„…się swoim własnym natchnieniom; jego praca to poszukiwanie formy doskonałej
sztuka jest sakralna nie przez subiektywne intencje artysty, lecz przez jej obiektywną zawartość
estetyka zostaje podporządkowana kosmologii, a tym samym ontologii i metafizyce
kościół nie jest po prostu pomnikiem architektury, ale sanktuarium, świątynią…” str. 9
Są dwa typy symboli:
Intencjonalne (konwencjonalne): natura przedmiotu w swej zasadniczej warstwie nie tłumaczy nadawanego im znaczenia, sens narzucony i wymienny.
Istotowe (esencjalne): ukryty i nierozerwalny związek łączący przedmiot materialny z jego znaczeniem duchowym.
symbole porządku kosmologicznego
symbole porządku teologicznego
Symbolika wertykalna- od świata do Boga
Symbolika horyzontalna- stosunek części do całości i części wobec siebie
Symbolika świątyni i liturgii ma charakter głęboko kosmologiczny, ale chrześcijaństwo samo w sobie i u swoich początków w zasadzie symboli kosmologicznych nie posiadało, było wizją czysto duchową i mistyczną, ale jedną z podstawowych cech chrześcijaństwa jest dążenie do uniwersalności, powszechności we wszelkich dziedzinach, a ponieważ na swej drodze spotykało tradycje religijne, które posługiwały się symboliką kosmologiczną przejęło ją od nich.
Myśl tradycyjna: świątynia jest darem Boga; jest realizowana wedle wzoru niebiańskiego, przekazanego ludziom za pośrednictwem proroka
Świątynia chrześcijańska jest kontynuacją (oczywiście z pewnymi różnicami) świątyni Żydów; Arka Przymierza jest uznawana za prefigurację Kościoła i w konsekwencji świątyni widzialnej.
Świątynia chrześcijańska jest ziemskim odbiciem archetypu niebiańskiego, Jerozolimą z Apokalipsy św. Jana
Jerozolima niebieska jest głównym symbolem, centrum liturgii konsekracji kościoła, z niej świątynia wyprowadza swoje fundamentalne znaczenie; Jeruzalem niebieskie łączy chrześcijańską ideę „wspólnoty wybranych” i „ciała mistycznego” z ideą świątyni żydowskiej- mieszkania Boga- ciągłość Starego
i Nowego Testamentu, a w konsekwencji starej i nowej świątyni.
każda budowla sakralna jest kosmiczna- zbudowana na podobieństwo świata; nie jest jedynie „realistycznym” obrazem świata, lecz przede wszystkim obrazem „strukturalnym”, odtwarza strukturę wewnętrzną
i matematyczną universum
Architektura sakralna sprowadza się do operacji „kwadratury koła”, przekształcania koła w kwadrat
założenie kościoła.
Orientacja- związek między porządkiem boskim a ludzkim (kosmicznym a ziemskim)
wytyczenie koła - ustawiamy słup, a wokół niego wyznaczamy koło (za pomocą sznura przywiązanego do słupa)
wyznaczenie osi głównych i orientacja - wyznaczamy oś wschód-zachód (decumanus)- odstęp między największym cieniem porannym i wieczornym rzucanym przez słup na obwód koła i oś północ-południe (cardo) „Krzyż”
wytyczenie kwadratu podstawy - rysujemy dwa koła, których środki znajdują się w punktach przecięć linii E-W z obwodem koła; punkty przecięć dwu kół na obwodzie koła pierwotnego wyznaczają cztery kąty kwadratu- kwadratura koła słonecznego KWADRAT
W większości kościołów zachodnich rzut poziomy jest prostokątem (a nie kwadratem), do którego przylegają dwa kwadraty tworzące ramiona transeptu oraz trzeci kwadrat przedłużony o półkole, tworzący chór i absydę; wszystkie te figury dają krzyż, którego ramiona wskazują cztery strony świata; nie zmienia to jednak ukrytego znaczenia, bo prostokąt w geometrii jest tylko wariantem kwadratu.
Koło i kwadrat są symbolami pierwotnymi:
Koło (kula)- metafiz. - Nieograniczona Jedność Boga, Jego Nieskończoność i Doskonałość,
kosmolog. aktywność nieba, instrument boskiego Działania;
Kwadrat (sześcian)- metafiz. Boska Niezmienność i Wieczność,
kosmolog. Życie na ziemi
Człowiek syntetyzuje i ustala związek między Niebem a Ziemią, a ten związek jest symbolizowany przez znak krzyża.
Stosunek koło-kwadrat (kula-sześcian) jest fundamentem architektury sakralnej.
Bóg stworzył wszystko „według liczby, wagi i miary”
Kościół chrześcijański jest budowany rytualnie wzdłuż osi E-W, przy czym szczyt kościoła, prezbiterium jest zwrócone ku wschodowi (w tych bazylikach konstantyńskich w Rzymie, które nie mogły zostać zorientowane ku wschodowi, odwrócono ołtarz w taki sposób, żeby kapłan spełniając święte misterium mógł patrzeć na wschód)
Świątynia przedstawia przede wszystkim Ciało Chrystusa:
prezbiterium- głowa,
nawa główna- korpus,
transept- ramiona,
wielki ołtarz- serce (centrum życia)
Jest też figurą świata- odpowiedniość między częściami ciała człowieka a częściami Wszechświata:
stopy- ziemia,
głowa- niebo (absyda),
zmysły- żywioły
Dzwonnica nie jest pierwotnym elementem architektury chrześcijańskiej, w najstarszych budowlach jej nie było
Średniowiecze:
1. dzwonnica- Matka Boska i Kościół (bo Wieża Dawidowa),
2. dzwony mają znaczenie moralizujące: napominają i pouczają
Kształt dzwonnicy powtarza schemat świątyni (kopuła + sześcian); wieża jest symbolem wznoszenia się.
Wieże bliźniacze budowane po bokach zach. fasady- symbolika solarna
Dzwon należy do kategorii „sakralny dźwięk. Służy do sygnalizowania obecności sacrum, może odgrywać rolę egzorcyzmu, odpędzania złych duchów; dzwon ma odpędzać demony, oddalać burze i wichury, a także przyzywać błogosławieństwo Boże. Często w dzwonach graweruje się formuły przeciwko piorunom i burzom, albo inwokacje (np. Ave Maria).
Konsekracja dzwonów- jak chrzest: obmycie wodą święconą, oczyszczenie kadzidłem, namaszczenie olejem, nadanie imienia, obleczenia w białą szatę;
Symbole akwatyczne: zbiornik na wodę (okrągły, owalny, oktagonalny, w kształcie muszli) - przypomina wody, nad którymi unosił się Duch Boży- moc dokonywania odrodzenia i stwarzania na nowo.
Jest obrazem całej świątyni. Kontury bramy odtwarzają plan całej budowli - symbol kosmiczny.
symbol mistyczny- świątynia symbolizuje Chrystusa, brama jest skrótem świątyni, więc również symbolizuje Chrystusa.
Ornamentyka portali rozwija te dwie symboliki, które się wzajemnie wspierają i uzupełniają
- brama sanktuarium jest sama w sobie dzięki swej symbolice miejscem świętym.
Na posadzce, z reguły na początku nawy, zaraz za bramą, niekiedy na skrzyżowaniu z transeptem
serie koncentrycznych kół lub ośmioboków, wyraźnie zaznaczony środek- scena figuralna lub motyw geometryczny, w jego centrum przecinają się dwie prostopadłe osie, tworząc dobrze widoczny krzyż.
Labirynt był w starożytności używany jak znak ochronny miast i domów przed urokami - może odgrywać rolę „egzorcyzmu”.
!Ołtarz jest Chrystusem! Twierdzą tak wszyscy Ojcowie Kościoła; ołtarz jest Ciałem Chrystusa, w rozumieniu także Ciała mistycznego - obowiązkowo w ołtarzu znajdują się relikwie- dusze świętych stoją u stóp ołtarza Bożego; ołtarz jest Sercem Chrystusa
Ołtarz jest centrum, skąd wszystko promieniuje i dokąd wszystko się zbiega; jest najświętszym miejscem w świątyni, powodem jej istnienia i jej istotą.
Stół, kamień ofiarny, miejsce kontaktu z Bogiem.