I wykład z botaniki, 1.02.2012

Cele i zadania systematyki roślin:

Systematyka botaniczna musi spełniać i godzić ze sobą 2 cele: praktyczny i teoretyczny.

Cel praktyczny to uporządkowanie różnorodności form świata roślinnego w grupy o określonej hierarchii w celu jak najsprawniejszej w nim orientacji (systemy, klucze)

Cele teoretyczne, ściśle naukowe:

- uporządkowanie organizmów roślinnych zgodnie z pokrewieństwem poszczególnych jednostek na podstawie gruntownego badania

- współczesne właściwości morfologiczne i biologiczne (systemy naturalne, oparte na metodzie morfologii porównawczej)

Zasada pokrewieństwa

- Wynika z mniejszej lub większej wspólnoty cech, która jest odwrotnie proporcjonalna do rangi systematycznej

- Najwięcej cech wspólnych mają dwa gatunki należące do tego samego rodzaju, a najmniej dwa gatunki należące do dwóch różnych gromad.

- Chodzi o takie naturalne uporządkowanie organizmów roślinnych, by odpowiadało ono rozwojowi filogenetycznemu świata roślin, który ukształtował się w ciągu długich epok i okresów geologicznych.

Dowody procesów ewolucyjnych są w materiałach paleobotanicznych, na podstawie których można prześledzić linie rozwojowe różnych grup, czyli ich filogenezę w czasie.

Wynika stąd konieczność pogodzenia taksonomii z filogenezą, co znajduje swój wyraz w podejmowanych wcześniej próbach konstrukcji nowych systemów.

Zasady współczesnej nomenklatury botanicznej:

Międzynarodowy kodeks nomenklatury botanicznej (1961r.) powstały w wyniku prac Komisji Nomenklatorycznej Kongresu Botanicznego w Montrealu w 1959 roku.

Wprowadzono ogólny termin – taxon (liczba mnoga: taxa), którym można określić każdą jednostkę systematyczną danej rangi. Spotkania odbywają się co kilka lat w celu uzupełnienia informacji przy zachowaniu części zasadniczej.

Takson może być rangi gatunku, rodzaju, rodziny, gromady.

Nauka o jednostkach taksonomicznych to taksonomia.

Jednostki taksonomiczne nie muszą odpowiadać jednostkom systematycznym, które należy traktować w sensie filogenetycznym, np.

- rośliny naczyniowe, Tracheophyta – termin systematyczny, w którym można rozróżnić wiele gromad

- rośliny telomowe, Telomophyta – termin filogenetyczny akceptujący teorię telomowych przekształceń organów roślin lądowych, do której to grupy należą jednostki taksonomiczne rangi gromad, np. psylofity, widłakowe, skrzypowe, paprociowe, nagonasienne, okrytonasienne

Rośliny nasienne mogą być uznawane za termin filogenetyczny dla grup wytwarzających nasiona, w skład których mogą wchodzić także gromady w sensie taksonomicznym, jak nagonasienne, gniotowe i okrytonasienne.

Główne zasady Międzynarodowego kodeksu nomenklatury botanicznej, opublikowanego w Polsce w 1993 roku:

- nomenklatura botaniczna jest niezależna od zoologicznej

- każda nazwa taksonomiczna o określonym zakresie, pozycji i randze ma tylko jedną poprawną nazwę (najstarszą)

- naukowe nazwy grup taksonomicznych są nazwami łacińskimi

- każdy osobnik należy do pewnej liczby taksonów o rangach hierarchicznie sobie podporządkowanych, wśród których gatunek – species – stanowi rangę podstawową

- każdy gatunek należy do rodzaju, rodzaj do rodziny, rodzina do rzędu, rząd do klasy, a klasa do gromady

- nazwy taksonomiczne określa się na podstawie typów nomenklatorycznych, a prawidłowa nomenklatura taksonów oparta jest na priorytecie – pierwszeństwie publikacji.

Zasady prawidłowej nomenklatury taksonów

Zasada typowania:

- Zgodnie z propozycją trzech wybitnych systematyków współczesnych ( Cronquista, Takhtajana, Zimmermanna) - odnośnie roślin naczyniowych

-Dotycząca taksonów niższych od rodzin – w wypadku glonów, porostów i grzybów.

Każda nazwa taksonu posiada typ nomenklatoryczny, w którym jest takson niższej rangi: typem nomenklatorycznym gromady jest klasa, klasy – rząd, rzędu – rodzina, rodziny – rodzaj, rodzaju – gatunek

Nomenklatorycznym typem gatunku bądź taksonu wewnątrzgatunkowego jest okaz zielnikowy lub trwały preparat przechowywany w znanym zielniku lub muzeum botanicznym. Dzięki tej zasadzie system taksonów od gromady po gatunek u roślin wyższych, a od rodziny po gatunek u roślin niższych ma swoją materialną podstawę.

Każdy nowo opisany gatunek musi mieć wyznaczony typ nomenklatoryczny – okaz zielnikowy lub trwały preparat.

Wśród okazów uważanych za typowe wyróżnia się:

- holotyp – okaz wyznaczony przez autora opisu nowego gatunku czy jednostki wewnątrzgatunkowej, zebrany w określonym miejscu i czasie.

- izotop – duplikat typu, zebrany wraz z holotypem w tym samym miejscu i czasie

- lektotyp – wyznaczany przez innego badacza w wypadku, gdy autor nie wskazał holotypu, ale spośród okazów zebranych przez autora opisu.

- neotyp – zebrany w locus classicus (miejscu, skąd podchodził typ) przez innego badacza w wypadku zniszczenia holotypu

- epityp – wyznaczany - w momencie, gdy autor zebrał materiał typowy heterogeniczny, umieszczając np. na tym samym arkuszu zielnikowym kilka różnych okazów - przez innego badacza spośród tych okazów

Brak wyznaczenia typu może spowodować odrzucenie nazwy gatunkowej użytej przez autora opisu nowego gatunku.

Zasada priorytetowa

- nazwą obowiązującą jest najstarsza nazwa gatunkowa rośliny, która jednak nie musi być zgodna z prawidłami

- nazwa musi być opublikowana z diagnozą łacińską i mieć wyznaczony typ nomenklatoryczny

- istnieje dolna granica czasowa ważności nazw gatunkowych:

* dla roślin naczyniowych – rok 1753 ( I wydanie dzieła Linneusza, pt: Species Plantarum)

(…)

Nazwy starsze, występujące w dziełach wcześniej opublikowanych nie mają mocy prawnej.

Nazwa późniejsza jest synonimem, który zamieszcza się w nawiasie, np.

- Brzoza brodawkowata – Betula pendula (Betula verrucasa)

- Wiesiołek śląski – Oenothera subterminalis ( Oenothera silesiaca)

Zmiany nazewnictwa

Nazwa poprzednia	Nazwa obecna	Typ nomenklatoryczny
Cruciferae	Brassicaceae	Brassica L.
Papilionaceae	Fabaceae	Faba MILL
Umbelliferae	Apiaceae	Apium L.
Labiatae	Lamiaceae	Lamium L.
Campositae	Asteraceae	Aster L.
Gramineae	Poaceae	Poa L.
Palmae	Arecaceae	Areca L.

Taksony ponadgatunkowe

Nazwa polska	Nazwa łacińska	Końcówka
Królestwo	Regnum	- lia
Podkrólestwo	Subregnum	- bionta
Gromada	Divisio	- phyta
Podgromada	Subdivisio	- phytina
Klasa	Classis	- opsida
Podklasa	Subclassis	- idae
Rząd	Ordo	- ales
Nadrząd	Supraordo	- anae
Podrząd	Subordo	- ineae
Rodzina	Familia	- aceae
Podrodzina	Subfamilia	- oideae
Plemię	Tribus	- eae
Rodzaj	Genus
Gatunek	Species

Taksony wewnątrzgatunkowe

- podgatunek – Subspecies – powstaje na obszarach o zróżnicowanych warunkach ekologicznych, w układzie poziomym (wschód – zachód) lub pionowym (niż – wysokie góry) – to trwająca bardzo długo adaptacja populacji danego gatunku do lokalnych warunków siedliskowych; może prowadzić do powstania pewnych różnic morfologicznych, które utrwalone mogą dać zróżnicowanie zasięgu gatunku na odrębne jednostki

- odmiana – w tych samych populacjach organizmy różnią się obecnością lub jej brakiem określonych cech jakościowych, co jest wyrazem ich właściwości genetycznych – czynników tkwiących wewnątrz organizmu.