RYSUNEK DZIECKA ODBICIEM JEGO ROZWOJU

Mija 100 lat od wydania pierwszych prac naukowych omawiających problematykę tworczos'ci rysunkowej dzieci. Pierwszym polskim psychologiem, który podjął szeroko za­krojone badania nad rysunkami dzieci był Stefan Szuman, który w 1924r. opublikował prace poświęconą „sztuce dziecka". Stwierdził, że nabiera ona bez przerwy wyrazów wielorodnych. Liczył się dla niego sam proces twórczy, który rozwija i ujawnia cechy osobowości, a nie duże wartości artystyczne. Wytwory dzieci do lat 10 uznał za najbardziej wartościowe. Małe dziecko rysuje na podstawie tego, co wie o świecie i jak go przeżywa, a nie na podstawie tego, co aktualnie widzi. Badacze twórczości plastycznej dzieci i młodzieży dzielą wypowiedzi dzieci w zależności od ich charakteru na dwa główne okresy:

I okres ideoplastyki (od 2-11 roku życia),

II okres fizjoplastyki (od 11 roku życia aż po uzyskanie wypowiedzi w pełni dojrzałych)

Ideoplastyka oznacza subiektywne wyrażanie światła przez dzieci oparte na uwewnętrznionym obrazie zabarwionym bardzo silnie przez przeżywane aktualnie emocje. 1.Początkową fazę stanowi bazgrota (kształtowanie schematu). Tu wyróżniamy 2 podokresy:

1. w pierwszym bazgrota jest przejawem aktywności dziecka, który posługując się ołówkiem
   kreśli mechanicznie linie nie przedstawiając nic konkretnego,

2. w drugim dziecko wkracza w fazę pierwszych rysunków tematycznych i schematów gra­ficznych. Jako pierwszy rodzaj bazgroty pojawia się bazgrota linearna (są to linie proste,
   ukośne, zygzaki) Od trzeciego roku życia dziecko przechodzi do bazgroty figuralnej (supełki, spirale i kółka).

2. Drugim okresem ideo plastyki jest tzw.
   schemat uproszczony. Pojawia się wtedy postać człowieka. Początkowo przy­biera ona formę głowonogu. Dziecko rysuje ręce i nogi w postaci pojedyn­czych, ukośnych kresek wychodzą­cych z głowy. Tułów pojawia się u dzieci 5-6 letnich, stosunkowo późno
   pojawia się szyja, a kończyny w dal­szym ciągu rysowane są w postaci po­jedynczych kresek zakończonych zbyt
   dużą lub zbyt małą ilością palców. W okresie kształtowania schematu dziecko opracowuje indywidualny sposób rysowania.

3. Od 6-11 roku życia istnieje schemat
   udoskonalony, wzbogacony. Dziecko rysuje już schematy człowieka i zwierzę­cia początkowo do siebie podobne.
   Wszystkie 1 dzieci przedstawiają koń­czyny zwierząt początkowo w for­mie prostych kresek. Schematy ludzi i u, najczęściej nieruchome są nogi. Następnie różnicowanie się tematyki dziewcząt i chłopców. Dzieci obrazują treści najbliższego otoczenia, własnych przeżyć i fantastycznych wyobrażeń.

Charakterystyczną cechą ideoplastyki jest nadawanie scenom i postaciom znaczenia uczuciowego. Postać, zdaniem dziecka, ważniejsza często bywa przedstawiana jako większa, niekiedy osoba, którą dziecko pragnie przedstawić jako bardzo dobrą lub bardzo złą także góruje nad innymi postaciami. Ładny człowiek jest rysowany o wiele staranniej, dysponując kredkami jest bardziej kolorowy. Rysując człowieka brzydkiego dziecko rysuje schemat bar­dzo uproszczony. Małe dzieci często utożsamiają znaczenie słów „ładny" i „dobry" oraz „brzydki" i „zły", dzięki temu można na podstawie rysunków określonych postaci wniosko­wać o ich stosunku do tych osób (np. swoich rodziców).

Rysując żywymi kolorami dziecko chce zwrócić uwagę na swą osobowość, rysując bladymi - nastrój dziecka jest obniżony, pastelowe kolory odzwierciedlają nastrój pozytywny.

Okres fizjoplastyki (poschematyczny) przypada na 12 rok życia.Dziecko pragnie być realistą i obrazować treści z otoczenia na podstawie wiedzy o rzeczywistości. Rysować z natury dziecko uczy się dopiero wtedy, gdy w szkole zaczyna sporządzać rysunki, według modelu. Uczy się wówczas stosowania skrótów, praw perspektywy, sposobu rysowania bryły. Rysunek jest przejawem rozwoju umysłowego, społecznego i psychicznego dziecka.

Jeżeli dziecko mając 5-6 lat nadal rysuje głowonogi to świadczy to o jego opóźnionym rozwoju.

Typowa postać dziecka psychotycznego jest pozbawiona dynamiki, bez stóp, szyi, tułowia, o ciele nieproporcjonalnym z połączonymi kończynami górnymi i dolnymi. Rysunek jest niespójny, zniekształcony.

Dzieci opóźnione w rozwoju wykazują ogólnie znaczną ubogość rysunku, stereotypwość, zawierają elementy dziwne czy potworne. U dzieci, gdzie zaburzenia są mniej poważne, w ich rysunkach życie i ruch są nieobecne, dominuje rozproszenie, rozkład, kolory absurdalne, szcze­góły wypełniające całą przestrzeń kartki.

Rysunek domu umożliwia wychwycenie występujących u dzieci problemów. Jeże­li między dzieckiem, a danym członkiem rodziny brak jest wzajemnego uczucia i kontak­tu dziecko nie uwzględni go na rysunku. Dzieci pozostające w zażyłych kontaktach z bliskimi rysują ich portrety żywe i duże. Rysunki dzieci z sierocińca wyróżniają się bujnościa graficzną, niespójnością, brakiem równowagi.

Wartości estetyczne rysunku, umiejętne dobranie kolorów, prawidłowe rozmieszczenie ele­mentów, stosowanie upiększeń i szczegółów świadczy o prawidłowym rozwoju. Rysując np. chmury czarnymi kolorami czy drzewa bez liści oraz postacie ludzkie w małych rozmiarach dziecko odzwierciedla swój stan psychiczny - głębokiej depresji. Poważną agresywność odzwier­ciedlają rysunki postaci z powiększonymi głowami, świdrującymi, dużymi oczami oraz duży­mi zębami. Przedstawienie niekompletnej postaci (np. bez kończyn górnych) mówi o poważnych trudnościach w kontakcie z otoczeniem, brak dolnych kończyn wyraża poczucie niebezpie­czeństwa. Dzieci mające duże mniemanie o sobie, rysują bardzo duże rysunki, natomiast introwertycy bardzo małe.

Wraz z wiekiem dzieci nabierają wprawy w rysowaniu. Do 11 roku życia będą przeja­wiały nieprawidłową lokalizację np. kończyn rozmieszczonych asymetrycznie. Dzieci 7 let­nie ustawiają postacie ludzkie w formie rozkrocznej, u 9-letnich zaznaczona jest pozycja kroku i zgięcie w stawach. Między 12 a 14 rokiem życia następuje normalizacja proporcji głowy co do całości i wynosi 1/6 a kończyn górnych i dolnych 2/3. Dużym postępem jest rysowanie twarzy z profilu jak również przy rysowaniu oczu jest umieszczenie brwi i rzęs oraz przedstawienie oka z profilu w postaci trójkąta. W grupie dziewcząt, bardziej niż u chłopców, daje się stwierdzić różnorodność szczegółów (rysują kolczyki, paski, buty na obcasie itp.)

Obserwuje się obecnie kryzys w twórczości plastycznej młodzieży, który z jednej strony jest zjawiskiem rozwojowym, z drugiej jest zjawiskiem społecznym, wynikającym z funkcjonowania systemu dydaktycznego w szkole, rangi przedmiotu w społeczeństwie. Często dziecko bywa krytykowane przez nauczyciela, który wymaga rysunku poprawnego w szcze­gółach i naturalistycznego. Zanikają potrzeby wypowiadania się przez plastykę i zaintereso­wania plastyczne. Zauważono, że dzieci w starszych klasach rysują znacznie gorzej a także mniej chętnie niż dzieci młodsze. Dzieci zachęcone do rysowania rysują lepiej niż ich rówie­śnicy, którzy nie rysują prawie wcale. Dzieci z ognisk plastycznych zaczynają wcześniej odtwarzać modele na rysunkach. Dziecko powinno jednak jak najdłużej rysować spontanicz­nie, ho wtedy jego rysunki są ładne i oryginalne. Rodzice powinni zachęcać swoje dzieci do rysowania i zapewniać wszelkie dostępne środki, aby rozwijały one swoje zainteresowania w tej dziedzinie.

Bibliografia:

1. Hornowski Bolesław: Badania nad rozwojem psychiki dzieci i młodzieży na podstawie
   rysunku postaci ludzkiej. Wrocław 1982, Ossolineum.

2. Wallon Phiłippe,Combier Anne,Engelhart Dominique: Rysunek dziecka. Warszawa 1993,
   WSiP.

3. Przełącznikowa Maria: Psychologia rozwojowa. Warszawa 1985, WSiP.

4. Praca zbiorowa pod redakcją Popka Stanisława: Aktywność twórcza dzieci i młodzieży.
   Warszawa 1988, WSiP.

---