Antologia polskiego futuryzmu

ANTOLOGIA POLSKIEGO FUTURYZMU I NOWEJ SZTUKI

20.02.1909 – Filippo Tommaso Marinetti ogłosił w paryskim dzienniku „Le Figaro” Akt założycielski i manifest futuryzmu. To rozpoczyna w sztuce europejskiej epokę awangardy. W latach 1909-1932 rozwijają się: futuryzm, kubizm, ekspresjonizm, dadaizm, suprematyzm, konstruktywizm, formizm, puryzm, surrealizm. Futuryzm polski był o 10 lat młodszy od włoskiego i rosyjskiego.

Oprócz wypowiedzi awangardowych pojawił się język sztuki awangardowej. Nowa sztuka miała już własne tradycje, bohaterów i świadomość swej jedności. Spośród doświadczeń wcześniejszych sztuk awangardowych, kilka miało fundamentalne znaczenie dla polskiego futuryzmu.

Manifest Marinnetiego:

burzycielski bunt przeciw przeszłości.

bunt przeciw sztuce:

Pamięć historyczna to trwały składnik świadomości artystycznej. Niezgoda na wzory tradycyjne to często wykroczenie poza sztukę.

Bunt przeciw fundamentalnym wartościom sztuki stać się może punktem wyjścia dla reformy języka artystycznego. Żart, szyderstwo i antyestetyzm odegrały ważną rolę w rewolucji estetycznej2.

Awangarda zaatakowała wyobrażenia o sztuce3 - dadaiści wycinali słowa z gazety, wrzucali je do cylindra, potem wyciągając po jednym, składali z nich poematy. To kpina z aktu twórczego, pogarda dla jakości estetycznych. Definicję dadaizmu w manifestach podawali mętnie lub jaskrawo sprzecznie. Ten bunt dadaistyczny odbierał sztuce wyjątkowość i tajemniczość. Zostały zakwestionowane kryteria piękna, logiki, sensowności i dobrego smaku.

Miejsce sztuki w życiu społecznym:

Odkrycie niskich sfer kultury:

nowy język poetycki:

POCZĄTKI POLSKIEGO FUTURYZMU:

Pikador – kabaret artystyczny, dostępny szerokiej publiczności, poeci czytali tam własne wiersze, krytycy improwizowali żartobliwe monologi o Nowej Sztuce, grali muzycy. Futuryści ogłaszali się w prasie jako Klub Futurystów Polskich „Czarna Latarnia” lub Cech Poetów.

To czas najbardziej śmiałych działań Skamandra. Głoszono tu:

Stern wydał w tym czasie swoje 2 pierwsze tomiki: Nagiego człowieka w śródmieściu i Futuryzje. Wat napisał Mopsożelazny piecyk. Stern w wierszu Uśmiech Primavery miał się dopuścić bluźnierstwa. 11.12. został aresztowany w Warszawie, potem przewieziony do Wilna. 14.01.1992r. został uwolniony od winy.

Jesień 1920 – futuryści wydają tomik To są niebieskie pięty, które trzeba pomalować. Obok Wata i Sterna są tu też wiersze Stefana Kordiana Gackiego, Jerzego Mieczysława Rytarda, Stanisława Strumph-Wojtkiewicza.

Grudzień 1920 – wydane dzieło Sterna i Wata – Gga (podtytuł: Pierwszy polski almanach poezji futurystycznej. Dwumiesięcznik prymitywistów). Wybieramy prostotę ordynarność, wesołość zdrowie, trywialność śmiech.

Nieśmiertelny tom futuryz Stern i Wat wydali w II połowie marca 1921r. „Tom” był złożoną na pół kartką papieru. Cały jego nakład pozostał w posiadaniu cenzury (Nimfy Sterna).

Wiersze futurystów:

W latach 1918-1920 dla Sterna i Wata futuryzm był odrzuceniem ograniczeń, jakie poezji stawiała tradycja.

Krakowska grupa futurystyczna:

Grupy: warszawska i krakowska były niezależne i sobie niechętne. W marcu doszło do porozumienia – odtąd działali już wspólnie.

Futuryści odbywali poezokoncerty nie tylko w dużych miastach, ale i na prowincjach (ich wieczory były zapowiadane przez kolorowe plakaty). Wygłaszali też często prelekcje o sztuce awangardowej, referowali własny program poetycki.

Poezja wkraczała w porządek życia miejskiego. W czasie poezokoncertów przekraczano granicę między światem sztuki a światem realnego życia. Widz był współtwórcą artystycznego wydarzenia, bo futuryści prowokowali go do spontanicznej reakcji. Dokonywała się demokratyzacja sztuki. To podstawowa funkcja futurystycznych wieczorów.

10.08.1921 – wieczór w Zakopanem. W futurystów rzucano jajkami, rozpoczyna się walka (Lechoń rozpuścił pogłoskę, że będą znieważać Matkę Boską, potem spoliczkował Sterna). Powstawała potem legenda futuryzmu- po wojnie wspominają te zdarzenia jako świadectwo prześladowania futurystów. Podstawą legendarnej tradycji futuryzmu stały się 3 wątki:

10.06.1921 – ukazuje się w Krakowie Jednodniówka futurystów – wielka płachta papieru, gęsto zadrukowana.

Jesień – wydali jednodniówkę Nuż w bżuhu – wielki plakat, pisany w sposób fonetyczny. Pojawiła się w Krakowie 13.11.1921, a w Warszawie dwa tygodnie później. Nie zawierała manifestów, wypełniała ją przede wszystkim poezja.

Po artykule Macieja Wierzbińskiego (13.12), minister spraw wewnętrznych nakazał konfiskatę wydawnictwa.

W czasie wieczorów futuryści okazywali publiczności lekceważenie. Pisywali śmiałe erotyki.

Prowokujące zachowania futurystów:

Futuryści głosili swoją przynależność do wielkomiejskiego świata gazet i wielkich zgromadzeń. Jednodniówki upodobniali do wydawnictw brukowych, drukowali w dużych nakładach i sprzedawali jak gazety. Przenosili do życia potocznego reguły właściwe działaniu artystycznemu: indywidualizm, wynalazczość, dążenie do innowacji. Ich poczynania skierowane były przeciwko mitowi Sztuki. Wyobrażenia sztuki jako sfery uniwersalnych wartości rozbijali, urządzając skandale obyczajowe i literackie.

Futuryści nie godzili się na wyniesioną pozycję artysty, na kult twórczości i ideał utworu, stanowiącego ekspresję „intelektu i uczuć” całej ludzkości6.

Futuryzm stał się szybko znakomitym tematem literackim dla pism satyrycznych i humorystycznych. W użyciu potocznym słowo „futuryzm” zaczęło oznaczać pewien styl życia, ubioru, obyczaju, dziwaczny i zwariowany, ale charakterystyczny dla współczesności.

Aktorzy popularyzowali poezję futurystyczną – w krakowskim Domu Artystów prowadzono „godziny recytacji” (wykonywane utwory Jasieńskiego, Czyżewskiego, Młodożeńca).

ZDANIE O FUTURYSTACH:

Listopad 1921 – futuryści otworzyli w Krakowie „Gałkę Muszkatołową”, w kawiarni „Esplanda”. Zbierali się tu futuryści, formiści i malarze krakowscy. Bywał Peiper, Witkacy, Leon Schiller.

Koniec listopada 1921: pierwszy numer organu futurystów „Nowa Sztuka”. Inicjatywa wyszła od Sterna, on też (z Iwaszkiewiczem) redagował pismo. W Krakowie redakcję reprezentowali Chwistek i Peiper.

NOWA SZTUKA:

FUTURYŚCI NOWA SZTUKA

KAROL IRZYKOWSKI:

Od początku 1922 r. powtarza się w wypowiedziach futurystów obrona własnej oryginalności.

Maj 1922 – Peiper wydaje pierwszy numer „Zwrotnicy”. Jedynymi jego sojusznikami literackimi byli futuryści. W pierwszej serii pisma (6 numerów) drukowali oni swoje wiersze.

Peiper pisał, że miasto, masa, maszyna – muszą stać się źródłem współczesnej estetyki. Artykuły Peipera służyły potrzebom całej awangardy. Jednak w miarę, jak Peiper formułował kolejne punkty własnego programu, oddalał się od futuryzmu.

W 1923 r. futuryści nie próbują już „futuryzować” życia, częściej się bronią przed zarzutami plagiatu czy posądzeniami o snobizm. Znikła z ich publicystyki wizja awangardowego przewrotu kulturalnego.

PEIPER (szósty numer „Zwrotnicy”):

Poeci Nowej Sztuki podkreślali swój związek z futurystami, w ich wierszach brakowało jedynie radykalnego eksperymentatorstwa językowego. Według nich pożegnanie z futuryzmem miało oznaczać zamknięcie okresu obrazoburczych działań publicznych i gorączkowych poszukiwań nowości artystycznej. Pożegnanie z futuryzmem przypieczętowało rozpad grupy futurystycznej.

WSPÓŁPRACA Z „NOWĄ KULTURĄ”:

ALMANACH NOWEJ SZTUKI:

PROGRAM POLSKICH FUTURYSTÓW:

JĘZYK ZAUMNY: futuryści rosyjscy uważali, że język pozarozumowy (zaumny) to przeciwieństwo języka ogólnego i mowy bezsensownej. „Zaum” umożliwia artyście pełniejsze wypowiedzenie się niż język rozumowy, pozwala wysłowić stany emocjonalne niewyrażalne w inny sposób, jest sztuką najkrótszą11. Uważali, że gra językowa, przekraczanie reguł języka jest stałą cechą literatury, a poetom przyznawane są prawa do innowacji leksykalnej i indywidualizmu językowego. Tworzywo wierszy zaumnych stanowił zwykły materiał językowy, poddany uporządkowaniu według niecodziennych reguł.

Pojawiła się tu idea dotarcia do tego, co w języku podstawowe, rdzenne, pierwotne. Zakładano, że najprostsze związki głosek mają własną treść (cz – oznacza rzecz, która coś otacza, stąd czasza – Chlebnikow).

Futuryści polscy korzystali z tych wzorów wypowiedzi poetyckiej. Słowo pęcznieje u nich na wszystkie strony. Ślad ładu prowadzi w absurd. Doświadczenia eksperymentatorstwa ukształtowały awangardowe wyobrażenie poezji jako działalności w języku.

Futuryści przezwyciężają zautomatyzowanie języka. Wykoślawiając zakrzepłe już wyrazy, naruszając szablony stylistyczne, improwizując niecodzienne neologizmy, wydobywają pierwotne jakości słowa – wzbogacają i ożywiają jego znaczenie, uwypuklają stronę dźwiękową, nadają wagę jego wewnętrznej formie12.

Te eksperymenty miały na celu przywrócenie słowu związku z życiem, odzyskanie ścisłego kontaktu mowy z rzeczą i powrót do źródeł spontanicznej twórczości językowej. Potem futuryści znajdowali wzór słowa spontanicznego w pieśni ludowej.

FUTURYZM A POLSKI EKSPRESJONIZM:

FUTURYŚCI A SKAMANDRYCI:

FUTURYZM A AWANGARDA KRAKOWSKA:

DALSZE LOSY FUTURYZMU


  1. s. V

  2. s. VII

  3. Utwór artystyczny to wyraz niepowtarzalnej jednostkowej indywidualności twórczej, kategoria piękna jest uniwersalna, sztuka to zbiór najtrwalszych i najcenniejszych ideałów społecznych i moralnych.

  4. Peiper

  5. s. XIV

  6. s. LXI

  7. s. LXXXIII

  8. s. LXXXVI

  9. s. XC

  10. s. XCVII

  11. s. CI

  12. s. CV

    copyright by: izia211


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Antologia polskiego futuryzmu, Filologia polska, HLP po 1918, DO DRUKU
Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki
Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki(1), Turo
Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki WSTĘP [opracowanie]
Antologia polskiego futuryzmu (opracowanie), Polonistyka, 07. Współczesna do 45, OPRACOWANIA
Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki, HLP po 1918
Antologia polskiego futuryzmu, Filologia polska, III rok
FUTURYZM FORMIŚCI NOWA SZTUKA Wybór tekstów na podst ANTOLOGIA POLSKIEGO FUTURYZMU I NOWEJ SZTUK
Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki
Antologia polskiego futuryzmu, Filologia polska, HLP po 1918, DO DRUKU
Antologia polskiego futuryzmu i Nowej Sztuki A Wat „Mój wiek Pamiętnik mówiony”( tom1) T Peiper „Tęd
Antologia polskiego futuryzmu Jarosiński

więcej podobnych podstron