Zagadnienia na egzamin z andragogiki
1. Podstawowe pojęcia i problemy andragogiki
a) sposoby definiowania andragogiki wg Mieczysława Malewskiego
- sposób pierwszy ? był powszechny do 1989r., andragogika jestnauką o kształceniu i wychowaniu dorosłych; sposób ten był określony ideologicznie ? ważne było to, co dzieje się w instytucjach oświatowych;
- sposób drugi ? po1990r., andragogika jest nauką o edukacyjnym wspomaganiu rozwoju człowieka dorosłego; nie wychowujemy, ale pomagamy;
- sposób trzeci ? ok.2000r., andragogika jako nauka o całożyciowym uczeniu się.
b) redefinicja pojęcia ?edukacja dorosłych? (zmiany paradygmatyczne)
edukacja ? są to zabiegi kształcące i odpowiadające im procesy poznawcze, które są zorientowane na osiągnięcie intencjonalnie przyjętych celów rozwojowych w odniesieniu do jednostki, grupy, społeczeństwa
? EDUKACJA = NAUCZANIE ? do końca lat 60 XX wieku, uczenie się jest częścią nauczania, proces instytucjonalny, dorosły przyjmuje z góry określone treści, akceptuje oceny, nie ma wpływu na metody nauczania, cele edukacji są wyznaczone społecznie
? EDUKACJA = NAUCZANIE UCZENIE SIĘ (1zmiana paradygmatyczna) ? początek lat 70, uczenie się jest równoznaczne z nauczaniem, związane z koncepcjami humanistycznymi
? EDUKACJA = UCZENIE SIĘ (2 zmiana paradygmatyczna) ? dziś, ważne jest wszystko, co dzieje się w życiu człowieka, a nie tylko w placówce oświatowej; człowiek uczy się cale życie; proces uczenia się jest aktywny, dynamiczny, osadzony w interakcjach z innymi ludźmi i światem
c) całożyciowe uczenie się 
jako procesy formalne
- instytucjonalne; to, co dzieje się w szkole
- edukacja formalna ? system instytucji oświatowych zbudowanych w sposób hierarchiczny, który poprzez świadectwa, dyplomy szkolne selekcjonuje uczących się do różnych ról społecznych i lokuje ich na różnych poziomach społecznego zróżnicowania
jako procesy nieformalne 
- edukacja nieformalna ? uczenie pozainstytucjonalne, uczenie się z codzienności, z życia
- całożyciowy proces, w którym jednostka przyswaja wiedzę, postawy, wartości z powszedniego doświadczenia i wpływów środowiska
jako procesy pozaformalne
- edukacja pozaformalna ? każda zorganizowana aktywność edukacyjna usytuowana w pozaszkolnym, formalnym systemie oświatowym
- np. kursy, szkolenia, seminaria, warsztaty, konferencje itp.

2. Czym jest dorosłość? Dorosłość jako podstawowe pojęcie andragogiki.
a) dorosłość jako stan społeczny człowieka (kryteria dorosłości)
? dorosły to pewien zamknięty, skończony, obiektywny stan jednostki, określany na podstawie pewnych kryteriów, które obowiązują w danym społeczeństwie i są powszechnie akceptowane
? kryteria dorosłości
- prawne (wiek)
- biologiczne (dojrzałość płciowa)
- ekonomiczne (niezależność finansowa)
- produktywne (np. doświadczenie)
b) dorosłość jako proces psychiczny: dorosłość w ujęciu C.C. Cogginsa
dorosłość to proces rozwoju psychicznego, który jest usytuowany w postawach; Coggins wyróżnił 4 grupy postaw: 
- postawy wobec siebie ? duża samoświadomość, adekwatna samoocena, gdyż zaniżona i zawyżona jest barierą, koncentracja na rozwoju
- postawy wobec innych ludzi ? rozumienie innych, poczucie solidarności z innymi, koncentracja na innych, szacunek wobec innych
- postawy wobec świata, życia ? akceptacja codzienności, orientacja perspektywna, przygotowanie na ryzyko niepowodzeń
- postawy wobec wiedzy ? wiedza o problemach i sposobach ich rozwiązywania, inna wiedza zdobywana podczas życia
c) dorosłość jako proces społeczno-kulturowy: koncepcja P. Cross
- dorosłym nie jest się, ale się staje
- proces dynamiczny, całożyciowy; proces rozwoju społecznego, psychicznego i biologicznego
- nasze życie składa się z pewnych sekwencji
? biologiczna
niemowlęctwo dzieciństwo wiek młodzieńczy

proces ten jest sprzężony z pozostałymi
? społeczna
uczeń - zadania

jeżeli jednostka realizuje zadania zgodnie z tym, co chce społeczeństwo, to ono zapewnia mu trwanie; dorosłość jest narzucana na życie jednostki poprzez zadania będące rolami społecznymi 
? psychiczna

cykl życia jest określany kulturowo ? czas, następstwo ról; jest to wynik pewnej społecznej konwencji, umowy; dorosłość to efekt zmagania się z rolami
d) podobieństwa i różnice pomiędzy w/w podejściami
podobieństwa
w podejściu Cogginsa stawanie się dorosłym dzieje się w strukturach psychicznych, a u Crossa w psychicznych, ale i biologicznych i społecznych tworzących całość
różnice 
w podejściu a) jest to stan zamknięty, obiektywny, a w b)i w c) stawanie się dorosłym jest przedstawione jako proces całożyciowy 

3. Dojrzewanie i dorosłość w koncepcji M. Knowlsa.
a) rozumienie dorosłości 
Dojrzewanie ? proces rozwoju psychicznego o charakterze całożyciowym, wielopłaszczyznowym usytuowany w strukturach osobowościowych. 
Dorosłość ? stan finalny, do którego prowadzi proces dojrzewania.
b) wymiary dojrzałości 
I. rozwój przebiega od zależności do autonomii ? uniezależnienie
II. rozwój od bierności do aktywności ? dziecko zaczyna poszerzać zakres swojej aktywności
III. od subiektywności do obiektywności ? dziecko jest egocentryczne; im bardziej jesteśmy dorośli, tym obiektywniej, racjonalniej postrzegamy świat
IV. od ignorancji do erudycji ? rodzimy się ignorantami, ale z czasem człowiek nabiera wiedzy i doświadczeń
V. od niskiej sprawności do wysokiej sprawności 
VI. od wąskiego zakresu odpowiedzialności do szerokiego zakresu odpowiedzialności ? zakres naszej odpowiedzialności poszerza się wraz z obowiązkami, których pula zwiększa się z wiekiem
VII. od egoizmu do altruizmu ? dziecko jest egocentryczne; jeżeli będziemy kierować jego działania na innych to wykształcimy w nim altruizm
VIII. od braku samoakceptacji do akceptacji ? brak akceptacji może być efektem tego, że rodzice eliminują naturalne zachowania dziecka i narzucają ogólnie przyjęte
IX. od amorficznej tożsamości do zintegrowanej tożsamości 
X. od koncentracji na szczegółach do koncentracji na zasadach ? dziecko widzi poszczególne elementy, ale nie widzi całości; dorosły dostrzega świat jako całość razem z prawami, nim rządzącymi
XI. od powierzchownych związków do związków głębokich ? dziecko widzi tylko w kategoriach: co mi sprawia przyjemność a co przykrość, a dorosły patrzy też od czego to zależy
XII. od odtwórczości do oryginalności ? od naśladowania innych po działanie twórcze, oryginalne, własne
XIII. od potrzeby pewności do tolerancji nieokreśloności ? Jeżeli dziecko ma zapewnioną potrzebę pewności, to jako dorosły łatwiej jest mu poradzić sobie z nieokreślonym, chaotycznym światem
XIV. od afektywności do racjonalności ? dziecko reaguje afektywnie, np. rzuca się z krzykiem na podłogę jak coś nie dostanie; dorosły reaguje racjonalniej
XV. od wąskich zainteresowań do szerokich zainteresowań
c) dziecko a dorosły - różnice istotne z perspektywy pracy dydaktyczno ? wychowawczej
x dziecko dorosły
Samowiedza Postrzega siebie w relacjach z dorosłymi; postrzega siebie jako zależne od świata dorosłych, w relacjach dominacji Postrzega siebie jako niezależną, autonomiczną, podmiotową jednostkę
Gotowość poznawcza Wynika z tego, że to dorośli oczekują tego od dziecka; dorosły wysyła dziecko do szkoły i na inne zajęcia Podejmuje aktywność oświatową z własnej woli, a nie pod wpływem oczekiwań innych
Zasób doświadczenia Zbiera informacje i doświadczenia, ale są one niezależne od ?ja?; nie włącza doświadczeń w strukturę osobowościową; nie buduje na tym swojej tożsamości Dorosły jest sumą doświadczeń, buduje poczucie tożsamości w relacji ?ja? ? świat; włącza doświadczenia w tożsamość
Orientacja temporalna Postrzega perspektywę czasową dla przyszłości; edukuje się do tego, co będzie robił w przyszłości Potrzebuje, poszukuje wiedzy ?na teraz?; pragnie być od razu użytkownikiem tej wiedzy
Postawa wobec edukacji Nie wie czy kiedykolwiek użyje swojej wiedzy; nastawienie przyszłościowe, poznawcze; dziecko uczy się dla samego uczenia się; zdobywa wiedzę dla wiedzy Nastawienie utylitarne, pragmatyczne; instrumentalnie traktuje proces oświatowy; chce używać wiedzy

d) odmienność procesu dydaktycznego organizowanego dla dziecka i dorosłego 
? model pedagogiczny 
- charakterystyczny dla pracy z dziećmi
- najważniejszy nauczyciel
- klimat instytucji kształcącej jest autorytarny
nauczyciel określa treści, środki, tempo, ocenia oraz stosuje sankcje; jest w pełni odpowiedzialny za proces kształcenia; ma przekazywać wiedzę użyteczną
- proces poznawczy ma charakter przymusu poznawczego
- relacje nauczyciel ? uczeń są sformalizowane i schierarchizowane 
? model andragogiczny
- przeznaczony dla dorosłych
- punktem wyjścia jest fakt, że dorośli sami określają swoje potrzeby i zainteresowania
- w procesie kształcenia wykorzystuje się doświadczenia życiowe człowieka dorosłego, co może wspomagać proces dydaktyczny
- proces przebiega w relacjach współpracy, bez hierarchii, a odpowiedzialność spada na dwie strony
- wspólnie ocenia się efekty kształcenia
- nauczyciel wspomaga, wspiera, uaktywnia procesy edukacyjne ? jest katalizatorem
- relacje nauczyciel ? uczeń charakteryzuje partnerstwo, a dorosły traktowany jest jako autonomiczny podmiot zdolny współtworzyć proces edukacyjny oraz określić swoje potrzeby poznawcze

4. Teorie aktywności edukacyjnej ludzi dorosłych.
a) stan wiedzy o uczeniu się dorosłych (przyczyny)
- skoncentrowanie na edukacji instytucjonalnej ? nie zwracano uwagi na to, co dzieje się poza instytucjami
- monopol psychologii w badaniach na temat uczenia się ? wyjaśnia zachowania ludzi, zajmowała się problemem uczenia się; andragogika dała pole badawcze psychologii
- mity na temat uczenia się i naiwne myśleniem o procesie edukacji, który służy rozwojowi; uczenie ma różne oblicza: może nas ograniczać lub wyzwalać
b) teoria uczenia się transformatywnego J. Mezirowa : podstawowe pojęcia koncepcji: świat życia, schematy znaczeniowe, perspektywy znaczeniowe
- koncepcja ta sytuuje uczenie się w strukturach poznawczych jednostki rozumianych jako schematy i perspektywy znaczeniowe, które mają charakter społeczno - kulturowy
- świat życia ? świat naocznie nam dany, ale przesycony sensami i znaczeniami; tworzony przez naszych przodków i nas samych
- schematy znaczeniowe ? człowiek internalizuje, przyswaja elementy świata życia; są one symbolicznym odzwierciedleniem w naszej świadomości; służą jako filtry percepcyjne i konceptualne; sterują naszym zachowaniem
- perspektywy znaczeniowe ? schematy znaczeniowe układają się w struktury wyższego rzędu; mają istotne znaczenie dla życia człowieka; pomagają mu funkcjonować w rzeczywistości; mogą też mieć negatywne znaczenia dla człowieka ? bariera rozwojowa 
c) schematy i perspektywy znaczeniowe jako blokady rozwoju
- człowiek uczy się w sposób konserwatywny ? nie uczy się niczego nowego, swoje wcześniejsze poglądy umacnia po prostu nowymi argumentami
- przyswajamy je jako dzieci bezkrytycznie, są mocno zakorzenione
- kształtują się na miarę czasu; świat się zmienia, ale one zostają
- dodawanie wiedzy do człowieka zdaniem Mezirowa nie jest sposobem na wyzwolenie się spod schematów
d) formy uczenia się
? przez schematy znaczeniowe 
zdobywanie kolejnych rodzaji zachowań, zgodnych z tymi, które jednostka już posiada
? uczenie się nowych schematów znaczeniowych 
uczę się nowej roli, która się zmienia
? uczenie się przez transformację schematów znaczeniowych
przekształcam schematy znaczeniowe, zmieniam tylko część
? uczenie się przez zmianę perspektyw znaczeniowych (uczenie się transformatywne)
najbardziej rozległe, głębokie zmiany; jednostka wnika w swoje perspektywy znaczeniowe, patrzy jak działa, dostrzega, że istnieją związki między interakcjami społecznymi, ideologiami, a jej przekonaniami i to ją zniewala; ma szansę je odrzucić, zmienić całą perspektywę znaczeniową, tradycję
e) proces rozwiązywania problemu (proces uczenia się transformatywnego)
sytuacja problemowa
(jednostka nie potrafi rozwiązać jej przy pomocy swoich schematów znaczeniowych)

odwzorowanie percepcyjności

wstępna interpretacja
(próbuje coś nazwać)

wgląd wyobrażeniowy
(nie odnajduję podobieństwa w moich schematach znaczeniowych)

jak nie odnajdę ? zmiana perspektywy jak odnajdę ? włączanie, zapamiętywanie tego zjawiska do schematów
- uczenie się szeroko rozumiane, nie zamknięte w podręcznikach i w szkolnych ławkach, ma służyć emancypacji jednostki, autonomii, kontroli, wyzwoleniu się
- uczenie się emancypacyjne polega na wyzwoleniu się ze świata ograniczeń, z wpływów świata zewnętrznego
f) koncepcja uczenia się sytuacyjnego: teoria uczenia się społecznego wg Laxe?a i Wengera
- uczenie się dokonuje poprzez interakcje i obserwację innych ludzi w miejscu, w środowisku społecznym
g) krytyka edukacji instytucjonalnej 
- autorzy kwestionują sposób widzenia uczenia się, który jest typowy dla edukacji instytucjonalnej ? podważają
- uczenie instytucjonalne kończy się dyplomami, świadectwami, wynikami sprawdzonymi za pomocą testów
- w tym procesie występuje system pojęć abstrakcyjnych
- uczenie się w zamkniętym systemie instytucjonalnym to wprowadzenie człowieka do świata idei
h) sposób rozumienia wiedzy
- wiedza nie jest idealnym światem trzecim; wiedza ma charakter personalny, jest częścią tożsamości osób uczących się, adekwatną do ich biografii, doświadczeń
- wiedza bierze się od nas- my ją produkujemy, powstaje w społeczeństwie, kulturze, świecie, krąży pomiędzy nami w trakcie interakcji, nie istnieje autonomicznie wobec ludzkiego działania; jest ciągle tworzona i modyfikowana
- edukacja nie polega na przyswajaniu wiedzy; ludzie mają z nią kontakt w społecznościach praktyki
i) uczenie się jako uczestnictwo w społecznościach praktyki
- są to wspólnoty, grupy, w których my uczestniczymy i będziemy uczestniczyć; pewne wspólnoty, przestrzenie, w których usytuowane jest nasze życie
- związane jest z wchodzeniem w pewien system norm, wartości, wzorów zachowań właściwych tej wspólnocie; ludzie wchodzą w te praktyki w sposób naturalny 
- uczestnictwo w praktykach ma charakter długotrwały i dynamiczny, skomplikowany
- teoria ta używa dwóch określeń użytkowników społeczności praktyki: nowicjusze i stare wygi
- nowicjusze starają się przechodzić w stronę centrum, tam gdzie są stare wygi; jest to wspinanie się po pewnej hierarchii; nabywają kompetencje
- uczenie silnie jest związane z praktykowaniem danej spójności i polega na przesuwaniu się ku centrum
- człowiek postrzegany jest jako jednostka w środowisku społeczno - kulturowym
- ważny jest kontekst społeczno ? kulturowy i relacje międzyludzkie
- stare wygi próbują tych norm bronić
- zarówno stare wygi jaki i nowicjusze muszą iść na pewne ustępstwa ? wspólnota zmienia się dzięki negocjacjom pomiędzy obiema stronami

5. Koncepcje doskonalenia zawodowego dorosłych.
a) formy i strategie
- formy: kursy i szkolenia, zorganizowana edukacja lub poprzez praktykkę (realizacja zadań zawodowych)
- strategie: intencjonalna, naturalna (praktyczna)
b) modele: 
? model technokratyczny (funkcje edukacji)
- uczestnictwo jednostek w organizacji dokonuje się poprzez role zawodowe; sposób jej rozumienia będzie równał się sposobie rozumienia doskonalenia zawodowego; rola zawodowa ? zespół zadań i sposób ich pełnienia adekwatnie do pozycji zajmowanej przez pracownika w przedsiębiorstwie; jest zdepersonalizowana, nie ma miejsca na osobowość i indywidualne rysy osobowości; role zunifikowane, ogólny proces regulujący zachowanie pracownika; treści edukacji są standardowe, przekazuje się je po to, aby zunifikować działania pracownika 
- funkcje:
1) instrumentalna ? służy optymalizacji procesu produkcji; wiedza, umiejętności, doświadczenia, zaangażowanie składają się na kwalifikacje; funkcja ta jest realizowana poprzez podfunkcje:
1.1) adaptacyjna - służy przystosowaniu np. nowych pracowników, którzy nie mają doświadczenia, ale mają pewne przygotowanie
1.2) wyrównawcza ? w sytuacji, gdy pracownik nie realizuje pewnych zadań na odpowiednim poziomie, podnosi się kwalifikacje do wymogów
1.3) renowacyjna ? przygotowanie do nowych technologii, ma charakter zapobiegawczy, zapobieganie późniejszym brakom i lukom
2) ekonomiczna ? podnoszenie wydajności uczestników po to, by przedsiębiorstwo przynosiło zyski
3) innowacyjna ? wprowadzenie zmian w zakresie warunków produkcji 
? krytyka koncepcji 
- instrumentalne traktowanie
- jest wyrazem techniki, jest ona na 1 miejscu
- obszarem zainteresowania przedsiębiorstwa jest wycinek osobowości człowieka (kwalifikacje)
- uprzedmiotowienie człowieka
- doskonalenie zawodowe człowieka jest instrumentem, który pozwoli człowieka obrobić i przygotować go do uprzedmiotowienia
- edukacja służy przedsiębiorstwu
- rozwój, ekspansja przedsiębiorstwa
- człowiek ?nośnik kompetencji
- człowiek traktowany jako element danej struktury
c) model humanistyczny (funkcje edukacji)
- wyrasta z krytyki modelu technokratycznego
- rola zawodowa nie jest zdepersonalizowana; zadania, które składają się na role zawodowe są zmienne; treść roli jest płynna, do końca nie da się do końca określić osobowości człowieka
- uczestnictwo w przedsiębiorstwie dokonuje się poprzez osobowość człowieka
- indywidualne cechy jednostki nie są czynnikami zakłócającymi; są to źródła oryginalności, kreatywności, kreacyjności
- rola zawodowa jest obszarem rozwoju, możliwości, ?rozwinięcia skrzydeł?
- od pracownika oczekuje się wysokich kwalifikacji, ale także innego potencjału, czyli samodzielności, pewnych cech osobowości
- człowiek nie jest redukowany do pewnego wycinka
- doskonalenie zawodowe traktuje człowieka jako całość, a nie wycinek
- funkcje:
1) bezpośrednie
1.1) instrumentalna 
1.2) ekonomiczna
1.3) innowacyjna
2) pośrednie
2.1) humanistyczna ? kształtowanie twórczej, innowacyjnej osobowości
2.2) modernizacyjna ? zalety człowieka mogą sięgać poza ramy zewnętrzne
- w tym modelu doskonalenie dotyczy całego człowieka, służy rozwojowi twórczej jednostki, pozwala radzić sobie ze zmieniającą się rzeczywistością 

6. Perspektywa biograficzna w andragogice.
a) koncepcja badań biograficznych/biografii edukacyjnej Pierra Dominic; biografia a autobiografia, biografia edukacyjna 
- badania biograficzne to badania wykorzystujące biografię, autobiografię osób badanych, historie życia, narracje biograficzne
- konstruowanie biografii ma znaczenie edukacyjne dla narratora; uczenie się przez doświadczenie
- biografia i autobiografia są historiami życia i są tworzone przez tego samego autora, różnica tkwi w izbie racji
- autobiografia ? dowolny wybór jednostki, jednostka sama konstruuje decyzje, że będzie opowiadać o sobie, o swoim życiu, kiedy zacznie, a kiedy skończy; może pisać do szuflady, opowiadać ustnie
- biografia ? historia życia pisana, opowiedziana z inspiracji badacza; badacz inspiruje jednostkę, by opowiedziała o swoim życiu
- biografia edukacyjna ? to nie jest historia życia, to pewna wersja historii życia, którą dorosły tworzy, aby zastanowić się nad procesem własnej edukacji; jest jej nadany określony kierunek; badacz proponuje osobie, żeby opowiedziała historię swojego życia zgodnie z danym kierunkiem; jednostka zastanawia się nad swoimi przeżyciami, nad edukacją
b) metoda biografii edukacyjnej i jej procedura
- kładzie nacisk na subiektywność
- nauczenie się z biografii ludzi dorosłych
- opowiadanie historii życia skłania ludzi do refleksji nad doświadczeniami związanymi z przeżyciami
- pozwala dorosłym na:
? uświadomienie sobie, że ich wcześniejsze doświadczenia mają wpływ na obecny proces uczenia się
? poznanie społecznych międzyludzkich czynników kształcących ich bycie i proces uczenia się
? uświadomienie współzależności między zdarzeniami biograficznymi a edukacyjnymi
? ujawnienie wpływu tradycji kulturowych na proces edukacji
? radzenie sobie z przeszłością
? kontrolę nad życiem i uczeniem się
- procedury metody:
1) informacje o całym seminarium, o idei
2) wchodzenie w metodę ? prezentacja teoretycznych i metodologicznych podstaw biografii edukacyjnych
3) zawiązanie małych grup i przygotowanie ustnych narracji ? 6-8 ? osobowe grupy, losowo wybrane, które będą pracowały osobno; na tym etapie przygotowują ustne opowieści swojej biografii; wybór wątku, który będzie poruszany w biografii
4) prezentacja tych narracji ? na każdym spotkaniu jedna osoba prezentuje ustnie swoją narrację, po której jest dyskusja; wszystko jest nagrywane
5) przygotowanie pisemnych narracji ? wykorzystują przy tym nagranie, notatki, które sporządzono podczas dyskusji
6) interpretacja biografii edukacyjnej ? wybór jednej z narracji pisemnych, którą poddaje się analizie
7) ocena całego procesu ? na ostatnim spotkaniu w grupach podsumowuje się te narracje; tworzy się raport, który będzie przedstawiony na sesji plenarnej; na zakończenie wszystkie grupy oceniają całość
c) zastosowanie metody biografii edukacyjnej 
- doradztwo zawodowe
- na niektórych uniwersytetach przy naborze studentów po to, by lepiej ich poznać i stworzyć pod nich program
- praca z konkretnymi grupami (bezrobotni, więźniowie)
- kształcenie nauczycieli, dorosłych