Wzrost i rozwój niemowlęcia (od urodzenia do 1. roku życia)

1. Wzrost i rozwój fizyczny

A. Główne parametry wzrostu

1. Najlepszym wykładnikiem dobrego ogólnego stanu zdrowia jest stały wzrost dziecka, w szczególności długość, masa, obwód główki i klatki pier­siowej oraz prawidłowe zmiany ciemiączek.

a. Wzrost

- Do 6. miesiąca niemowlę rośnie około na miesiąc do całkowitej średniej długości około .

- Pomiędzy 6. i 12. miesiącem długość niemowlęcia wzrasta o 50% do długości średniej w 12. miesiącu około .

b. Masa ciała

- Do 6. miesiąca niemowlę przybywa około na miesiąc. Masa urodzeniowa powinna podwoić się do 5. miesiąca. Średnia masa ciała w 6. miesiącu to .

- Pomiędzy 6. i 12. miesiącem niemowlę przybywa około na miesiąc. Masa urodzeniowa ulega potrojeniu do 12. miesiąca. Średnia masa ciała w 12. miesiącu wynosi .

c. Obwód głowy (obwód potyliczno-czołowy)

- Do 6. miesiąca obwód głowy wzrasta o na miesiąc do średnio .

- Pomiędzy 12. miesiącem obwód głowy wzrasta o do średnio . Do 12. miesiąca obwód głowy wzrasta o jedną trzecią a waga mózgu 2,5 raza w porównaniu z jego wagą urodzeniową.

d. Obwód klatki piersiowej

- Prawidłowo obwód klatki piersiowej wynosi około mniej niż obwód głowy.

- Obwód klatki piersiowej należy mierzyć na poziomie brodawek sut­kowych [w Polsce pomiar klatki piersiowej wykonuje się przepro­wadzając taśmę centymetrową z przodu poniżej sutków (u styku łuków żeber), z tyłu - przed dolne kąty łopatek .

e. Zmiany ciemiączek

- W momencie urodzenia, przednie, romboidalne ciemiączko ma około szerokości w najszerszym miejscu, zamyka się pomiędzy 12 i 18. miesiącem.- Trójkątne ciemiączko tylne przy urodzeniu mierzy około i w najszerszym miejscu, zamyka się do 2. miesiąca życia. i

2.. Wzrost i rozwój jest monitorowany przez nanoszenie pomiarów na standaryzowane siatki centylowe (opracowane oddzielnie dla chłopców i dziew­cząt) od urodzenia do 3. roku życia, a następnie od 3. do 18. roku życia.

3. Najważniejszym zadaniem niemowlęcia jest przetrwanie, które wymaga czynności fizycznych, takich jak oddychanie, ssanie, odżywianie, spanie i wydalanie.

B.Odżywianie

1.Pierwsze źródła pokarmu

a. Mleko kobiece jest najbardziej odpowiednim i kompletnym źródłem pokarmu w ciągu pierwszych 6 miesięcy. Jest najlepsze pod względem odżywczym, czyste bakteriologicznie i najmniej alergizujące. Zawiera również przeciwciała i komórki odpornościowe.

b. Sztuczne pożywienie wzbogacane w żelazo jest odpowiednią alterna­tywą pokarmu kobiecego. Zapotrzebowanie niemowląt na sztuczne mleko jest różne, ale wynosi zazwyczaj około 110 ml 6 razy dziennie w pierwszym miesiącu życia do 120 ml 5 razy dziennie w wieku 6 mie­sięcy, kiedy wprowadzane są pierwsze pokarmy niemleczne.

c. Przejście z karmienia piersią na butelkę lub kubek powinno być stop­niowe. Zdolność niemowlęcia do naśladowania (8.-9. miesiąc) ułatwia odstawianie od piersi.

2.Zapotrzebowanie na płyny

a. Mleko (a później płynne pokarmy) jest pierwszym źródłem wody dla niemowlęcia.

b. Zapotrzebowanie na wodę wynosi średnio 125-150 ml/kg/dobę w wieku
od 0 do 6 miesięcy i 120-135 ml/kg/dobę w wieku 6-12 miesięcy.

3. Stosowanie pokarmów stałych nie jest zalecane przed 4.-6. miesiącem życia,
głównie z powodu negatywnego wpływu na odruch ssania a także niedojrzałości układu pokarmowego i układu odpornościowego. Mleko kobiece lub sztuczne pożywienie pozostają głównym źródłem odżywiania do 6.-12.
miesiąca życia, chociaż stale pokarmy powinny być stopniowo wprowadzane.

a. Pierwszym stałym pokarmem jest zazwyczaj kleik ryżowy. Jest on łatwy
do strawienia, zawiera żelazo i rzadko powoduje reakcje alergiczne.Ziarna ryżu powinny być początkowo mieszane z mlekiem matki lub sztucznym pokarmem.

b. Następne włączane pokarmy zawierają najczęściej inne zboża, owoce
i warzywa, a końcu także mięso. Zazwyczaj są one wprowadzane stopniowo, zwykle pojedynczo na około 3 dni, ze względu na niebezpieczeństwo alergii pokarmowych.

c. Pokarmy do samodzielnego jedzenia (trzymane w palcach, np. krakersy,
surowe owoce) mogą być wprowadzane w 8. lub 9. miesiącu.

d. Niemowlęta poniżej 1. roku życia nic powinny dostawać miodu,
gdyż może być on przyczyną botulizmu dziecięcego [bardzo rzadka odmiana zatrucia u niemowląt, którym podano do spożycia miótł zawierający przetrwalniki Clostridium hotulinum. Naturalne jest występowanie przetrwalników tej bakterii w miodzie. Niemowlęta są szczególnie narażone ze względu na słabo rozwiniętą.

C. Wzorce zasypiania (różne w przypadku poszczególnych niemowląt)

- Większość niemowląt podczas pierwszego miesiąca śpi między karmieniami.

- Większość niemowląt w wieku 3-4 miesięcy śpi 9-11 godzin w nocy

- Większość niemowląt do ukończenia 12. miesiąca życia odbywa drzemkę poranną i poobiednią.

- Rytuały związane z zasypianiem powinny zacząć się w okresie niemowlę­cym, aby zapobiec późniejszym problemom z zasypianiem

KOLOR I KONSYSTENCJA STOLCA

Niemowlęta karmione piersią:

Stolca są żółtopomarańczowe i mają miękką konsystencję

Stolce moją kwaśny lecz niedrażniący zapach

Niemowlęta karmiono piersią mają kilka stolców dziennie w ciągu pierwszych 2 miesięcy a następnie 1-5 dziennie do czasu wprowadzenia pokarmów stałych.

Niemowlęta karmione butelką

Kolor, konsystencjo i zapach zależy od rodzaju pożywienia:

Niemowlęta, któro otrzymują preparaty na bazie mleka mają stolce w kolorze żółtym do brązowego, miękkie lub uformowano

Niemowlęta, które otrzymują pokarmy na bazie soi mają stolce w kolorze zielonym, o drażniącym zapachu

Niemowlęta, które otrzymują hydrolizaty białkowo mają żółtozielone, miękkie do płynnych stolce, z matą domieszką śluzu

Niemowlęta karmiono butelką mają zwykle 2-4 stolce dziennie.

D. Rozwój i higiena uzębienia

1. Dzieci w wieku 6 miesięcy i starsze karmione wyłącznie piersią, otrzymu­jące pokarm gotowy do strawienia lub dzieci z obszarów, gdzie woda pitna jest niewystarczająco fluoryzowana wymagają suplementacji fluorków Należy je podawać 20 minut przed karmieniem.

2. Proces wyrzynania zębów rozpoczyna się zwykle w 6. miesiącu życia, jako pierwsze wychodzą dolne siekacze.

3. Rodzice powinni czyścić zęby dziecka za pomocą wilgotnej szmatki [płatka gazy nawiniętego na palec wskazujący i zwilżonego np. naparem rumianku

4. W celu zapobiegania rozwojowi próchnicy w wyniku przedłużonego kon­taktu z mlekiem odradza się karmienie piersią i z butelki w nocy.

E. Wydalanie

1. Rytm dobowy wydalania ustala się zazwyczaj do 2. tygodnia życia i zależy od ilości i częstości karmień.

2. Kolor i konsystencja stolców zależy od tego co niemowlę je. U wszystkich niemowląt ulega to zmianie po wprowadzeniu pokarmów stałych (pali/ Edukacja terapeutyczna 2.1).

3. Wydalanie moczu wynosi średnio 200-300 ml w około 20 porcjach w ciągu doby w 1. tygodniu życia. W okresie niemowlęcym średnia objętość wydala­nego moczu wynosi 350-550 ml/dobę.

II. ROZWÓJ RUCHOWY!!

A.Rozwój tzw. dużej motoryki

1.Noworodek potrafi odwrócić głowę z boku na bok w pozycji leżącej na brzu­szku, chyba że podłoże jest bardzo miękkie, co może stwarzać niebezpie­czeństwo uduszenia.

2. Niemowlę nic trzyma prosto główki do około 3. miesiąca życia.

3. W wieku 5 miesięcy niemowlę zaczyna się przekręcać z brzuszka na plecy. W niektórych przypadkach przekręcanie może być nieco opóźnione ze względu na zalecaną pozycję układania do spania na plecach, jako prewencji zespołu nagiego zgonu niemowląt („śmierć łóżeczkowa" - przyp. tłum.).

4. Niemowlę zaczyna siadać zwykle w 7. miesiącu życia.

5. Siedzi samo bez podparcia w 8. miesiącu życia.

6. Próbuje wstawać w 9. miesiącu życia.

7. W 10. miesiącu życia próbuje chodzić trzymając się poręczy.

8.W 12. miesiącu życia dziecko zaczyna chodzić trzymając dorosłego za rękę.

B. Rozwój małej motoryki

1.W wieku jednego miesiąca niemowlę ma silnie rozwinięty odruch chwytny.

2.Odruch chwytny powoli zanika i w 3. miesiącu życia niemowlę potrafi czyn­nie trzymać grzechotkę.

3. W wieku 5 miesięcy dziecko samo zaczyna chwytać przedmioty.

4. Również w 5. miesiącu dziecko potrafi przekładać zabawkę z rączki do rączki.

5. Niemowlę potrafi chwytać za pomocą kciuka i palca w wieku 7,5-8,5 mie­siąca.

6. Chwyt pęsetowy (kciukiem i palcem wskazującym) pojawia się w 9.-10. mie­siącu życia.

7. W wieku 12 miesięcy dziecko próbuje budować wieżę z dwóch klocków.

C. Środki bezpieczeństwa związane z rozwojem ruchowym

1. Przypadkowe urazy są główną przyczyną śmierci w okresie niemowlęcym i obejmują:

a. wypadnięcie z łóżka i upadek ze schodów;

b. aspirację małych elementów;

c. zatrucie poprzez przedawkowanie Icków lub spożycie toksycznych sub-
stancji w domu;

d. uduszenie przez przypadkowe zakrycie nosa i ust, ucisk na gardło lub klatkę piersiową, przedłużony brak powietrza (np. w stojącym zamkniętym samochodzie) lub uduszenie (sznurkami lub pomiędzy szczebelkami łóżeczka);

e. poparzenia gorącymi cieczami, jedzeniem, podczas kąpieli w gorącej wodzie, nadmiernej ekspozycji na słońce, porażenia prądem;

f. wypadki samochodowe, związane najczęściej z nieprawidłowym zasto­sowaniem bądź nieużyciem fotelika samochodowego.

2. Postępowanie pielęgniarskie

a. Poinstruowanie rodziców, w jaki sposób powinni dbać o bezpieczeń­stwo otoczenia dziecka: trzymać łamliwe lub ostre przedmioty, niebez­pieczne sznurki lub substancje szkodliwe poza zasięgiem dziecka.

b. Wyczulenie rodziców, na potencjalne źródła urazów, charakterystyczne dla określonego wieku i przedstawienie metod zabezpieczenia przed urazami. Pouczenie rodziców, aby nie używali zbyt często wyrażeń o znaczeniu negatywnym, typu „no-no-no", „nie dotykaj" a podkreślali pozytywne elementy w zachowaniu dziecka, takie jak zabawa zabawkami odpowied­nimi dla wieku.

c. Pouczenie rodziców, w jaki sposób należy prawidłowo używać fotelików samochodowych.

d. Poinstruowanie rodziców, aby nie zostawiali dzieci bez opieki na lożku lub innym wysokim miejscu, nawet na krótko.

III. Rozwój psychospołeczny

A.Wprowadzenie (według Eriksona)

1. EIirikson określa kryzys wieku niemowlęcego jako „zaufanie lub nieufność".

2. Uczucie zaufania, które niemowlę buduje w 1. roku życia stanowi funda­ment wszystkich późniejszych funkcji psychologicznych.

a. Drugą osobą, w stosunku do której tworzy się zaufanie jest osoba pełniąca opiekę nad dzieckiem, a jakość zależności pomiędzy opiekunem a dzieckiem jest czynnikiem kluczowym.

b. Niemowlęta, które otoczone są troskliwą opieką uczą się, że życie jest przewidywalne i że ich potrzeby zostaną zaspokojone.

c. Niemowlęta, których potrzeby będą ignorowane albo też reakcja na nie będzie opóźniona rozwiną poczucie niepewności, prowadzące do braku zaufania w stosunku do opiekunów i otoczenia.

B. LĘK

1. Niemowlę przejawia odruchową, gwałtowną reakcję na głośne hałasy, upadki i gwałtowne ruchy w otoczeniu

2. Strach przed obcymi zazwyczaj zaczyna się w wieku 6 miesięcy (pojawia się reakcja orientacyjno-lękowa).

3. Opiekun przytulając i ogrzewając może złagodzić strach.

4 .Niemowlę zazwyczaj szuka poczucia bezpieczeństwa przytulając znajomy przedmiot (np. kocyk lub ulubioną zabawkę) w momencie stresu lub nie­pewności.

C. Związki z otoczeniem

1. Przywiązanie do określonych osób rozpoczyna się od urodzenia, a znacząco widoczne jest po 6 miesiącach.

2. Nowe objawy związków z otoczeniem pojawiają się co miesiąc

a. Niemowlę odpowiada uśmiechem na uśmiech w wieku 2 miesięcy.

b. Niemowlę rozpoznaje znajome twarze od końca 3. miesiąca życia.

c. Niemowlę wchodzi w interakcje społeczne w wieku 4 miesięcy.

d. Niemowlę zaczyna uśmiechać się do swojego odbicia w lustrze w wieku 5 miesięcy.

e. Niemowlę zaczyna bać się obcych w wieku 6 miesięcy.

g. Niemowlę regularnie okazuje „strach przed obcymi" w wieku 8 miesięcy.

f. Niemowlę okazuje emocje, takie jak zazdrość i afekt w wieku 12 miesięcy.

D. Zabawa i zabawki

1. Zabawa jest pracą dzieci:

a. pobudza rozwój i poznawanie środowiska;

b. niemowlę bawi się zwykle samo (zabawa nie jest interaktywna).

2. U niemowląt rozwijają się zdolności czuciowe i ruchowe podczas manipula­cji zabawkami i innymi przedmiotami.

a.Rola zabawek:

- Stymulacja rozwoju psychologicznego.

- Umożliwienie odwrócenia uwagi od nudy, bólu i dyskomfortu.

- Umożliwienie wyrażania i przekazywania uczuć.

- Pomoc w rozwoju zdolności czuciowo-ruchowych.

b. Zabawki niemowląt powinny być bezpieczne i odpowiednie do wieku. Środki bezpieczeństwa wymagają, aby nie miały ostrych części i kantów a także części możliwych do odczepienia. Zabawki odpowiednie do wie­ku powodują krótkotrwale skupienie uwagi i charakteryzują się takimi cechami jak intensywne kolory, aby zapewnić wystarczającą stymulację.

- Zabawki odpowiednie dla niemowlęcia w wieku 1-3 miesięcy to sa­mochodziki, pozytywki, pluszaki bez ruchomych części oraz grze­chotki.

- Zabawki odpowiednie dla niemowląt w wieku 4-6 miesięcy to gu­mowe, piszczące gryzaczki, kolorowe pudelka do wkładania mniej­szych części.

- Zabawki odpowiednie dla niemowląt w wieku 7-9 miesięcy to szmacianki, gumowe zabawki do kąpieli, duże piłki i duże klocki.

- Zabawki odpowiednie dla dzieci w wieku 10-12 miesięcy to trwale książki z dużymi ilustracjami, duże klocki nakładane, kubeczki do picia i zabawki z elementami do przyciskania.

IV. Rozwój psychoseksualny

A. Wprowadzenie (według Freuda)

1. Faza oralna rozwoju rozciąga się od urodzenia do 18 miesięcy.

2. Niemowlę ssie dla przyjemności a także dla zaspokojenia głodu, osiąga spełnienie także przez przełykanie, żucie i gryzienie.

B. Przejawy

1. W tym wieku niemowlę poznaje świat oralnie przez płacz, próbowanie (smakowanie), jedzenie i wczesną wokalizację.

2. Niemowlę gryzie, aby zwrócić na siebie uwagę a także aby zdobyć większe poczucie kontroli.

3. Niemowlę poznaje świat przez dotyk i chwytanie.

V. Rozwój poznawczy

Wprowadzenie (według Piageta)

1. Podczas czuciowo-ruchowego okresu (pomiędzy urodzeniem i 18. mie­siącem życia) rozwija się intelekt, niemowlę zdobywa wiedzę na temat oto­czenia poprzez zmysły. Rozwój postępuje od reakcji odruchowych do czyn­ności celowych w pięciu stopniach:

a. Podokres 1 (od urodzenia do 1. miesiąca). Ten okics jest znany z pier­wotnych i łatwych do przewidzenia odruchów (np. ssanie i chwytanie).

b. Podokres 2 (1-4 miesiące). Pierwotne reakcje polegają na powtarzaniu

stereotypów a niemowlę koncentruje się na swoim ciele jako na centrum zainteresowania (np. poznaje poszczególne części swojego ciała).

c. Podokres 3 (4-8 miesięcy). Wtórne reakcje charakteryzują się nabytym przystosowaniem i przenoszeniem uwagi na przedmioty i otoczenie (np. niemowlę szuka przedmiotów, które upadły).

d. Podokres 4 (8-12 miesięcy). Świadome, wzmacniane i koordynowane schematy zachowań charakteryzują koordynację wtórnych schematów (np. niemowlę szuka schowanego przedmiotu).

e. Podokres 5 (12-18 miesięcy). Trzeciorzędowe reakcje charakteryzują się zainteresowaniem nowościami, kreatywnością i odkrywaniem no­wych znaczeń poprzez czynne eksperymentowanie. Ten okres jest za­kończony, kiedy dziecko osiągnie poczucie odrębności przedmiotów (np. dziecko czuje się odrębną jednostką i zachowuje przetrwały obraz przedmiotów lub ludzi, których nic ma).

2. Coraz dokładniejsze poczucie obrazu własnego ciała towarzyszy rozwojowi czuciowo-ruchowemu.

B.Rozwój mowy

1. Pierwszą formą komunikacji jest plącz. Rodzice zazwyczaj potrafią rozróż­nić jego przyczynę (np. głód od zmęczenia).

2. Niemowlę zaczyna gruchać pomiędzy 2. miesiącem życia.

3. Niemowlę śmieje się, gaworzy i wydaje spółgłoski pomiędzy 4. mie­siącem.

4. Niemowlę imituje dźwięki w wieku 6 micsięcy.

5. Niemowlę łączy sylaby („ma-ma”) w wieku 8 micsięcy.

6. Niemowlę rozumie „no-no" w wieku 9 micsięcy.

7. Niemowlę mówi i rozumie „ma-ma” i „ta-ta” w prawidłowym kontekście do 10. miesiąca życia.

8. Niemowlę mówi 4-10 słów w prawidłowym kontekście w wieku 12 mie­sięcy.

VII.Choroba i hospitalizacja

A. Reakcje na chorobę

1. Nie ma specyficznych reakcji dzieci, które jeszcze nie mówią, na chorobę czy strach przed zranieniem.

2. Młodsze niemowlęta reagują na ból uogólnioną reakcją całego ciała, w tym głośnym krzykiem i mimiką twarzy.

3. Starsze niemowlęta odpowiadają uogólnioną reakcją całego ciała i odsu­nięciem tej jego części, która jest raniona, głośnym płaczem, mimiką twa­rzy i złością oraz oporem fizycznym.

B. Reakcja na hospitalizację

1, Niemowlęta poniżej 3. miesiąca życia dobrze znoszą krótkotrwałą hospi­talizację, jeśli towarzyszy im opiekun zaspokajający ich fizyczne potrzeby.

2. Pomiędzy 4. i 6. miesiącem niemowlęta zaczynają rozpoznawać matkę i ojca, nabywają zdolności autoidentyfikacji („strach przed obcymi”), z tego powodu niemowlęta w tym wieku mogą odczuwać strach przed rozstaniem podczas hospitalizacji.

C. Postępowanie pielęgniarskie

1. Podejmij podstawowe działania.

a. Spędź trochę czasu w obrębie pola widzenia dziecka w obecności jego rodziców, aby dziecko mogło rozpoznać cię jako bezpieczną osobę.

b. Pozwól rodzicom udzielać dziecku pomocy na tyle, na ile to możli­we.

c. Zapoznaj się z rozkładem dnia niemowlęcia lak dokładnie jak to możliwe.

d. Prowadź zabiegi stymulacji czuciowo-ruchowej.

2. Zapewnij komfort fizyczny i poczucie bezpieczeństwa.

a. Utrzymuj dziecko w cieple i suchości.

b. Zaspokajaj głód.

- Staraj się naśladować domowy rozkład dnia tak dokładnie jak to tyl­ko możliwe.

- Zachęcaj do karmienia piersią, jeśli to tylko możliwe.

- Stosuj ten sam rodzaj i ilość pokarmu, który niemowlę dostawało w domu.

- Pozwól rodzicom karmić niemowlę, jeśli to tylko możliwe i pokaż prawidłowe pozycje karmienia jeśli to konieczne.

- Rozplanuj zabiegi lecznicze tak, aby nie kolidowały z karmieniem,

c. Zapewnij bezpieczeństwo

- Ścianki łóżeczka zawsze niech będą uniesione do góry.

- Używaj jedynie bezpiecznych zabawek do łóżeczka, ochronnych po­duszek na ścianki łóżeczka i miejsca do zabawy.

3. Rozwijaj funkcje poznawcze dziecka.

a. Wprowadzaj różnorodne, stymulujące zabawki (np. samochody, pozy­tywki, zabawki edukacyjne i grzechotki).

b. Wspomagaj rozwój mowy (np. wydawaj różne dźwięki i mów do niemo­wlęcia).

c. Zapewnij stymulację rozwoju poprzez wprowadzanie różnego rodzaju doświadczeń czuciowo-ruchowych (np. powtarzanie czynności, różno­rodność zabawek i materiałów).

4. Zapewnij prawidłowy rozwój psychospołeczny i emocjonalny.

a. Utrzymuj dobre stosunki z rodzicami dzieci wszystkich grup wie­kowych, zachęcając ich do opieki nad dzieckiem, przytulania, zaba­wy i przebywania z dzieckiem w szpitalu podczas hospitalizacji.

- Zapewnij stalą pomoc.

- Zapewnij poczucie bezpieczeństwa (np. bądź mila, przytulaj dziecko, rozmawiaj i odpowiadaj na pytania).

Odruch	Wiek zanikania	Sposób wywołania
Ssania	3.-4. miesiąc	Dotknij ust dziecka palcem
Szukania	3.-4. miesiąc	Podrażnij kącik ust dziecka, obserwuj ruch głowy w kierunku bodźca
Moro	Zmniejsza się do 3.-4. miesiąca, zanika w 6. mie­siącu	Wywołaj głośny hałas lub asekurując głowę i plecy dziecka wykona) symulację spadania, dziecko najpierw prostuje i odwodzi kończyny górno i palco a następnie jo zgina
Chwytny	Najsilniejszy do 1 .-2. mie­siąca, zanika do 3.-4. mio-siąca	Włóż palec wskazujący w dłoń niemowlęcia
Asymetryczny toniczny szyjny	Zmniejsza się do 3.-4. mie­siąca, zanika w 6. miesiącu	Dziecko leży na plecach, odwróć głowę dziecko w jodną stronę. Górna i dolna kończyna po tej stronio prostuje się, po stronie przeciwnej zgina się
Chodu	Zanika przód rozpoczęciem chodzenia	Trzymaj dziocko pod pachy w pozycji stojącej. Postaw jego stopy no płaskiej powierzchni

BMI Interpretacja

< 18,5 Niedowagu

18,5-24,9 Waga prawidłowa

25-29,9 Nadwaga

, >30 Otyłość

Prawidłowe wartości czynności serca w spoczynku:

Grupa wiekowa: Częstość ud/min

Noworodek 100-180

Niemowlę do 2 lat 80-130

Od 2 – 10 lat 70-110

Od 10 – dorosłości 60-100

Prawidłowa ilość oddechów:

Grupa wiekowa: Częstość odd

Od urodzenia do 6msc 30-50

Od 6msc-12msc 20-30

3-10 lat 20-28

10-18 lat 12-20