1. Definicja, przedmiot i zadania psychologii klinicznej dziecka i psychopatologii wieku rozwojowego
2. Specyfika zaburzeń okresu dzieciństwa – z czego wynika?
3. Historia psychologii klinicznej dziecka – najważniejsze daty i fakty
4. Historia psychologii klinicznej dziecka w Polsce, znaczące daty, fakty, postacie
5. Działy psychologii klinicznej dziecka - krótka charakterystyka:
7. Diagnoza kliniczna – sposoby rozumienia
8. Zadania diagnozy psychologicznej w psychologii klinicznej (według Lewickiego)
9. Cechy specyficzne diagnozy klinicznej dziecka
10. Cechy specyficzne terapii skierowanej na dziecko
11. Etiologia zaburzeń rozwoju psychoruchowego dziecka –
12. Klasyfikacja zaburzeń z uwagi na okresy rozwojowe
13. Rodzaje zaburzeń najczęściej występujących u dzieci i ich krótka charakterystyka:
M. Kościelska - psychologia kliniczna dziecka:
nauka, której przedmiotem są zaburzenia w rozwoju psychiki dziecka;
ma odpowiedzieć na następujące pytania:
na czym polegają zaburzenia w rozwoju psychiki dzieci?
jakie są przyczyny zaburzeń, mechanizmy ich powstawania oraz ich skutki?
w jaki sposób można zapobiegać zaburzeniom, usuwać, minimalizować, czy radzić sobie z nimi i jak najskuteczniej z nimi funkcjonować?
z uwagi na przedmiot - jest gałęzią ogólnej psychologii klinicznej, obejmuje swoim zainteresowaniem okres rozwojowy
psychologia kliniczna dziecka jest odrębną dziedziną w stosunku do psychopatologii dorosłych, z tego powodu, że w zależności od wieku zmieniają się:
•formy patologii
•możliwości adaptacyjne
•rodzaje czynników ryzyka
•sposoby radzenia sobie z trudnościami.
Przedmiotem psychopatologii jest:
•tworzenie przesłanek teoretycznych czy empirycznych do wyodrębniania tego co normalne/zdrowe od tego co nienormalne/zaburzone;
•wypracowanie takich podstaw i narzędzi diagnostycznych, które umożliwią osiągnięcie tego celu;
•przedmiotem badań psychopatologii rozwojowej – przyczyny i przebieg procesów złej adaptacji w kontekście normalnego procesu rozwoju (R. C. Carson, J. N. Butcher, S. Mineka, 2003).
Psychologia kliniczna dziecka – psychiatria dziecięca
•przedmiotem psychologii klinicznej dziecka - zjawiska patologiczne, plus te, które z punktu widzenia psychiatrii leżą w sferze normy (np. krótkotrwałe zaburzenia w sytuacjach trudnych);
•psychiatria – bardziej biologiczne podejście
•psychologia kliniczna – podkreśla bardziej społeczne i psychologiczne uwarunkowania, inne metody diagnozy i terapii, bo inne podstawy teoretyczne.
Zadania psychologii klinicznej w wieku rozwojowego:
Diagnozy – rozpoznawanie odchyleń w zachowaniu, wyjaśnianie przyczyn i w jaki sposob doszło do powstania zaburzenia, rozpoznawanie jego etiologii
Terapii- formułowanie i realizacja programu postepowania korekcyjnego wobec zaburzen stwierdzanych w badaniach diagnostycznych
Profilaktyki – okreslenie optymalnych warunków życia, aktywnosci i rozwoju dziecka, które umozliwaja realizowanie jego potencjalnych mozliwosci, jednoczenie chronią je przed tym, co zagraza jego stanowi zdrowia.
Psychopatologia:
· Dziedzina nauk spolecznych i stosowanych badan klicznych
· Nauka intedyscyplinarna (czerpie z dorobku psychologii i medycyny)
· Przedmiot i zadania
- definiowanie , opis i kategoryzacja tych zjawisk psychicznych, którym przypisuje się wartosc kliniczną
- tworzenie integracyjcnych modeli ich patogenezy i dynamiki przebiegu, teorii wyjasniających
- formulowanie wskazan do stosowania okreslonego typu leczenia
Specyfika zaburzeń w o. dzieciństwa – wynika z następujących faktów:
•niedojrzałość c. u. n., mała jego odporność,
•duża plastyczność u. n., i
•trwałość efektów wczesnego uczenia się:
a) negatywne skutki – im wcześniej działają niekorzystne czynniki, tym głębsze i rozleglejsze powodują zaburzenia,
b) pozytywne – możliwość modyfikowania i korekty nieprawidłowych form zachowania.
Osobowość w okresie dzieciństwa –
•w okresie „stawania się”,
•nie ma pojęcia „normalnej osobowości dziecka”.
•duża zmienność reakcji, pobudliwość,
•słaba zdolność kontrolowania reakcji,
•reakcje zbyt silne, rozbudowane, zmienne,
•nadruchliwość (motoryka),
•mała wytrwałość (sfera motywacyjna),
•impulsywność, silne i zmienne uczucia (emocje),
•słaba koncentracja, trwałość i podzielność uwagi (procesy poznawcze).
Szczególna podatność dzieci młodszych (Masten, Coatsworth, 1998):
• nie mają tak całościowo ukształtowanego i realistycznego poglądu na siebie i swój świat, jaki osiąga się w późniejszych latach,
•nie całkiem rozumieją same siebie i nie mają jeszcze dostatecznie rozwiniętego poczucia tożsamości,
•nie rozumieją jasno, czego się od nich oczekuje,
•nie znają własnych zasobów i możliwości na tyle by radzić sobie z tymi oczekiwaniami,
•zagrożenia nie oceniają z punktu widzenia przeszłych doświadczeń lub przyszłości,
•w sposób nierealistyczny wyjaśniają zdarzenia (ograniczona perspektywa),
•dziecko może podejmować próbę samobójczą nie rozumiejąc nieodwracalności śmierci,
•dzieci, bardziej niż dorośli, są zależne od innych, bardziej jest podatne na doświadczenie odrzucenia, rozczarowanie, skutki błędów popełnianych przez dorosłych, jeśli oni sami, z powodu własnych problemów nimi się nie zajmują,
•brak im doświadczeń w radzeniu sobie, à problemy do rozwiązania spostrzegane są przez dziecko jako nie do pokonania.
początki sięgają końca XIX w. 1896 – Witmar Lighter zakłada pierwszą klinikę psychologiczną dla dzieci opóźnionych, głuchych, z zaburzoną mową
Berlin, koniec XIX w. – powstaje Klinika psychologiczno – pedagogiczna dla dzieci
1905 – Binet i Simon konstruują pierwsze testy IQ dla dzieci
rola psychoanalizy: akcent na doświadczenia wczesnodziecięce; „mały Hans” (1909) – pierwsze ważne studium przypadku dziecka i terapia
lata ’40 XX w. – zapoczątkowany został nowy nurt dotyczący klinicznych skutków oddzielenia od matki: deprywacja więzi emocjonalnej
później zajmowano się: syndrom dziecka krzywdzonego; problem autonomii i praw dziecka, badania nad opóźnieniem rozwoju w skutek oddziaływania czynników niegenetycznych
nurt nerwic i zaburzeń emocjonalnych dziecka:
- różnice między terapią a wychowaniem
- początkowo tutaj badano ADHD, teraz w nurcie medycznym.
Ø 1923 – pierwsza placówka: poradnia Pedagogiczna Żydowskiego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci, zainicjowała Zofia Rozeblum – Szymańska. Zajmowano się głównie dziećmi z bidnych środowisk
Ø po II. wojnie zaczęło rozwijać się Towarzystwo Przyjaciół Dzieci
Ø 1932 – powstaje Poradnia dla młodzieży Stefana Baleja przy zakładzie karnym; ważny wkład: Bartkiewicz i Żebrowska
Ø 1935 – K. Dąbrowski zainicjował Ruch Higieny Psychicznej, zajął się promocją zdrowia
Ø początkowo zajmowano się psychopedagogiką – Charnak i Grzegorzewska
Ø w latach ’60 w klinice pediatrii w Warszawie powstaje oddział psychiatrii dzieci
Ø 1958- powstała pracowania Olechnowicz, Bielicka. Olechnowicz i Bielecka prowadziły badania nad chorobą sierocą małego dziecka. Kładły akcent na rozwój prawidłowy i odchylenia od normy rozwoju
Ø 1963 – na UW powstaje Zakład Psychologii kliniczno – wychowawczej dziecka pod kierownictwem H. Spionek
Ø 1973 – H. Spionek zakłada specjalizację z psychologii klinicznej dziecka. Badała dysfunkcje dziecka i parcjalne deficyty
Ø Ignacy Wald prowadził badania z zakresu rehabilitacji
Ø Wiktor Dega zajmował się rehabilitacją dzieci z problemami ruchowymi
Ø Obuchowska zajmowała się psychologią kliniczno – wychowawczą
Ø Kościelska prowadziła badania nad upośledzeniem i rozwojem dziecka upośledzonego, w 1987 założyła pierwszy ośrodek terapeutyczny dla dzieci
Chłopkiewicz stworzyła koncepcję zahamowania psychoruchowego
1) psychologia sądowa – zajmuje się patologią: dziecko jako ofiara lub sprawca przestępstwa. Psycholog występuje tutaj w roli biegłego, formułuje zalecenia do pracy terapeutycznej, zajmuje się przemocą w rodzinie. Twórcy: Balye, Żebrowska.
Psychologia rozwojowa przestępczości dziecka, przestępstwo na dzieciach, psychologia zeznań świadków, dziecka, diagnozy, zakłady wychowawcze, policyjne izby dziecka, sądy rodzinne, przemoc w rodzinie, dzieci zaniedbane, bite.
2) wychowawczo-kliniczna – praca z dziećmi z trudnościami w pisaniu i czytaniu, z deficytami parcjalnymi, trudnościami edukacyjnymi. Duży wkład H. Spionek, która zwróciła uwagę psychologów na problem dysleksji. Nartowska – nadpobudliwość psycho-ruchowa.
3) psychologia defektologiczna – w jej polu zainteresowania znajdują się dzieci z dysfunkcjami narządów. Zadaniem tego działu jest wykrywanie zaburzeń, opis różnic między dziećmi, minimalizowanie skutków defektu. Obecnie zaznacza się zmianę akcentu na podkreślanie podobieństw między dziećmi niepełnosprawnymi a zdrowymi (przedstawiciele: Grzegorzewska, Zalewska)
4) neuropsychologia rozwojowa i psychologia neurologiczna – zajmuje się oceną możliwości edukacyjnych i rehabilitacyjnych dzieci z zaburzeniami
5) psychologia pedopsychiatryczna – choroby psychiczne dzieci, zaburzenia tożsamości i osobowości
6) psychologia pediatryczna – obejmuje pracę psychologa na terenie szpitali dziecięcych, leczenie oraz zapobieganie chorobom i promocję zdrowia
Norma:
- statystyczna – przeciętna gdy chcemy określić poziom zaburzeń, wyniki przeciętne to norma.
- społeczna – brak objawów psychopatologicznych.
- teoretyczna – posiadanie cech pozytywnych ,wzorzec, ideał.
W psychologii klinicznej używamy norm społecznych, statystycznych i teoretycznych.
Zaburzenia – znaczące odchylenie od normy większego stopnia ( na skutek czynnika chorobowego)
Rozwój- ukierunkowany ciąg zmian:
- przyrost wiedzy i umiejętności stosownie do wieku.
- wykształcenie się osobowego ja, z jego atrybutami- tożsamość, podmiotowość, kontrola własnego zachowania, samoświadomość, umiejętność dokonywanie racjonalnych wyborów, nie wykształcenie się powoduje osobowość bordenline.
- wytworzenie adekwatnych odniesień do rzeczywistości z przewaga pozytywnych ( lęk – osiowy objaw nerwicy, obniżony nastrój – depresja).
- budowanie społecznych więzi i kierowanie się w relacjach interpersonalnymi uczuciami wyższymi ( jeśli dominuje popęd – psychopatia- niedorozwój odraczania gratyfikacji potrzeb, brak przewidywania konsekwencji działań) rozwój samokontroli.
- doskonalenie zdolności do utrzymania psychicznej integracji i równowagi z otoczeniem ( brak integracji os.- niezdolność adaptacji do zmian psychoza)
Rozwój psycho-ruchowy:
-jedność rozwoju psycho-ruchowego.
- dziecko rozwija się gdy działa, bawi się, manipuluje własnym ciałem.
Rozwój fizyczny:
Tempo – szybkość z jaka zachodzą zmiany progresywne; Rytm – stałość harmonii rozwoju psychoruchowego (harmonijny- nieharmonijny); Dynamika - stałość w rozwoju psychoruchowym ( może być zaburzony np. choroba)
Diagnoza:
diagnosis - rozpoznanie, z j. greckiego, został zaczerpnięty z medycyny i dlatego należy odpowiedzieć na pytanie: czym jest diagnoza psychologiczna i czym różni się od diagnozy lekarskiej?
Diagnoza lekarska polega na zakwalifikowaniu zaburzeń występujących u pacjenta do określonej klasy chorób, np. gruźlica, choroba wrzodowa itp.
Diagnoza lekarska - Wywiad, badanie fizykalne, badana pomocnicze
Diagnoza lekarska jest wyróżniona na podstawie
objawów, genezy, mechanizmu patofizjologicznego, jednocześnie określa ona prognozę oraz formę terapii. Taki typ diagnozy bywa nazywany diagnozą nozologiczną.
Diagnoza psychologiczna w odniesieniu do człowieka dorosłego i do dziecka nie powinna być diagnozą nozologiczną z tej przyczyny, że brak jest w psychologii ścisłego związku między
objawami zaburzeń a patomechanizmem,
prognozą i metodami terapii.
Metody terapii trzeba za każdym razem dostosowywać do cech indywidualnych jednostki („w wychowaniu nie ma recept”).
W psychologii klinicznej dziecka diagnoza jest więc poznawaniem dziecka przejawiającego zaburzenia i wyjaśnianiem jego zachowania w różnych sytuacjach życiowych.
termin „diagnoza” bywa używany w dwóch znaczeniach:
DIAGNOZA = proces postępowania diagnostycznego. Diagnozą nazywamy więc czynności psychologa nastawione na wyjaśnianie nieprawidłowego funkcjonowania dziecka, z punktu widzenia przyczyn, psychologicznych mechanizmów i skutków tego zaburzenia.
Badanie diagnostyczne, proces diagnozy,
DIAGNOZA = wynik czynności psychologa, czyli końcowy efekt, do którego zmierza diagnozowanie, tj. opis i wyjaśnienie zaburzeń poprzez wskazanie ich przyczyn i psychologicznych mechanizmów.
Wynik badania - diagnoza, orzeczenie
W szerokim ujęciu tego terminu diagnoza psychologiczna może być więc diagnozą całościową, dotyczącą całokształtu funkcjonowania psychologicznego badanego dziecka (tzn. diagnoza osobowości).
W wąskim ujęciu tego terminu mówimy o diagnozie cząstkowej, która dotyczy tylko wybranego aspektu psychologicznego funkcjonowania dziecka.
A. Lewicki opowiada się w psychologii klinicznej za „diagnozą całościową, rozpatrującą występujące u badanego zaburzenia na tle całokształtu jego osobowości”.
1 opis zaburzeń zachowania, występujących u badanego w różnych sytuacjach życiowych (np. u dziecka są to zaburzenia występujące w domu, przedszkolu, w środowisku dziecięcym). Zgodnie z przytaczaną wcześniej definicją zaburzenia stwierdzamy wówczas, gdy dziecko nie potrafi realizować Własnych potrzeb biologicznych i psychicznych oraz celów społecznych i zadań stawianych mu przez konkretne sytuacje życiowe.
2 wykrycie leżących u podstaw zaburzeń zachowania dysfunkcji psychicznych, np. zaburzeń procesów orientacyjnych czy emocjonalno-motywacyjnych, które uniemożliwiają mu zaspokajanie potrzeb i rozwiązywanie problemów życiowych.
3 określenie, jaki udział w genezie zaburzeń miały mechanizmy psychologiczne, tzn. w jakim stopniu zaburzenia uwarunkowane są czynnikami sytuacyjnymi, a w jakim wypływają z zaburzeń osobowości. W jakim stopniu zostały zdeterminowane organicznie, a w jakim psychologicznie poprzez czynniki środowiskowe.
Ostatecznie, zadaniem diagnozy jest przygotowanie materiału informacyjnego i zaleceń do opracowania programu terapii oraz sformułowanie prognozy.
Diagnozowanie, czyli postępowanie diagnostyczne psychologa klinicznego, ma - zdaniem A. Lewickiego - formę zbliżoną do badania naukowego zastosowanego do rozwiązywania praktycznych problemów klinicznych. W toku badania psycholog:
a) stawia problem, (w oparciu o wstępne dane o pacjencie - kliencie
b) formułuje hipotezy, czyli prawdopodobne rozwiązanie problemu,
c) weryfikuje hipotezy za pomocą trafnie dobranych metod – właściwy proces badania
d) interpretuje wyniki i podejmuje decyzje co do kontynuowania dalszego badania, lub jego zakończenie
e) opracowywanie wyniku diagnozy – sporządzanie orzeczenia psychologicznego
Na wstępie psycholog formułuje problem, np. dlaczego badane dziecko w wieku 5 lat nie potrafi odwzorowywać prostych figur geometrycznych. Następnie na podstawie informacji zebranych przy użyciu metod klinicznych:
* wywiadu,
* obserwacji
* i analizy wytworów dziecka,
formułuje hipotezę dotyczącą przyczyn trudności dziecka w rysowaniu, np mała sprawność motoryczna rąk. W dalszym etapie postępowania diagnostycznego psycholog weryfikuje tę hipotezę przez zastosowanie metod eksperymentalnych, np. testów psychologicznych do oceny sprawności ruchowej rak lub eksperymentu określającego szybkość uczenia się i możliwości usprawnienia motorycznego.
Informacje uzyskane w toku badania psychologicznego interpretowane są w obrębie jakiejś teorii osobowości.
a) brak motywacji u dzieci do poddania się badaniom diagnostycznym (brak uczucia choroby, świadomości symptomów patologicznych, potrzeby leczenia się i zmiany zachowania); w związku z tym badanie diagnostyczne przeprowadzane jest na zlecenie dorosłych opiekunów dziecka (rodziców, nauczyciela),
b) niski stopień trafności diagnozy, zmniejszający się z wiekiem dziecka (objawy zaburzeń nie są stałe i konsekwentne, ulegają zmianie wraz z wiekiem, są silnie uzależnione od aktualnej sytuacji życiowej dziecka, trudne do odróżnienia od reakcji na sytuację trudną, która ma charakter przystosowawczy i przejściowy),
c) konieczność formułowania „diagnozy rozszerzonej” obejmującej dziecko wraz z jego rodziną (dziecko z zaburzeniami zachowania bywa „symptomem” zaburzeń w rodzinie),
d) potrzeba ujęcia diagnozy jako procesu (diagnoza w wielu wypadkach powinna być efektem wielokrotnych, odległych w czasie kontaktów z dzieckiem, np. w poradni, w domu, w przedszkolu),
e) kliniczno-ontogenetyczny charakter diagnozy (ocena nie tylko aktualnego rozwoju dziecka, ale i dotychczasowego przebiegu rozwoju psychoruchowego: tempa, rytmu i dynamiki),
f) diagnoza całościowa. Najczęściej potrzebna jest wszechstronna ocena psychofizycznego rozwoju dziecka (tzw. studium przypadku), dokonywana przez zespół specjalistów różnych dziedzin (psychologa, psychiatrę, neurologa dziecięcego, pediatrę, logopedę, pedagoga i in.),
g) diagnoza zaburzeń, czyli tzw. diagnoza negatywna musi być uzupełniona tzw. diagnozą pozytywną, wskazującą pozytywne cechy dziecka i jego środowiska, które dają podstawę do określenia prognozy co do dalszego rozwoju dziecka i kierunku postępowania terapeutyczno-wychowawczego,
h) diagnoza będąca efektem badania psychologicznego powinna być uzupełniona diagnozą „uczestniczącą” w terapii, przebiegającą jako proces równoległy do postępowania terapeutycznego. Pozwala to weryfikować diagnozą oraz kontrolować przemiany dokonujące się w toku terapii i sprawdzać jej efekty. Diagnoza w psychologii klinicznej powinna być formułowana bardzo ostrożnie i wielokrotnie sprawdzana,
i) w diagnozowaniu dzieci używa się metod specyficznych, które uwzględniają cechy ich osobowości, tj. niski poziom samoświadomości, niemożność (czasem niestosowność) uświadamiania dziecku jego zaburzeń, brak możliwości retrospekcji w traumatyzujące przeżycia, słaby stopień rozwoju mowy. Badanie diagnostyczne, szczególnie młodszych dzieci, przyjmuje charakter zabawy. Operując takim materiałem jak kukiełki, postacie z bajek, zwierzątka budzimy zainteresowanie i motywację do rozwiązywania zadań, a dziecko nie uświadamia sobie faktu, że jest badane.
Podejmując zagadnienie oddziaływania terapeutycznego na dziecko należy mieć na uwadze, że to oddziaływanie musi być inne niż w przypadku osób dorosłych. Odmienność terapeutyczna w odniesieniu do dzieci powinna uwzględniać specyfikę dziecięcej psychiki.
Dziecko ma odmienne cechy psychiczne niż dorosły i znajduje się w innej niż on sytuacji:
1. Dziecko, nie zdając sobie sprawy z choroby, nie przychodzi na leczenie z własnej inicjatywy, nie wykazuje chęci zmiany swojego zachowania czy pozbycia się tak nieprzyjemnych objawów zaburzeń jak np. moczenie nocne.
W przypadku leczenia dorosłych świadomość problemów i dobrowolność podjęcia terapii (leczenia) jest warunkiem powodzenia terapii,
2. Dziecko jest silnie związane ze środowiskiem, dlatego najczęściej zachodzi potrzeba objęcia oddziaływaniem nie tylko dziecka, ale również i jego rodziny. Stąd coraz powszechniejsza staje się terapia dziecka na tle terapii rodziny,
3. Terapię zaburzeń dzieci należy włączyć w system oddziaływania pedagogicznego. Terapię należy traktować jako część jednolitego procesu oddziaływania psychopedagogicznego, dlatego też najczęściej mówimy o postępowaniu terapeutyczno-wychowawczym lub korekcyjno-wychowawczym wobec dzieci,
4. Różnice dotyczą także metod i technik oddziaływania. Są one ukierunkowane nie tylko na korygowanie zaburzonych funkcji, ale także na stymulowanie rozwoju pozostałych funkcji.
5 W psychologii niemożliwe i niepotrzebne jest pełne uświadamianie dziecku jego przeżyć, czynników traumatyzujących i patomechanizmów zaburzeń, co jest warunkiem psychoterapii dorosłych.
· przyczyny biologiczne (genetycznie uwarunkowane, nabyte w okresie prenatalnym)
· czynniki patogenne działające w okresie porodu
· czynniki patogenne działające po urodzeniu dziecka
· czynniki społeczne
· czynniki psychologiczne
Do biologicznych przyczyn zaburzeń rozwoju psychoruchowego zliczamy nieprawidłowości C.U.N.
a) struktury
b) funkcji c.u.n.
Spowodowane przez szkodliwe czynniki, działające bezpośrednio na tkankę nerwową (np. uraz mózgu) lub pośrednio (np. zaburzenia przemiany materii prowadzą do uszkodzenia i zaburzeń funkcji tkanki nerwowej).
Nieprawidłowości układu nerwowego mogą być uwarunkowane genetycznie, wskutek działania szkodliwych czynników jeszcze przed zapłodnieniem, lub nabyte po zapłodnieniu, tzn. w procesie rozwoju ontogenetycznego
* okres prenatalny,
* podczas porodu,
* po urodzeniu się dziecka
Zaburzenia rozwoju wskutek działania czynników genetycznych
Genopatie – zaburzenia spowodowane występowaniem genów patologicznych w komórce rozrodczej jednego lub obojga rodziców (przekazywane dziedzicznie z pokolenia na pokolenie)
Gametopatie - uszkodzenia lub zaburzenia rozwojowe komórek rozrodczych jednego lub obojga rodziców.
Chromosomopatie - Zaburzenie, w którym dochodzi do uszkodzenia chromosomów. Zaburzeniu ulega budowa chromosomów, parzystość chromosomów i ilość chromosomów. Do tych zaburzeń dochodzi przy nieprawidłowym podziale komórki.
Zaburzenia rozwoju wskutek działania patogennych czynników na zarodek (embriopatie) i płód (fetopatie)
Według H. Spionek uszkodzenie układu nerwowego dziecka w okresie prenatalnym, stanowi około 30% wszystkich przyczyn zaburzeń rozwoju.
Zależnie od okresu działania czynnika patogennego noszą miano embriopatii lub fetopatii.
Embriopatie wirusowe - zaburzenia rozwoju wywołane infekcją wirusową przebytą przez dziecko w okresie prenatalnym, mają miejsce w przypadku, gdy matka w czasie ciąży przechodziła choroby wirusowe lub sama nie chorując, przekazała infekcję płodowi. Wśród embriopatii wirusowych najlepiej została zbadana embriopatia wywołana różyczką. Znane są też embriopatie bakteryjne.
Inne przyczyny embriopatii
Ø Konsekwencja choroby pasożytniczej TOKSOPLAZMOZY
Ø Embriopatie aktyniczne – związane z energią promienistą (promienie ultrafioletowe, rtg, elementy radioaktywne i izotopy, wyładowania energii atomowej, niedożywienie kobiety w czasie ciąży, niedobór witamin A i B2, uporczywe wymioty, nieprawidłowa przemiana materii)
Ø Embriopatie toksyczne - to skutek zatrucia płodu szkodliwymi związkami chemicznymi, działającymi na organizm kobiety w czasie ciąży. Zatrucie płodu może być konsekwencja stosowania w okresie ciąży: leków, środków nasennych, uspokajających i znieczulających, środków stosowanych w celu usunięcia ciąży, alkohol, narkotyki, nikotyna. Nikotyna, działając toksycznie na naczynia krwionośne, powoduje zaburzenia w przemianie materii, stąd niedotlenienie i uszkodzenie tkanki nerwowej.
Ø Embriopatia może być konsekwencją niezgodności czynników krwi, czyli konfliktu serologicznego między organizmem matki i płodu. Najczęstszą przyczyną występowania konfliktu jest niezgodność w zakresie czynnika Rh. W przebiegu choroby hemolitycznej (cytotoksycznej) wytwarzane w organizmie matki przeciwciała anty Rh, które przeniknęły do organizmu dziecka, niszczą jego krwinki, powodując niedokrwistość a w rezultacie niedotlenienie i zmiany w tkance nerwowej. Konflikt Rh nie musi zawsze prowadzić do takich defektów.
Niedotlenienie, przyczyną niedotlenienia jest nieprawidłowe krążenie krwi w jednym z trzech obszarów krążenia: matczynym, płodowym lub łożyskowym.
Przykre przeżycia emocjonalne kobiety ciężarnej. Mogą one wywołać znaczny i długotrwały skurcz naczyń krwionośnych w macicy oraz nadmierne wydzielanie adrenaliny z nadnercza, co ma niekorzystny wpływ na układ nerwowy płodu lub może spowodować poronienie.
Jest to czynnik, którego wpływ na rozwój płodu nie został dotychczas zbadany.
Zaburzenia rozwoju wskutek działania patogennych czynników w okresie porodu
Urazy czaszki - najczęstsza przyczyna uszkodzenia c.u.n.
* mechaniczne zgniecenie czaszki,
* pęknięcie niektórych naczyń krwionośnych
* wylew śródczaszkowy.
Niedotlenienie w czasie porodu –
* zaburzenia tętna płodu,
* po urodzeniu tzw. zamartwicę (dziecko nie krzyczy, nie oddycha, jest sine lub blade, zależnie od stopnia niedotlenienia)
* zamartwica może spowodować nieodwracalne uszkodzenia komórek nerwowych.
Przedwczesny poród (waga poniżej 2500 g), zagrożenie dla stanu c.u.n.
* niedojrzałość układu oddechowego jest powodem zaburzeń oddychania i w konsekwencji niedotlenienia mózgu.
* rozwój psychomotoryczny wcześniaków, nawet z bardzo niską wagą urodzeniową, może jednak przebiegać prawidłowo!!!
Zaburzenia rozwoju wskutek działania czynników patogennych po urodzeniu dziecka
Urazy czaszki ze wstrząsem mózgu –
* najczęstsze przyczyn uszkodzenia układu nerwowego. Najczęściej ulegają im dzieci w wieku od 6 do 10 lat, ze względu na znaczną samodzielność, która nie idzie w parze z krytyczną oceną sytuacji i własnych możliwości.
* Najcięższa postać to urazy otwarte, w których dochodzi do miejscowego zniszczenia tkanki mózgu.
* Uraz zamknięty może spowodować pęknięcie naczyń krwionośnych i wylewy śródczaszkowe.
H. Spionek podaje, że utrata przytomności trwająca powyżej godziny budzi podejrzenie uszkodzenia tkanki mózgowej. Całokształt zaburzeń zachowania i rozwoju po przebytym urazie bywa określany jako choroba pourazowa, która niekiedy trwa przez całe życie i posiada charakterystyczną dynamikę (objawy zmieniają się z upływem czasu).
Skutkiem uszkodzenia c.u.n. może być padaczka (epilepsja), która stanowi zespół objawów:
* somatycznych,
* wegetatywnych
* psychicznych.
Centralnym objawem epilepsji jest napad padaczkowy = nadmierne i gwałtowne wyładowanie bioelektryczne w grupie komórek nerwowych. Jego źródłem jest uszkodzona tkanka mózgowa, np. blizna, która oddziaływuje drażniąco na otaczającą tkankę.
Napad objawia się zaburzeniami czynności o różnych postaciach:
* drgawkami całego ciała (tzw. duże napady),
* kilkusekundowymi okresami utraty przytomności, czasem niezauważalnymi dla otoczenia, np. dziecko na chwilę przerywa rysowanie lub inną czynność, wykonuje kilka niekontrolowanych ruchów, wygląda jak „nieobecne” (tzw. małe napady),
* napadowymi bólami brzucha,
* bezsensownymi ucieczkami „w świat, przed siebie”
W przebiegu epilepsji tworzą się w mózgu następne ogniska uszkodzenia, ponieważ:
* dziecko padając na ziemię w czasie napadu drgawkowego może doznać następnego urazu,
* w przebiegu ataku zachodzi zatrzymanie oddechu, zwolnienie akcji serca, spadek ciśnienia i niedotlenienie oraz obrzęk mózgu,
* środki farmakologiczne, przyjmowane przez te dzieci przez wiele lat, mają uboczny, niekorzystny wpływ na c.u.n.
Infekcje mózgowe
* choroby wirusowe
* bakteryjne, np. zapalenie opon mózgowych i mózgu o różnej etiologi:
czynniki specyficzne np. drobnoustroje atakującymi tkankę nerwową, np. zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych,
czynniki niespecyficzne, np. zapalenie opon mózgowych w przebiegu grypy wirusowej, dziecięcych zakaźnych chorób (świnka, szkarlatyna, odrą), na tle gruźliczym itp.
czynniki toksyczne np. zatrucie lekami, tlenkiem węgla (tzw. czadem) i in.
CHOROBY SOMATYCZNE MAJĄCE WPŁYW NA C.U.N.
Zaburzenia przemiany materii (metabolizmu) mogą spowodować uszkodzenie układu nerwowego.
Przypadki rzadkie, lecz ich skutki są nieodwracalne.
Dziedzicznie uwarunkowane słabe funkcjonowanie lub brak enzymów, niezbędnych w procesach przemiany materii, doprowadza do gromadzenia się w tkance nerwowej toksycznych produktów tej przemiany i do uszkodzenia c.u.n.
Przykład: FENYLOKETONURIA
Zaburzenia przemiany cukrowej i tłuszczowej są przyczyną występowania innych zespołów niedorozwoju umysłowego.
Niedożywienie powstałe w wyniku choroby somatycznej lub wskutek niedostatecznego odżywiania - ze względu na nie dostarczanie materiału budulcowego i energetycznego). Największa wrażliwość mózgu na niedobory żywieniowe ma miejsce w okresie jego intensywnego rozwoju, tj. w pierwszym półroczu życia dziecka. Nawet niewielki, lecz występujący w tym okresie i dłużej trwający, stopień niedożywienia może prowadzić do trwałych zmian i odchyleń w rozwoju włącznie z upośledzeniem umysłowym.
Nieprawidłowe funkcjonowanie gruczołów dokrewnych - Dzięki przysadce mózgowej - powiązanej autonomicznie z układem nerwowym, a funkcjonalnie z układem hormonalnym - oba te układy ze sobą współpracują. Do znanych skutków zaburzeń funkcjonowania tarczycy (niedoczynność) należy kretynizm (matołectwo). Osoby z tym schorzeniem cechują zaburzenia rozwoju fizycznego i psychoruchowego: karłowaty wzrost, krótkie kończyny, szeroka nasada nosa, obrzęk śluzowaty (twarz obrzmiała, maskowata). Tym cechom towarzyszy upośledzenie umysłowe i ruchowe, przeważnie głębszego stopnia (sprawność umysłowa nie przekracza poziomu 3-4-letniego dziecka). Wczesne leczenie hormonalne może złagodzić ten stan.
Choroba reumatyczna – w jej przebiegu dochodzi do zmian zapalnych w drobnych tętniczkach mózgu i opon mózgowych oraz ich zwężenia. Powoduje to niedotlenienie, niedożywienie i niszczenie tkanki nerwowej. Czynnikiem szkodliwym są uboczne skutki leków stosowanych w leczeniu tej choroby.
Wymienione choroby somatyczne wpływają na c.u.n. bezpośrednio na drodze fizjologicznej.
Inne choroby somatyczne:
* wada serca,
* cukrzycę,
* nieprawidłowości rozwoju fizycznego, jak otyłość, zbyt niski wzrost, wpływają na c.u.n. pośrednio na drodze psychologicznej Są bowiem źródłem częstych i silnych dolegliwości, czemu towarzyszy poczucie zagrożenia fizycznego, poczucie mniejszej wartości. Mała wydolność fizyczna utrudnia normalne życie, kontakty z rówieśnikami, ogranicza aktywność ruchową. Biorąc pod uwagę jedność psychosomatyczną człowieka, nie sposób w niektórych przypadkach określić, czy mamy tu do czynienia z zaburzeniami somatopsychicznymi (gdy schorzeniu fizycznemu towarzysza objawy zaburzeń zachowania), czy też są to zaburzenia psychosomatyczne uwarunkowane psychogennie, takie jak choroba wrzodowa, alergia, astma.
Wrodzone i nabyte defekty fizyczne, sensoryczne i ruchowe mają także wpływ na rozwój psychomotoryczny. Do tej grupy należy zaliczyć wrodzone lub nabyte kalectwo sensoryczne i motoryczne, także wady budowy ciała (skrzywienie kręgosłupa, garb).Defektem fizycznym w świetle przyjętych w społeczeństwie norm może być zbyt niski wzrost u chłopców, zbyt wysoki u dziewcząt, typ urody, zez.
Kalectwo sensoryczne (dzieci głuche, niewidome, głuchonieme) utrudnia kontakt z otoczeniem, odbiór informacji, zuboża doświadczenia, co może doprowadzić do niewykorzystania możliwości rozwojowych dziecka.
SPOŁECZNE PRZYCZYNY ZABURZEŃ ROZWOJU PSYCHORUCHOWEGO DZIECKA
Przyczyny środowiskowe
czynniki patogenne w środowisku rodzinnym
Niekorzystne czynniki społeczne zwykle warunkują zaburzenia lżejszego stopnia. Tylko w niektórych, ekstremalnych przypadkach (w wyniku działania czynników o wyjątkowej sile we wczesnym okresie życia dziecka) dochodzi do głębokich zaburzeń. Dlatego znaczenie pierwszych doświadczeń społecznych w życiu dziecka interesuje też klinicystę poszukującego źródeł odchyleń w rozwoju i zaburzeń zachowania. Wielu autorów, na podstawie badań eksperymentalnych nad zwierzętami i obserwacji rozwoju dzieci, dowodzi, że wczesne doświadczenia i stymulacja wpływają zarówno pozytywnie, jak i negatywnie na strukturę układa nerwowego i rozwój wyższych form zachowania, np. u zwierząt wychowywanych w ciemności stwierdzono nieprawidłowy rozwój siatkówki oka.
Czynniki społeczne już w pierwszych dniach, a nawet godzinach życia dostarczają dziecku doświadczeń, które decydują o podstawowych cechach osobowości człowieka, a zatem mogą także warunkować nieprawidłowości w jego rozwoju. Ustalono też, że istnieje optymalny okres dla wykształcenia podstawowych wzorców zachowania lub powstawania odchyleń w rozwoju, o ile w tym okresie dziecko nie zetknie się z właściwymi wzorcami J. Bowlby wysuwa spostrzeżenie, że u dziecka, w trakcie uczenia się we wczesnym okresie życia, dochodzi do ,,wdrukowania” obrazu matki, za którym ono podąża i który staje się wzorem do naśladowania. Warunkiem jest ścisły i trwały kontakt z matką. Brak takich możliwości utrudnia nawiązanie w przyszłości trwałych i głębokich stosunków emocjonalnych z ludźmi.
Następstwa deprywacji społecznej czyli niezaspokojenia potrzeb emocjonalnych i kontaktu społecznego z ludźmi, szczególnie we wczesnym okresie rozwoju, badano eksperymentalnie. Znane są konsekwencje izolacji społecznej dla rozwoju człowieka. Wpływ skrajnej izolacji od społeczeństwa obserwowano w przypadkach tzw. dzieci dzikich. Mimo troskliwej opieki w żadnym z tych przypadków nie udały się próby „uczłowieczenia” tych dzieci. Podobne skutki może przynieść skrajne zaniedbanie wychowawcze dziecka i brak kontaktów społecznych.
Głębokie zaburzenia rozwoju psychoruchowego może także spowodować długotrwała deprywacja uczuciowa wskutek utraty kontaktu z matką. Małe dziecko pozbawione kontaktu z matka (np. z powodu umieszczenia go w szpitalu, domu dziecka) staje się apatyczne, nie interesuje się otoczeniem, traci odporność fizyczną. Mimo na przykład udanej operacji, nie poprawia się stan jego zdrowia, obserwuje się zahamowanie rozwoju psychoruchowego, a w niektórych wypadkach następuje nawet śmierć.
Zespół zaburzeń rejestrowanych jako skutek rozłąki z matką został nazwany chorobą sierocą. Bowlby i Robertson wyróżnili w przebiegu choroby sierocej trzy charakterystyczne fazy:
I faza - protestu i ostrej rozpaczy,
II faza - desperacji i umartwienia,
III faza - zobojętnienia i wyobcowania.
Następstwem choroby sierocej jest prawie zawsze opóźnienie w rozwoju fizycznym, umysłowym i społecznym.
Jako okres krytyczny, w którym rozłąka z matką przynosi największe szkody i pozostawia nieodwracalne skutki, uznano okres między 6 miesiącem a ukończonym 3 rokiem życia. Tolerancja na rozłąkę wzrasta z wiekiem, a dziecko w wieku przedszkolnym może już dobrze znieść nawet dłuższą nieobecność matki.
Przyczyny środowiskowe - czynniki patogenne w środowisku pozarodzinnym
Obok domu rodzinnego następnym ważnym dla dziecka środowiskiem jest przedszkole, które może być także źródłem wielu patogennych czynników. Dziecko przechodząc ze środowiska rodzinnego do nowego środowiska: przedszkola, klasy zerowej musi się do niego przystosować.
Dziecko musi poznać:
* nowe otoczenie (sale, pomieszczenia sanitarne)
* nowych ludzi (nauczycieli, kolegów).
Dla wielu jedynaków jest to pierwsze spotkanie z rówieśnikami. Dotychczas znajdowali się w centrum uwagi dorosłych, teraz muszą pogodzić się z utratą tej wyjątkowej pozycji i eksponowania własnej osoby. Muszą nauczyć się, że ich prawa i obowiązki są identyczne jak innych dzieci, nauczyć się współżyć i współdziałać w grupie, rezygnować z własnych korzyści na rzecz innych. Muszą też nauczyć się nowego ,,regulaminu” i nowych form zachowania obowiązujących w tym środowisku.
Rozłąka z bliskimi bywa, czynnikiem silnie stresującym. Proces adaptacji w pewnych przypadkach przebiega burzliwie i długo, tak że niektóre dzieci w wieku 3-4 lat praktycznie nie potrafią się zaadaptować do przedszkola.
Występują u nich charakterystyczne objawy choroby sierocej lub pojedyncze symptomy nerwicowe.
Przedszkole może być:
* pierwotną przyczyną zaburzeń rozwoju,
* terenem, na którym ujawniają się istniejące już zaburzenia,
Czynniki powodujące, że przedszkole może stać się pierwotną przyczyną zaburzeń rozwoju:
* nieprawidłowe warunki lokalowe i organizacyjne,
* niedostosowany do możliwości danego dziecka system wymagań,
* nieprawidłowy sposób realizacji programu oraz niekorzystne cechy osobowości i postawy nauczyciela wobec wychowanków.
* nadmierna liczebność grupy
* intensywny i przez wiele godzin trwający hałas
* stałe przebywanie w dużej grupie,
Poważniejsze zagrożenie stwarza nieprawidłowy sposób realizacji programu dydaktyczno-wychowawczego. Program obliczony na przeciętnie rozwijające się dziecko bywa dla niektórych dzieci zbyt trudny. Musi być zatem realizowany w sposób zindywidualizowany, dostosowany do poziomu możliwości dzieci, które znajdują się w grupie.
* Przeładowane programy dydaktyczne,
* sztywny sposób ich realizacji,
* skąpa i nieodpowiednio przygotowana obsada kadrowa (nauczyciele, a także inne osoby spełniające funkcje opiekuńczo-wychowawcze)
Przedszkole jest terenem, na którym ujawniają się istniejące u dzieci zaburzenia (do przedszkola przychodzą dzieci obciążone nieraz wieloma dysfunkcjami rozwojowymi), które powinny być dostrzeżone i skorygowane. Jeżeli nauczyciel nie wykrywa tych trudności i nie rozumie ich przyczyn, wówczas stawia dziecku te same wymagania co całej grupie, traktując wszystkich jednakowo. Pozorna „sprawiedliwość” powoduje tylko pogłębianie się trudności dziecka, powstawanie wtórnych zaburzeń nerwicowych, które nawarstwiając się z zaburzeniami pierwotnymi, są wyrazem postępującego procesu patologizacji osobowości dziecka.
Psychologiczne czynniki zaburzeń rzw psychoruchowego:
podział wg. A. Carr:
a) wczesne dzieciństwo: niemowlęctwo, okres przedszkolny
problemy typowe: zaburzenia snu, łaknienia, trudności w przebiegu treningu czystości, zaburzenia rozwojowe.
b) okres średniego dzieciństwa (7 – 12) ( 3-7 przedszkolne, 7-12 szkolne)
problemy typowe: zaburzeni uwagi, nadaktywność, zaburzenia zachowania, zaburzenia lękowe, zaburzenia somatyczne, tiki, ból brzucha, głowy, cukrzyca, astma, zmęczenie.
c) okres adolescencji (12 +)
problemy typowe: uzależnienia, zaburzenia nastroju, zaburzenia odżywiania, schizofrenia, reakcje depresyjne.
problemy związane z przemocą: fizyczną, psychiczną, emocjonalną, zaniedbania.
problemy związane z głównymi wyzwaniami rozwojowymi: sytuacje losowe, umieszczenie w domu dziecka, rozwód rodziców, strata, osierocenie, żałoba, dramatyczna sytuacja, zmiana szkoły, środowiska miejsca zamieszkania.
Zaburzenia okresu niemowlęcego i wczesnodziecięcego:
• zaburzenia snu
• zaburzenia łaknienia
• zaburzenia związane z nadmierną lękliwością i zaburzenia związane z nadmierną agresywnością
• zaburzenia wynikające z deprywacji emocjonalnej
• zaburzenia wydalania (zaburzenia związane z treningiem czystości, moczenie, enkopresja)
• upośledzenie umysłowe, zaburzenia uczenia się i komunikowania
• całościowe zaburzenia rozwoju (autyzm, zespół Retta, zespół Aspergera, inne)
Całościowe zaburzenia rozwoju – cechy:
ogólne upośledzenie zdolności komunikacji zaburzenia relacji z innymi ograniczone i powtarzające się formy aktywności wąskie, uporczywe zainteresowania, często stereotypie specyficzne funkcjonowanie poznawcze.
Autyzm wczesnodziecięcy – Opisany przez Leo Kannera -1943
Podstawowe cechy:
• Zaburzenia interakcji społecznych, kontaktu
• Zaburzenia zdolności komunikacji i mowy
• Ograniczony, powtarzalny i stereotypowy charakter zachowań, zainteresowań, aktywności.
Rozpoznawalny – między 30. a 36. m-cem życia;
do 1;6 roku może trwać okres bezobjawowy
Występowanie – od 0,7 -13,9/ 10 000, średnio 5:10 000,
Badania z lat 1998-2000, dzieci w wieku 6 lat: w Polsce – 5,2 – 8,6/10 000 dzieci
we Francji – 6,2 – 9,6/10 000
Proporcje z uwagi na płeć – 3 chł.: 1 dziewcz.
IQ – u ¼ - IQ w normie (> = 70)
2/3 – w obszarze u. umiarkowanego lub głębszego (< 50)
Etiologia:
koncepcja psychoanalityczna – Kanner:
1) postawy rodziców, brak stymulacji dziecka, zimna, deprywująca matka
2) Współdziałanie czynników biologicznych, rozwojowych i rodzinnych
Koncepcja biologiczna: zmiany genetyczne i metaboliczne
Teoria umysłu – deficyt poznawczy – brak zdolności do tworzenia metareprezentacji.
Zespół Retta
– genetycznie uwarunkowana choroba O.U.N.
• głównie u dziewczynek (1999 – zespół Retta jest związany z mutację genu sprzężonego z chromosomem X)
Występowanie – 1: 10 000-15 000
Objawy:
• prawidłowy rozwój neurologiczny i umysłowy przynajmniej do 7., a nawet 18. miesiąca życia
• od tego czasu – zahamowanie rozwoju i postępująca degradacja umysłowa i funkcjonalna à stan otępienia i autyzmu w czasie nie przekraczającym 18 m-cy
• utrata zdolności ruchów dowolnych à stereotypie
• stopniowo ujawniają się zaburzenia neurologiczne (np. padaczka)
• nabyta mikrocefalia (małogłowie)
• ataksja ruchów tułowia i krocznych (niezborność)
Zespół Aspergera
– 1944, H. Asperger
• charakteryzuje się jakościowymi zaburzeniami w obszarze wzajemnych interakcji społecznych
• to zespół autystyczny bez cech opóźnienia i wadliwości wymowy oraz opóźnienia poznawczego.
Występowanie – 36-40 osób / 10 000.
• rozwój prawidłowy do 3. roku życia i w obszarze interakcji społecznych, mowy, zainteresowań i aktywności
• po 3. r. ż. – ujawnia się defekt w umiejętności nawiązywania relacji społecznych, lek przed ekspozycją społeczną, brak empatii, trudności w odczytywaniu intencji w ekspresji mimicznej i komunikatów niewerbalnych innych osób
• prawidłowy poziom umysłowy lub powyżej normy.
Dziecięce zaburzenia dezintegracyjne
– Haller, pocz. XX w.
Występowanie – wskaźnik niski, 1,7 / 10 000, gł. chłopcy
• Rozwój dziecka do 2. r. ż. jest prawidłowy
• Najczęściej ujawnia się między 3 a 4 r. życia
• Cecha charakterystyczna – znaczna i szybka utrata nabytych wcześniej umiejętności w zakresie mowy, zabawy, motoryki, umiejętności adaptacyjnych i społecznych.
• Dziecko traci zdolność do nawiązywania relacji społecznych
• Zachowania – charakter stereotypowy
• Rokowanie - niepomyślne
Zaburzenia snu u niemowląt
• mogą być pierwszym objawem choroby somatycznej
• efektem niewłaściwej opieki i pielęgnacji (przegrzewanie, przekarmianie, zimno),
• niewłaściwej postawy matki (np. zostawianie dziecka samego, bez poczucia bezpieczeństwa)
• niewłaściwych nawyków.
• trudności w zasypianiu i zaburzenia ciągłości snu – najczęściej uwarunkowane problemami emocjonalnymi, + warunki bytowe, nieprawidłowe relacje emocjonalne między matką a dzieckiem ;
• lęki nocne - napady lęku – objawy lęku, pobudzenie ruchowe, wegetatywne, brak kontaktu;
• napady lęku nocnego typu reaktywnego - po gwałtownych, przerażających przeżyciach
Zaburzenia łaknienia, brak łaknienia
Przyczyny -
psychogenne podłoże zaburzeń łaknienia u niemowląt gdy:
• brak objawów choroby somatycznej i brak obiektywnie stwierdzonych objawów niedożywienia;
• u niemowląt z małą masą urodzeniową – zdarzają się zaburzenia łaknienia z objawami; nadmiernej pobudliwości, z zaburzeniami snu, niepokojem ruchowym, krzykiem bez przyczyny.
Uporczywy brak łaknienia u dziecka zdrowego fizycznie -wyraz nieprawidłowej relacji emocjonalnej między matką a dzieckiem:
• matki nadmiernie lękowe
• matki zbyt młode
• matki zbyt surowe
Reagowanie wymiotami na sytuacje trudne/na znak protestu – wyrazem wrażliwości ze strony układu wegetatywnego, wzmożonej reaktywności układu autonomicznego
Zaburzenia wynikające z deprywacji psychicznej –
zespół rozłąki, choroba sieroca, szpitalna (hospitalizm)
Deprywacja psychiczna à stan organizmu wynikający ze szczególnej sytuacji życiowej, w której osoba przez dłuższy czas zostaje pozbawiona możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb psychicznych.
W odniesieniu do dziecka – dramatyczna zmiana warunków życia dziecka i pozbawienie możliwości zaspokajania jego podstawowych potrzeb.
Przyczyny:
• nagła zmiana dotychczasowych warunków życia i bytowania, a przede wszystkim konieczność rozłąki z matką
• brak zaspokojenia podstawowych potrzeb dziecka w rodzinie
• sytuacje losowe, kataklizmy, itp.
Motyw przynależenia
R. Spitz – depresja anaklityczna (utrata oparcia) –
Zespół objawów będących reakcją na oddzielenie od matki- dramatyczna zmiana zachowania:
• wzmożona lękliwość, reakcja krzyku, płaczu na zbliżanie osób obcych, lub nieustający płacz, nawet podczas zainteresowania dziecka zabawą czy jedzeniem.
• dziecko jest coraz mniej aktywne, przestaje je interesować otoczenie, izoluje się od świata. Nie reaguje na próby nawiązania kontaktu, cichnie, sprawia wrażenie dziecka głęboko depresyjnego, przestaje mówić, jego aktywność ruchowa i poznawcza obniża się lub przejawia się jedynie ruchami stereotypowymi (kołysanie, kiwanie, monotonne kręcenie głową, itp.).
U dzieci 2-3 letnich Robertson i Bowlby - 3 fazy reakcji na rozłąkę z matką:
1) faza protestu - dziecko krzyczy, ucieka, szuka matki, oczekuje jej powrotu, protestuje wobec innych osób sprawujących opiekę;
2) faza rozpaczy - i zwątpienia – dziecko przestaje wzywać matkę, stopniowo słabnie jego aktywność, traci chęć do jedzenia, źle śpi;
3) faza tłumienia, tłumienie poprzednio ujawnianych uczuć, wycofanie, izolacja, zawężenie zainteresowań, unikanie zabaw z innymi dziećmi, stereotypia ruchów.
Zaburzenia związane z nadmierną lękliwością bądź agresywnością
napady lęku – u dzieci 3-6 letnich – wskutek nagłego zewnętrznego niebezpieczeństwa
przejawy agresji u małych dzieci – agresja pośrednia, bezpośrednia, rzadziej autoagresja
Moczenie mimowolne nieorganiczne
- mimowolne oddawanie moczu podczas dnia i/lub w nocy;
- zjawisko nieprawidłowe w odniesieniu do normy zgodnej z wiekiem umysłowym dziecka i nie uwarunkowane zaburzeniami neurologicznymi, napadami padaczkowymi lub nieprawidłową budową dróg moczowych.
• moczenie pierwotne – u dzieci, które nigdy nie nabyły kontroli
• moczenie wtórne – co najmniej 6 m-cy nie było objawów.
• najczęściej ma miejsce u dzieci 5-7 letnich,
• sporadycznie u dzieci powyżej 11 r. ż.
• może być tylko dzienne, może być nocne
• może być zaburzeniem pojedynczym,
• mogą mu towarzyszyć uogólnione zaburzenia zachowania i zaburzenia emocjonalne.
Występowanie:
w wieku 5 lat – 7% chłopców i 3% dziewczynek
w wieku 10 lat – 3% chłopców i 2% dziewczynek
w wieku 18 lat – 1% chłopców, rzadko u dziewcząt.
Współwystępowanie innych zaburzeń – emocjonalnych i behawioralnych:
wydarzenia stresogenne przyczyną moczenia
moczenie jest przyczyną zaburzeń à lęk, wycofanie, niska samoocena, poczucie winy
· Zaburzenia okresu środkowego dzieciństwa
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej
zaburzenie, które wyraża się w nadmiernej pobudliwości, obejmujące wszytskie sfery funkcjonowania dziecka (ruchową, poznawczą, emocjonalną)
ADHD
rozpoczyna się przed 7 rż
Kryteria wg Barkleya
- trudności w koncentracji uwagi, impulsywność, nadmierna ruchliwość, niecierpliwość, zachowanie nieadekwatne do sytuacji
- nasilenie niewłaściwego zachowania
- zachowanie było niewłaściwe już przed ukończeniem 6 rż
- symotomy są chronicze lub trwałe
- trudności w zachowaniu są uporczywe - ujawniają się w więcej niz 1 sytuacji
- IQ co najmniej 70
- brak objawów autyzmu lub psychozy, utraty wzroku, słuchu, opóźniej w rzoowju mowy, objawów neurologicznych
z ADHD współwystępują
- objawy nerwicowe - zaburzenia snu, lęki dzienne lub nocne, moczenie się, zacinanie, jąkanie, tiki, natręctwa, agresywnośc
-zaburzenia wtórne - brak poczucia bezieczeństwa, niskie poczucie własnej wartości, neurotyczne cechy osobowości, depresja, zaburzenie zachowania, niecharmonijność rozwoju psychoruchowego, specyficzne trudności szkolne
Przyczyny ADHD
- typ temperamentu - silny, niezrownoważony, z przwagą procesów pobudzenia nad hamowaniem
- mikrouszkodzenia CUN - przyczyny organiczne
- anomalie w rozowju mózgu - deficyty określonych związków chemicznych w mózgu, niższa aktywnosć niektórych obszarów mózgu
- Czynniki: środowiskowe (wczesna ekspozycja na wysokie dawki ołowiu, styl wychowania deficyty rozwojowe, trudności), genetyczne, dziedziczność (nizszy poziom neuroprzekaźników, nizszy poziom aktywności w obszarach czołowych, , niższy przepływ krwi w obszarach czołowych, niższa aktywność mózgu
czynniki ryzyka: alkohol, narkotyki, leki w okresie ciąży
Zaburzenia zachowania
zespół zachowań, ktory stanowi odchylenie od oczekiwanego, zgodnego z ogólnie obowiązującymi normami zachowania społecznego (zachowania aspołeczne, antyspołeczne, przestępcze)
Wg DSM- powtarzajacy się i trwały wzorzec zachowania, obejmujący:
- łamanie praw innych i norm społecznych,
- nie ogranicza się do jednego typu sytuacji,
-współwystępuje z agresja fizyczną,
- kradzieże, kłamstwa, oszukiwania
Zaburzenie opozycyjno buntownicze
lżejszy rodzaj zaburzenia typu acting-out
nie wiąże się z poważnym łamaniem norm i praw innych
zachowania negatywistyczne, wrogie, buntownicze (trwa co najmniej 6 mies i pojawiają się następujące zachowania:
dziecko traci panowanie nad sobą
kłóci sie z dorosłymi
łamie ustalone zasady lub odmawia stosowania sie do wymagań dorosłych
umyślnie irytuje ludzi
oskarża innych o popełnienie błędów lub niewłaściwe zachowanie
jest drażliwe
rozgniewane lub urażone
złosliwe lub mściwe
Typowe cechy takich dzieci:
-impulsywnosć
-duża potrzeba stymulacji
-niski poziom empatii
-niski poziom rozwoju moralnego
-konfliktowość
-częste nadużywanie środków odurzających
Wg ICD - powtarzajace i utrwalone wzorce nieprawidłowego zachowania dyssocjalnego, agresywnego lub buntowniczego
Zaburzenie zachowania ograniczone do środowiska rodzinnego (dysscjalne, agresywne ograniczone do domu)
Zaburzone zachowania z nieprawidłowym procesem socjalizacji (dyssocjalne, agresywne z nieprawidłowym związkiem z innymi dziećmi)
Zaburzenia zachowania z prawidłowym procesem socjalizacji (utrwalone zachowania dyssocjalne lub agresywne u dzieci dobrze zintegrowanych z grupą rówieśniczą)
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze (utrwalony wzorzec zachowania negatywistycznego, wrogiego, buntowniczego, prowokacyjego, niszczycielskiego, które przekracza normy zachowania wieku i kontekstu społeczno - kulturowego, nie towarzyszą mu naruszenia prawa innych)
Achenbach - zachowania problemowe - dychotomia:
- Eksternalizacyjne (aspołeczne, agresywne, problemy z uwagą),
- Internalizacyjne (wycofanie, lęk, depresja, symptomy somatyczne)
Z zaburzeniami zachowania współwystępuje: depresja młodzieńcza, ADHD, nadurzywanie subs odurzających, zaburzenia uczenia się, czytania
PRZYCZYNY
Czynniki genetyczne
-dziedziczenie niezdolności do przeżywania pobudzenia emocjonalnego - mała wrazliwość na bodźce społeczne
-biologiczne podłoże w interakcji z niekorzystnym środowiskiem domowym - wzrost agresji i zaburzenia zachowania
Czynniki poznawcze
-problemy z nauką, trudności intelektualne, problemy w szkole
-deficyty poznawcze np zaburzenie uwagi
-poznawcze zniekształcenia w procesie interakcji społecznych- błąd atrybucji - przypisywanie innym wrogości - odwet
Czynniki rodzinne
-dewiacje, choroby rodziców, złe praktyki wychowawcze, odrzucenie
-przemoc, zaniedbywanie, maltretowanie
- brak kontroli, dozoru,
-konflikty, kryzysy
Środowisko społeczne
-bieda, bezrobocie, złe warunki mieszkaniowe, patologia połeczna
-pobyty w domach dziecka, zmiany opiekunów
-częste uleganie wypadkom wskutek braku opieki
· Zaburzenia okresu późnego dzieciństwa
· Zaburzenia okresu adolescencji.