Sposób komunikowania się młodzieży stanowi zjawisko ciekawe ze względu na silne nacechowanie emocjonalne wyrazów, dynamiczną wymianę jednych elementów leksykalnych na inne oraz krótkotrwały żywot niektórych wyrażeń.

Dialogowa odmiana języka używana w nieoficjalnym, spontanicznym typie kontaktów językowych jest skierowana na podtrzymanie więzi koleżeńskich, integruje środowisko. Język młodzieży jest z natury rzeczy różny od innych wyspecjalizowanych odmian współczesnej polszczyzny, ten specyficzny styl funkcjonalny charakteryzują innowacyjne formy leksykalno-gramatyczne, ukształtowane przez określone potrzeby komunikacyjno-nazewnicze, które wiążą się z przyjętym sposobem kategoryzacji i wartościowania świata. Leksyka dotyczy osób, instytucji szkolnych, ale także rzeczy, spraw codziennych, otaczających ludzi, jak ubranie, jedzenie, mieszkanie. Silnej ekspresywizacji języka młodzieży często towarzyszy ujemne nacechowanie emocjonalne. Ekspresywność jest najważniejszym wyróżnikiem gwar środowiskowych, a w szczególnym stopniu gwary uczniowskiej. Stanisław Grabias podkreśla, że slang uczniowski należy do socjolektu o prymarnej funkcji ekspresywnej, czyli do tej odmiany środowiskowej języka, w której dobór środków językowych odznacza się dużą siłą wyrazu.

Ludzie Młodzi zawsze silnie angażują się emocjonalnie, a wzburzeniu towarzyszą mocne słowa. „Ekspresywne słownictwo gwary uczniowskiej utrwala w formie językowej obraz pewnej rzeczywistości i jednocześnie tę rzeczywistość wartościuje. W ten właśnie sposób młodzież szkolna ujawnia nie tylko swój stosunek do pewnych zjawisk, osób czy przedmiotów, ale próbuje je obłaskawić, oswoić czy ośmieszyć”¹

Ekspresywizmy stanowią odzwierciedlenie psychicznego, emocjonalnego stanu jednostki i pokazują rzeczywiste motywacje rządzące działalnością językową człowieka. Chęć wyrażenia stosunku emocjonalnego wobec fizycznych lub psychicznych elementów rzeczywistości jest jednym z ważniejszych czynników wzbogacających zasób leksykalny polszczyzny. Bogata sfera emocjonalna znajduje odbicie w akcie komunikacji dzięki zastosowaniu określonych środków wyrazu.

Ekspresywizmy leksykalne

Rzeczownik

Derywaty augmentatywno-pejoratywne

Ekspresja pojawia się na wszystkich poziomach języka, a zakres użytych środków ma przede wszystkim uzasadnienie funkcjonalne. Nacechowanie emocjonalne derywatu wynika z nacechowania podstawy, formatu lub obu tych elementów jednocześnie.

Wśród formacji ekspresywnych wymienić należy derywaty rzeczownikowe utworzone od nacechowanych emocjonalnie

• Podstaw czasownikowych z sufiksami: -acz, np.:

• Kumacz – ten, kto kuma tj. rozumie

• Wypieprzacz – w znaczeniu ochroniarz

• Zakuwacz – ten, kto zakuwa tj. kujon

• Formacje odprzymiotnikowe z nacechowanymi sufiksami: -acha, np.:

• Równiacha – ten kto jest równy, tj. porządny

• Zdolni acha – ktoś zdolny

• Odrzeczownikowe ironiczne określenia osób, artykułów spożywczych, nazwy marek samochodów z sufiksami –ak, np.:

• Magistrzak – magister

• Studenciak – student

• Uczniak – uczeń

• Spirytusiak – spirytus

• Fordziak – ford

• Formacje odczasownikowe z sufiksem: -arz, np.:

• Dresiarz – ten, kto nosi dresy

• Farciarz – w znaczeniu szczęściarz

• Fuksiarz – ten, kto liczy na szczęśliwy zbieg okoliczności – fuks

• Wątrobiarz – ten, kto ma cerę koloru wątroby – w znaczeniu pijak

Najliczniej reprezentowanym typem są formacje odrzeczownikowe z mało już dziś żywotnym sufiksem –as, np.:

• Czubas – od czubek, w znaczeniu osoba niezrównoważona

• frajeras – frajer

• szoferas – szofer

• cienias – ten kto jest cienki, w znaczeniu tchórzliwy

• smutas – ktoś smutny

• giras – od gira – o nodze

Derywaty, które obrazują proces przystosowania formacji abstrakcyjnych, odczuwalnych jako elementy słownictwa książkowego do wymagań wypowiedzi potocznych, nacechowanych negatywnie lub w zastosowaniu ironicznym, pogardliwym cechują sufiksy –ość, -izm, -yzm, np.:

• czadowość – od czadowy, w znaczeniu ostry, agresywny

• cym balizm

• dodupizm

• seksizm

Derywaty pragmatyczne, np.:

• bezguście – bycie bez gustu

• bekasie – bycie bez kasy, pieniędzy

• bezszansie – bycie bez szansy na coś.

Formacje z sufiksem –ec większość stanowią motywowane imiesłowami nazwy wyrażające pogardliwy, lekceważący stosunek do osób oraz ekspresywne nazwy mieszkańców np.:

• pogibaniec

• porąbaniec – ktoś niezrównoważony

• Afganiec

• Japoniec

Wyraźnie zabarwione żartobliwie są formacje z sufiksami -ica, -icho, -isko np.:

• Alfica – Alfa Romeo

• Beemwica – BMW

• Sprzęcicho – sprzęt

• Amancisko – amant

Ekspresywne nazwy czynności z sufiksem –ka np.:

• Demolka

• Nawijka – mówienie

• Przebieżka – od przebiegać się, w znaczeniu krótki bieg

• Przyczaja – przyczaić się

• Przygazówka – od przygazować w znaczeniu nadużyć alkoholu

• Zaskoczka – od zaskoczyć

• Zrywka – od zrywać się w znaczeniu wychodzić

• Spożywka – to co się spożywa, jedzenie

Ciekawe efekty przynosi wykorzystywanie sufiksów gwarowych które tworzą pogardliwe, lekceważące określenia osób, określenia osób wykazujących odchylenia psychiczne, członków młodzieżowych subkultur oraz ekspresywne nazwy mieszkańców i inne ironiczne derywaty, np.: -ol :

• Fanol – fan, miłośnik

• Kibol – kibic

• Mózgom – zdolny uczeń

• Psychol

• Schizol

• Puncol – punk

• Skinol – skin

• Angol – anglik

• Specom – specjalista

• Mercol – mercedes

• Patol – od patyk, w znaczeniu tysiąc złotych

• Pryszczom – pryszcz

Formacje z sufiksem –or np.:

• Asior – as

• Łobuzior – łobuz

• Argumencior –argument

• Blusior – blues

• Hicior – hit

• Gigancior – gigant

Derywaty z sufiksem –ora, np.:

• Kasiora – kasa, pieniądze

Ekspresywne nazwy czynności z sufiksem –ówa, np.:

• Odjazdówa – pełen odjazd

• Popisówa – popisywać się

• Zawrotówa – coś co przyprawia o zawrót głowy

Pogardliwy, lekceważący walor emocjonalny posiada odczasownikowa formacja z sufiksem: -ydło, np.:

• Węszyło – ten kto węszy, donosiciel.

Sufiksy obce utworzonych z sufiksem –us, są tu nazwy części ciała, odrzeczownikowe nazwy osób oraz formacje motywowane imiesłowami, np.:

• Baniaku – baniak, głowa

• Girus – gira, noga

• Łapus – łapa, ręka

• Pinglus – ten kto nosi pingle, okulary

• Kobietus – kobieta

• Szmirus – szmira, ten kto nie ma gustu

• Świrus – ten kto swiruje, człowiek skłonny do żartów

• Wymiękus – ten, kto wymięka, tchórz

• Arabus – Arab

Derywaty dezintegralne, sygnalizują wulgarny, rubaszny sposób mówienia występujący w języku potocznym, np.:

• Dyr. – dyrektor

• Pokręt – ten, kto jest pokręcony

• Zbok – ten, kto jest zboczony

• Zgryw – zgrywać się, w znaczeniu wygłupiać

• Podstawówka - Szkoła Podstawowa

• Zawodówka – Szkoła Zawodowa

Formacje deminutywno-ekspresywne

Celem formacji deminutywnych jest nie tylko przekazywanie myśli, ale także ujawnienie rozmaitych stanów emocjonalnych. W rozmowach towarzyszy im właściwa intonacja, ich barwa często modyfikowana jest przez kontekst. Ironizujące deminutywa są znakiem pobłażliwego stosunku do osoby, przedmiotu, czy sprawy o których mowa. Deminutywa współtworzą także komizm sytuacyjny, gdy ich naturalne pieszczotliwe zabarwienie wyraźnie kontrastuje z charakterem rozmowy. Zdrobnienia występujące w tekstach są formacjami nacechowanymi sytuacyjnie, można je interpretować pozytywnie, lekceważąco, ironicznie, a nawet zjadliwie. Postawa uczuciowa nadawcy, odcień emocjonalny zdrobnień silnie uwydatniają się na tle szerszego kontekstu wypowiedzi, której towarzyszy wymowa o osobliwej intonacji. Formy deminutywne powinny w zasadzie być znakiem sympatii, aprobaty, a więc ogólnie uczuć pozytywnych, ale użyte w odwrotnej funkcji stają się znakami odczuć wartościowanych ujemnie. Inwersja uczuciowa zdrobnień jest zjawiskiem szeroko stosowanym w języku potocznym.

Formacje z sufiksami hipokorystycznymi: -aczek, -aś, -eczka, -isia, np.:

• Drobniaczek – żartobliwie, ironicznie o kimś drobnym, szczupłym

• Chłoptaś – pogardliwie, lekceważąco o młodym niezbyt rozgarniętym chłopaku

• Pańcia – pani, ironicznie, z politowaniem o kobiecie

• Niedzieleczka – niedziela

• Głownisia – głowa

Ekspresywizmy osobowe z sufiksem –ek, np.:

• Dyrek – dyrektor

• Świrek – świr

Ekspresywne derywaty modyfikacyjne z sufiksami: -ek, -ik, -ka, -ko, np.:

• Handelek

• Komputerek

• Świrek

• Artykulik – artykuł

• Esemesik

• Fundusik – fundusz

• Golfik – golf

• Kursik

• Problemik

• Refrenik

• Remisik

• Rozdzialik

• Ślubik

• Sporcik

• Imprezka

• Klawiatura

• Dziełko – dzieło

• Wypracowanko

• Zadanko

• Zdanko

• Zebranko

• Chlanko

• Chwalono

• Ględzono

• Podrywano

Zwroty grzecznościowe z sufiksami: -ka, -ko, -ek, np.:

• Do wędzonka

• Siemanko

• Naraziek

Ekspresywne nazwy artykułów spożywczych, które są tworzone hipokorystycznymi sufiksami: -unia, -uszek, -uś, np.:

• Kawunia,

• Smalcuszek

• Chlebuś

Ekspresywne nazwy osobowe z sufiksami: -uni(o), - uś, np.:

• Mistrzunio

• Szefunio

• Biduś

• Studentuś

Złożenia

Z atrakcyjnością językowego ujęcia mamy do czynienia w przypadku założeń, które w żartobliwej formie wartościują pewne zjawiska negatywne. Derywaty są z reguły formacjami ironiczno-pogardliwymi, tworzonymi na zasadzie emocjonalnego i stylistycznego kontrastu miedzy łączącymi się członami. Nazwy powstają w wyniku zespolenia w całości dwu lub więcej wyrazów bądź ich tematów. Narzucają się odbiorcy w ciekawej, oryginalnej formie, która ma na celu zaskoczyć i rozśmieszyć. Atrakcyjność ich tkwi w tym, że przeplatają beztroski, spontaniczny humor z elementami groteski, prowokują inwencją i pomysłowością. Formacje złożone przedstawiają ludzi i sprawy w formie karykaturalnej. W opisowych określeniach dominuje funkcja żartu, zabawy słownej, młodzi potrafią zauważyć i wychwycić różne śmieszne strony zdarzeń i ludzi oraz przedstawić je w sposób ciekawy, pozwalający odkryć nowe i zaskakujące sceny słowa. Ze względu na budowę wśród konstrukcji złożonych można wyodrębnić następując połączenia:

• Rzeczownik + rzeczownik, np.: babochłop, ciuchomania

• Rzeczownik + czasownik, np.: dupowłaz - lizus

• Przymiotnik + rzeczownik, np.: nowomordzie –uczniowie najmłodszego rocznika

Kontaminacja

Żartobliwa intencja mówiącego dominuje w formacjach, które powstają w wyniku kontaminacji, np.;

• Rzeczownik + rzeczownik, np.: dysko głupawka = dyskoteka + głupawka

• Przymiotnik + rzeczownik, np.: czarnojapończyk = czarny w znaczeniu Murzyn + Japończyk.

Czasownik

Wśród ekspresywizmów czasownikowych wymienić należy nacechowane ironią formacje odczasownikowe z sufiksem –ować, np.;

• Gałować – gała, oko

• Gwiazdywać – robić za gwiazdę, w znaczeniu wywyższać się

• Komputerować

• Esemesować

Wyrażające niechęć, pogardę, lekceważenie formacje złożone: sufiksem –yć i profiksem się, np.:

• Kielczyć się –w znaczeniu smiać się

Uzewnętrznienie się procesów ujemnego wartościowania rzeczywistości obserwujemy w ekspresy wach czasownikowych z sufiksem –eć, np.:

• Zgredzie – stawać się zgredem, zachowywać się jak osoba stara

Przymiotnik

W zakresie ekspresywów przymiotnikowych na uwagę zasługują derywaty z przyrostkami, charakterystycznymi dla leksyki potocznej, które komunikują ujemne emocje nadawcy i są wykładnikami zwiększającymi siłę wyrazu, jego ekspresywność: -asty, np.:

• Badziewia sty – od badziewie w znaczeniu coś bezwartościowego

• Chłamiasty – od chłam, bezwartościowy, lichy, marny

• Wsiurzasty – w znaczeniu niemodny, pozbawiony gustu

Ponadto są derywaty z sufiksami: -aty, -isty, -n(y), -sk(i), -owy, np.:

• Kumaty – taki który kuma, w znaczeniu rozumie

• Kulisty – od angielskiego cool – w znaczeniu wyjątkowo doskonały, wspaniały

• Debilny

• Kumpelski

• Szmaciarskie – od szmaciarza, odzież z drugiej ręki

• Szpanerski – właściwy szpanerowi, specjalnie rzucający się w oczy, nastawiony na efekt

• Czadowy – czad, ostry, agresywny

• Odlotowy – wspaniały, świetny, znakomity

• Wdechowy - w dechę, w znaczeniu wyjątkowo atrakcyjny, wspaniały, nadzwyczajny.

Przysłówek

Wśród nacechowanych emocjonalnie przysłówków, które często pojawiają się w tekstach wymienić należy z sufiksem –e, i -o, np.:

• Fraternie (zachowywać się)

• Rajcownie (wyglądać)

• Czadowo

• Fajowo

• Koncertowo

• Luzacko

• Szałowo

• Odlotowo

Formacje złożone:

• Po cichaczu – po cichu, bez świadków

• Na wiochę – w znaczeniu bez gustów

• na legalu – legalnie

• na ciemniaka

• na pewniaka

Elementami podkreślającymi emocjonalność wypowiedzi są formacje z sufiksem –as, np.:

• okeyas – z angielskiego okay, w znaczeniu dobrze, w porządku

• superat

Przekształcenia słowotwórcze w postaci zdrabniającego sufiksu, np.:

• biegusiem.

Ekspresywizmy frazeologiczne

Wyrażenia:

• kompletna plaża – brak pieniędzy

• lista spadów – wykaz uczniów, którzy nie uzyskali promocji do następnej klasy

• nurek śmietnikowy – ironicznie o osobie wybierającej puszki

• tropiciel węży – ironicznie o pijaku

Zwroty:

• dać ciała – ośmieszyć się

• dostać dopalenie - otrzymać nagły przypływ energii

• lecieć w ślinkę – całować się

• lecieć pełną chamów – odpowiadać komuś po chamsku, w sposób wulgarny

• Lutnąć w kufer – uderzyć kogoś w pośladek

• Robić Sajgon – demolować coś, niszczyć

• Sępić forsę – wyłudzać pieniądze

• Walić spod skrzydełek – pocić się

---

1. Ignatowicz-Skowronska J., Kania S., 1991: s. 107-115↩