Wojciech Rojek, Historia Nowoczesnych Stosunków Międzynarodowych
Europa w latach 1945-1949. Pierwsze decyzje w sprawie Niemiec. 335-340
08.05.1945 r. – ponowne podpisanie aktu bezwarunkowej kapitulacji Niemiec (Władze Rzeszy nie wyzbywały się suwerenności). Do aktu kapitulacji doszło na mocy jednostronnej decyzji zwycięzców.
05.06.1945r.- wydanie w Berlinie trzy czterostronne deklaracje:
I DEKLARACJA:
Obciążono Niemcy całkowitą odpowiedzialnością za wybuch wojny i oznajmiono, że zostały pokonane.
Nie ma w Rzeszy żadnej władzy zdolnej do wypełniania obowiązków, dlatego też cztery mocarstwa, które podpisały akt kapitulacji Rzeszy (Francja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i ZSRR) przejmują w Niemczech władzę najwyższą (nie była to aneksja kraju).
Zastrzeżono swobodę w podejmowaniu przyszłych działań niezbędnych dla pokoju i bezpieczeństwa.
II DEKLARACJA:
Terytorium Rzeszy w granicach z 31 grudnia 1937r. zostało podzielone na cztery strefy okupacyjne: wschodnią radziecką oraz zachodnie: brytyjską, amerykańską i francuską. Berlin również podzielono na strefy, ale miasto miało być zarządzane wspólnie przez Sojuszniczą Komendanturę.
III DEKLARACJA:
W każdej strefie władzę najwyższą będzie sprawować jej gubernator wojskowy, a kwestie ponadstrefowe spoczną w ręku Sojuszniczej Rady kontroli, stworzonej z czterech gubernatorów.
KWESTIA REPARACJI:
Moskwa planowała usunięcie z Niemiec dóbr o wartości 10 mld dolarów.
Kreml postulował, aby podczas najbliższej dekady uzyskać 10 mld dolarów z bieżącej niemieckiej produkcji przemysłowej. ZSRR łącznie uzyskał by od Niemiec reparacje 20mld dolarów. Z 20 mld domagał się dla siebie 50%, Amerykanie i Brytyjczycy – po 20%, a reszta krajów – 10%
Na Krymie nie osiągnięto porozumienia w tej kwestii.
Powołanie Komisji Reparacyjnej. Obradowała ona w Moskwie od 21 czerwca do 13 lipca 1945r.
Na odszkodowania składać się będzie: demontaż urządzeń przemysłowych oraz wytwory bieżącej produkcji. Aby wyrównać konsekwencje dysproporcji rozwoju gospodarczego wschodnich i zachodnich Niemiec, ZSRR miał otrzymać 10% nieodpłatnie, a kolejne 15% - w zamian za ekwiwalentne dostawy żywności ze swojej strefy.
26.03.1946r – dokument „Plan odszkodowań i poziom niemieckiej gospodarki powojennej” uchwalona przez Sojuszniczą Radę Kontroli. Niemcy miały stanowić gospodarczą jedność, łącznie z Zagłębiami Ruhry i Saary.
Pierwszych dostaw Amerykanie dokonali w marcu. Wstrzymano je już 4 maja, a 25 maja Brytyjczycy i Francuzi. U podstaw tych decyzji legło eksponowane formalnie przekonanie, że Rosjanie praktycznie ignorują jedność gospodarczą Niemiec oraz nie dostarczają ze swojej strefy stosowanych ilości żywności. Zachód chciał zaprotestować przeciw sowietyzacji wschodniej strefy okupacyjnej.
Zachód załatwiał sprawę odszkodowań niemieckich we własnym kręgu.
09.11 do 21.12 1945r. obradowała nad Sekwaną konferencja 18 krajów. Ustanowiono Agencję Reparacyjną z siedzibą w Brukseli, określono procentowe udziały poszczególnych państw w reparacjach. W obradach nie brały udziału ZSRR, ani Polska. Poczynione w Paryżu starania nie miały żadnego praktycznego znaczenia. Sojusznicza Rada Kontroli nigdy nie ustaliła wartości dóbr przeznaczonych do demontażu. W praktyce we wszystkich strefach dokonywano demontażu, powołując się na układ poczdamski. (łup wojenny, które nie były liczone na poczet odszkodowań) .
POWOJENNE GRANICE
Większość granic istniejących do wybuchu II wojny światowej była przywracana via facti
29.06.1945 r. – układ czechosłowacko-radziecki – Obwód Zakarpacki wszedł w skład ZSRR, włączony bezpośrednio do Ukraińskiej Republiki Rad. Moskwa odebrała Czechosłowacji skrawek terytorium Słowacji - Linia kolejowa Czop-Użhord-Użok znalazła się w granicach ZSRR.
02.08.1945r. – układ poczdamski – nowa linia rozgraniczenia między Polską a Niemcami.
16.08.1945 r. – układ w Moskwie – granica polsko-radziecka
20.05.1945 r. – protokół polsko-słowacki podpisany w Trstenej, przywracający na obszarach Górnego Spiszu i Orawy granicę z roku 1938.
09.06.1945 r.- porozumienie między Jugosławią a Wielką Brytanią i Stanami Zjednoczonymi. Tymczasowy podział spornego terytorium nad górnym Adriatykiem. Powstały dwie strefy „A” i „B”.
„A” – Leżąca na północnym zachodzie Triestem oraz na południu Polą (Pula), miał administrować AMGOT.
„B” – podlegała administracji Jugosławiańskiej.
Zajęta przez Włochów w 1924r. Rijeka (Fiume), jak i należąca do Dalmacji włoska enklawa Zadar (Zara) zostały włączone w skład nowej Jugosławii.
POWSTANIE BIZONII
04.09.1946r.- gen. Lucius Clay (gubernator amerykańskiej strefy) i gubernator brytyjskiej strefy okupacyjnej gen. Brian Robertson zawarli porozumienie w celu powstania wspólnych dla obu stref urzędów niemieckich odpowiedzialnych za gospodarkę i administrację cywilną.
02.12.1946 r. – porozumienie waszyngtońskie – każda ze stron pokryje 50% kosztów funkcjonowania wspólnej strefy. Ugoda weszła w życie 1 stycznia 1947 r.- pełne zjednoczenie obu stref.
POWOJENNE UKŁADY MIĘDZYNARODOWE
28.03.1946r.- Francja podpisała z Stanami Zjednoczonymi układ gospodarczy i finansowy
04.03.1947 r. - Paryż zawarł z Londynem układ sojuszniczy w Dunkierce. Zakładał on wzajemną pomoc, konsultacje z pozostałymi mocarstwami okupacyjnej w sprawie Niemiec.
Luty 1948 r. „praski zamach stanu”
17.03.1948 r. – Pakt Brukselski zawarty przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg i Wielką Brytanię. Powstała Unia Zachodnia (Western Union-WU), a naczelnym dowódcą sił zbrojnych został marsz. Bernard Montgomery. Sygnatariusze zakładali możliwość późniejszego włączenia Niemiec w powstające struktury.
Plan Marshalla. 344-349
05.06.1947 r. - założenie pomocy gospodarczej dla starego kontynentu zaprezentował sekretarz stanu USA George Marshall w przemówieniu na Uniwersytecie Harvarda w Cambridge Mass.
02.04.1948 r. – ustawa Kongresu (Economic Cooperation Act) wprowadzano w życie Program Odbudowy Europy. Realizowano go do roku 1952. Uczestniczyło w nim 15 krajów europejskich i Turcja, RFN, Jugosławia. Łączna wartość kredytów i dostaw amerykańskich dla wszystkich krajów uczestniczących w programie wyniosła ok. 13 mld dolarów.
PIERWSZY KRYZYS BERLIŃSKI
Zapoczątkowane przez ZSRR
01.04.1948r. – pierwsze prób ograniczenia dostępu mocarstwom zachodnim (USA,WB, Francja) do Berlina. Blokada całkowita miasta rozpoczęła się w trzeciej dekadzie czerwca, po wprowadzeniu w Niemczech nowej waluty.
18.06.1948r. nowa waluta – marka niemiecka.
Zachód postanowił utworzyć „most powietrzny” do odciętego przez Rosjan miasta. Do maja 1949 r. przewieziono samolotami 1,5mln t towarów ( 950 tys. t węgla, 438 tys. T żywności) . Przedsięwzięcie kosztowało Stany Zjednoczone 150 mln dolarów, a Wielką Brytanię 6,5 mln funtów.
Podział miasta na części : zachodnią i wschodnią
07.11.1948r. – granica między sektorami zachodnimi a radzieckim została zamknięta, a jej przekraczanie dozwolone jedynie w siedmiu punktach.
21.12.1948 r. – trzej zachodni komendanci miasta: Francuz gen. Jean Grandval, Brytyjczyk gen. Edwin Herbert i Amerykanin płk Frank Howley wznowili – mimo nieobecności dowódcy radzieckiego – działalność sojuszniczej komendantury.
04.05.1949 r. podpisanie porozumienia w Nowym Jorku. Zakładał ono, że:
Wszystkie ograniczenia komunikacyjne nałożone przez władze radzieckie zostaną zniesione 12 dnia tego samego miesiąca
Likwidacji ulegną wszelkie bariery handlowe i komunikacyjne między strefami zachodnimi a strefą radziecką
Dnia 23 maja miała się zebrać w Paryżu RMSZ, aby całościowo omówić problem miasta.
WYDARZENIA TOWARZYSZĄCE
Porozumienie gubernatorów trzech stref zachodnich sformalizowane w komunikacie z 7 czerwca 1948r. w sprawie udziału zachodnich stref okupacyjnych Niemiec w Planie Marshalla. Mocarstwa okupacyjne zaleciły w nim gubernatorom ścisłą współpracę z Belgią, Holandią i Luksemburgiem, włączenie podległych im obszarów w proces europejskiej odbudowy gospodarczej, powołanie do życia międzynarodowego organu władającego Zagłębiem Ruhry. Polecano także trzem gubernatorom podjęcie starań o zwołanie niemieckiego zgromadzenia konstytucyjnego. Zakładano również prowadzenie wspólnej polityki Bizonii i strefy francuskiej w sferze handlu zagranicznego, ale zjednoczenie odroczono do momentu powołania do życia wspólnych dla całego obszaru okupacji zachodniej niemieckich urzędów gospodarczych.
18.06.1948r. – władze okupacyjne wprowadziły na terenie swoich stref okupacyjnych nową walutę – markę niemiecką, w miejscu funkcjonującej marki Rzeszy.
Wprowadzono politykę cen maksymalnych.
23.06.1948 – władze radzieckie zaimprowizowały reformę walutową, polegającej na stemplowaniu dotychczasowych banknotów, a następnie naklejeniu na nich nalepek.
Podano reformie stosunki gospodarcze w Zagłębiu Ruhry.
10.11.1948 r. – władze Bizonii promulgowały dekret w sprawie nowej organizacji przemysłu i obowiązujących w nim stosunków własnościowych.
29.12.1948 r.- ogłoszono statut Międzynarodowego Zarządu Zagłębia Ruhry.
Marzec 1949 r. – władze amerykańskie i brytyjskie wyznaczyły po 6 pełnomocników, którzy mieli administrować przemysłem Zagłębia do czasu zapowiadanych rozstrzygnięć definitywnych. Pierwsza sesja Zarządu Zagłębia Ruhry odbyła się w maju 1949 r.
ANGLOSASI WOBEC NIEMIEC
Celem polityki okupacyjnej Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii stało się zapobieżeniu temu, by Niemcy mogły ponownie zagrozić pokojowi światowemu. Elementem kształtującym tę politykę okazały się względy gospodarcze, a zwłaszcza konieczność łożenia znacznych sum na zapewnieniu społeczeństwu niemieckiemu minimum egzystencji.
29.08.1947 r. ogłoszono nowy poziom dopuszczalnej produkcji przemysłowej. Liczbę zakładów zredukowano z 1936 do 682.
SYTUACJA W RADZIECKIEJ STREFIE OKUPACYJNEJ
09.06.1945 r. – Rosjanie ustanowili administrację wojskową w swojej strefie okupacyjnej. Na czele stanął marsz. Georgij Żukow. Terytorium całej strefy podzielono na 5 okręgów wojskowych,
10.08.1945r. – utworzono ogólno strefowe urzędy gospodarcze.
10.06.1945r. – władze radzieckie zgodziły się na formowanie antyfaszystowskich ugrupowań politycznych.
11.06.1945r. – powstanie Komunistycznej Partii Niemiec.
Funkcjonowanie SPD oraz Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej i Partii Liberalno-Demokratycznej
30.10.1945r. – nastąpiła konfiskata majątku Rzeszy, Prus, NSDAP oraz osób związanych z tą partią.
05.06.1945r. – powstało Radzieckie Towarzystwo Akcyjne.
POLITYKA OKUPACYJNA FRANCJI
Francuzi łożyli znaczne kwoty na utrzymanie swoich wojsk okupacyjnych i ludności cywilnej.
Szczególną wagę przywiązywano do pozyskania węgla kamiennego.
21.05.1945r. powołanie Europejskiej Organizacji Węglowej. Siedzibą był Londyn, organizacja zarządzała zasobami węgla wydobywanego w Europie, jak i sprowadzanego ze Stanów Zjednoczonych. Europejska Organizacja Węglowa zajmowała się również dystrybucją węgla wydobywanego w zachodnich strefach okupacyjnych Niemiec.
Węgiel nabywało się za walutę kraju eksportującego.
Francuzi nalegali na umiędzynarodowienie zarządu Zagłębiem Ruhry, a także na formalne włączenie Saary w obręb swojej gospodarki.
Znajdujące się w Zagłębiu Saary zakłady przemysłowe nie podlegały demontażowi, a i tak pracowałyby na potrzeby Niemiec.
Minister Bidault oznajmił w styczniu 1946r na forum Zgromadzenia Narodowego, że Saarę należałoby włączyć we francuski system celny i walutowy. 22.12.1946 r. włączono Saarę do Francji.
OSTATNIA SESJA RADY MINISTRÓW SPRAW ZAGRANICZNYCH
Obradowała nad Sekwaną od 23 maja do 20 czerwca 1949r.
KWESTIE PORUSZANE NA FORUM:
Propozycja, aby strefę radziecką objąć mocą Ustawy Zasadniczej.
Znieść sojuszniczy zarząd wojskowy, w gestii nadzoru władz okupacyjnych pozostawić jedynie kwestie bezpieczeństwa
Wprowadzić zakaz produkcji w niektórych gałęziach przemysłu
Zrezygnować z odszkodowań czerpanych z produkcji bieżącej
ZSRR nie akceptowało tych założeń.
Dyskusja na temat Berlina okazała się niemożliwa.
10 czerwca ministrowie próbowali przejść do dyskusji na temat traktatu pokoju. Żadna ze stron nie przedłożyła w tej sprawie konkretnego projektu.
Ostatnia sesja był to spór amerykańsko-radzieckiego, przy milczącym udziale reprezentantów Wielkiej Brytanii i Francji.
Brak podjęcia jakiejkolwiek decyzji.
NA DRODZE KU REPUBLICE FEDDERALNEJ NIEMIEC
01.07.1948 r. – gubernatorzy trzech stref zachodnich przekazali we Frankfurcie nad Menem 11 premierom krajów niemieckich i nadburmistrzowi Berlina tzw. Dokumenty frankfurckie :
1 dokument – obligował Niemców do zwołania zgromadzenia konstytucyjnego
2 dokument – stwarzał możliwość korekt granic między poszczególnymi krajami
3 dokument – określał zasady statutu okupacyjnego.
21 – 22 lipca 1948 r. – premierzy krajowi podjęli decyzję o zwołaniu Rady Parlamentarnej, konstytuowanej z delegatów parlamentów krajowych.
30.09.1948 r. – Amerykanie rozwiązali w swojej strefie Radę Krajów, a Brytyjczycy Radę Strefową
Zmiany graniczne na korzyść Belgii, Holandii i Luksemburga i Zagłębia Saary. Korekty wynosiły ok. 135 km 2
08.05.1949 r. – Rada Parlamentarna obradująca w Bonn uchwaliła projekt Ustawy Zasadniczej Republiki Federalnej Niemiec.
Parlament zebrał się po raz pierwszy 7 września 1949 r., a 21 września wszedł w życie uchwalony 8 kwietnia 1949 r. statut okupacyjny.
Mocarstwa zachodnie zapewniły sobie między innymi – prawo czasowego prowadzenia polityki zagranicznej nowego państwa, dekartelizacji i demilitaryzacji. Czuwanie nad sytuacją wojsk okupacyjnych, wypełnianiem postanowień konstytucji: związkowej i krajowych. Mocarstwa zachodnie mogły ogłaszać i odwoływać stan wyjątkowy, gdyby konstytucja bądź statut okupacyjnych były zagrożone. Nadzorem wszystkich tych kwestii miała zająć się Wysoka Komisja Sojusznicza.
REWIZJA STATUTU OKUPACYJNEGO
09 i 10 listopada 1949 r. – rewizja statutu okupacyjnego Niemiec w Paryżu.
Kanclerz Republiki Federalnej Konrad Adenauer przełożył propozycję :
W zamian za deklaracje o zakończeniu stanu wojny z Niemcami i wstrzymania demontażu na cele reparacyjne RFN byłaby skłonna :
Uznać międzynarodowy statut Zagłębia Ruhry
Zobowiązać się do ścisłej współpracy z Urzędem Bezpieczeństwa Wojskowego
Akceptować wysoki udział kapitałów obcych w przemyśle ciężkim
Wziąć udział w strukturach gospodarczych, obejmujących również Francję, Włochy i kraje Beneluksu.
22 listopada 1949 r. – protokół petersburski – sygnowali trzej wysocy komisarze mocarstw zachodnich i kanclerz Adenauer
15 grudnia 1949 r. – układ między RFN a USA w sprawie dalszej pomocy w Planie Marshalla.
USTANOWIENIE NIEMIECKIEJ REPUBLIKI DEMOKRATYCZNEJ
20 i 21 grudnia 1945 r. – w radzieckiej strefie okupacyjnej nastąpiło zjednoczenie KPD i SED w Niemiecką Socjalistyczną Partię Jedności.
24.02.1947 r. – Ulbricht zasugerował utworzenie rządu obejmującego wszystkie strefy.
6 i 7 grudnia 1947 r. – obradował w Berlinie pierwszy Kongres Ludowy
12 .02.1948 r. – władze radzieckie połączyły centralne urzędy swojej strefy w jednolitą Nimiecką Komisję Gospodarczą
18.03.1949 r.- Rada Ludowa przejęła projekt konstytucji Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD)
7 października 1949 r. Rada Ludowa uznała się za Tymczasową Izbę Ludową, proklamowała NRD, i zatwierdziła konstytucję.
10 października 1949r. władze radzieckie przekazały formalnie Tymczasowej Izbie Ludowej całą administrację
12 października 1949 r. powstał pierwszy rząd NRD z Ottonem Grotewohlem na czele.