POLITYKA ATEN W LATACH 479-466

Ateny wyszły z wojen perskich jeszcze bardziej ufne w swój własny ustrój. Równość praw (isonomia), wprowadzona przez Klejstenesa, nadała państwu jedność i spoistość, które zostały teraz wzmocnione przez ciężkie doświadczenia ewakuacji i znalazły swe potwierdzenie w zwycięstwach odniesionych przez wojska ateńskie. W zwycięstwach tych miały udział wszystkie klasy majątkowe państwa: hoplici pod Maratonem i Platejami, a teci jako żeglarze pod Artemizjon, Salaminą i Mykale. Tak więc jednym i drugim przybyło pewności siebie. Pracowali razem nad odbudową umocnień w Attyce, walczyli ramię przy ramieniu o wielkość Związku Ateńskiego i wspólnie zwyciężali nad Eurymedonem. Niemniej jednak przyszły wewnętrzny rozłam w państwie ateńskim sięga swymi korzeniami tego właśnie okresu. Klasy majątkowe wyższe i średnie na ogół posiadały ziemie w Attyce i w ich to obronie zamożni Ateńczycy walczyli konno lub w szeregach hoplitów, a także odpowiednio kierowali polityką zagraniczną państwa; dla nich stosunki ze Spartą i jej Symmachią były równie ważne, jak konflikt z Persją. Ludzie z klasy najniższej nie mieli ziemi. Znaleźli za to teraz nowe i odpowiadające im zatrudnienie we flocie, bo budowali triery i na nich wiosłowali. Przyszłość ich zależała od morskiej ekspansji Aten i ich morskiej Symmachii.

Po roku 487 dziesięciu strategów miało poważniejsze wpływy w państwie niż kolegium archontów, a wśród strategów najwyższą władzę sprawował dowódca delegowany przez państwo do sztabu Związku Hellenów. Wodzowie, tacy jak Miltiades, Temistokles, Arystydes, Ksanthippos i Kimon, zawdzięczali swe wysokie stanowiska nie tylko militarnym, ale i politycznym zdolnościom. Im większa jednak była ich władza, tym ściślejszy nadzór rozciągało nad nimi Zgromadzenie Ludowe. Każdego roku w styczniu Zgromadzenie decydowało przez głosowanie, czy ma się odbyć "rzucanie ostraków". Jeśli decyzja była pozytywna, na następnym posiedzeniu bez dyskusji rzucano ostraka, a gdy zebrało się 6000 lub więcej głosów, obywatel ateński padał ofiarą ostracyzmu. Szedł on na 10 lat na wygnanie nie tracąc swego majątku, jeśliby jednak wrócił przed upływem tego czasu, można go było zgładzić bezkarnie. Po roku 480 człowiek taki musiał przebywać na terenach zawartych między wysuniętymi najdalej na północ i najdalej na południe krańcami Zatoki Sarońskiej (nie mógł tu knować z zamorskimi wrogami Aten), inaczej stawał się banitą pozbawianym wszelkich praw. Takimi środkami Zgromadzenie zapewniało sobie władzę nad wybitnymi mężami stanu, a wśród jego ofiar znaleźli się: Temistokles, Arystydes, Ksanthippos i Kimon.

W latach 480-479, kiedy Attyka całkowicie lub przynajmniej częściowo opustoszała, a męska jej ludność znajdowała się pod bronią, Rada Areopagu, która zorganizowała pierwszą ewakuację, była najpotężniejszym organem w państwie. Sprawowała ona władzę według własnego uznania z taką umiejętnością i zdobyła taki autorytet w sprawach politycznych i religijnych, że później - aż do roku 463 - utrzymywała centralną pozycję w administracji państwowej. Jej wpływom możemy przypisać zdecydowaną politykę państwa ateńskiego. Kiedy ludność powróciła do Attyki w r. 479, roztrząsano początkowo możliwości poprawy położenia klasy biedniejszej. Arystydes proponował skasowanie cenzusu majątkowego przy wyborze na urzędy, tak aby każdy obywatel mógł kandydować. Temistokles był orędownikiem rozwoju handlu morskiego i wystąpił z projektem zniesienia podatku, który nakładano na cudzoziemców zamieszkałych w Attyce, miał bowiem nadzieję przyciągnąć w ten sposób do Pireusu rzemieślników, co stworzyłoby ekonomiczne podstawy morskiej potęgi Aten. Żadnej z propozycji nie przyjęto. Talenty dyplomatyczne obu oddały państwu wielkie usługi. Temistokles bowiem umożliwił Atenom odbudowę umocnień bez wiedzy Sparty, a także przeciwstawił się jej wpływom w Radzie Amfiktionii, Arystydes natomiast pozyskał zaufanie Jonów i zainicjował Związek Ateński. Lud ateński nie akceptował polityki Temistoklesa, która zmierzała do przeciwstawienia się Sparcie i uderzenia na Persję, gdyż stawiała ona Ateny w obliczu wojny na dwóch frontach. Przymierze ze Spartą zostało utrzymane, a około r: 475 Sparta powzięła decyzję nieinterweniowania na Morzu Egejskim. Wówczas to właśnie lub nieco później, w r. 472, ostracyzmem skazano Temistoklesa na wygnanie. Następnie, zamieszany w sprawę Pauzaniasza, zbiegł z Argos. Temistokles dotarł ostatecznie około r. 465 na dwór następcy Kserksesa, Artakserksesa, gdzie za dobrą służbę królowi przyznano mu później dochody z Magnezji, Lampsakos i Myus. Umarł śmiercią naturalną. Kości jego przewieziono do Aten i pochowano potajemnie, gdyż jego własne miasto pozbawiło go praw pod zarzutem zdrady.

Zaufaniem, którego odmówiły Temistoklesowi, obdarzyły Ateny Kimona. Jego ojciec, Miltiades, niegdyś tyran na Chersonezie, później zwycięzca spod Maratonu. Kimon zapłacił nałożoną na ojca grzywnę, aby zaś wzmocnić własną pozycję, wydał swą siostrę za Kalliasa, głowę bogatego rodu Keryksów, pojął żonę z rodu Alkmeonidów. Był odważny, bezpośredni i pogodny. Głosił politykę prostolinijną: wojna z Persją i przyjaźń ze Spartą. Stał na czele odłamu konserwatywnego w państwie i pragnął utrzymać umiarkowany ustrój Klejstenesa, którego w tym czasie strzegła zdecydowanie Rada Areopagu. Zdolny dyplomata i śmiały żołnierz, mianowany wodzem wielu poczynań sprzymierzonych, wzmocnił pozycję

Aten jako hegemona Związku Ateńskiego, skłaniając sprzymierzonych do zamian dostaw okrętów na daniny pieniężne. Około r. 466 inspirowana przez niego polityka zapewniła Atenom największe sukcesy, jakie osiągnęły, dopóki w świecie greckim trwała podwójna hegemonia, ich własna i Sparty.

W historii Grecji pojawia się w ten sposób nowy czynnik – kompletna i nie kwestionowana talassokracja na Morzu Egejskim. Początkowo sprawowała ją symmachia państw greckich. Tępiła piratów, chroniła swych członków i rozwijała handel morski. Jednakże około r. 466 talassokracja w praktyce skoncentrowała się wyłącznie w rękach Aten, które w ciągu życia jednego pokolenia przerosły znacznie swoich sprzymierzeńców.

Jeśliby równowaga sił ze Spartą utrzymała się nadal Ateny i ich sprzymierzeńcy wraz z sąsiednimi państwami greckimi cieszyłyby się pokojem i dobrobytem, lecz trudno byłoby myśleć o dalszych podbojach kosztem Persów, gdyż flota fenicka, ciągle bardzo groźna, otrzymywała silne poparcie od Persji. Jeśliby Ateny zerwały ze Spartą i dążyły do ekspansji kosztem państw greckich, musiałyby skierować swój Związek ku innym celom i zmienić tym samym założenia pierwotnego przymierza.