Struktura przestrzenna transportu w Polsce i perspektywy jego rozwoju
Transport w Polsce dzieli się na kilka typów przewozów, a każdy z nich do prawidłowego rozwoju potrzebuje odpowiedniego zaplecza technicznego.
Warunki geopolityczne naszego kraju sprzyjają jego rozwojowi, chodzi tutaj o ukształtowanie powierzchni — przewaga terenów nizinnych, dostęp do Morza Bałtyckiego, sieć hydrograficzna Polski oraz położenie w centrum Europy.
Duży wpływ na rozwój komunikacji w Polsce wywarły przemiany polityczne i gospodarcze w Europie Środkowej:
wzrosło wzajemne wzajemne zainteresowanie i wymiana handlowa między krajami Europy Zachodniej i Wschodniej, a w rezultacie nastąpił wzrost przewozów tranzytowych i liczby turystów
upadek wielu zakładów przemysłu ciężkiego przyczynił się do spadku ilości towarów przewożonych koleją (zwłaszcza surowców)
rozwój małych firm spowodował wzrost znaczenia transportu samochodowego, który na krótkich odległościach jest tańszy od kolei i nie wymaga przeładunku
na skutek liberalizacji przepisów administracyjnych i zniesienia wiz w większości krajów Europy nastąpił wzrost mobilności jej mieszkańców (np. częste podróże zagraniczne)
Polska przeżywa gwałtowny rozwój motoryzacji
W przewozach na obszarze Polski dominuje transport samochodowy. Jego udział zarówno w przewozach osób jak i towarów wydatnie się zwiększył. Ogólna długość dróg o twardej nawierzchni wynosiła w 2005 r. 253 tys. km, co oznacza, że na 100 km2 przypadało 81,2 km dróg. Jest to wskaźnik znacznie niższy niż w Europie Zachodniej. Gęstość dróg w Polsce jest bardzo zróżnicowana: najwyższy wskaźnik posiadają województwa uprzemysłowione o dużej gęstości zaludnienia, takie jak śląskie, małopolskie, świętokrzyskie, opolskie i dolnośląskie. Natomiast najmniejsza gęstość występuje w województwach słabo zaludnionych i słabo uprzemysłowionych: warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubuskie oraz zachodniopomorskie.
Jednym z największych problemów polskiego transportu samochodowego jest niewielka długość autostrad i dróg szybkiego ruchu. Przez Polskę przebiega kilka tras o znaczeniu międzynarodowy, o łącznej długości 5 tys. km.:
1) Berlin - Legnica - Opole - Kraków - Rzeszów - Przemyśl - Lwów.
2) Berlin - Poznań - Warszawa - Moskwa;
3) Warszawa - Radom - Kielce - Kraków - Cieszyn;
4) Białystok - Warszawa - Łódź - Wrocław - Praga;
5) Gdańsk - Toruń i Piotrków Trybunalski - Katowice - Cieszyn;
6) Gdańsk - Warszawa - Lublin - Lwów;
Eksploatujemy bardzo małą ilość autostrad, ponadto istniejące już autostrady często nie spełniają norm przewidzianych dla tego typu tras komunikacyjnych. Niestety budowa nowych autostrad przebiega bardzo powolnie, ze względu na szereg niesprzyjających czynników, głównie uciążliwe procedury lokalizacyjne, wysokie koszty wylesienia i wykupu gruntów. W ciągu najbliższych lat planuje się jednak zbudowanie autostrady A1 – z południa na północ (od granicy z Czechami, przez Śląsk, Piotrków Trybunalski do Gdańska) i A2 – ze wschodu na zachód (od granicy z Białorusią, przez Siedlce, Warszawę, Konin, Poznań do granicy z Niemcami). Łącznie ich długość będzie wynosiła 1900 km.
Niestety rozwój tego typu transportu niesie za sobą niekorzystne skutki. W ciągu ostatnich 15 lat liczba samochodów osobowych powiększyła się trzykrotnie, a gwałtowne zwiększenie natężenia ruchu przyczyniło się do wzrostu emisji spalin do atmosfery, większej liczby wypadków drogowych a także pogorszenia się stanu nawierzchni wielu polskich dróg.
Najstarszym rodzajem transportu w Polsce jest transport kolejowy. Układ sieci kolejowej jest przykładem na to że prócz czynników ekonomicznych (zaludnienie, uprzemysłowienie, rozmieszczenie dużych miast) na gęstość sieci kolejowej mają także wpływ czynniki historyczne – polityka gospodarcza prowadzona przez zaborców.
W 1842 r. powstała pierwsza linia kolejowa na odcinku Brzeg-Wrocław na terenie zaboru pruskiego. Obszar ten charakteryzował się dobrze rozbudowaną siecią kolejową.
Najsłabiej rozwinięty pod tym względem był zabór rosyjski. Był to rezultat słabości gospodarczej Rosji, a także świadomego dążenia władz carskich do zahamowania rozwoju gospodarczego obszarów objętych zaborem.
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości uznano za konieczne scalenie sieci kolejowej, co nie było łatwo gdyż tory miały różny rozstaw. Po roku 1918 powstał jeden z najważniejszych szlaków transportowych – Magistrala Węglowa (łączyła Śląsk z portem w Gdyni). Dalszy rozwój sieci kolejowej nastąpił dopiero po II wojnie światowej, zbudowano wówczas m. in.:
CMK – Cantralną Magistralę Kolejową łączącą GOP z Warszawą
LHS – Linię Hutniczo-Siarkową, którą dowożono rudę żelaza z Krzywego Rogu i wywożono do ZSRR siarkę z Tarnobrzega
Dokonano także modernizacji trakcji parowozowej na spalinową i elektryczną. W latach 80 zaczęto likwidować nierentowne odcinki linii kolejowych, do 2004 roku ogólna długość linii kolejowych zmniejszyła się o 17%. Mimo likwidacji średnia gęstość linii kolejowych w naszym kraju jest wysoka i wynosi 6,4 km na 100 km2 powierzchni.
Po woli wzrasta rola tego rodzaju transportu w przewozie towarów (głównie towary masowe na duże odległości).
Dużym problemem polskich kolei jest przestarzały tabor, zły stan techniczny wielu linii, nadmiernie rozbudowana infrastruktura, zbyt duże zatrudnienie. Wzorem kolei zachodnioeuropejskich, polska kolej dąży do stworzenia szybkich połączeń pasażerskich typu InterCity oraz EuroCity.
NA obszarach aglomeracji miejskich, tam gdzie głównym środkiem transportu dla ludzi dojeżdżających do pracy jest kolej podmiejska przeprowadza się modernizację torów oraz wymienia przestarzały tabor. Kłopoty komunikacyjne stolicy pomaga również rozładować metro.
Bardzo małą rolę odgrywa w Polsce śródlądowy transport wodny; wciąż spadają przewozy ładunków, maleje liczba barek. Polska ma dobre warunki dla rozwoju żeglugi, gdyż sieć rzeczna jest gęsta, a niskie działy wodne ułatwiają budowę kanałów, jednak jest on utrudniony przez niewielką długość rzek żeglownych, brak inwestycji i zły stan techniczny szlaków, długi okres zlodzenia, wahania stanów wody.
Główną arterią wodną naszego kraju jest Odra wykorzystywana głównie do transportu węgla kamiennego z GOP-u do zespołu portów Szczecin-Świnoujście. Ważnym szlakiem żeglownym jest też Noteć i dolna Warta. Wisła jest żeglowna jedynie w swym górnym biegu oraz na odcinku od Włocławka aż po ujście. Żegluga śródlądowa wykorzystywana jest przede wszystkim do przewozu towarów masowych. Przewozy pasażerów mają charakter turystyczny i odbywają się tylko po Zalewie Szczecińskim, Zalewie Wiślanym, Zatoce Gdańskiej, Wielkich Jeziorach Mazurskich, Kanale Elbląskim i Augustowskim.
Polska ma cztery duże porty morskie: Gdańsk, Gdynię oraz zespół portów Szczecin-Świnoujście. W polskiej flocie najwięcej jest statków masowców, udział kontenerowców i innych wyspecjalizowanych statków jest niewielki. Do przewozów pasażerskich wykorzystywane są głównie promy, a do najważniejszych tras promowych należą: ze Świnoujścia do Ystad, Kopenhagi i Malmo, z Gdańska do Helsinek i Oxelosund oraz z Gdyni do Krlskrony. Liczba pasażerów promów systematycznie wzrasta ze względu na rozwój turystyki indywidualnej oraz możliwość przewozu samochodów, zarówno osobowych jak i ciężarowych.
Dosyć nowym rodzajem jest transport przesyłowy. Transport rurociągami zyskuje coraz bardziej na znaczeniu, gdyż jest tani w porównaniu z innymi środkami transportu, szybki i pozwala na zaoszczędzenie dużej ilości miejsca, a także jest przyjazny dla środowiska naturalnego. Ten typ transportu ma zastosowani w naszym kraju do przesyłu wody, węglowodorów płynnych i gazów. Do najważniejszych połączeń rurowych należy zaliczyć : rurociąg "Przyjaźń" oraz ropociąg łączący Gdańsk z Płockiem. Następnie z Płocka do Warszawy i Koluszek biegnie połączenie przesyłające paliwa płynne.
Bardzo dobrze jest rozbudowana sieć gazociągów. Gaz jest dostarczany do wszystkich większych miast ze złóż karpackich i wielkopolskiego, zlokalizowanego koło Ostrowa Wielkopolskiego. Wielkopolskiego także ze wschodu. Śląsk słynie z dobrze rozbudowanej sieci rozprowadzającej gaz koksowniczy.
W Polsce mamy także kilka magistrali wodociągowych. Łączą one Jezioro Zegrzyńskie z Warszawą, zbiornik Sulejowski z Łodzią oraz Zbiorniki Goczałkowicki i Żywiecki z Aglomeracjami Śląska.
Ostatnim rodzajem transportu jest transport lotniczy. W 1989 Polskie Linie Lotnicze LOT posiadały flotę powietrzną liczącą 49 samolotów. Obecnie liczba ta znacznie wzrosła, ale i zwiększyła się konkurencja na rynku usług lotniczych. Polska prowadzi kursy do wszystkich większych miast Europy a także taki długie linie jak np.: Warszawa Singapur-10996 km, czy też Warszawa Bangkok- 9622 km. Ostatnio wzrastają na znaczeniu wewnętrzne połączenia lotnicze, z uwagi na obniżenie cen biletów. Trwa restrukturyzacja floty powietrznej i unowocześnianie sprzętu, w dużej mierze jeszcze radzieckiego. Konkurencja wymogła zakupy nowoczesnych, amerykańskich samolotów.