1. Czym różni się mediacja od sądownictwa polubownego?

Sądownictwo polubowne	Mediacja
Dąży do rozstrzygnięcia sporu i wydania wyroku	Nastawiona na usunięcie sporu i doprowadzenie do zawarcia ugody
Wypełnia funkcje judykacyjne	Nie realizuje w żaden sposób funkcji judykacyjnych
Ograniczenie kompetencji – nie może rozpoznawać spraw rodzinnych	Ma charakter uniwersalny
Brak ograniczeń czasowych	KPC narzuca czas mediacji
Sąd polubowny staje się właściwy na podstawie umowy – zapisu na sąd polubowny	Do mediacji może dojść na podstawie umowy o mediację, wniosku strony o przeprowadzenie mediacji (za zgodą drugiej strony), skierowania stron przez sąd do mediacji
Nacechowane większym formalizmem	Mniejszy formalizm
Arbiter może podlegać wyłączeniu	Mediator nie podlega wyłączeniu

1. Na jakiej podstawie sąd może odmówić zatwierdzenia wyroku?

(dotyczy wyroku sądu polubownego wydanego w Polsce i za granicą)

Art. 1214 § 3. Sąd odmawia uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej, jeżeli:

  1)   według przepisów ustawy spór nie może być poddany pod rozstrzygnięcie sądu polubownego,

  2)   uznanie lub wykonanie wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).

(dotyczy wyroku sądu polubownego wydanego za granicą)

Art. 1215 § 2. Niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 1214, sąd na wniosek strony odmawia uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą lub ugody zawartej przed sądem polubownym za granicą, jeżeli strona wykaże, że:

  1)   nie było zapisu na sąd polubowny, zapis na sąd polubowny jest nieważny, bezskuteczny albo utracił moc według prawa dla niego właściwego,

  2)   nie była należycie zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra, o postępowaniu przed sądem polubownym lub w inny sposób była pozbawiona możliwości obrony swoich praw przed sądem polubownym,

  3)   wyrok sądu polubownego dotyczy sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub wykracza poza zakres takiego zapisu, jeżeli jednak rozstrzygnięcie w sprawach objętych zapisem na sąd polubowny daje się oddzielić od rozstrzygnięcia w sprawach nieobjętych tym zapisem lub wykraczających poza jego zakres, odmowa uznania albo stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego może dotyczyć jedynie spraw nieobjętych zapisem lub wykraczających poza jego zakres,

  4)   skład sądu polubownego lub postępowanie przed tym sądem nie były zgodne z umową stron lub - w braku w tym przedmiocie umowy - nie były zgodne z prawem państwa, w którym przeprowadzono postępowanie przed sądem polubownym,

  5)   wyrok sądu polubownego nie stał się jeszcze dla stron wiążący lub został uchylony albo jego wykonanie zostało wstrzymane przez sąd państwa, w którym lub według prawa którego wyrok ten został wydany.

1. Na jakiej podstawie sąd państwowy może odmówić zatwierdzenia wyroku w Polsce ?

Art. 1214 § 3

1. W jakiej chwili następuje wszczęcie mediacji, jakie skutki powoduje?

Art. 183⁶. § 1. Wszczęcie mediacji przez stronę następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie.

Na skutek przeprowadzenia postępowania mediacyjnego może dojść do zawarcia ugody, która następnie dla swej skuteczności podlega zatwierdzeniu przez sąd (a gdy podlega wykonaniu w drodze egzekucji, w celu zatwierdzenia sąd nadaje jej klauzulę wykonalności).

Ma wtedy ona moc ugody zawartej przed sądem.

1. W jakiej chwili następuje wszczęcie postępowania przed sądem polubownym, jakie skutki powoduje?

Art. 1186. W braku odmiennego uzgodnienia stron, postępowanie przed sądem polubownym rozpoczyna się w dniu, w którym pozwanemu doręczono pismo zawierające żądanie rozpoznania sprawy w postępowaniu przed sądem polubownym (wezwanie na arbitraż). Wezwanie na arbitraż powinno dokładnie określić strony i przedmiot sporu oraz wskazywać zapis na sąd polubowny, na podstawie którego postępowanie ma być prowadzone, a także zawierać wyznaczenie arbitra, jeżeli należy to do strony, która dokonuje wezwania na arbitraż.

Skutki: przerwanie biegu przedawnienia, prawo podniesienia zarzutu braku właściwości sądu polubownego; autonomia arbitrów, którzy mogą wydać wyrok - kompetencja judykacyjna

1. Utrata mocy prawnej przez zapis

Art. 1168. § 1. Jeżeli osoba wyznaczona w zapisie na sąd polubowny jako arbiter lub arbiter przewodniczący odmawia pełnienia tej funkcji lub gdy pełnienie przez nią tej funkcji okaże się z innych przyczyn niemożliwe, zapis na sąd polubowny traci moc, chyba że strony postanowiły inaczej.

§ 2. W braku odmiennej umowy stron, zapis na sąd polubowny traci moc, w przypadku gdy sąd polubowny wskazany w tym zapisie nie przyjął sprawy do rozpoznania lub gdy rozpoznanie sprawy w ramach tego sądu okazało się z innych przyczyn niemożliwe.

Art. 1195 § 4. Jeżeli przy wydawaniu wyroku nie można osiągnąć wymaganej jednomyślności lub większości głosów co do rozstrzygnięcia o całości lub o części przedmiotu sporu, zapis na sąd polubowny w tym zakresie traci moc.

Ponadto:

- rozwiązanie zapisu przez strony

- upływ czasu na jaki zawarty został zapis

- nieziszczenie się warunku zawieszającego

- ziszczenie się warunku rozwiązującego

- uchylenie się od skutków oświadczenia woli

1. Zalety i wady sądownictwa polubownego

Zalety	Wady
Tańsze i mniej sformalizowane (przez co szybsze) od procesu przed sądem państwowym	Brak jednolitości w orzecznictwie
Strony mają wpływ na skład sądu polubownego	Problem z uczestnictwem w postępowaniu podmiotów nie objętych zapisem
Strony mogą ustalić zasady	Ograniczona kompetencja sądownictwa polubownego
Poufność i fachowość arbitrów
Przyjazna atmosfera

1. Charakter prawny umowy o arbitraż

umowa o arbitraż = zapis na sąd polubowny

Charakter jest sporny. Wykształciły się 4 grupy poglądów:

1. zapis na sąd polubowny jest czynnością prawa materialnego

2. zapis na sąd polubowny jest czynnością procesową

3. zapis na sąd polubowny jest czynnością mieszaną

4. zapis na sąd polubowny jest to umowa swoista - sui generis – nie dająca się nigdzie konkretnie zakwalifikować

Umowa o arbitraż może występować w kontrakcie głównym jako klauzula arbitrażowa, lub być osobną umową. Zarówno jako klauzula i osobna umowa ma byt autonomiczny.

1. Czy strona może odwołać arbitra, którego powołała?

Tak, zgodnie z postanowieniami KPC

Art. 1174. § 1. Osoba powołana na arbitra powinna niezwłocznie ujawnić stronom wszystkie okoliczności, które mogłyby wzbudzić wątpliwości co do jej bezstronności lub niezależności.

§ 2. Arbiter może być wyłączony tylko wtedy, gdy zachodzą okoliczności, które budzą uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności lub niezależności, a także wtedy, gdy nie ma kwalifikacji określonych w umowie stron. Wyłączenia arbitra, którego strona sama powołała lub w powołaniu którego uczestniczyła, może ona żądać tylko z przyczyn, o których się dowiedziała po jego powołaniu.

Art. 1177. § 1. Strony mogą w każdym czasie złożyć zgodne oświadczenie na piśmie o odwołaniu każdego z arbitrów.

§ 2. Na wniosek którejkolwiek ze stron sąd może odwołać arbitra, jeżeli jest oczywiste, że arbiter nie wykona swych czynności w odpowiednim terminie, lub jeżeli opóźnia się z ich wykonywaniem bez uzasadnionej przyczyny.

1. Co to jest zdatność arbitrażowa ?

Zdatność arbitrażowa sporu oznacza dopuszczalność poddania danego sporu pod rozstrzygnięcie sądu polubownego ze względu na jego przedmiot.

Stanowi niezbędną przesłankę ważności zapisu na sąd polubowny.

1. Czy umowa o arbitraż może być zawarta za pomocą pełnomocnika ?

Tak, przy czym każde pełnomocnictwo przedsiębiorcy stanowi podstawę do sporządzenia przez pełnomocnika zapisu na sąd polubowny (chyba, że przedsiębiorca wyraźnie wyłączy tą możliwość), a z pełnomocnictwa innych osób nie będących przedsiębiorcami musi wyraźnie wynikać, że pełnomocnik może dokonać zapisu na sąd polubowny (nie można domniemywać takiej kompetencji).

Art. 1167. Pełnomocnictwo do dokonania czynności prawnej udzielone przez przedsiębiorcę obejmuje również umocowanie do sporządzenia zapisu na sąd polubowny w zakresie sporów wynikających z tej czynności prawnej, chyba że z pełnomocnictwa wynika co innego.

1. Czy można domagać się uznania wyroku sądu polubownego przez sąd państwowy?

Tak

1. Czy strony mogą rozszerzyć podstawę skargi?

Podstawy skargi wymienione w art. 1206 KPC w sposób enumeratywny stanowią zamknięty katalog podstaw uchylenia wyroku sądu polubownego. Strony w zapisie nie mogą poszerzać tego katalogu o dodatkowe podstawy.

1. Skarga o uchylenie ugody

Skarga przysługuje tylko na wyrok, który został wydany w danym państwie – środek specjalny.

1. Skarga o uchylenie wyroku

Art. 1206. § 1. Strona może w drodze skargi żądać uchylenia wyroku sądu polubownego, jeżeli:

  1)   brak było zapisu na sąd polubowny, zapis na sąd polubowny jest nieważny, bezskuteczny albo utracił moc według prawa dla niego właściwego,

  2)   strona nie była należycie zawiadomiona o wyznaczeniu arbitra, o postępowaniu przed sądem polubownym lub w inny sposób była pozbawiona możności obrony swoich praw przed sądem polubownym,

  3)   wyrok sądu polubownego dotyczy sporu nieobjętego zapisem na sąd polubowny lub wykracza poza zakres takiego zapisu, jeżeli jednak rozstrzygnięcie w sprawach objętych zapisem na sąd polubowny daje się oddzielić od rozstrzygnięcia w sprawach nieobjętych tym zapisem lub wykraczających poza jego zakres, wyrok może być uchylony jedynie w zakresie spraw nieobjętych zapisem lub wykraczających poza jego zakres; przekroczenie zakresu zapisu na sąd polubowny nie może stanowić podstawy uchylenia wyroku, jeżeli strona, która brała udział w postępowaniu, nie zgłaszała zarzutów co do rozpoznania roszczeń wykraczających poza zakres zapisu,

  4)   nie zachowano wymagań co do składu sądu polubownego lub podstawowych zasad postępowania przed tym sądem, wynikających z ustawy lub określonych przez strony,

  5)   wyrok uzyskano za pomocą przestępstwa albo podstawą wydania wyroku był dokument podrobiony lub przerobiony,

  6)   w tej samej sprawie między tymi samymi stronami zapadł prawomocny wyrok sądu.

§ 2. Uchylenie wyroku sądu polubownego następuje także wtedy, gdy sąd stwierdził, że:

  1)   według ustawy spór nie może być rozstrzygnięty przez sąd polubowny,

  2)   wyrok sądu polubownego jest sprzeczny z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego).

1. Kto może być arbitrem/mediatorem

Arbiter	Mediator
Arbitrem może być osoba fizyczna bez względu na obywatelstwo, mająca pełną zdolność do czynności prawnych.	Mediatorem może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności, korzystająca w pełni z praw publicznych.
Sędzia państwowy nie może pełnić funkcji arbitra ani mediatora. Wyjątkiem sędzia w stanie spoczynku.

1. Relacje sądownictwa polubownego i sądownictwa państwowego

Sądy polubowne i sądy powszechne pozostają w stosunku do siebie w wielu relacjach. Dwie płaszczyzny:

1. współdziałanie i udzielanie tzw. pomocy

2. wykonywanie przez sądy powszechne czynności kontrolno-nadzorczych

Art. 1192. § 1. Sąd polubowny może zwrócić się o przeprowadzenie dowodu lub wykonanie innej czynności, której sąd polubowny nie może wykonać, do sądu rejonowego, w którego okręgu dowód lub czynność powinna być przeprowadzona. W postępowaniu dowodowym przed sądem rejonowym mogą wziąć udział strony i arbitrzy z prawem zadawania pytań.

Ponadto:

- sąd powszechny ma kompetencje do podejmowania decyzji w sprawach:

* powołania arbitra i arbitra przewodniczącego

* wyłączenia arbitra

* odwołania arbitra

* wynagrodzenia arbitra

* wyznaczenia arbitra zastępczego

- współdziałanie sądów może polegać również na przechowywaniu akt sprawy rozpoznanej przed sądem polubownym ad hoc w archiwach sądu powszechnego, a gdy są przechowywane w stałym sądzie polubownym, do udostępnienia ich sądowi powszechnemu

- odtworzenie akt sądu polubownego przez sąd powszechny w razie ich zaginięcia lub zniszczenia

Kontrola: tyle autonomii dla sądownictwa polubownego, ile to tylko możliwe, i tyle państwowej kontroli nad sądownictwem polubownym, ile to konieczne.

Trzy płaszczyzny kontroli:

- kontrola kompetencji sądu polubownego

- kontrola postępowania przed sądem polubownym

- kontrola orzeczenia wydawanego przez sąd polubowny

Art. 1205. § 1. Wyrok sądu polubownego wydany w Rzeczypospolitej Polskiej może zostać uchylony przez sąd wyłącznie w postępowaniu wszczętym na skutek wniesienia skargi o jego uchylenie, zgodnie z poniższymi przepisami.

§ 2. Jeżeli strony ustaliły, że postępowanie przed sądem polubownym będzie obejmowało więcej niż jedną instancję, przepis § 1 dotyczy ostatecznego wyroku sądu polubownego rozstrzygającego o żądaniach stron.

1. Odpowiedzialność cywilna arbitra

Arbiter nie wykonuje władzy publicznej w rozumieniu art. 417 KC, w związku z czym brak jest podstaw do przyjęcia odpowiedzialności Skarbu Państwa za wydanie lub niewydanie orzeczenia przez arbitra.

na zasadzie analogii można stosować KC (wyłączenie winy?)

1. Materialnoprawne podstawy wyroku

Rozstrzygnięcie na podstawie prawa WŁAŚCIWEGO dla danego stosunku. Tutaj należy rozstrzygnąć czy chodzi o spór wewnętrzny (np. między stronami polskimi – wtedy prawem właściwym jest prawo polskie), czy jest to spór z elementem obcym (spór międzynarodowy).

Art. 1194. § 1. Sąd polubowny rozstrzyga spór według prawa właściwego dla danego stosunku, a gdy strony go do tego wyraźnie upoważniły - według ogólnych zasad prawa lub zasad słuszności.

§ 2. W każdym jednak przypadku sąd polubowny bierze pod uwagę postanowienia umowy oraz ustalone zwyczaje mające zastosowanie do danego stosunku prawnego.

Poszukujemy prawa właściwego

1. Jednolite prawo merytoryczne (np. ujednolicone prawo cywilne międzynarodowe – 1980 r. Konwencja Wiedeńska o międzynarodowej sprzedaży towarów)

Wybieramy jeżeli są stronami tej Konwencji. Strony mogą wyłączyć zastosowanie KW.

1. Sędzia polubowny sięga do norm kolizyjnych państwa, gdzie sąd polubowny ma siedzibę.

Prawo kolizyjne ujednolicone – 1961 r. Konwencja Genewska o Międzynarodowym Arbitrażu Handlowym (19 członków również spoza Europy np. Kuba)

Art. VII Konwencji Genewskiej (inaczej zwanej Europejską)

• Konwencja znajduje zastosowanie tylko w sporach międzynarodowych (różne siedziby) i gdy spór dotyczy stosunków handlowych

Zezwala stronom wybór prawa – normy kolizyjnej

Jeżeli strony nie wybrały to decyzja należy do arbitrów. Wybór musi być uzasadniony.

Jeżeli nie Konwencja Genewska szukamy innej.

1. Akty prawa europejskiego – Rzym I lub Rzym II – gdy spór nie mieści się w granicach wcześniejszych konwencji

2. Normy kolizyjne krajowego prawa międzynarodowego

3. Spór z zakresu prawa pracy – Rzym I

4. Spory alimentacyjne – wyłączone

1. Charakter prawny receptum arbitrii

Receptum arbitrii – umowa o pełnienie funkcji arbitra między stronami a arbitrem

nie jest umową zlecenie sensu stricte

jest to umowa z rodziny umów o świadczeniu usług, czyli umowa nie nazwana – ale stosuje się odpowiednio art. 750 KC (Do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, stosuje się odpowiednio przepisy o zleceniu.)

Od momentu powołania arbiter staje się niezależny od stron, mimo ze miała wpływ na jego powołanie.

Obowiązki arbitra Obowiązek stron

- przeprowadzić postępowania - zapłata wynagrodzenia za pełnienie funkcji

- wydać wyrok przez arbitra

- zachować tajemnice

- informować strony o toku postępowania

- obecność w terminie

Odwołanie, ustąpienie i wyłączenie arbitra – kodeks nie receptum arbitrii

1. Zdolność arbitrażowa

2. Wady oświadczenia woli a umowa o arbitraż

3. Forma umowy o arbitraż

4. Zasada słuszności

5. Skuteczność/bezskuteczność zapisu na sąd polubowny

6. Klauzula porządku publicznego (orde public)

7. Utrata mocy prawnej zapisu na sąd polubowny

8. Zasada „kompetenz-kompetenz”

9. Źródła prawa w sądownictwie polubownym

- umowy międzynarodowe

- akty prawa krajowego (kodeksy)

Niektórzy dodają:

- regulaminy stałych sądów polubownych

- ustalenia stron

1. Treść umowy o arbitraż

Art. 1161 KPC