

-oświecenie wniosło do Francji przekonanie o konieczności gruntownej reorganizacji monarchii absolutnej

-nurty doktrynalne oświecenia upatrywały przyszłość społeczeństwa burżuazyjnego w przekształceniach o charakterze socjalistycznym i komunistycznym (socjalizm i komunizm utopijny)

Antyfeudalna i antyabsolutystyczna ideologia filozofów oświeceniowych wyznaczała kierunek poszukiwań nowych wzorców organizacji życia społecznego

-program reform powinien koncentrować się na:

* nowoczesnym unormowaniu w płaszczyźnie obowiązującego prawa zasad poddaństwa chłopów

* rządy absolutystyczne nie powinny odpowiadać racjonalnym przesłankom organizacji państwa nowej epoki, stając się hamulcem rozwoju społeczeństwa i jednostki tamując możliwości wewnętrznego doskonalenia się życia społecznego i indywidualnego

* doktryna oświeceniowa odwoływała się do rewolucji jako środka prowadzącego do przekształcenia społeczeństwa

Racjonalizm zalecał odrzucenie w poszukiwaniach wokół państwa i prawa jakichkolwiek prawd objawionych nakazując badania wsparte wiedzą zweryfikowaną prawdami wyprowadzonymi z doświadczenia.

- nawiązywano do zdobyczy metodologicznych Bacona, Kartezjusza i Bayle’a pragnąc wyjaśnić prawidłowości rozwoju społeczeństwa i jednostki.

- opierał się często na materialistycznym i sensualistycznym poznaniu życia społecznego nawiązywał do Locke’a, Woltera, Condillaca

-rozum stał się w racjonalizmie podstawową siłą sprawczą

Idea praw natury wiąże się z rozwojem myśli oświeceniowej w sensie powrotu do samej metody oparcia się na kryteriach istnienia praw człowieka

-idea ta przybierała dwie postacie

*szkoły stoicko-chrześcijańskiej (prawa natury z objawionego przez Boga katalogu praw)

*szkoły racjonalistyczno-laickiej(katalog praw naturalnych na podstawie dociekań empirycznych, pozwalających poznać „naturę” organizacji społeczeństwa, katalog ten wyznaczał granicę działalności władzy względem jednostki niezależnie od tego kto był suwerenem)

- natura i prawa naturalne stały się wartościami podstawowymi stojącymi ponad państwem

Indywidualizm – prawa jednostki powinny stanowić wartość nadrzędną względem dążeń państwa będącego jedynie instrumentem zabezpieczającym realizację naturalnych praw jednostki

- skłaniał się ku idei obywatelstwa, gdzie wszyscy ludzie będąc pełnowartościowymi członkami społeczności powinni być równi i wolni

- wiązał się z uznaniem naturalnej walki jednostki o szczęście i prawdę

Idee światopoglądu prawniczego były głównym postulatem unormowania całokształtu stosunków istniejących w państwie

*legalizm głosił konieczność podporządkowania prawu wszystkich przedmiotów działających w państwie

2. Fizjokratyzm i absolutyzm oświeceniowy

Fizjokratyzm – zmierzała do gospodarczej przebudowy monarchii

- razem z tzw. absolutyzmem oświeceniowym fizjokratyzm zmierzał do rekonstrukcji ustroju feudalnego poprzez przemiany w strukturze ekonomicznej wraz z modyfikacją sprawowania władzy

- czołowi twórcy: Robert Turgot (minister finansów), Francois Quesnay (lekarz i domownik Ludwika XV), Pierre Paul Lemmercier de la Riviere (radca parlamentu paryskiego), Pierre Dupont de Nemours, Victor Riqueti markiz de Mirabeau.

- polscy reprezentanci: Antoni Popławski, Piotr Maleszewski, Józef Wybicki,

Koncepcja porządku naturalnego (l’ordere natural) jest najważniejszym twierdzeniem fizjokratów. Jest to jednocześnie antyteza ustroju sztucznie stworzonego przez człowieka, jak np. koncepcja Monteskiusza o państwie jako umowie społecznej. Ostatecznie tym porządkiem naturalnym jest porządek ustanowiony przez Boga, czyli porządek opatrznościowy. Zdaniem fizjokratów wynika z tego, że ustrój oparty na porządku naturalnym jest wyrazem dobrowolnej i świadomej działalności jednostek. Podstawę takiego ustroju tworzą wolność i własność. Według Quesnaya ideą wiodącą w działalności gospodarczej jest interes osobisty. Naturalnym prawem człowieka jest takie kształtowanie swego losu, aby był możliwie najlepszy, nie powinno to jednak powodować krzywdy innych ludzi. Prawa ekonomii według fizjokratów powinny mówić „to, co powinno być”, a nie „to co jest”. Stąd ekonomia jest nauką normatywną, a nie nomotetyczną. Fizjokrata N. Baudeau, jeden z uczniów Quesnaya, pisał, że ekonomia jest nauką ścisłą, jak np. geometria.

System fizjokratyczny opierał się na trzech podstawowych koncepcjach :

-porządku naturalnego;

-dochodu czystego;

-obiegu dóbr (która w istocie jest teorią podziału dochodu społecznego).

Kontraktualizm

Podejście, zgodnie z którym pewne struktury organizacyjne (np. państwo, społeczeństwo obywatelskie, polityczne) powstają na mocy porozumienia jednostek – zawartego między nimi kontraktu, polegającego na ustaleniu norm wyjściowych funkcjonowania tych struktur. Zawarcie społecznej umowy powoływać ma do życia nowe, określone funkcjonalnie (na podstawie użyteczności) instytucje. Najlepszym przykładem jest tu państwo. Niezależnie od tego, jak definiowany jest stan przedpaństwowy, powstanie samego państwa to wybór racjonalnych jednostek, decydujących się na utworzenie nowego bytu, bądź to ze względu na swoje interesy i potrzeby, lub ze względu na ewolucję form zrzeszania się.Idee kontraktualizmu przedstawiali m.in. Thomas Hobbes i Jean-Jacques Rousseau.

Absolutyzm oświecony, rodzaj absolutyzmu typowy zwłaszcza dla XVIII w., w którym władca przeprowadza odgórnie szereg niezbędnych dla państwa reform, likwidując niektóre instytucje feudalne. Za przedstawicieli absolutyzmu oświeconego uchodzą król pruski Fryderyk II, cesarz Józef II i caryca Katarzyna II. Część historyków (głównie francuskich) odrzuca to pojęcie, opowiadając się za terminem absolutyzm w dobie Oświecenia.