Błony płodowe, błony otaczające płód, zawierające wody płodowe. Rozróżnia się wśród nich: 1) kosmówkę, tj. błonę zewnętrzną, której powierzchnia pierwotnie w całości, następnie zaś w części pokryta jest tzw. kosmkami. W miarę rozwoju ciąży w kosmkach wykształca się układ naczyniowy (układ krwionośny), dzięki któremu dokonuje się wymiana substancji odżywczych i gazowych między matką a płodem i wydalanie produktów przemiany materii płodu. Z kosmówki powstaje w dalszej kolejności łożysko; 2) owodnię, tj. wewnętrzną błonę jaja płodowego, dość luźnie zespoloną z kosmówką i pozbawioną naczyń. Dzięki wydzielniczym właściwościom komórek wewnętrznej warstwy owodni gromadzi się w owodni płyn owodniowy, zwany wodami płodowymi. Płyn ten spełnia funkcje ochronne i odżywcze w stosunku do płodu; 3) omocznię, narząd szczątkowy, który zanika we wczesnym okresie ciąży, a jej pozostałość wchodzi w skład sznura pępowinowego płodu. Błony płodowe i zarodkowe spełniają następujące funkcje: a) ochraniają rozwijający się zarodek przed urazami mechanicznymi i wysychaniem b) biorą udział w usuwaniu produktów przemiany materii c) zapewniają rozwijającemu się zarodkowi substancje odżywcze d) biorą udział w wymianie gazowej. Odruch bezwarunkowy – reakcja wrodzona (odruch), automatyczna, zachodzi przez pobudzenie odpowiednich receptorów, zakończeń nerwowych, nerwów czuciowych oraz pobudzenie organów efektorowych (głównie mięśni) poprzez nerwy ruchowe lub autonomiczne. Reakcja odruchowa przebiega bez uświadomienia, to znaczy, że nerwy wywołują odruch (pobudzają mięśnie) przed powiadomieniem mózgu. Implantacja, zagnieżdżenie, nidacja – pierwszy etap rozwijającej się ciąży u ssaków; polega na ścisłym kontakcie blastocysty ze ścianą macicy. U człowieka termin oznaczający zagnieżdżenie się w ścianie macicy kilkudziesięciokomórkowego zarodka. Następuje w siódmym dniu po zapłodnieniu.  Przykłady odruchów bezwarunkowych : odruch akomodacji oka odruch krztuśny odruch nurkowania odruch przedsionkowo-oczny odruch ścięgna Achillesa odruch rzepkowy, inaczej odruch kolanowy odruch źreniczny Odruchy monosynaptyczne Są przykładem odruchów bezwarunkowych, których realizacja odbywa się na poziomie rdzenia kręgowego, z wykorzystaniem tylko dwóch neuronów. Odruch warunkowy - jest nabytą reakcją organizmu. Odruch warunkowy klasyczny powstaje podczas życia osobnika na bazie odruchu bezwarunkowego. Występuje dopiero po analizie danego bodźca przez ośrodek kojarzenia w mózgowiu, głównie w pniu mózgu. Powstawanie odruchów warunkowych wynika z powtarzalności pewnych sytuacji oraz integracyjnej funkcji mózgowia które korzystając z danych przekazywanych przez różne zmysły może postrzegać otoczenie wieloaspektowo. Wprawdzie bodźcem powodującym wydzielanie śliny jest obecność w pysku pokarmu, lecz podczas jedzenia pies widzi otoczenie, widzi pokarm (jego formę), czuje zapach i rejestruje wiele innych cech sytuacji. Każdy z tych elementów może stać się bodźcem warunkowym i wywoływać ślinienie, o ile pies będzie głodny Schemat powstawania klasycznego odruchu warunkowego: Stan pierwotny. Odruch warunkowy powstaje na bazie odruchu bezwarunkowego. Bodźcem pierwotnym (bezwarunkowym) jest kontakt pokarmu ze śluzówką jamy gębowej → bezwarunkowa reakcja wydzielania śliny Powstawanie klasycznego odruchu warunkowego 1 etap. Bodziec bezwarunkowy (pokarm) + bodziec obojętny np. dzwonek → wydzielanie śliny. Po wielokrotnym powtórzeniu powyższej sytuacji. 2 etap. Dzwonek - dotychczasowy bodziec obojętny, towarzyszący karmieniu → wydzielanie śliny Dzwonek nabył właściwości bodźca bezwarunkowego mimo że w niczym nie przypomina pokarmu!  Komórki macierzyste, inaczej komórki pnia - komórki, które mają jednocześnie dwie zdolności: potencjalnie nieograniczonej liczby podziałów (samo odnawiania swojej puli - proliferacji) różnicowania się do innych typów komórek Dwie kolonie ludzkich embrionalnych komórek macierzystych widziane w mikroskopie z kontrastem fazowym Ze względu na zdolność do różnicowania komórki macierzyste dzieli się na: totipotentne - takie, które mogą ulec zróżnicowaniu do każdego typu komórek, w tym komórek tworzących łożysko pluripotentne - takie, które mogą dać początek każdemu typowi komórek dorosłego organizmu za wyjątkiem komórek łożyska multipotentne - takie, które mogą dać początek kilku różnym typom komórek, z reguły o podobnych właściwościach i pochodzeniu embrionalnym unipotentne, inaczej komórki prekursorowe, mogą różnicować tylko do jednego typu komórek. Ze względu na ich pochodzenie komórki macierzyste dzieli się na: embrionalne komórki macierzyste - wyprowadzone z komórek embrionalnych. Mogą być totipotentne (gdy pochodzą z kilkukomórkowego embrionu) lub pluripotentne (gdy pochodzą z węzła zarodkowego blastocysty) somatyczne (dorosłe) komórki macierzyste - znajdowane w tkankach dorosłych organizmów; komórki te są multipotentne (jak np. komórki hematopoetyczne) lub unipotentne (np. mięśniowe komórki satelitarne)	CYKL KOMÓRKOWY -cykl życiowy komórek, składa się z interfazy i mitozy, stanowiącej okres podziału komórki interfaza – okres miedzypodziałowy fazaG1 – rozpoczyna się bezpośrednio o zakończeniu mitozy, przeważają procesy anaboliczne. Następuje syntetyzacja białek i reperacja uszkodzonegoDNA fazaS – podwojenie ilości DNApoprzez replikacje, synteza histonowych i niehistonowych białek chromatyny. FazaG2 – okres przygotowań do mitozy, wzmożona synteza tubuliny, białka budującego mikrotubule wrzeciona podziałowego FazaG0 – kiedy czas trwania fazy G1 wydłuży się znacznie komórki wtedy przestają się dzielić MITOZA Trwa ok. 1h, zachodzi w kom. somatycznych, w wyniku mejozy powstają dwie kom. potomne o tej samej liczbie chromosomów, co kom. macierzyste 1kariokineza-podział jądra 2cytokineza- podział cytopla Ifaza-profaza- wyodrębniają się chromosomy złożone z dwóch chromatyd, struktury komórki odsuwają się od centrum komórkowego, centriole rozchodzą się do biegunów kom, pomiędzy nimi powstaje wrzeciono podziałowe, chromatyna ulega kondensacji i wyodrębniają się z niej chromosomy, każdy z nich składa się z dwóch chromatyd, pod koniec profazy pozostają tylko chromosomy leżące wolno w cytoplazmie II metafaza – chromosomy przemieszczają się w kierunku płaszczyzny równikowej komórki i tworzą płytkę metafazalna pod koniec metafazy dzieli się centromer i od tego czasu każda chromatyda stanowi chromosom potomny III anafaza- za pomocą wrzeciona kariokinetycznego odciągane są chromatydy do biegunów komórki. Pod koniec anafazy pojawia się przewężenie równikowe komórki- jest to początek cytokinezy IV telofaza- chromosomy leżące w pobliżu biegunów skupiają się i tworzą chromatynę, wyodrębnia się bł. podziałowa i powst 2 kom. Potomne MEJOZA Zachodzi w czasie powstawania kom. potomnych (gamet), jest podziałem redukcyjnym- redukuje liczbę chromosomów o polowe 2n→1n 1podział mejotyczny- redukcyjny PROFAZA1 1leptoten- pojawiają się chromosomy w postaci cienkich, ledwo widocznych nici 2zygoten-chromosomy homologiczne łączą się w pary(o jednakowej wielkości i wyglądzie) jeden od matki a jeden od ojca 3pachyten-chromosomy staja się grubsze, a chromosomy homologiczne skręcają się wokół wspólnej osi, powstała biwalenty złożone z 2chromosomów homologicznych, z których każdy złożony jest z 2 chromatyd 4diploten- ramiona chromosomów rozszczepiają się na dwie chromatydy, które stykają się ze sobą w pewnych miejscach, w których mogą się krzyżować. Miejsca te, w których następuje wymiana odpowiadających sobie odcinków pomiędzy chromosomami homologicznymi nazywane są chiazmami (zjawisko crossing-over) 5 diakinezachromosomy spiralizuja, ulęgają skróceniu i pogrubieniu METAFAZA1 Biwalenty układają się równolegle do siebie, do centromerów chromosomów homologicznych doczepiają się włókna wrzeciona podziałowego ANAFAZA1chromosomy rozchodzą się do przeciwległych biegunów komórki(redukcja chromosomów) TELOFAZA1 Wytworzone zostają 2 komórki potomne ze zmniejszona liczba chromosomów ---- Po krótkim okresie miedzy podziałowym (interkinezie) obie komórki wkraczają jednocześnie w drugi podział dojrzewania, który przebiega według schematu mitozy i jest nazywany podziałem ekwacyjnym Nekroza a apoptoza Nekroza to śmierć martwicza komórki. Charakteryzuje się stopniową degradacją struktur komórkowych i dezintegracją błony komórkowej. W odróżnieniu od apoptozy, nekrozie towarzyszy wydostanie się zawartości komórki do otaczającej ją przestrzeni międzykomórkowej. Powoduje to, że dochodzi do reakcji zapalnej, która może mieć znaczenie patologiczne (nie występuje to na ogół w przypadku apoptozy). Nekroza następuje w wyniku zakażenia komórki patogenem lub na skutek niedotlenienia, braku substancji odżywczych albo innego rodzaju stresu działającego na komórkę. Martwicą (łac. necrosis) nazywamy obumarcie tkanek lub narządów. Występuje w wynikuniedokrwienia/niedotlenienia i/lub zakażenia. Rozróżniamy martwicę aseptyczną, martwicę rozpływną, martwicę suchą. Przykłady martwicy: martwica dystalnych części kończyn w wyniku niedokrwienia (zator, zakrzep tętniczy) martwica mięśnia sercowego (zawał mięśnia sercowego) Apoptoza, w odróżnieniu od nekrozy, polega na kurczeniu się komórki poprzez utratę wody.	TKANKI TK.NABŁONKOWA Wysciela wnętrze narządów jamistych i rurowych, okrywa powierzchnie ciała, tworzy wszystkie gruczoły, jest to zwarty układ komórek z mała ilością substancji międzykomórkowej, dzięki połączeniom miedzykom.: Desmosomy- kształt dysku lub pasm, spojenie, przez które mogą przenikać substancje o dużych cząsteczkach Poł. Zwarte- pomiędzy sąsiednimi komórkami, ściśle połączone, zamykają szczelinę międzykomórkowa Poł. Szczelinowe-przez błonę sąsiednich kom. biegną kanały, przez które przekazywane są substancje, różnorodne impulsy z kom do kom nabłonki nie są unaczynione i mają dużą zdolność regeneracji gdyż stale obumiera i zostaje złuszczony nabł. Pokrywający- pokrywa i chroni błonę łącznotkankową,od której oddzielony jest bł. podstawna: NABŁ. JEDNOWARSTWOWY PLASKI- zbudowany z jednej warstwy komórek spłaszczonych wielobocznie, posiada owalne jądro w środkowej części Cytoplazmy, pokrywa powierzchnie błon surowiczych, wyściela naczynia krwionośne i limfatyczne(przekazywanie gazów i subst. Rozpuszczalnych w wodzie) N. JEDNOWAR. SZESCIENNY zbud. Z jednej warstwy kom. sześciennych, jądro kuliste centralnie położone, wyściela główne przewody gruczołowe, tworzy ścianę pęcherzyków tarczycy i kanalików nerki N. JEDNOW. WALCOWATY- Kom. o kształcie wydłużonym z jądrem lezącym bliżej podstawy, występuje w przewodzie pokarmowym od żołądka do dwunastnicy, w jajowodzie i macicy, występują kom. kubkowe N. JEDNOW. WIELORZEDOW Zbud. Z kom. różnej wysokości, jądra położone na rożnych poziomach, występuje na powierzchni dróg oddechowych, posiada rzęski – migawki – nitkowate usztywnione przez mikrotubule wypustki cytoplazmy, maja zdolność poruszania się, przez co mogą usuwać szkodliwe cząstki zlepione śluzem, wyst kom kubkowe N.WIELOW. PŁASKI- zewn. Warstwa to kom. płaskie, jest nabłonkiem pokrywająco-ochronnym, występuje w przewodzie pokarmowym od jamy ustnej do żołądka, w pochwie, na powierzchni skóry tworzy naskórek. N.WIELOW. SZESCIENNY- zewn. Warstwa to kom sześcienne, występuje na przewodach wyprowadzających niektórych gruczołów N.WIELOW. WALCOWATY-rzadko spotykany i tylko na niewielkich obszarach. N. WIELOW. PRZEJSCIOWY-wystepuje w pęcherzu moczowym, zbudowany z różnej ilości warstw, (kiedy pęcherz jest pusty 5 warstw, napełniony 2 warstwy), rozciąga się dzięki bardzo delikatnej bł. podstawnej, warstwę powierzchniowa tworzą kom. baldaszkowate(duże, często 2 jądrach, w których następuje zagęszczenie cytoplazmy),warstwa ta chroni przed wpływem toksycznych składników moczu., stanowi także barierę hamująca przenikanie wodo do hipertonicznego moczu. nabł. Gruczołowy- wytwarza różnorodne wydzieliny ŚRÓDNABŁONKOWY- 1 jednokomórkowe- kom. kubkowe, występujące w nab.jednowarstw.walcowatym i wielorzędowym, maja kształt odwróconej butelki, jądra znajdują się w tzw. Szyjce, która opiera się o błonę podstawna,. wydostający się śluz chroni powierzchnie nabłonka przed wyschnięciem lub działaniem różnych substancji układu pokarm 2 wielokomórkowe- złożone z licznych komórek kom tworzących powierzchnie wydzielnicze np. nabł. Błony śluzowej żołądka POZANABŁONKOWE- powstają przez wpuklenie nabłonka do podłoża zwaikszajac powierzchnie wydzielnicza, nalezą do nich wszystkie wielokomórkowe gruczoły wydzielania wewnetrzego, składają się z części wydzielniczej i kanału wydzielniczego SPOSÓB WYDZIELANIA Merakrynowy-wydzielina wydobywa się na powierzchnie komórki drobnymi porcjami na zasadzie egzocytozy, zachowana zostaje struktura kmorki , wystepuje w trzustce, watrobie, śliniankach i gruczołach potowych Apokrynowe-wydzielina zbiera się w szczytowej czesci komórki, która się odrywa. Czesc kom zostaje zniszczona, np.gruczoł mleczny Holokrynowe- cała komwypełnia się wydzielina, jadro ulega degeneracji i cała komórka rozpada się uwalniajac wydzieline np. gruczoł łojowy nabł.zmysłowy- ma zdolnosc reagowania na bodzce ze środowiska zewn. i przekazywania ich elementom tk nerwowej, wystepuje w narzadach zmysłów TK MIĘŚNIOWA Tk poprzecznie prążkowana szkieletowa- zbudowana z kom wielojądrzastych, nazywanych włóknami mięśniowymi w których występuje od kilkudziesięciu do kilkuset jąder położonych zewn. kształt walcowaty, dł. od 1-5 cm czasami do kilkunastu. Wnętrze włókna wypełniają włókienka kurczliwe (miofibryle) biegnące równolegle do siebie, zebrane w pęczki. Sarkoplazma zawiera mioglobine i liczne ziarna glikogenu, w niej znajdują się liczne mitochondria, słabo rozwinięty aparat Golgiego i RE przeważnie gładkie. RE i włókna kurczliwe tworzą układ kanalików podłużnych i poprzecznych (sarkotubule rozszerzają się na obu końcach sarkomeru tworząc cysterny sąsiadujące z poprzecznymi kanalikami utworzonymi w wyniku wpuklenia sarkolemmy. Za pośrednictwem tego systemu odbywa się wymiana pomiędzy miofibrylami a środowiskiem zewn. przewodzenie bodźców skurczowych oraz transport jonów Ca, niezbędnych do skurczu mięśni. Budowa włókien kurczliwych- zbudowane z jaśniejszych i ciemniejszych odcinków leżących na przemian: Jaśniejsze –izotropowe- pojedynczo załamują światło Ciemniejsze –anizotropowe- załamują światło podwójnie Leżą na równym poziomie, tworzac prążki biegnące prostopadle do osi długiej włókna mięśniowego SKURCZ MIĘŚNIA 1 pod wpływem impulsu nerwowego zostaje uwolniona z zakończeń nerwowych acetylocholina która zwiększa przepuszczalność sarkolemmy dla jonó K i Na 2 wpuklone kanaliki T do sarkolemmy przenoszą do siateczki Sródpl gładkiej pobudzenie uwalniając jony Ca pomiędzy miofibryle 3 wypustki meromiozyny ciężkiej tworzą połączenia z aktyną, następnie zwiększa napięcie i ciągnie nici aktyny (zmiana kata z prostego na ostry) 4 połączenie miozyny z aktyną trwa tylko kilkadziesiąt milisekund a następnie ulegają rozerwaniu 5 miofilamenty aktynowe wciągane są pomiędzy miozynowe i następuje skrócenie sarkomeru 6 po rozerwaniu miozyny i aktyny następuje powrót do pierwotnej struktury (meromiozyna ciężka ma aktywność enzymu rozkładającego ATP- ATP-aza) tk m poprzecznie prążkowana serca- zbudowana z włókien poprz prąż ułożonych mniej równolegle niż w tk m pop prąż szkiel, mają rozgałęzienia, tworzą sieć o wąskich długich oczkach, sarkolemma ich jest cieńsza niż mięśni szkieletowych, ma więcej sarkoplazmy, w której leżą parzyście jądra kom. występują wstawki ułożone poprzecznie w sieci mięśniowej, zajmują miejsce prążka Z, stanowią granice odcinków włókien	TKANKA ŁACZNA Powstaje w wyniku różnicowania się mezenchymy, wystepuje w wielu postaciech morfologicznych, tworza ja róznorodne komórki ulozone w dużej ilosci subst. Miedzykomórkowej, która sklada się z elementów włóknistych i istity bezpostaciowej podstawowej, ma duza zdolność regeneracji, zastepuje ubytki w tkance miesniowej i nerwowej FIBROBLASTY-kształt wrzecionowaty lub gwiazdzisty, w cytoplazmie wystepuje obfita sieteczka ziarnista i rozbudowany aparat Golgiego, jadro jest duze, sa komorkami aktywnymi metabolicznie, produkuja wszystkie rodzaje włókien tk. Łacznej HISTOCYTY- nieregularny kształt zależacy od stanu czynnosciowego w przypadku pobudzenia tk. Łacznej, powiekszaja się i uzyskuja zdolnosc ruchu pełzakowatego i fagocytozy, biora udział w procesach obronnych organizmu KOM. UKŁADU BIAŁOKRWINKOWEGO-sa to limficyty, monocyty , granulocyty kwaso, obojetno i czasem zasadochłonne KOM.PLAZMATYCZNE- wystepuja w błonach surowiczych w poblizu naczyn krwinosnych , powstaja z limfocytów B i sa głownym producentem przeciwciał KOM. TUCZNE-wystepuja w poblizu naczyn krwionosnych tk. Łacznej, cytoplazma zawiera liczne ziarnistosci zawierajace heparyne i histamine Substancja miedzykom. Złozona z subst. Podstawnej (wystepuje w postaci blaszek bądź galartowatego sluzu) i włokien (upostaciowina czesc subtancji miedzykomórkowej): Włókna kolagenowe-(klejodajne) zbudowane z kolagnu, wystepuja w postaci peczków, które mogą się rozwidlac, sa poprzecznie prazkowane, sa bardzo wytrzymałe na działanie sił mechanicznych Włokna elastynowe- (sprezyste) zbudowane z elastyny, nie sa poprzecznie prążkowane, tworza gesta siec w substancji podstawnej. Cechuja się duza sprezystoscia, mogą się rozciagac do 150%swojej długosci a nastepnie szybko wrócic do poprzedniego stanu Wł.retikulinowe(srebrochłonne)- zbudowane z retikuliny, bardzo delikatne i cienkie włókienka tworzące sieci oplatajace naczynia krwionosne, włókna miesniowe i nerwowe TK. ŁACZNA WŁASCIWA Tk. Galaretowata- wystepuje w zyciu płodowym bedac zródłem komórek z których róznicuja się wszystkie rodzaje tk. Łącznych Tk. Siateczkowata-zbudowana z komórek o kształcie gwiazdzistym, w subst miedzykomórkowej wystepuja włókna retikulinowe, wyst w bł sluzowej jelita cienkiego i grubego Tk. Włóknista wiotka- biaława, kleista masa okrywa narzady i wnika o ich wnetrza wraz z naczyniami krwionosnymi i nerwami, łaczy ze soba narzady poprzez cienki błony, posredniczy w przekazywaniu różnych substancji miedzy krwia a narzadami. Wystepuja w niej wszystkie rodzaje komórek i włokien tk. Łacznej właściwej Tk. Włoknista zbita – zbudowana ze wszystkich rodzajów komórek i włókien. Jeżeli włokna ułozone sa nieregularnie- tk.wiotka zbita o układzie nieregularnym- wystepuje Głównie w skórze wlasciwej i błonie podsluzowej przewodu pokarmowego. Jeżeli włókna ułożone sa regularnie-tk.wł.zbita o układzie regularnum-zwiazana z rola mechaniczna w sciegnach, wiezadłach, rozsciegnag i powieziach Tk.tłuszczowa- spełania role izolatora termicznego, chroni narzady przed urazami mechanicznymi, zawiera tłuscz który jast materiałem zapasowym - tk tł. Zółta- wypełniona jedna duża kropla tłuszczu pochodzenia egzogennego, komórki tłuszcowe ścisle przylegaja tworzac skupienia, spojone tk.łacz. wl.wiot., zastepuja starzejace kom grasicy i szpiku kostnego - tk tł. Brunatna- tłuszcz pochodzenia endogennego rozmieszczony w postaci drobnych kropelek w całej cytoplazmie, jadro polożone centralnie, jest producentem ciepła w organizmie TK. ŁACZNA OPOROWA – 1 TK.CHRZESNA-duza wytrzymałośc i elastucznosc. ze względu na duza ilosc istoty podstawowej nie mogą wnikac do niej naczynia krwionosne i nerwy. Substancje odzywcze pobierane są na drodze dyfuzji z ochrzestnej rozwój chrzastki: 1 na podłożu mezenchymatycznym, zageszczenie kom. mezenchymy, które dziela się i traca wypustki – chondroblasty 2 pojawiaja się włókna kolagenowe lub elastynowe przez co powstaje substancj miedzykomórkowa 3 chondroblasty dojrzewaja w kom chrzestne- chondrocyty 4 tworza się grupy izogeniczne składajace się z dwóch lub kilku komórek pochodzacych od jednej kom macierzystej(wzrost chrzastki od wewnatrz) 5 rozwijajaca chrzastka dzieli się intensywnie dostarczajac nowych chondroblastów a nastepnie chondrocytów 6 chrzastka rosnie na grubosc przez nawarstwianie a mezenchyma przybiera postac błony ochrzestnej •tk.chrzestna szklista w zyciu zarodkowym tworzy zawiazki szkieletu, w dojrzałum org wystepuje w górnych drogach oddechowych, pokrywa kosci żebrowe i pow stawowe kosci(nie posiada ochrzestnej subs odżyw czerpie z mazi stawowej) •tk.crzestna włoknista wystepuje w tarczkach miedzykręgowych, w spojeniu łonowym i miejscu przyczepu ścięgien do kości. Tworzą ja włókna kolagenowe, pomiędzy którymi układają się pojedynczo lub w szeregach chondrocyty •tk.kostna sprężysta- wystepuje w małżowinie usznej, chrząstkach nosa i krtani, tworzą ja włókna sprężyste, które tworzą gęsta siec, jest elastyczna, nie ulega zwapnieniu TK. KOSTNA Główna część kośćca dorosłego organizmu, w istocie podstawowej wystepuja sole mineralne głównie fosforan wapnia(twardość), tworzą mechaniczną podporę organizmu w postaci szkieletu, osłania mózgowie, narzady wew. Kltki piersiowej i jamy miednicy KOM. TKANKI KOSTNEJ: Osteoblasty-komórki kościotwórcze, najwięcej jest ich w czasie wytwarzania kości i okresie regeneracji kosci uszkodzonej, syntetyzują składniki subst miedzykomórkowej kości Osteocyty –kom kostne, powstają z osteoblastów w czasie rozwoju tkanki kostnej, mają obfite wypustki które łącza się ze sobą. W dojrzałej tk kostnej tracą zdolność podziału Osteoklasty-kom kościogubne, powstają na skutek zlania się kilku osteoblastów, biora udział w rozsyłaniu i niszczeniu tk kostnej( modelowanie rozwijającej się kości lub naprawa kości uszkodzonej) Tk kostna grubowłóknista- włókna kolagenowe maja różna grubość i biegną w różnych kierunkach, wystepuje w życiu zarodkowym a u dorosłych w szwach kostnych i miejscu przyczepu ścięgien do kości Tk kostna blaszkowata- uporządkowane włókna kolagenowe w blaszkach kostnych, które stanowią część subst miedzykom, w której ł kolagenowe biegną w sposób regularny w tym samym kierunku. Dzieli się ona na: Gąbczastą tworzy nasady kosci długich, wypełnia kości krótkie i płaskie. Zbudowana z blaszek kostnych uformowanych w beleczki biegnące w różnych kierunkach, między którymi są jamy szpikowe wypełnione szpikiem krwiotwórczym Zbita –tworzy trzony kości, pokrywa nasady kości długich, zewn. warstwa kości krótkich i płaskich. Charakteryzuje się zwartym systemem blaszek kostnych, przykładem kości zbitej jest trzon kości długiej. Powierzchnia trzonu pokryta jest okostna, od Której przez prostopadłe kanały wnikają naczynia krwionośne i biegną w kanałach Haversa. Łączą się ze sobą i komunikują z jama szpikową. Dookoła kanału Haversa układają się koncentrycznie blaszki kostne, których układ systemowy tworzy osteon. Na granicy blaszek są pojedyncze kom kostne umieszczone w zagłębieniach istoty podstawowej, od których odchodzą promieniście kanaliki, które łączą jamki całego układu ze sobą i światłem osteonu

tk m gładka tworzą ją wydłużone kom kształtu wrzecionowatego zwane miocytmi, środkowa część jest szersza, końce zwężone, mogą ulegać rozwidleniu, najczęściej skupiają się w błony mięśniowe lub pęczki tworzące ściany narządów wewnętrznych. M gładkie są rozrzucone w tk łącznej niektórych narządów zmysłu, związane z nabłonkiem gruczołowym. Cytoplazmę kom mięśniowych wypełnia sarkoplazma w środku której leży pałeczkowate jądro. Miofibryle biegną równolegle do osi długiej kom nadając jej podłużne prążkowanie. Miofilamenty aktynowe i miozynowe ułożone są regularnie, nie dają efektu poprzecznego prążkowania. Miofilamenty aktynowe przymocowane są z jednej strony do płytek mocujących a z drugiej do tzw. ciałek gęstych. Pomiędzy miozyną leży aktyna, które w czasie skurczu przemieszczają się względem siebie. Miocyty otoczone są sarkolemma w której tworzą się liczne zagłębienia zwane kaweolami, które mają kulisty kształt i łączą się z cysternami sieci śródplazmatycznej, są odpowiednikami kanalików T , zapewniają wewnątrzkomórkowy transport jonów Ca potrzebnego do skurczu TK NERWOWA NEURONY zbudowane z ciała kom i wypustek (dendryty i neuryty), przewodzą impulsy nerwowe, mają duże jądro z luźno rozrzuconą chromatyną i wyraźnie widocznymi jąderkami, posiada rozbudowany aparat Golgiego i liczne mitochondria, w okresie rozwoju embrionalnego występuje centrum komórkowe które później zanika, przez co zniszczone neurony tracą zdolność podziału, na terenie cytoplazmy wypełniającej ciało komórki występuje zagęszczenie RE szorstkiej z licznymi polirybosomami, co powoduje centkowanie cytoplazmy- tzw tigroid (ciałko Nisla), które bierze udział w syntezie białek neurotransmisyjnych, w cytoplaźmie występują neurotubule oraz włókienka zwane neurofilamentami. Ciała komórek nerwowych tworzą skupienia w ośrodkowym ukl nerw tzw jądra nerwowe, spotykane w zwojach nerwowych Rodzaje wypustek : Jednobiegunowe- mają tylko jedną wypustkę – akson, występują w życiu płodowym, później uzyskują dalsze wypustki. U dorosłych występują w jądrach podwzgórza Dwubiegunowe- majądwie wypustki odchodzące z dwóch przeciwległych biegunów, występują w siatkówce oka, należą także do nich kom rzekomo jednobiegunówe, jedno z rozgałęzień odpowiada dendrytowi a drugie neurytowi, występują w zwojach mózgowych i rdzeniowych Wielobiegunowe-mają dużą liczbę wypustek z których jedna jest aksonem a reszta dendrytami, dzielą się one :-----kom gwiaździste- wypustki odchodzą promieniście we wszystkich kierunkach, dendryty są krótkie i rozgałęzione, a neuryt może osiągać nawet 1m długości. Występuje w substancji szarej rdzenia kręgowego i w zwojach układu autonomicznego ---kom piramidalne- trójkątny ostrosłup, od podstawy odchodzi krótki neuryt a od wierzchołków dłuższe dendryty, wyst w korze mózgowej ---kom gruszkowate- wyst na granicy kory i rdzenia móżdżku, z wierzchołka ciała wychodzą dwa dendryty rozgałęziające się na kształt krzewu, po stronie przeciwnej leży cienki neuryt PRZEWODZENIE IMPULSU NERWOWEGO-neurony zawsze występują w układzie komórek, miejsce styku dwóch błon Sąsiadujących komórek gdzie impuls jest przekazywany z jednego neuronu na drugi nazywane jest synapsą. Przewodzenie impulsu w synapsie może odbywać się na drogą chemiczną lub elektryczną --- synapsa chem – błony sąsiadujących komórek dzieli szczelina synaptyczna, zakończenia najdrobniejszych rozgałęzień neurytu są kolbkami synaptycznymi, których błona stanowi błonę presynaptyczną a błona dendrytu błonę postsynaptyczną. W kolbie synaptycznej znajdują się mitochondria i pęcherzyki synaptyczne wypełnione acetylocholina bądź adrenaliną a impuls przekazywany jest za pomocą neuromediatora ---synapsa elekt- błony synaptyczne przylegają do siebie impuls nerwowy przekazywany jest bezpośrednio, przewodzenie może występować w obu kierunkach przewodzenie wzdłuż neuronu- informacja w nerwach rozchodzi się dzięki krótkotrwałym zmianom potencjału spoczynkowego kolejnych odcinków błony, powstaje elektrochemiczna fala- impuls nerwowy, błona jest przepuszczalna dla niektórych substancji 1 w stanie spoczynku działa pompa sodowo-potasowa a stężenie jonów Na na zewnątrz błony jet wieksze niż potasu, wnetrzekom ma ładunek ujemny (stan polaryzacji) 2 krótkotrwałe wyłączenie pompy powoduje zmianę przepuszczalności błony do wnętrza przenikają jony Na a ładunek staje się bardziej dodatni (stan depolaryzacji błony)- powstaje prąd czynnościowy 3 po przejściu impulsu nerwowego następuje repolaryzacja błony, która wraca do potencjału spoczynkowego, włącza się pompa sodowo-potasowa KOM GLEJOWE-pełnią funkcję odżywczą, regeneracyjną i obronną. Uzupełniają ubytki w wypadku uszkodzenia wypustek, są kształtu gwiażdzistego, mają liczne wypustki. Nie są zdolne do przewodzenia bodźców. Dzielą się na: glej nabłonkowy (pierwotna postać tej tkanki), glej wielokomórkowy(duże kom- astrocyty mają długie i krótkie wypustki), glej skąpowypustkowy(małe kom, mała liczba rozgałezień, wyst w subst szarej ośrodkowego układu nerwowego).	KREW Erytrocyty- krwinki czerwone wytwarzane przez szpik kostny, kształt dwuwklęsłego krążka, nie mają jądra, obecna hemoglobina, która transportuje tlen z naczyń włosowatych pęcherzyków płucnych do naczyń włosowatych tkanek. W czasie transportu może przechodzić przez różne szczeliny(brak jądra- nie zużywa energii na własne potrzeby). Połączenie tlenu z hemoglobiną następuje w płucach(proces utlenowana), utlenowana krew zawiera oksyhemoglobinę. Dojrzałe erytrocyty żyją ok. 120 dni leukocyty-krwinki białe powstałe w czerwonym szpiku kostnym, zawierają wszystkie elementy komórkowe, mają zdolność do ruchu pełzakowatego. Dzielą się na ziarniste i nieziarniste. Granulocyty obojętnochłonne- od 9-12nm, charakteryzuje się drobnymi ziarnistościami, które wykazują powinowactwo do barwników obojętnych. Jądra maja od 2 do 5 płatów połączonych mostkami. Wykazują zdolności do chemotaksji, diapedezy i fagocytozy Granulocyty kwasochłonne- od 11-14nm charakteryzują się dużymi ziarnistościami o powinowactwie do barwników kwaśnych. Jądra zbudowane z 2 płatów. Mają zdolność do chemotaksji, diapedezi i fagocytozy Granulocyty zasadochłonne-10nm, widoczne ziarnistości o powinowactwie do barwników zasadowych. Jądro ma kształt litery S i zbudowane z 2-3 płatów. Nieznaczna zdolność chemotaksji, diapedezyi fagocytozy zawierają histaminę wydzielają heparynę Agranulocyty- charakteryzują się brakiem ziarnistości w cytoplażmie, która ma charakter zasadochłonny, jądro ma kształt kolisty i zawiera jąderko. Dzielą się na: Limfocyty-małe i duże. małe- 6-8nm, których prawie całe wnętrze wypełnia jądro. Duże-mają więcej cytoplazmy niż małe. Niewielka zdolność diapedezy i fagocytozy. Monocyty- największe krwinki 12-20nm , podkowiaste jądro, duża zdolność diapedezi i fagocytozy Trombocyty-płytki krwi pozbawione jądra, zawierają duże ilości serotoniny i tromboksanu, małe ilości noradrenaliny, adrenaliny i histaminy, uczestniczą w procesie chemostazy(utrzymanie krwi w stanie płynnym w obrębie łożyska naczyniowego) OBRONA IMMUNOLOGICZNA Antygeny charakteryzują się immunogennością, czyli zdolnością wywoływania przeciw sobie odpowiedzi immunologicznej- immunoglobiny(przeciwciała) Odpowiedz humoralna-wudzielona zostaje interkulina1 która pobudza limfocyty Th które intensywnie się mnożą, interkulina1 pobudza ośrodek termoregulacji, zwiększa aktywność kom w obronie immunologicznej. Wydzielanie przez limfocyty Th czynników wzrostu oraz różnicowanie się limfocytów B powoduje ich namnażanie i różnicowanie. Przeciwciała łączą się z antygenem powodując jego neutralizacje. Utworzone kompleksy antygen-przeciwciało wychwytywane są przez kom fagocytarne i degradują je Odpowiedź komórkowa- zaprezentowanie antygenu przez makrofagi limfocytom Th i działa interkulina 1 która powoduje aktywację tych limfocytów, pobudza limfocyty Th do licznych podziałów mitotycznych i produkcji interkuliny2. kom te wchodzą w kontakt z kom mającymi na swojej powierzchni obce antygeny. Po rozpoznaniu antygenu limfocytyTk powodują uszkodzenie błony komórki a następnie jej rozpad JĄDRA Gonady parzyste, znajdują się w worku mosznowym, osłonięte są osłonką białawą. Zbudowane z kanalików nasieniotwórczych, które tworzą trójkątne zraziki podzielone tk. Łączną w której występują naczynia krwionośne i kom. Leydiga. Kom. te stanowią strukturę dokrewną gonady męskiej, produkują męskie h. Płciowe- androgeny, np. testosteron BUDOWA KANALIKU NASIENIOTWÓRCZEGO- Od zewnątrz kanalik otoczony jest tk. Łączną. W ścianie kanalika znajdują się kom. podporowe, pomiędzy nimi w ścianach kanalika są kom. znajdujące się w różnych fazach procesów spermatogenezy i spermiogenezy. Spermatogonie ulegają systematycznym podziałom mitotycznym, dając kolejne populacje spermatogonii SPERMATOGENEZA Niektóre spośród spermatogonii zaczynają wzrastać powiększając się i przekształcając w spermatocyty I rzędu; te podlegają pierwszemu podziałowi mejotycznemu, powstają spermatocyty II rzędu(1n). Drugi podział mejotyczny prowadzi do powstania z każdego spermatocytu II rzędu – spermatyd. W efekcie złożonych przemian morfologicznych spermatydy przekształcają się w plemniki- spermiogeneza. Hormonalna kontrola spermato- spermiogenezy polega na synergistycznym działaniu LH i FSH	GONADY Parzyste narządy, pokryte mezodermalnym nabłonkiem, wyróżnić można część korową i część rdzenną Część rdzenna-przez wnękę jajnika wchodzą naczynia krwionośne , które rozgałęziając się wchodzą do części korowej. Zrąb części rdzennej zbudowany jest z tkanki łącznej, występują w nim liczne fibroblasty, kom mezenchymatyczne, kom. tuczne, makrofagi, pojedyncze kom. mięśniowe gładkie Część korowa-w zrębie występują pęcherzyki jajnikowe w różnych stadiach rozwoju bądź zaniku oraz ciałka żółte w różnych fazach rozwoju i ciałka białawe W rozwoju embrionalnym pierwotne kom. płciowe powstają poza zawiązkami gonad w ścianie pęcherzyka żółtkowego następnie przesuwają się do zawiązków gonad. Po wniknięciu do wnętrza zawiązka jajnika grupują się w części korowej .Komórki te zwane są owogoniami. Tworzą się jajnikowe kom. pierwotne. Pełny rozwój prowadzi do uwolnienia rozwiniętej kom. płciowej do jajowodu {owulacja} , zaś powstałe pęcherzyki ulegają stopniowemu zanikowi.Prawidłowy cykl jajnikowy trwa średnio 28 dni. Wydzielanie estrogenów i progesteronu powoduje zmiany w błonie śluzowej macicy , nabł. Pochwy i jajowodu. CYKL MIESIĄCZKOWY-powtarzające się cyklicznie zmiany w błonie śluzowej macicy, połączone z krwawieniem CYKL PŁCIOWY-całość zmian morfologicznych i funkcjonalnych w obrębie żeńskiego układu rozrodczego FAZA FOLIKULARNA-pęcherzykowa-centralnie położona kom. płciowa przechodzi proces owogenezy, prowadzący do powstania kom. jajowej. Pęcherzyki pierwotne jajnikowe występują licznie w korowej części jajnika. W ich wnętrzu znajduje się owocyt I rzędu. Kom. ziarniste otaczające owocyt zaczynają się powiększać i dzielić wytwarzając warstwę komórek cylindrycznych. W tym czasie kom. płciowa wzrasta, ale jądro pozostaje na etapie zahamowanej profazy. Kom. ziarniste zaczynają się dzielić, i przybywa warstw tych komórek. Owocyt powiększa swą objętość pozostając w profazie pierwszebo podz. Mejotycznego Wokół owocytu I rzędu wytwarzana jest osłonka przejrzysta. Ma ona charakter błoniasto-ziarnistej struktury . Pęcherzyk, w którym przybywa warstw kom. ziarnistych nazywany jest wzrastającym, powstają pęcherzyki dojrzewające, dochodzi do zepchnięcia owocytu I rzędu wraz ze znaczną częścią otaczających go komórek na jednym biegunie pęcherzyka. Owocyt I rzędu w fazie zachamowanej profazy ulega dalszym fazom tego podziału, powstaje owocyt II rzędu i I ciałko kierunkowe, które zostaje wydalone do przestrzeni między owocytem II rzędu a osłonką przejrzystą. Pęcherzyk dojrzewający przekształca się w pęcherzyk Graffa i przekształceniu ulega zrąb jajnika . Wytworzona zostaje osłonka pęcherzyka, która stopniowo różnicuje się na 2 warstwy: wewnętrzną i zewnętrzną. Początkowe wzrastanie pęcherzyków jest niezależne od gonadotropin. Kom. ziarniste rozpoczynają wydzielanie estrogenów –estradiol, jego obecność w pęcherzykach wzrastających zwiększa liczbę receptorów dla FSH , rośnie stężenie estogenów.Wokół pęcherzyków wytwarza się osłonka zawierająca kom. tekalne. W pęcherzykach dojrzewających pojawiają się receptory dla lutropiny, pod jej wpływem kom. tekalne produkują androgeny. Zwiększające się stężenie folitropiny prowadzi do syntezy coraz większej ilości lutropiny. Stopniowe zwiększenie stężenia estrogenów hamuje wydzielanie FSH na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego. Pod koniec fazy pęcherzykowej stężenie estrogenów jest wysokie, na zasadzie dodatniego sprzężenia zwrotnego dochodzi do nagłego wyrzutu LH i FSH i pęknięcia pęcherzyka- owulacji. POWSTAWANIE I ROZWÓJ CIAŁKA ŻÓŁTEGO-bezpośrednio po owulacji ściana pęcherzyka ulega obkurczeniu, pofałdowaniu i zapadnięciu. Pozostałe przy ścianie pęcherzyka kom. ziarniste mnożą się, a w ich wnętrzu pojawia się żółty barwnik- kom. luteinowe. Tkanka łączna tworzy rusztowanie ciałka, które od tego momentu nazywa się ciałkiem żółtym. Kom. paraluteinowe [tekaluteinowe] wraz z tk. łączną dzielą ciałko żółte na zraziki. Kom. ciałka żółtego produkują progesteron i estrogeny. W tej fazie rozwoju ciałko żółte produkuje maksymalne ilości progesteronu i estrogenów. W przypadku niezagnieżdżenia się kom. jajowej w błonie śluzowej macicy w ciałku żółtym rozpoczynają się zmiany wsteczne , ulegają zanikowi- spadek wytwarzanego progesteronu i estrogenów. Dzielą ciałko żółte na zraziki. Kom. ciałka żółtego produkują progesteron i estrogeny. W tej fazie rozwoju ciałko żółte produkuje maksymalne ilości progesteronu i estrogenów. W przypadku niezagnieżdżenia się kom. jajowej w błonie śluzowej macicy w ciałku żółtym rozpoczynają się zmiany wsteczne , ulegają zanikowi- spadek wytwarzanego progesteronu i estrogenów. ZMIANY W BŁONIE ŚLUZOWEJ MACICY W CZASIE CYKLU MIESIĄCZ. Błona śluzowa macicy pokryta jest jednowarstwowym nabłonkiem walcowatym, który tworzy gruczoły maciczne. Bł. śluzową można podzielić na: -część podstawowa-nie ulega zmianom cyklicznym i służy jako materiał do regeneracji części czynnościowych -część czynnościowa-ulega przemianom cyklicznym pod wpływem estrogenów wydzielonych w czasie dojrzewania pęcherzyka Grafa FAZA LUTEALNA-CIAŁKA ŻÓŁTEGO W miejscu pęknięcia pęcherzyka Graafa tworzy się i wzrasta ciałko żółte, gruczoły bł. śluzowej wchodzą w okres czynności wydzielniczej. Następuje znaczny ich wzrost, kom. gruczołowe zawierają dużo ziaren glikogenu. Pomiędzy kom. tk. Łącznej pojawia się płyn przesiękowy, który wywołuje w obrębie błony śluzowej zmiany obrzękowe- kom. doczesnowe. Istotnym zmianom ulegają także naczynia krwionośne , następuje zwiodczenie ich ścian. W ten sposób organizm przygotowuje się do inplantacji zarodnika. Jeżeli do inplantacji nie dojdzie, ciałko żółte ulega zmianom wstecznym. Przejściowy skurcz tętniczek wywołując powstawanie lokalnej martwicy błony śluzowej. Złuszcza się śluzówka i występuje krwawienie miesiączkowe.	Choroby genetyczne: a)jedno genowe -sprzężone z płcią: hemofilia, daltonizm -autosomalne: pląsawica Huntingtona b)wielo genowe -alkoholizm, schizofrenia c)genomowi (nadmiar lub niedobór chromosomu) -zespół Downa, Edwarda, Turnera, Pataua [pato], nadkobiety Chromosomy X Y Chromosomy tworzą się przed każdym podziałem komórki jako wynik spiralizacji chromatyny. Zbudowane z dwóch chromatyd. Chromatydy połączone są centromerem w jednym punkcie. I teraz: istnieje klasyfikacja chromosomów ze względu na położenie tego centromeru, rysunek Graficzny obraz pełnego zestawu chromosomów to kariotyp. Chromosomy X i Y to chromosomy płciowe. Obecność Y determinuje płeć męską (czyli XY, bo X od mamusi i Y od tatusia). Kiedy są XX to dziewczynka. Komórki somatyczne (tj. budujące organizm, czyli za wyjątkiem komórek płciowych - plemników i komórek jajowych) człowieka zawierają 46 chromosomy, z czego 44 to autosomy, a 2 to chromosomy płci - XX u kobiet, i XY u mężczyzn. Grupy chromosomów: A - 1,2,3 - metacentryczne – duże B - 4,5 - submetacentryczne – duże C - 6-12 - submetacentryczne – średnie D - 13,14,15 - akrocentryczne – średnie E - 16 - metacentryczny – średni oraz 17,18 - submetacentryczne – małe F - 19,20 - metacentryczne – małe G - 21,22 - akrocentryczne – małe oraz chromosomy płci: X - metacentryczny – średni Y - akrocentryczny - mały. Chromosomy eukariotyczne zbudowane są z włókna chromatynowego. Sama nić chromatrynowa nie tworzy struktur zwanych chromosomami. Aby powstały chromosomy konieczne jest zaistnienie wielu oddziaływań DNA z białkami, dzięki którym możliwe jest odpowiednie „upakowanie” materiału genetycznego. HOMOZYGOTA, to organizm posiadający identyczne allele danego genu (np. aa lub AA) w chromosomach. Homozygoty wytwarzają zawsze gamety jednakowego typu - identyczne pod względem materiału genetycznego (danej cechy). Wyróżnia się dwa rodzaje homozygot: homozygota dominująca - sytuacja, gdy oba allele danego genu są dominujące (zapis np. AA); osobnik może być homozygotą dominującą względem większej liczby genów, np. AABBCCDD (poczwórna homozygota dominująca); homozygota recesywna - sytuacja, gdy oba allele danego genu są recesywne (zapis np. aa); osobnik może być homozygotą recesywną względem większej liczby genów, np. aabbccdd (poczwórna homozygota recesywna), czyli Sternatus. Aberracja chromosomowa (mutacja chromosomowa) – zaburzenie polegające na zmianie struktury lub liczby chromosomów. Do aberracji chromosomowych może dochodzić spontanicznie lub pod wpływem czynników mutagennych (np. promieniowanie jonizujące, promieniowanie ultrafioletowe, wysokiej temperatury). Anomalie liczbowe: Aneuploidie i poliploidie są skutkiem nieprawidłowo przebiegającego procesu rozdziału chromosomów podczas podziału komórki. U człowieka na poziomie całego organizmu (tzn. prawie każda jądrzasta komórka organizmu winna zawierać ową zmianę) zdecydowana większość mutacji liczby chromosomów autosomalnych jest letalna. Wyjątki to: zespół Downa – trisomia 21 zespół Edwardsa – trisomia 18 zespół Pataua – trisomia 13 zespół Warkany'ego 2 – trisomia 8 trisomia 9 Zmiany liczby chromosomów płciowych są lepiej tolerowane. zespół Turnera X0 zespół Klinefeltera XXY Zespół XXX Zespół XYY -supersamiec, kiedy XYY (facet, agresywny, wysoki) -zespol nadkobiety, kiedy XXX (niedorozwój umysłowy i NIE chlopaki: nie ma trzech piersi =D ) -zespoł Klinefeltera, kiedy XXY (o tym chyba nie mowil, osoba z takimi chromosomami płci jest zawsze facetem [no bo jest Y], ale jest bezpłodny i np rozwija mu sie biust) -zespół Turnera, to monosomia X0 (iks zero ;)) czyli wystepuje tylko jeden chromosom płci. jest to zawsze dziewczynka, tez bezplodna, charakterystyczny jest niski wzrost i nisko osadzone uszy. Anomalie strukturalne są to zmiany powstające na skutek pęknięć a następnie łączenia się odcinków w odmiennym już porządku. Mają one ogromne znaczenie dla ewolucji, ponieważ zmieniają położenie genów, a tym samym wpływają na szansę rekombinacji. delecję (deficjencje) – utrata odcinka chromosomu inwersję – odwrócenie fragmentu chromosomu o 180 stopni duplikację – powielenie odcinka chromosomu translokację – przeniesienie odcinków między niehomologicznymi chromosomami. pęknięcie centromeru – rozdzielenie ramion chromosomu chromosom pierścieniowy – powstaje, kiedy ramiona chromosomu łączą się tworząc pierścień; zazwyczaj towarzyszy temu delecja fragmentów położonych na końcach chromosomu. Charakterystyczne objawy starzenia: utrata masy mięśni i kości, zanik komórek funkcjonalnie czynnych różnych narządów i zastępowanie ich przez tkankę łączną (stłuszczanie wątroby) przekształcenie budowy i czynności skóry prowadzące do osłabienia jej roli jako bariery ochronnej organizmu, pogorszenie ostrości wzroku i słuchu, wydłużony czas reakcji powodowany spadkiem średniej szybkości przewodzenia w komórkach ze 100% w wieku 40lat do 85% powyżej 80 roku życia, spadek podstawowej przemiany materii ze 100% w wieku 40lat do ok. 80% powyżej 80 roku życia, upośledzenie czynność wątroby, spadek aktywności enzymów, procentowy wzrost zawartości tłuszczu w organizmie, a spadek zawartości wody, spadek maksymalnej pojemności wydechowej ze 100% w wieku ok. 30 lat do ok. 40% powyżej 80 roku życia, spadek przepływu nerkowego osocza ze 100% w wieku ok. 30lat do ok. 50% powyżej 80 roku życia; zmniejsza się też przepływ krwi przez inne narządy, obniżenie kwasowości soku żołądkowego, zmniejszenie perystaltyki jelitowej, zmniejszenie powierzchni całkowitej błon śluzowych przewodu pokarmowego, a co za tym idzie zmniejsza się wchłanianie z jelit, obniżenie stężenia albumin w osoczu Naturalne zmiany psychiki związane z wiekiem Naturalnymi cechami psychiki, które w mniejszym lub większym stopniu mogą pojawiać się w starszym wieku są: - zmniejszenie ilości zainteresowań, zwłaszcza rzeczami nowymi - zasadniczość i sztywność poglądów - lęk przed wszystkim nowym i zmianami - osłabienie kojarzenia - zmiany wrażliwości uczuciowej, łatwe wzruszanie się - poczucie nieomylności (tzw. starcza mądrość) - skąpstwo - zbieranie przedmiotów bezużytecznych - lekceważenie nowych czasów i młodego pokolenia - drażliwość - skłonność do zamykania się w sobie - koncentracja na swoich dolegliwościach - poczucie niedopasowania i irytacji otaczającym światem.

Proces starzenia się Gerontologia jest nauką o starości i o wszystkich związanych z nią zjawiskach i problemach. Jej nazwa utworzona została ze słów pochodzenia greckiego: geras – starość, geron – starzec lub mędrzec, logos – nauka. Starzenie się jako proces zachodzący w organizmie żywym można analizować w kilku aspektach jako proces pierwotny, naturalnie występujący, czyli starzenie fizjologiczne i starzenie patologiczne, starzenie wtórne. Starzenie się pierwotne, czyli fizjologiczne. Starzenie się, a w efekcie śmierć organizmu można rozpatrywać jako proces fizjologiczny. Najwcześniej zdolność do podziału tracą komórki najbardziej zorganizowane i zróżnicowane, takie jak wyspecjalizowane komórki nerwowe czy gruczołowe - wewnątrzwydzielnicze. Uważa się, że wraz z rozwojem organizmu najszybciej przestają się dzielić komórki nerwowe, a następuje to, gdy organizm osiąga 2 rok życia. Czynniki genetyczne mają znaczenie, gdy rozpatrujemy szybkość procesu starzenia się. Nie wiemy, które konkretnie geny determinują i wzrost, i starzenie się. Z pewnością jest to proces dziedziczenia wielogenowego. Nie należy tego rodzaju genetycznego uwarunkowania rozpatrywać w kategoriach obciążeń genetycznych, a jedynie w kategoriach zmienności w populacji ludzkiej. Starzenie się patologiczne, czyli wtórne  Wtórne (chorobowe) starzenie mogą przyspieszać różne czynniki. Wymieńmy je w kolejności zgodnej z wpływem na przyspieszenie procesu starzenia: · niewłaściwe odżywianie · promieniowanie jonizujące · stres psychiczny · nałogi i uzależnienia · brak ruchu · hałas · wibracje · niewłaściwy mikroklimat TEORIE PROCESU STARZENIA SIĘ. 1. Teoria zegarowa Powstała jako wynik obserwacji dynamiki rozwoju i zaniku elementów układu dokrewnego. Uznaje, że organizm posiada swój własny program rozwoju. Program ten warunkuje czas funkcjonowania poszczególnych narządów i układów. Programator umiejscawiano pierwotnie w podwzgórzu. Uważano, że sterowany czasem program wyznacza moment zaniku funkcji nadzorowanych np. przez podwzgórze, i tak w odpowiednim czasie zanika grasica, gonady, przysadka itd. Podwzgórze jako element zawiadujący układem dokrewnym wyznacza okresy życia i moment zaniku, a w efekcie śmierci. Teoria musiała zostać zweryfikowana wraz z rozwojem genetyki. Wiadomo, że jeśli starzenie jest zaprogramowane, to z pewnością w materiale genetycznym. 2. Teoria błędów Orgela Teoria ta zakłada, że w czasie podziałów komórki i multiplikacji materiału genetycznego występują błędy syntezy, szczególnie w strukturze DNA. Błędy pojawiają się przy kolejnych podziałach, niektóre nie są naprawiane. Wraz z ilością podziałów komórkowych następuje akceleracja problemu. Wadliwe kopie materiału genetycznego dają w efekcie niepełnowartościowe peptydy, wadliwie funkcjonujące komórki, narządy tkanki itd. Nie wiadomo do końca, czy błędy syntezy są wynikiem zdarzeń przypadkowych, czy też mają podłoże genetyczne. Na podstawie obserwacji in vitro stwierdzono, że komórka niezależnie od błędów może odtworzyć się kilkadziesiąt razy, później ulega zwyrodnieniu.Wiadomo także, że każda komórka ma system naprawy DNA. On także jednak może ulegać błędom. 3. Teoria immunologiczna Zauważono, że z wiekiem układ odpornościowy jest mało sprawny. Człowiek łatwiej zapada na choroby zakaźne. Stwierdzono wyraźne obniżenie parametrów odporności humoralnej i komórkowej, jak również osłabienie aktywności makrofagów. Zauważono także fakt występowania przeciwciał przeciwjądrowych, co mogłoby sugerować autoagresję. Histolodzy wiążą powstawanie blaszek starczych z procesami immunologicznymi. Zauważono, że większość chorób z grupy autoagresji ma swój początek w wieku podeszłym Poza tym liczne dane literaturowe sugerują udział procesów immunologicznych w etiopatogenezie chorób degeneracyjnych, np. choroba Alzheimera. 4. Teoria wolnych rodników Jest to niewątpliwie najbardziej popularna teoria starzenia się. A oto w dużym uproszczeniu jej założenia. Wolne rodniki są to bardzo aktywne cząstki powstające w procesie normalnego metabolizmu. Wolne rodniki posiadają pewną liczbę elektronów, a ich struktura i zdolność do oddawania elektronu powoduje, że szczególnie łatwo wchodzą w reakcje z wieloma związkami. Często reagują z DNA i z fosfolipidami błon komórkowych, zmieniając antygenowość błon komórkowych. Ponadto hamują syntezę prostaglandyn i przez to ułatwiają rozwój miażdżycy. Powodują powstawanie dystrofii barwnikowej komórek. Zauważono, że w mózgu chorych na chorobę Parkinsona czy Alzheimera gromadzi się w neuromelanina, która powstaje w wyniku działania wolnych rodników. Gromadzenie się w skórze tzw. starczego barwnika - lipofuscyny jest także wynikiem działania wolnych rodników. Ze względu na zanieczyszczenie środowiska i promieniowanie jonizujące organizm ludzki coraz bardziej narażony jest na działanie wolnych rodników. Niemniej warto pamiętać, że ich źródłem jest także dieta obfita w nasycone kwasy tłuszczowe. Teoria wolnych rodników jest spójną teorią starzenia się organizmu. Łączy i uzupełnia wszystkie inne teorie. Stosowanie terapii antyoksydacyjnej ma, zatem duże uzasadnienie naukowe. 5. Teoria wiązań krzyżowych Założeniem teorii jest fakt, że usztywnianie strukturalne materiału genetycznego (DNA) poprzez tworzenie wiązań wewnątrz cząsteczki prowadzi do jego degeneracji. Różnego rodzaju metabolity, także i wolne rodniki, powodują, że długołańcuchowe struktury w naszym organizmie tworzą między sobą połączenia krzyżowe wewnątrz- i międzyłańcuchowe, co usztywnia cząsteczkę i z czasem komórka ulega degeneracji, a tkanki tracą swoje właściwości. Ten proces jest szczególnie wyraźny w obfitej w kolagen tkance łącznej. Wiązania krzyżowe w kolagenie prowadzą do zmniejszenia elastyczności tkanki. Tkanka łączna natomiast jest tkanką skóry i naczyń i w myśl tej teorii one głównie starzeją się.