ZASADY OGÓLNE POSTĘPOWANIA PODATKOWEGO

Zasady postępowania podatkowego są bardzo istotne dla każdego podatnika, który pozostaje w sporze z organem podatkowym, ponieważ w przypadku ich nieprzestrzegania przez te organy podatnik może podnieść to jako zarzut w swoich pismach procesowych, w szczególności w odwołaniu do decyzji Urzędu Skarbowego, a także w skardze do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Zasada praworządności

Art. 120 O.P.

Organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa.

Według tej zasady organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa. W praktyce oznacza to, że w procesie stosowania prawa rozstrzygnięcia organów podatkowych powinny zapadać przy zastosowaniu przepisów z następujących aktów prawnych:

• Konstytucji,

• ratyfikowanych umów międzynarodowych,

• ustaw,

• rozporządzeń,

• aktów prawa miejscowego.

Jednakże organy podatkowe w uzasadnieniu rozstrzygnięcia mogą powoływać się na pisma Ministerstwa Finansów, które zawierają interpretacje prawa podatkowego zmierzające do jednolitego stosowania tego prawa przez organy podatkowe oraz organy kontroli skarbowej, lecz urzędowe interpretacje nie mogą kształtować obowiązku podatkowego. Zgodnie z Art. 217 Konstytucji RP nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie przedmiotów, podmiotów opodatkowania, stawek podatkowych jak i również zasad przyznawania ulg, umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych z opodatkowania następuje w drodze ustawy.

Zasada zaufania do organów podatkowych

Art. 121 § 1 O.P.

Postępowanie podatkowe powinno być prowadzone w sposób budzący zaufanie do organów podatkowych.

Według tej zasady organy podatkowe zobowiązane są prowadzić to postępowanie w sposób bezstronny, w szczególności powstrzymać się od rozstrzygania jakichkolwiek wątpliwości na niekorzyść podatnika. Zakres tego obowiązku obejmuje przepisy zarówno materialnego, a także procesowego prawa podatkowego. Zgodnie z tą zasadą można sądzić, że naruszenie każdej innej zasady postępowania podatkowego przez organ podatkowy wiąże się z utratą zaufania.

Zasada udzielania informacji prawnej

Art. 121 § 2 O.P.

Organy podatkowe w postępowaniu podatkowym obowiązane są udzielać niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach prawa podatkowego pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania.

Organ podatkowy jest zobowiązany do udzielania niezbędnych informacji i wyjaśnień w postepowaniu podatkowym. Zakres tego obowiązku obejmuje przepisy zarówno materialnego, a także procesowego prawa podatkowego, jednakże organy podatkowe zobowiązane są do udzielania tylko niezbędnych informacji.

W przypadku wystąpienia ewidentnej dezinformacji przez organ podatkowy, podatnik ma  prawo uczynić z tego zarzut w toku toczącego się postępowania podatkowego. W takiej sytuacji podatnik nie będzie mógł być pociągnięty do odpowiedzialności za następstwa tejże dezinformacji, lecz w jego intencji będzie udowodnienie, że wprowadzono go w błąd.

Zasada prawdy materialnej

Art. 122 O.P.

W toku postępowania organy podatkowe podejmują wszelkie niezbędne działania w celu dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w postępowaniu podatkowym.

W myśl tej zasady organy podatkowe powinny podejmować wszelkie niezbędne czynności w celu precyzyjnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz załatwienia sprawy w toku postępowania podatkowego. W szczególności zasada ta odgrywa istotną rolę w postępowaniu dowodowym, a konkretniej na etapie gromadzenia i rozpatrywania dowodów przez organy podatkowe.

Organy są zobowiązane do uwzględnienia i przeprowadzenia wszelkich niezbędnych dowodów w sprawie w celu pełnego odtworzenia rzeczywistego stanu faktycznego tej sprawy. Dokładnie ustalony stan faktyczny jest przesłanką prawidłowego zastosowania normy prawa materialnego. Bez pełnego i rzetelnego ustalenia stanu faktycznego sprawy organ podatkowy nie może rozstrzygnąć sprawy, a w szczególności wydać decyzji podatkowej.

Podatnik ma obowiązek przyczyniać się do zebrania materiału dowodowego, np. musi wykazać, że wydatki, które ponosi może zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów prowadzonej działalności gospodarczej.

Naruszenie zasady prawdy obiektywnej jest jednym z najczęściej podnoszonych zarzutów w składanych przez podatników odwołaniach od decyzji podatkowej.

Zasada czynnego udziału strony w każdym stadium postępowania

Art. 123 O.P.

§ 1. Organy podatkowe obowiązane są zapewnić stronom czynny udział w każdym stadium postępowania, a przed wydaniem decyzji umożliwić im wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań.

§ 2. Organ podatkowy może odstąpić od zasady przewidzianej w § 1, jeżeli w wyniku postępowania wszczętego na wniosek strony ma zostać wydana decyzja w całości uwzględniająca wniosek strony, oraz w przypadkach, o których mowa w art. 200 § 2 pkt 2.

Organy podatkowe są zobowiązane do zapewnienia stronom czynnego udziału w każdym stadium postępowania od momentu jego wszczęcia do zakończenia, a przed wydaniem decyzji umożliwić stronom wypowiedzenie się w kwestii zebranych dowodów i materiałów oraz zgłoszonych żądań. Przed wydaniem decyzji organ podatkowy ustala siedmiodniowy termin, w ciągu którego strona ma prawo wypowiedzieć się na temat zebranego materiału dowodowego.

Strona może działać poprzez swojego pełnomocnika, jednakże pełnomocnik nie staje się stroną postępowania. Prawo strony do czynnego udziału w postępowaniu w szczególności wyraża się w jej uprawnieniu do wysunięcia żądania przeprowadzenia określonych dowodów (Art, 188 O.P.).

Okoliczność, iż podatnik nie został wezwany przez organ podatkowy do wypowiedzenia się co do zebranych dowodów może stanowić podstawę do zarzutu w odwołaniu od decyzji podatkowej.

Przewidziane są jednak wyjątki od wymienionych uprawień strony:

• strona jest ich pozbawiona, jeżeli w postępowaniu wszczętym na wniosek strony przewiduje się, że ma być wydana decyzja w całości uwzględniająca jej wniosek,

• wyjątek dotyczy spraw zabezpieczenia oraz spraw zastawu skarbowego.

Zasada przekonywania

Art. 124 O.P.

Organy podatkowe powinny wyjaśniać stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy, aby w miarę możliwości doprowadzić do wykonania przez strony decyzji bez stosowania środków przymusu.

W myśl tej zasady organy podatkowe powinny wytłumaczyć stronom zasadność przesłanek, które nimi kierują przy załatwianiu sprawy, aby strony zastosowały się do decyzji bez stosowania środków przymusu. Zasada ta jest stosowana w każdym stadium postępowania podatkowego, choćby poprzez udzielania informacji stronie o przepisach prawa podatkowego mających odniesienie do przedmiotu tego postępowania. Głównym przejawem stosowania tej zasady jest jednak sporządzanie uzasadnienia decyzji podatkowej, a w szczególności uzasadnienia prawnego decyzji, ponieważ musi zawierać wyjaśnienie podstawy prawnej decyzji z przytoczeniem przepisów prawa. Uzasadnienie faktyczne decyzji zawiera natomiast wskazanie faktów, które zostały uznane przez organ za udowodnione, dowodów, którym dał wiarę, a także przyczyn, dla których innym dowodom odmówił wiarygodności (Art. 210 § 4 O.P.). Zasada ta jest stosowana w celu uniknięcia konieczności stosowania środków przymusu dla wykonania decyzji, środków właściwych dla postępowania egzekucyjnego w administracji.

Zasada szybkości i prostoty postępowania

Art. 125 O.P.

§ 1. Organy podatkowe powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami prowadzącymi do jej załatwienia.

§ 2. Sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, informacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie.

Zgodnie z tą zasadą organy podatkowe są zobowiązane do prowadzenia postępowania w każdej sprawie bez zbędnej zwłoki, wykorzystując możliwie najprostsze środki prowadzące do jej załatwienia, a sprawy niewymagające zbierania dowodów, informacji i wyjaśnień powinny być załatwiane niezwłocznie.

Niezwłocznie załatwienie sprawy nie jest możliwe, gdy trzeba przeprowadzić postępowanie dowodowe. W tej sytuacji załatwienie sprawy powinno mieć miejsce bez zbędnej zwłoki, ale nie później niż w ciągu miesiąca od wszczęcia postępowania. Jednak w sprawie skomplikowanej termin może być przedłużony do 2 miesięcy licząc od dnia wszczęcia postępowania (Art. 139 § 1 O.P.).

W postępowaniu odwoławczym rozpatrzenie odwołania i wydanie decyzji przez organ podatkowy powinno mieć miejsce w ciągu 2 miesięcy od dnia otrzymania tego odwołania przez organ odwoławczy, a załatwienie sprawy, w której przeprowadzono rozprawę lub strona złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, powinno mieć miejsce nie później niż w ciągu 3 miesięcy.

Organ podatkowy ma obowiązek zawiadomić stronę o każdym przypadku niezałatwienia sprawy w określonym terminie. W sytuacji, gdy organ podatkowy nie załatwił sprawy w terminie, podatnik ma prawo do:

• ponaglenia skierowanego do organu podatkowego wyższego stopnia,

• ponaglenia skierowanego do Ministra Finansów, jeśli sprawa nie została załatwiona przez dyrektora izby skarbowej lub dyrektora izby celnej.

Jeśli organ podatkowy uzna ponaglenie za uzasadnione, wyznacza dodatkowy termin załatwienia sprawy, a także zarządza wyjaśnienie przyczyn, które spowodowały przewlekłość postępowania i wskazanie osób odpowiedzialnych za tą sytuację (Art. 141 O.P.).

Zasada pisemności

Art. 126 O.P.

Sprawy podatkowe załatwiane są w formie pisemnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

Sprawy podatkowe powinny być załatwiane pisemnie. Ta zasada dotyczy zarówno czynności, które kończą postępowanie (np. wydanie decyzji ustalającej wysokość zaległości podatkowej), ale także wszystkich etapów tego postępowania. Wszystkie czynności muszą być utrwalone w formie protokołu, który jest podpisany przez stronę.

Zasada dwuinstancyjności

Art. 127 O.P.

Postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne.

Zasada ta oznacza obowiązek organu II instancji do ponownego merytorycznego rozpoznania i wydania orzeczenia w sprawie rozstrzygniętej już uprzednio przez organ niższej instancji, czyli organ I instancji. Strona ma prawo do złożenia do organu II instancji odwołania od organu I instancji, jednak uprawnienie to nie dotyczy sytuacji, gdy decyzja organu I instancji ma charakter ostateczny. Organ II instancji ma obowiązek ponownego rozpatrzenia sprawy i ustalenia czy określenie przez organ I instancji obowiązku podatkowego jest zgodne z prawem.

Zasada trwałości decyzji ostatecznych

Art. 128 O.P.

Decyzje, od których nie służy odwołanie w postępowaniu podatkowym, są ostateczne. Uchylenie lub zmiana tych decyzji, stwierdzenie ich nieważności oraz wznowienie postępowania mogą nastąpić tylko w przypadkach przewidzianych w niniejszej ustawie oraz w ustawach podatkowych.

W myśl tej zasady jeśli stronie nie przysługuje prawo odwołania, w takiej sytuacji decyzje mają charakter ostateczny. Decyzje takim charakterze posiadają atrybut trwałości, tzn. że mogą być wzruszone wyjątkowo, gdy przewidują to przepisy O.P. lub ustaw podatkowych. Należą do nich:

• decyzje wydane przez organ podatkowy II instancji,

• decyzje wydane w toku postępowania jednoinstancyjnego,

• decyzje organu I instancji, jeżeli strona uchybiła terminowi do wniesienia odwołania do organu wyższej instancji, a nie miało miejsca przywrócenie terminu do złożenia tego środka zaskarżenia.

Sprawy podatkowe, które zostały zakończone decyzjami ostatecznymi, nie mogą być ponownie przedmiotem postępowania podatkowego, ponieważ sprawy te zostały definitywnie rozstrzygnięte przez organ podatkowy.

Zasada ograniczonej jawności postępowania podatkowego

Art. 129 O.P.

Postępowanie podatkowe jest jawne wyłącznie dla stron.

Postępowanie podatkowe ma charakter jawny wyłącznie dla stron. Zasada ta ma zastosowanie w uprawnieniu strony, a także jej pełnomocnika, jak również przedstawiciela do uczestnictwa w postępowaniu dowodowym oraz w prawie dostępu do akt sprawy. Organ podatkowy jest zobowiązany do zachowania w tajemnicy, w stosunku do osób trzecich, faktu prowadzenia postępowania podatkowego wobec strony oraz indywidualnych danych podatników, płatników, inkasentów, które są zawarte w deklaracjach, a także w innych dokumentach.