A.Stoff, O pojęciu kompozycji dzieła literackiego
Istotność zagadnienia kompozycji wynika z tego, że utwory literackie są wytworami, a więc przedmiotami powstającymi w określony sposób, wg kategorialnie im właściwych zasad.
Właściwości dzieła, które są pochodną kompozycyjnych zabiegów autora i manifestacją jego intencji twórczej:
Trwałość – względna niezależność dzieła od czasu, przejawiająca się w jego istnieniu poza momentem ustania czynności twórczych.
Niezmienność, z wyjątkiem tych form zmienności, jakie wbudowane są w ontologię tego rodzaju przedmiotów, do jakich dzieło należy.
Dzieło jest zrealizowaną intencjonalnością i swoimi właściwościami wskazuje na swego twórcę.
Intersubiektywność – w przeciwieństwie do samych aktów twórczych, dostępne jest poznaniu przez wszystkich, którzy przyjmą właściwą dla tego typu przedmiotów postawę.
Kompozycja jest warunkiem i synonimem przedmiotowości, jest rezultatem procesu twórczego, zakończonego ukonstytuowaniem się dzieła i osadzeniem go w bycie jako nowego przedmiotu intencjonalnego.
Podmiotem czynności kompozycyjnych jest autor, osoba powołująca utwór do istnienia i jakościowego uposażenia. Kompozycja jest sferą odpowiedzialności i inwencji artystycznej człowieka, jest porządkiem integrującym wymiary fazowy i warstwowy dzieła.
Badanie kompozycji powinno uchwycić indywidualną hierarchizację jakości przynależnym różnym warstwom.
Kompozycja to zapewniająca dziełu ontologiczną tożsamość, artystyczną niepowtarzalność i komunikacyjną funkcjonalność, hierarchia zestrojów jakości właściwych poszczególnym warstwom, zrealizowana w fazowym porządku jego budowy.
Ma 3 aspekty: ( współwystępują i współtworzą tożsamość dzieła)
Strukturalny – odnosi utwór do praktyki literackiej, do wykorzystania kategorii i narzędzi poetyki, stylistyki, wersologii, a w grę wchodzę konwencje i indywidualne właściwości warsztatu pisarskiego; wszelkie elementy konstytuujące dzieło literackie występują w hierarchizującej i funkcjonalizującej je strukturze.
Sposoby uporządkowania faz dzieła, schematy budowy: układ ramowy , trójdzielny, szufladkowy itp.
Podział zewnątrzkompozycyjny: rozdziały, tomy, sceny, akty.
Motywacyjny – sytuuje to, czego utwór dotyczy względem rzeczywistości za pośrednictwem systemu przekonań na temat niej i literatury jako sposobu odnoszenia się do niej.
Badając motywacyjny aspekt dzieła ( motywacja: realistyczna, fantastyczna, psychologiczna…) sięgamy do samego aktu twórczego – w aspekcie tym ujawnia się stosunek autora do świata i człowieka motywacja realistyczna = wiara w poznanie świata i możliwość przekazania wyników tego poznania innym
Komunikacyjny – wyznacza warunki lektury: odbioru i zrozumienia. Kompozycja wyznacza poprzez sam porządek dzieła, układ jego elementów i hierarchię jakości, pewną typową rolę dla czytelnika, zespół warunków, które powinien on spełnić, by odebrać dany utwór zgodnie z intencjami autora 9 konwencjonalność – oryginalnośc, organizowanie fabuły i narracji itp.)
Warunki bycia przez dany utwór dziełem sztuki literackiej są przedmiotem badania kompozycji. Należy wykorzystać jej wyniki, by dla wychwycenia wewnętrznej logiki utworu. Zasady kompozycyjne gwarantują dziełu jedność i tożsamość, muszę je uchwycić, by przystąpić do interpretacji.
Znaczenie kompozycji w dziele:
Potwierdzenie statusu badanego utworu jako ukończonego i istniejącego we właściwy sposób.
Badając kompozycję dzieła, odsłaniamy jego artystyczną jedyność.