WYKŁADY
Cały świat jest kształtowany przez reguły. Niektóre z nich są regułami prawnymi.
Niektóre reguły nie stanowią przymusu państwowego.
Arystoteles "Ubi societas, ibi Ius". - Gdzie społeczeństwo, tam prawo.
Prawo towarzysząc ludziom od początku tworzenia państw szybko się zmienia, jednak istota prawa potrafi być trwała. Prawo towarzyszy nam przez cały czas.

Jurydyzacja społeczeństwa – za dużo prawa
Kiedyś skazanie kogoś na infamię (utrata czci i dobrego imienia) było bardzo dotkliwą karą.
Prawo materialne odpowiada na pytanie CO? Co możemy?
Prawo procesowe odpowiada na pytanie JAK? Jak realizować nasze obowiązki?

Ustawodawca musi stale obserwować życie innych obywateli, by wiedzieć, gdzie należy uderzyć, aby wprowadzić trafny przepis. Postęp wiedzy powoduje konieczność stałego zmieniania/aktualizowania prawa.

Koncepcja teistyczna – pochodzenie prawa od Boga
Koncepcja ateistyczna – pochodzenie prawa od człowieka, wykluczenie istnienia Boga.

Prawo, które jest tu i teraz pochodzi od człowieka.

Bronisław Wróblewski wyróżnił 2 języki:

1. Język prawny

2. Język prawniczy

Różnice między j, prawnym a prawniczym:

• j. prawny – język ustawodawcy
  j. prawniczy – j. prawników

Działy języka:

a) syntaksa (wyrażenia proste – złożone) brak różnic z językiem naturalnym (gramatyka)
b) semantyka – nauka o języku, znaczenia przyporządkowane symbolom, są różnice między prawnym a naturalnym
pragmatyka – funkcja języka:
- opis rzeczywistości = deskrypcja
- wyrażanie empatii
- wywoływanie zachowania
- tworzenie nowych instytucji

Funkcje języka prawnego:

a) preskryptywna
b) performatywna
e) emotyczna – ekspresywna
f)sugestywna

j. prawny – idiolekt prawodawczy

idiolekt – swój sposób używania języka

PRZEPISY I NORMY PRAWNE:

przepis – najmniejsza jednostka systematyzacyjna aktu prawnego (pochodzi od prawodawcy)

norma prawna – reguła zachowania zbudowana z elementów zawartych w przepisach prawnych

Elementy przepisów:

• HIPOTEZA – wskazuje adresatów, warunki, cechy adresatów

• DYSPOZYCJA – jaki jest wzór zachowania się

• SANKCJA – dolegliwość jaką wywiera państwo za naruszanie dyspozycji

* karna = represyjna - „odpłata” za wyrządzone zło = resocjalizacja
* egzekucyjna – przymuszenie kogoś do jakiegoś zachowania
* nieważności – przywrócenie stanu prawnego np. testament niespisany ręcznie = nieważny

Funkcje:
prewencja – powstrzymanie naruszycieli prawa przed łamaniem prawa, odnosi się do ogółu

szczególna – powstrzymanie przed popełnieniem przestępstwa, konkretnego osobnika, który już kiedyś popełnił przestępstwo

NORMA PRAWNA – wzór zachowania

Norma jako wzór zachowania, który składa się z jednego d – dyspozycji, nie ma normy prawnej bez dyspozycji

• jednoelementowa – składa się tylko z dyspozycji

• dwuelementowe – dyspozycja + hipoteza

- dyspozycja + sankcja

• trójelementowa – hipoteza+ dyspozycja+sankcja

normy sprzężone (razem dają wyraźną systematykę prawną) – zawierają określenia organu, ale także stwierdzenia, że adresat pierwotny normy sankcjonowanej nie zachował się zgodnie z prawem

- norma wtórna, sankcjonująca h--> s - kierowana do organów państwa + adresatów wtórnych

h--> niedyspozycja--> s „kto zabija podlega karze” np. kodeks karny

• norma pierwotna, sankcjonowana h-->d - przeznaczona dla adresata pierwotnego skierowana do prostego człowieka „nikt nigdy nie powinien”

Adresaci prawa:

• wtórni (organy np. sądy itp.) kiedy występuje patologia normy pierwotnej

• pierwotni (typu obywatel)

przepis – wyrażenie j. prawnego – element normy prawnej

norma – wyrażenie j. prawniczego

Rodzaje norm i przepisów prawnych:

podział z punktu widzenia adresata:

1. normy ogólne – adresata określa za pomocą normy ogólnej
2. normy jednostkowe – konkretny człowiek

podział ze względu na sposób zachowań

1. normy abstrakcyjne – określają zachowania powtarzane rodzajowo
2. normy konkretne – spełniają normę przez fakt jednorazowego zachowania

podział ze względu na określenie adresata

1. normy generalne – (ogólna + abstrakcyjna) – adresat określony generalnie. Znajdują się w aktach normatywnych, powszechnie obowiązujących. Normy te tworzą SYSTEM PRAWA, który powszechnie obowiązuje
2. normy indywidualne – (jednostkowa + konkretna) – orzeczenia sądowe i decyzje administracyjne, decyzje stosowania prawa. Normy te są obowiązujące jednostkowe i konkretne.

Ius cogens (przepisy bezwzględnie obowiązujące, nie można ich lekceważyć) i Ius dispositivum (przepisy względnie obowiązujące, obowiązywanie zależy od woli stron). Ten podział nie dotyczy podziału przepisów w całym systemie prawa, nie odnosi się w szczególności do przepisów prawa karnego i cywilnego. Ma sens tylko i wyłącznie na gruncie prawa cywilnego i gałęzi pokrewnych.
Lex generalis (norma zawierająca zasadę, zawiera szeroki zakres dyspozycji).
Lex specialis (norma zawierająca wyjątek od zasady, stanowi często uzupełnienie, lub wręcz przciwieństwo względem normy lex generalis).
Wyjątek uchyla regułę.

Przepisy:

• zupełne (kompletne) – brzmienie wystarcza do sformułowania normy prawnej

• niezupełne (niekompletne) – nie wystarczają co zbudowania normy prawnej, wymagają uzupełnienia

1. niezupełne – odsyłające – odsyłają do wyraźnie wskazanego miejsca
* systemowo – odsyłają do innych przepisów w systemie prawa (w obrębie danego systemu)
* pozasystemowo – odsyłanie do innych źródeł/reguł poza systemem prawnym

2. niezupełne – blankietowe – nie wskazują przepisów, do których odsyła, ale wymaga przeczytania

Sankcje:

- lex plusquam perfecta – sankcja represyjna i nieważności

- lex perfecta – tylko sankcja nieważności
- lex minusquam perfecta – tylko sankcja represyjna
- lex imprefecta – brak sankcji

Akty prawne i normatywne

Akt prawny – oświadczenie woli organu państwa w zakresie jego woli przedmiotowej i terytorialnej, zmierzające do wywołania skutków prawnych.

Władcze oświadczenie woli właściwiego organu państwa wydane z zachowaniem przepisanego trybu i skierowane do adresatów oznaczonych generalnie. Akty normatywne to np. Zarządzenia ministrów. Dzielimy je na:

• samoistne np. Ustawa. Nazywane są także źródłami prawa. Potrzebują promulgacji tj. Ogłoszenia oraz wejścia w życie. Promulgacja odbywa się w odpowiednim dzienniku urzędowym.

• wykonawcze np. Rozporządzenie wykonawcze do ustawy

Akt administracyjny – indywidualny akt o charakterze prawnym, regulujący konkretną sytuację adresata prawa. Dzielimy je na 2 kategorie:

• akty konstytutywne (mają charakter prawotwórczy).

• akty deklaratywne (deklaratoryjne) (potwierdzają tylko daną sytuację prawną zindywidualizowanego adresata prawa).

Budowa aktu normatywnego

Charakteryzują się tym, że są wyodrębnione zewnętrznie w stosunku do innych aktów normatywnych.

1. Nazwa rodzajowa aktu: dekret, rozporządzenie, zarządzenie, uchwała rady ministrów.

2. Data uchwalenia. U nas dzień/miesiąc/rok

3. przedmiot regulacji/ tytuł danego aktu normatywnego

4. Nazwa oficjalnego publikatora, w którym został opublikowany akt normatywny

5. Rok wydania

6. Numer publikatora i pozycja pod którą akt się znajduje.

Budowa wewnętrzna:
W zależności od wielkości może składać się z różnych elementów. Bardzo duża waga ideologiczna/etyczna. Zaczyna się od preambuły. Zawiera podniosłe, odwołujące się do etycznych wartości kwestie.

PUBLIKACJA AKTÓW NORMATYWNYCH:

→ Dziennik Ustaw RP (wynika z konstytucji i ustawy)

1. konstytucja

2. ustawy

3. rozporządzenie z mocą ustawy wydane przez prezydenta RP

4. rozporządzenia

5. rozporządzenie wydane przez Radę Ministrów

6. rozporządzenia wydane przez Prezesa Rady Ministrów

7. rozporządzenia wydane przez ministrów rządzących rządem

8. rozporządzenia przewodniczących komitetów

9. testy jednolite ustaw i rozporządzeń

10. umowy międzynarodowe (ratyfikowane z mocą i w ustawie)

11. oświadczenia/orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego dotyczące aktów normatywnych zawartych w Dzienniku Ustaw

12. akty prawne dotyczące wyboru do Sejmu i Senatu i Prezydenta

13. uchwały Sądu Najwyższego

14. akty prawne dotyczące powszechnej częściowej mobilizacji wojska w celu obrony RP

Monitor Polski:
- akty normatywne nie są źródłami powszechnie obowiązującego prawa
- zarządzenia Prezydenta RP wykonawcze
- uchwały RM
- zarządzenia Prezesa RM wykonawcze
- orzeczenia TK
- akty urzędowe Prezydenta

Zakres obowiązywania aktów normatywnych:
- terytorialny – na jakim terytorium obowiązuje akt prawny ( terytorium państwa + placówki dyplomatyczne + statki)
- personalny – kogo obowiązuje aktywności (wszyscy obywatele nawet na obcym terenie)
- temporalny (czasowy) – kiedy obowiązuje akt ( od dnia wejścia w życie na czas do kiedy nie jest uchylony)

Triada wartości statycznych:

• pewność

• stałość

• bezpieczeństwo prawa

Źródła prawa

• Źródła prawa mogą mieć charakter prawny i pozaprawny.

• Uchwala się nowe normy i uchyla stare unikając w ten sposób kłótni.

Źródła prawa w znaczeniu walidacyjnym (validatio)
Każda norma wydawana jest w formie kompetencyjnej. To ta norma stanowi podstawę merytoryczną ...

Źródła prawa w znaczeniu decyzyjnym:
Wszystko to, co wpływa na podjęcie jakiejś decyzji (czynniki prawne i pozaprawne).

Źródło prawa w ujęciu informacyjnym:
Wszelkie informacje o prawie obowiązującym, zarówno formalne, jak i nieformalne.

Obowiązywanie normy prawnej:

Kiedy normę prawną uznaje się za obowiązującą?

Wtedy, kiedy została uchwalona zgodnie z normami proceduralno – kompetencyjnymi, promulgowana i weszła w życie.
Lub
Stanowi uznaną konsekwencję norm prawnych należących do systemu prawa i nie została formalnie derogowana i nie jest sprzeczna z żadną z norm należących do systemu prawa, a jeżeli jest sprzeczne, nie traci prawnej mocy obowiązującej, ani na podstawie norm proceduralno – kompetencyjnych, ani reguł kolidujących, ani dyrektyw wykładni.

Vocatio legis pozwala jednostkom zainteresowanym danymi regulacjami na zapoznanie nowouchwalonej normy prawnej. Zdarza się, że część danej normy wchodzi w życie w innym terminie, niż reszta.
Klauzula derogacyjna – moc wiążącą tracą sprzeczne z nową ustawą akty prawne.

Norma obowiązuje także wtedy, kiedy nie jest sprzeczna z systemem aksjologicznym (np. Aborcja, czy eutanazja).
Istnieje również klauzula sumienia – wtedy, gdy spełnione są kryteria dokonania jakiegoś czynu pod względem moralnym, a podmiot za wykonanie czynu odpowiedzialny uzna w zgodzie ze swoim sumieniem, że nie może go wykonać (np. Lekarz odmawiający zastosowania eutanazji).

Zdarzenia – fakt prawny wywołujący skutki prawne
Zaliczamy do tej grupy np. Czas, śmierć

Zachowania
Na gruncie prawa karnego wyróżniamy tu:

• działania

• zaniechania (ktoś nie czyni swojej powinności, mimo że jest do tego zobowiązany).

Wywołują skutki prawne zgodnie z wolą podmiotu prawa.
Na gruncie prawa cywilnego podział jest skomplikowany i znacznie bardziej rozbudowany.

• Czyny (dalej możemy podzielić je na czyny zgodne z prawem i czyny bezprawne. Np. Czyn zgodny z prawem – znajdujemy coś idąc ulicą, jeśli wiemy do kogo to należy, trzeba oddać. Przysługuje nam wtedy znaleźne.)

• czynności (kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, zobowiązany jest do jej naprawienia.) Podmioty podejmują je dla osiągnięcia określonego celu. Dzielimy je na czynności jednostronne, i dwu lub więcej stronne.

Stosunek prawny jest stosunkiem społecznym, który realizuje prawo.

Fakty prawne mogą powodować powstanie, zmianę, lub wygaśnięcie stosunku prawnego.

Elementy stosunku prawnego:
- podmioty – jest podmiotem prawa (nie każdy podmiot jest podmiotem stosunku prawnego)
- przedmioty – a) rzeczy: - ruchome i nieruchome
b) dobra – materialne, niematerialne

prawa – majątkowe i niemajątkowe

treść – zachowanie

uprawnienie, obowiązek ← korelaty

Mamy prawo do jakiegoś określonego w akcie normatywnym zachowania

uprawnienie:

• mocne (mogę działać i działam)

• słabe (mogę coś zrobić, ale nie robię)

roszczenie – uprawnienie do żądania od oznaczonej osoby zachowania się w określony sposób

zobowiązanie naturalne

zachowek – kwota jaka należy się spadkobiercy, który nie został uwzględniony w spadku lub pieniądze ze spadku zostały rozdane w formie darowizn.

Prawo przedmiotowe – całokształt przepisów prawnych zawartych w określonych aktach normatywnych

prawo podmiotowe – a) uprawnienie

b) szczególnie ważne uprawnienie

c) cała wiązka uprawnień

PODMIOTY STOSUNKU PRAWNEGO:

1. osoby fizyczne

2. osoby prawne

3. podmioty niebędące osobami prawnymi, których prawo obowiązuje , nadaje zdolność prawną (ułomne osoby prawne), określenie z języka prawniczego

→ zawsze jest to taka osoba którą prawo obowiązujące uznaje za podmiot prawny

człowiek w sensie biologicznym

zdolność prawna – podmiotowość prawna, zdolność do bycia podmiotem praw o obowiązków

zdolność do czynności prawnych – po 18. roku życia pełna, od 13. ograniczona

Ubezwłasnowolnienie (instytucja prawa cywilnego) – odebranie całości, bądź części zdolności do czynności prawnych. (częściowe, bądź całkowite)
O ubezwłasnowolnieniu decyduje sąd cywilny okręgowy na podstawie przesłanek.
Nikt też nie może zbyć się swojej zdolności prawnej.

Przesłanki ubezwłasnowolnienia:

• osoba dorosła nie może z powodu choroby psychicznie/umysłowo, alkoholik, narkoman nie może kierować swoją zdolnością prawną.

Nie każda z tych osób jest ubezwłasnowolniona, ponieważ decyduje o tym sąd.
Ubezwłasnowolnienie jest zupełnie czym innym, niż pozbawienie praw publicznych. Ma ono na celu pomoc ludziom chorym w prowadzeniu ich działań prawnych.
Ubezwłasnowolnienie częściowe przydaje choremu kuratora. Ten pomaga prowadzić jej sprawy.

Jaka jest sytuacja prawna ubezwłasnowolnionego częściowo?
Jest dokładnie taka sama, jak osób pomiędzy 13-18 rokiem życia.

Natomiast sytuacja prawna ubezwłasnowolnionej całkowicie jest dokładnie taka jak dzieci do 13 roku życia.
O złożeniu wniosku o ubezwłasnowolnienie decyduje najczęściej rodzina.
Sprawy o ubezwłasnowolnienie rozstrzygają sądy okręgowe i są one analizowane bardzo wnikliwie.

opiekun – zajmuje się wszystkimi sprawami ubezwłasnowolnionego
kurator – pomaga w prowadzeniu spraw majątkowych ubezwłasnowolnionemu, może być nim ktoś z rodziny lub opiekun społeczny (jeśli rodziny nie ma)
przesłanki ustawowe
- osoba fizyczna nie może w sposób racjonalny i świadomy kierować swoim postępowaniem ze względu na choroby psychiczne (potrzebna dokumentacja medyczna)

OSOBY PRAWNE

Posiadają one zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych w zakresie wyznaczonym ich kompetencjami.
Dwa podstawowe rodzaje osób prawnych:

1. Stowarzyszenia (korporacje)

2. Zakłady (fundacje)

Różnice między nimi sprowadzają się po pierwsze do tego jak funkcjonują korporacje i fundacje.
Stowarzyszenia mają swoich członków. Wola członków decyduje o działaniu i funkcjonowaniu tej osoby prawnej. Pierwsyzm przykładem może być spółka z ograniczoną odpowiedzialnością.
Wola wspólników decyduje o tym, czy spółka działa tak czy inaczej.
Zakłady (fundacje)
O powstaniu decyduje fundator (założyciel). Osób zakładających może być więcej.

Kapitał może być wniesiony, albo fundacja stara się o jego zgromadzenie. Następnie majątek przeznaczany jest przez fundatorów na cel (cele).
Destynatariusze – beneficjenci fundacji.

Osoby prawne działają przez swoje organy – teoria organów osób prawnych np. zarząd -realizuje wiążącą politykę korporacji.

Powstanie osoby prawnej:

1. tryb normatywny – w drodze ustawowej,

2. trybie koncesyjny – wola założyciela i koncesja odpowiedniej władzy na powstanie tej osoby prawnej

3. tryb rejestrowy – ustawa wskazuje ogólne warunki powstawania osób

Koniec działania osoby prawnej:

1. wola samych założycieli (wyczerpanie majątku)

2. wola ustawodawcy

3. upływ czasu

4. upadłość

UŁOMNE OSOBY PRAWNE: - jednostki organizacyjne które nie maja osobowości prawnej lecz którym prawo obowiązujące nadaje zdolność prawną, mają prawa i obowiązki

prawa:

• pozywać i być pozywanym

• posiadać prawo

• występować w obrocie

• nabywać własność

np. spółka z.o.o w organizacji (spółka powstaje w trybie rejestrowym)

SYSTEM PRAWA

Termin wieloznaczny

1. w znaczeniu abstrakcyjnym (zbiór norm prawnych, uporządkowany hierarchicznie, niesprzeczny i zupełny)

2. w znaczeniu "system konkretny" (system prawa odnoszący się do konkretnego systemu czyli miejsca i czasu jego obowiązywania)

3. w znaczeniu "system, typ prawa" (systemy prawa konkretnego, które są analogiczne, podobne pod niektórymi względami, w szczególności społecznymi, ekonomicznymi.

4. w znaczeniu "źródła powstawania prawa" (Dwa podstawowe typy prawa; prawo powstające jako stanowione i prawo, które powstaje jako prawo niestanowione. Polski system prawa – system prawa ustawowego. Składa się przede wszystkim z aktów normatywnych o mocy najwyższej – ustaw. Po drugie system prawa ustawowego zawiera normy w znacznym stopniu generalne. Po trzecie cezura (rozdzielenie dwóch typów aktywności – tworzenie prawa (organy prawotwórcze [prawodawcze]) i stosowanie prawa (sądy). Sprawdź co znaczą słowa cezura i cenzura.

5. w znaczeniu "gałąź prawa"

Prawo precedensowe → oparte na precedensie, nie zależy od woli ustawodawcy, pierwsza decyzja sądowa rozstrzygająca sprawę w dany sposób

Precedens składa się z 2 elementów:

• ratio decidendi – reguła, podstawa decyzji, część wiążąca na przyszłość

• obiter dicta – wszystkie okoliczności, które odnoszą się do danej sprawy, ale które są zmienne

sprawa podobna – pociągają za sobą podobne decyzje stosowania prawa, typ sprawy, które pociąga za sobą typ decyzji rozstrzygnięcia sprawy – ratio decidendi, sprawy muszą być podobne pod istotnymi względami.

System prawa precedensowego składa się z precedensów (orzeczeń sadowych) w których ratio decidendi jest wiążąca na przyszłość, charakteryzuje się tym, ze system prawa składa się z norm indywidualnych.

Różnice między prawem precedensowym a ustrojowym:

• brak rozgraniczenia między stosowaniem i stanowieniem prawa

• precedensy nie przestają obowiązywać w sensie formalnym, ponieważ jest to orzeczenie sadowe

kategorie sprzeczności:

1. sprzeczność między systemami prawa (między poszczególnymi normami w ramach systemu)
2. abstrakcyjne – wystarczy porównać normy z takimi samymi hipotezami, ale mają różne dyspozycje albo sankcje, widzimy ją tylko czytając
3. konkretne – nie widać tego gołym okiem

• konfliktowość norm – sytuacja niezgodności aksjologicznej albo całościowej (teleologicznej)

• sprzeczności polityczne – takie sprzeczności, które są wprowadzane do systemu prawa celowo (mają charakter polityczny), sprzeczności realne – sprzeczności samego prawa, nie jest usuwalna w procesie samego prawa ( podmiotem jest ustawodawca)

• sprzeczności techniczne – wynika z nadmiaru materiału normatywnego, nie są celowe te które nie są technicznymi są sprzecznościami sformułowań prawa, są sprzecznościami usuwalnymi – pozornymi (bierzemy pod uwagę podmiot stosujący prawo w toku stosowania prawa)

usuwanie sprzeczności technicznej:

• poprzez zastosowanie reguł kolizyjnych → zajmują się usuwaniem kolizji

3 kategorie reguł kolizyjnych:

1. chronologiczna – związana z czasem ( ustawa późniejsza usuwa wcześniejszą), muszą to być takie normy, które są na tym samym poziomie hierarchicznym, musi być różnica w czasie
2. merytoryczna – w grę wchodzą wartościowania [lex specialis derogat generali] – wyjątek uchyla regułę, muszą to być normy, których termin wydania jest taki sam
3. hierarchiczna – normy, które zostały wydane w jednym czasie, ale jedna jest ustawą a druga rozporządzeniem (np.) [lex superior derogat inferiori]

reguła hierarchiczna jest regułą najważniejszą (system prawa jest zbudowany hierarchicznie)

[lex posterior generalis non derogat legi priori speciali] - poprzez wykładnie (interpretację prawa)

Zupełność systemu prawa – postulat, co do którego nie wszyscy są jednakowo przekonani, że powinien być formułowany.

1. Zupełność walidacyjna (obowiązywania). Chodzi o to, by system prawa był zamknięty walidacyjnie. By móc o każdej normie powiedzieć, czy należy, czy nie należy do systemu. Zbiór kryteriów, który pozwolił by nam określić, czy norma należy do systemu, niestety kryterium jest mało deskryptywne.

2. Zupełność merytoryczną – wiąże się z odpowiedzią na pytanie: Co jest w systemie prawa dozwolone, a co jest indyferentne – obojętne prawu.

3. Zupełność proceduralną – wiąże się z obowiązywaniem reguły rozstrzygnięcia. Jeśli ktoś przedkłada jakąkolwiek sprawę do urzędu państwowego, to na tę sprawę musi być odpowiedź.

Luka w prawie

luka extra legem – luka pozaprawna – terminu tego używa się na oznaczenie sytuacji, gdy cała klasa zachowań nie jest regulowana przez prawo. Przykładem może być zapłodnienie in vitro
luka contra legem – oznaczenie takich sytuacji, w których istnieje regulacja prawna danych zachowań, ale ten kto lukę stwierdza, uważa, że regulacja jest niewłaściwa.
Np. palenie papierosów w miejscach publicznych.
Luka intra legem – Gdy ten kto ją stwierdza uważa, że prawodawca w istniejącym systemie pozostawił stosującym prawo zbyt dużą swobodę decyzji.
Luki ocenne – przy ich stwierdzaniu bardzo istotną rolę odgrywa ocena.
Swoiste luki w prawie – sytuacja, kiedy akt prawny wyższego rzędu zawiera przepis, że wskazany w tym przepisie organ wyda regulację ustawodawczą i ureguluje zakreślony przedmiot określony w przepisie delegacyjno – kompetencyjnym.
Np. Ustawa przewiduje, że kredyty udzielane studentom mogą być w części lub całości umorzone w szczególnych sytuacjach. Przepis delegacyjno – kompetencyjny przewiduje, że sytuacje ulg zostaną opisane w dokumencie wydanym przez Radę ministrów.
Techniczne luki w prawie – istnieje regulacja zachowań, ale brakuje w niej elementu z pozoru drobnego, bez którego jednak regulacja nie może funkcjonować.

Analogię możemy podzielić na:
- analogia legis – analogia z ustawy. Przebiega w etapach:

1. stwierdzenie luki w prawie

2. poszukiwanie w systemie prawa przepisów, pozwalających znaleźć w systemie prawa

3. zastosowanie prawa do systemu nieuregulowanego

Analogia iuris – konstruowanie reguły rozstrzygnięcia przez sam organ stosujący prawo

.
A fortiori

• ad minori ad majus – od mniejszego do większego (wnioskowanie)

• a maiori ad minus – wnioskowanie od większego do mniejszego

Oznacz to, że skoro zabroniono zachowania mniejszego, to większe również jest zabronione. Analogicznie jeśli prawodawca zezwolił na zachowanie większe, to mniejsze również jest dozwolone.

Wnioskowanie a contrario – z przeciwieństwa
Zakłada ono, że istniejące regulacje prawne powinny być stosowane ściśle – do stanów faktycznych wyraźnie nimi objętych. (Podatnik podatku VAT ma prawo odliczyć podatek od zakupionych towarów i usług z racji swojej działalności, jednak musi posiadać odpowiednie dowody (np fakturkę).