Autor: Aneta Goździk

Źródło: DRWAL

Data: 2008-07-16

http://www.drewno.pl/artykuly/5447,choroba-wibracyjna-objawy.html

Zespół wibracyjny, czy inaczej mówiąc choroba wibracyjna, jest bardzo groźna i podstępna. Rozwija się latami. Jakie objawy powinny zaniepokoić drwala pracującego pilarką?

Ból, drętwienie palców, brak czucia – to tylko niektóre objawy choroby wibracyjnej.

Ból, drętwienie palców, brak czucia – to tylko niektóre objawy choroby wibracyjnej.

Fot. Jarosław Klej

Co to jest zespół wibracyjny?

Zespół wibracyjny jest wynikiem oddziaływania na organizm człowieka drgań mechanicznych emitowanych przez narzędzia podczas pracy. W medycynie wyodrębnia się dwie postacie kliniczne tej choroby: zespół wywołany ogólnym działaniem drgań mechanicznych (kiedy niekorzystne bodźce oddziałują na cały organizm) oraz wywołany miejscowym działaniem drgań mechanicznych (kiedy energia przekazywana jest na ręce przez narzędzie pracy). My przyjrzymy się temu drugiemu przypadkowi, bo to on dotyczy drwali.

Rozwój tej choroby zależy przede wszystkim od wielkości emisji drgań (częstotliwości) działających na ciało człowieka oraz czasu narażenia. Nie bez znaczenia są także inne czynniki, takie jak wiek, stan zdrowia operatora czy sposób wykonywania pracy.

Działanie wibracji powoduje początkowo ogólny stan pobudzenia, jednak w miarę upływu czasu – poważne zmiany chorobowe. Pierwsze objawy pojawiają się dość szybko, jednak nie są uciążliwe, dlatego często nie zwraca się na nie uwagi.

Najbardziej wrażliwy na drgania jest układ nerwowy i krwionośny. Wyróżnia się kilka postaci zespołu wibracyjnego: naczyniowo-nerwową, która występuje najczęściej, kostno-stawową oraz mieszaną, kiedy występują objawy wspólne.

Postać naczyniowo – nerwowa

Ta postać zespołu wibracyjnego to krótko mówiąc napadowe zaburzenia przepływu krwi w palcach rąk. Wczesne objawy to sporadyczne mrowienie i drętwienie rąk, które jednak szybko ustępują po wykonaniu kilku ruchów.

Zdarza się, że ręce drętwieją nocą, co przerywa sen i negatywnie wpływa na samopoczucie w ciągu dnia. Te dolegliwości nasilają się w chłodnej porze roku (zimą lub wczesną wiosną), ale po dłuższym odpoczynku maleją lub całkowicie ustępują.

Szczególnie niebezpieczne jest to, że nawet mimo braku ewidentnych symptomów choroba wciąż postępuje. Stopniowo ręce (zwłaszcza rankiem, po przebudzeniu) drętwieją, są niezgrabne (ma się trudności z ruchami precyzyjnymi, np. z zapinaniem guzików). Pojawia się nadwrażliwość na działanie chłodu, palce bardzo szybko marzną i drętwieją, czemu towarzyszy ból.

Charakterystycznym objawem jest blednięcie palców pod wpływem nagłego ochłodzenia. Zaburzenie to jest spowodowane chwilowym wstrzymaniem dopływu krwi do palców. Towarzyszy temu tępy ból, zdrętwienie i upośledzenie czucia dotyku, które powoli ustępują pod wpływem rozcierania czy ogrzania.

Początkowo napady blednięcia obejmują koniuszki jednego lub kilku palców, jednak może się to rozszerzać na cały palec. Niekiedy napadowe blednięcie jest poprzedzone sinicą, czyli niebieskawym zabarwieniem skóry, spowodowanym spowolnionym krążeniem krwi w dłoniach, a tym samym małą ilością tlenu we krwi. Te nagłe napady blednięcia są częstsze zimą niż latem i trwają od kilku do kilkunastu minut.

Jeśli do tej pory choroba nie zostanie rozpoznana, a narażenie na wibrację trwa, choroba przechodzi w okres zmian zaawansowanych, które często są nieodwracalne. Pojawiają się bóle podczas odpoczynku, których do tej pory nie było, lub występowały sporadycznie. Mogą się teraz zdarzać codziennie, niezależnie od pory roku, bardzo często w nocy. Nie pomaga już ogrzewanie czy rozcieranie rąk.

W ciągu dnia ból powoduje zakłócenia w pracy, a tym samym ryzyko wypadków (czasami jest tak dotkliwy, że nie można utrzymać narzędzia w rękach). U niektórych chorych zauważa się także upośledzenie czynności manual-nych (np. wypadanie przedmiotów z rąk) czy osłabienie siły mięśni. Wrażliwość na ochłodzenie znacząco wzrasta, palce obu rąk bardzo często bledną i bolą (z reguły nie dotyczy to kciuka). Zdarza się to nawet podczas tak błahych czynności jak zetknięcie ręki z metalowym uchwytem czy mycie rąk w chłodnej wodzie. Ponadto zblednięcie utrzymuje się przez dłuższy czas, a po jego ustąpieniu palce rąk drętwieją i nie mają czucia.

Skóra rąk staje się stopniowo szarosiwa, chłodna, nadmiernie wilgotna, palce mogą ustawić się w lekkim przykurczu. Po naciśnięciu na palec długo utrzymuje się biała plama. Ponadto dochodzi do zniekształceń skóry. Jest ona pogrubiona, paznokcie są zniekształcone, a linie papilarne mogą ulec zatarciu.

Choroba postępuje i przechodzi kolejne fazy, dlatego wyróżnia się cztery stopnie zaawansowania zespołu wibracyjnego, w zależności od częstości, rozmiaru i ostrości napadów blednięcia palców (tab. 1).

Postać kostno-stawowa

Niekorzystne działanie drgań mechanicznych prowadzi w tym przypadku do nieodwracalnych zmian w kościach i stawach (dotyczy to drgań o częstotliwości 20–40 Hz). Drgania uszkadzają strukturę mięśni, ścięgien i więzadeł. Najbardziej charakterystyczne dla tej postaci zespołu wibracyjnego są zmiany radiologiczne, czyli torbiele, martwice, złamania itp.

Objawy pojawiają się niestety dosyć późno, a są to spoczynkowe umiarkowane bóle stawów, rzadko występujące w nocy. Początkowo nie nasilają się w czasie pracy, dlatego zwykle są ignorowane. Niekiedy mogą pojawić się obrzęki, dochodzi do niewielkiego ograniczenia ruchomości stawów.

Bardzo często pojawiają się zmiany w stawie łokciowym, jest to mały obrzęk oraz trzeszczenie w stawie. Potem stopniowo następuje ograniczenie zginania i prostowania stawu. Mogą pojawić się także bóle barków.

Często ta postać zespołu wibracyjnego mylona jest ze schorzeniem stawów na tle reumatycznym. Warto wiedzieć, że całkowite kostnienie kości kończy się dopiero w wieku 20–21 lat. Dlatego długotrwałe działanie wibracji na młody organizm może doprowadzić do nieodwracalnych zmian kostnych i deformacji.

Kto jest narażony?

Prawdopodobieństwo pojawienia się u pracownika objawów zespołu wibracyjnego zależy, prócz częstotliwości wibracji, od jego wrażliwości, ogólnego stanu zdrowia, przebytych w przeszłości chorób oraz czynników środowiskowych związanych z wykonywaną pracą.

Czynniki, które mają wpływ na możliwość zachorowania, to:

• wiek i umiejętności operatora

• metoda pracy (długość pracy, częstość odpoczynków, czy narzędzie na biegu jałowym jest odkładane czy trzymane w ręku)

• predyspozycje zdrowotne

• postawa ciała podczas pracy

• typ i stan techniczny wibrujących maszyn

• położenie narażonych na drgania rąk

• przebyte choroby, które wpływają na krążenie (związane np. z paleniem papierosów)

Na rozwój choroby mogą też wpływać powtarzające się ruchy, zaciskanie narzędzia pracy z dużą siłą czy niewygodna pozycja. Dlatego tak ważne jest robienie krótkich, ale częstych przerw. Pamiętać trzeba, że nieleczone dolegliwości mogą powodować dotkliwe kalectwo, prowadzą nie tylko do obniżenia zdolności do pracy, ale i upośledzenia czynności życiowych.

Wczesne objawy zespołu wibracyjnego:

• nadmierne zmęczenie

• mrowienie, drętwienie palców lub bolesne pieczenie (mogą pojawiać się w nocy i powodować zaburzenia snu)

• utrata sił w rękach (trudno utrzymać ciężkie przedmioty)

• brak czucia w palcach

• pogorszenie normalnego czucia temperatury

• zakłócenia koordynacji ruchów (trudności w zapinaniu guzików, wiązaniu butów itp.)

• rozdrażnienie

• czubki palców bledną pod wpływem wilgoci i zimna, następnie czerwienieją i pojawia się ból, gdy palce wracają do normalnego stanu.