ETYKA BIZNESZU

W historii etyki zgodnie przyjmuje się, że jej twórcą był Sokrates, żyjący w V wieku p.n.e. w Atenach. Jego poglądy etyczne znane są z dialogów Platona (Platon i Arystoteles byli jego uczniami). Poglądy etyczne Platon opisał w dialogach w szczególności w obronie Sokratesa , w którym Sokrates wyjaśnił swoją postawę tzw. Rygoryzmu Moralnego czyli postępowania zgodnego całkowicie z głoszonymi etycznymi poglądami i dlatego Sokrates odmówił ucieczki z więzienia uznając, że nie może zlekceważyć wyroku sądowego. Gdy popełnił samobójstwo (otruł się) to również było wyrazem takiego rygoryzmu własnego przekonania, że jeżeli prawo człowieka wymiera, to jedynym moralnym wyborem jest odebranie sobie życia. Współcześnie do tej postawy Sokratesa odwołują się niektórzy zwolennicy eutanazji.

Sokrates Zajmował się przez całe życie działalnością nauczycielską w zakresie etyki i zapoczątkował tradycję nauczania etyki. Ta tradycja zakończyła się pod koniec XX w.

W trakcie nauczania stosował „metodę położniczą” tzn. że prowadził z ludźmi rozmowę na temat zachowania etycznego doprowadzając od urodzenia myśli na temat cnót etycznych w myśl przekonania, że gdy człowiek dojdzie z pomocą, odkryje wiedzę etyczną to będzie odkryte cnoty praktykował. Sokrates z rozmówcami odkrył między innymi następujące cnoty, które są również współcześnie akceptowane w etyce biznesu.

Pojęcie cnoty(arete) – Wg. Sokratesa cnota jest określoną wiedzą o tym jak należy postępować w życiu, czyli każda cnota nakłada swoją treść wraz ze sposobami realizacji tej cnoty. Do najważniejszych cnót należą:

Cnota roztropności – (grec. phrenesis) – nakazuje każdemu rozumnemu człowiekowi ażeby projektując jakiekolwiek działanie przewidywał ewentualne pojawienie się niepożądanych skutków dla jego życia (tego człowieka), dla powodzenia rodziny, dla życia rodzinnego, ażeby nie wywołały szkód społecznych. Dzisiaj cnota roztropności odnosi się do norm okolicznych.

Tak rozumianą cnotę załącza Jan Paweł II w swojej encyklice pt. Laboren Exerceus pisząc w formie normatywnej nakazuje „gospodaruj roztropnie” tzn. nie powodując negatywnych skutków dla życia ludzi, szkód społecznych oraz ekologicznych. Autor encykliki roztropności odniósł się także do polityki pisząc, że polityka to roztropna troska o dobro wspólne.

Idea dobra wspólnego czyli (polis) społeczeństwa i państwa została pierwszy raz sformułowana przez Platona. Później własną ideę dobra wspólnego (boricum commune) głosił św. Tomasz. Współcześnie ideę tą rozpowszechnił Jan Paweł II, wygaszając, że dobrem wspólnym jest każda osoba ludzka, pokój społeczny oraz sprawiedliwość.

Cnota sprawiedliwości – wykłada, że każdy człowiek od drugiego, od rodziny, od pracodawcy, prawa i państwa powinien otrzymywać to co się mu należy tzn. - ze strony rodziny uznanie dla dobrowolnego życia, , wychowanie etyczne oraz pomoc w kształceniu zdolności; ze strony prawa należy się równe traktowanie w takich samych przypadkach. Państwo sprawiedliwe powinno chronić życie oraz własność prywatną obywateli. Pracodawcy są etycznie zobowiązani do sprawiedliwej płacy.

Powiada się, że tak rozumiana cnota w sensie klasycznym posiada status uniwersalny dlatego, że odnosi się do wszystkich zakresów życia ludzi. Tak rozumiana sprawiedliwość została zapisana we wszystkich współczesnych konstytucjach w państwach demokratycznych. Również J.P. II we wspomnianej encyklice wyłożył zasadę sprawiedliwej (słusznej pracy).

Cnota odwagi, czyli męstwa - głosi obowiązek rozpoznawania wszelkich zagrożeń. W sytuacji gdy podejmuje się jakieś ryzykowne działania należy rozpoznać siłę przeciwnika na polu walki, wielkość zagrożenia, choroby w praktyce lekarskiej, w szczególności przez chirurgów, którzy po rozpoznaniu zagrożenia powinni podjąć dobrą decyzję. Cnota ta jest praktykowana w służbach odpowiedzialnych za bezpieczeństwo publiczne.

Sokrates uważał, że zaniechanie działań gdy zagrożenie przerasta nasze możliwości walki/działania nie jest słabością lecz ciągle odwagą. Tchórzostwo pojawia się wtedy gdy rezygnuje się z rozpoznania zagrożenia.

Cnota ta w etyce biznesu zalecana jest w sytuacjach, kiedy podejmuje się decyzje dotyczące każdej inwestycji. W doradztwie personalnym, kiedy trzeba otwarcie ocenić kwalifikacje pracownika.

Wartości etyczne mają zawsze abstrakcyjną ,ogólną treść. Podobnie w ekonomii taką treść ogólną posiadają wartości zysku, wartości dochodu, powodzenie gospodarcze itp. Dopiero normy etyczne, czyli dyrektywy działania pokazują jak daną wartość etyczną zrealizować (podobnie dyrektywy postępowania organizacyjnego zarządzają instytucją, określają jak osiągnąć wartość określaną jako powodzenie gospodarcze).

Przykładem zbioru norm moralnych jest dekalog w etyce chrześcijańskiej, którego normy wskazują jak osiągnąć niektóre wartości etyczne tej etyki.

Każda doktryna etyczna posiada określony zbiór wartości oraz określony zbiór norm etycznych wskazujący jak wartość zrealizować.

Etyka niezależna Tadeusza Koterbińskiego

Pojęcie sumienia – sumienie jest nieuchwytne ponieważ jest to pojęcie zmysłowo nie rozpoznawalne ale obecnie jest w każdym człowieku. Może być w stanie potencjalnym gdy jak u dzieci dopiero się kształtuje pod wpływem edukacji etycznej, natomiast w okresie dojrzałości, później ukształtowane sumienie jest najwyższym sędziom etycznym naszego postępowania . Ono nagradza i karze oraz koryguje jednostkowe postępowanie. Gdyby nasze rodziny i szkoły kształciły nas etycznie jak trzeba to zyskalibyśmy wiele.

Etyka protestancka w ujęciu Jana Kalwina (1564 r.)

Zdaniem Maksa Webera, który w 1906 roku opublikował książkę pt. Etyka protestancka a duch kapitalizmu – etyka powinna uznana być za główny subiektywny czynnik rozwoju kapitalizmu. Autor zakładał pogląd, że w społeczeństwach katolickich, w których etyka nie motywowała ludzi do pracy, a w szczególności zdobywania bogactwa rozwój gospodarczy był wyraźnie spowolniony, podobnie w Chinach, w których obowiązująca powszechnie etyka Konfucjańska pomimo wysokiego poziomu technologii w XVI i XVII w. kapitalizm się nie rozwinął dlatego, że etyka konfucjańska nie motywowała do pozyskania zysku tylko do posiadania prestiżu i wysokiej pozycji społecznej.

Etyka konfucjańska głosi zasadę podległości, posłuszeństwa i szacunku starszeństwa.

Pojęcie doktryny etycznej – Każda doktryna – koncepcja etyczna posiada określony zbiór wartości oraz określony zbiór norm etycznych wskazujący jak wartość realizować.

Doktryny etyczne dzieli się dwojako:

Pierwszy rodzaj etyki heteronomiczne – zbudowane na podstawie założenia, że wartości i normy zostały przekazane ludziom przez Boga i z racji przekazu mają status uniwersalny tzn. obowiązują bez wyjątku wszystkich wyznawców. Do tego rodzaju etyk należą wszystkie doktryny etyczne religijne.

Drugi rodzaj –etyki autonomiczne – budowane na podstawie założenia głoszącego, że wartości i normy są formułowane przez autonomiczny rozum ludzki, który musi zdystansować się od doświadczenia, obmyślić takie wartości i normy, które zaakceptują rozumni ludzie i które będą regulować praktykę życia ku zadowoleniu większości lub wszystkich ludzi, pod warunkiem przekonania tych ludzi. Do tego rodzaju etyki należą wszystkie doktryny świeckie m. In. etyka Sokratesa, utylitaryzm(użyteczność), etyki kantowskie (z jej imperatywami, czyli rozkazami rozumu jak postępować. Jeśli rozum to wie, to bezwzględnie tak należy postępować np. rozum podpowiada, że każdy człowiek posiada własne cele życia i jako taki nie może być wolny - używany jako środek do realizacji zewnętrznych celów – tak głosi imperatyw praktyczny.

Zdaniem Webera w społeczeństwach kierujących się etyką protestancką ukształtowała się wysoka kultura pracy oraz etos pracy – to jest wzór jak należy racjonalnie z oddaniem pracować.

Można dodać, że w społeczeństwach protestanckich z końcem XVII w. zniknęło całkowicie żebractwo, dlatego że etyka nakazuje, że bogactwo czerpane z pracy musi być w pierwszej kolejności przeznaczone na tworzenie miejsc pracy dla ludzi.

Etyka Heteronomiczna Jana Kalwina

Celem ludzkiego życia jest osiągnięcie harmonii według etyki konfucjańskiej do tego dojrzewamy przez całe życie, uczymy się od starszyzny i niezwykły dla nich szacunek i posłuszeństwo.
Według Webera ta etyka hamuje to rozwój jednostki i jej siłę przebicia.

W etyce protestanckiej najważniejsza jest praca. Praca jest miła Bogu.

Kalwin głosił poglądy, że żaden człowiek nie zna swojego przeznaczenia albowiem bóg nikomu nie objawia czy będziesz zbawiony czy potępiony. Tak właśnie człowiek żyje w stałym niepokoju i trwodze nie znając losu naznaczonego przez Boga, ale wierzą że Bóg każdego przeznaczył do pracy. Ewie wyganiając z raju nakazał pracę.

Kalwin sformułował kilkanaście norm etycznych – czyli wskaźników jak należy postępować w każdej działalności zawodowej. Zalecał wszystkim ludziom cnotę pracowitości, którą należy rozwijać od dziecka w każdej rodzinie nie zależnie od zamożności rodziny, aż po późną starość, kiedy człowiek nie może już pracować. Zalecał poszukiwanie skutecznego zawodu zgodnie z posiadanymi zdolnościami. Albowiem człowiek, który nie posiada odpowiedniego przygotowania zawodowego nie może wykonywać swojej pracy rzetelnie. Wtedy bowiem wytwory pracy (jej rezultaty) nie będą użyteczne dla samych ludzi.

Norma użyteczności nakazuje aby produkty i usługi projektowane były z przeznaczeniem na pełną użyteczność dla ludzi. Gdy rezultaty pracy będą użyteczne to będzie pewny zysk (w etyce protestanckiej zysk nie jest traktowany jako pierwszy cel działalności, pierwszym celem jest wytwarzanie dóbr i usług użytecznych dla ludzi).

Norma głosząca obowiązek w pierwszej kolejności przeznaczenia posiadanego bogactwa , które uzyskaliśmy w rezultacie naszej pracy, na tworzenie miejsc pracy dla ludzi albowiem kto nie pracuje jest skłonny do grzechu: -) Oczywiście nowo zatrudnieni ludzie pomnażają bogactwo.

Kalwin głosił normę, że przeznaczenie bogactwa na konsumpcję może dokonywać się zawsze w drugiej kolejności, pod warunkiem, że człowiek bogaty nie będzie dążył do wystawnego życia.

Współcześnie etyka protestancka nadal w sensie etycznym normuje działalność gospodarczą. Powszechnie w społeczeństwach protestanckich realizuje się normę nakazującą „godziwą zapłatę za każdą pracę, która musi wystarczyć na naturalne utrzymanie rodziny oraz wspomaganie elementarnego kształcenia dzieci.”

Kalwin głosił iż w zależności od wysiłku pracownika włożonego w pracę i za wysoce użytecznie wytworzony produkt należy wypłacać „płacę wyróżniającą”. Praktykowane są przynajmniej 2 normy: pracowitości oraz norma nakazująca powiększenie zasobu pracy dla ludzi.

Zdaniem Zygmunta Baumana ostatni kryzys gospodarczy w USA spowodowany został w środowisku bankierskim poprzez zaniechanie praktykowania etyki protestanckiej. Rozhuśtana akcja powszechnego kredytowania. Kredytowanie konsumpcji powyżej możliwości przyczynia się do załamania systemu bankowego. Rozwijająca się w Europie i USA ideologia konsumpcjonizmu jest sprzeczna z etyką protestancką, a także etyką katolicką głoszoną przez J.P. II.

Etyka Katolicka w ujęciu Jana Pawła II

Z odniesieniem do działalności gospodarczej, własną wersje etyki Karol Wojtyła opracował jeszcze w okresie, gdy wykładał etykę na KUL w latach XI. Zarys swej koncepcji etycznej przedstawił ze znacznym elementem etycznym. W każdej to książce dowodził, że o wartości moralnej człowieka zaświadczają etyczne czyny, a nie głoszone dobre intencje etyczne.

Jako papież etykę gospodarczą przedstawił w encyklikach „Laborem exercens” oraz „Centesimus annus” (w 100 rocznicę wydania przez Leona XIII w 1891 r. encykliki „berum novarum”, w której po raz pierwszy w kościele katolickim przedstawił radykalną krytykę „okrutnego kapitalizmu. Z tego powodu, że właściciele odstąpili od przestrzegania reguł etycznych w środowisku pracy i traktują siebie przedmiotowo oraz robotników wyłącznie jako towar na rynku.

Jan Paweł II w pewnym okresie używał tego sformułowania m. in. W „Laborem exerens”, a później zaprzestał. W swojej etyce dotyczącej gospodarki autor wykładał ontologiczne stanowisko, że każda praca ludzka jest „sposobem życia człowieka”. Autor przyjął wspomniane założenie, ażeby w sensie filozoficznym dowartościować każdą pracę ludzką. Albowiem niektóre rodzaje pracy są przez część ludzi lekceważone.

Jan Paweł II wskazywał na rolników oraz ludzi niepełnosprawnych, a także wszystkich pracowników wykonujących niezbędne prace dla utrzymania porządku życia publicznego (ontologia to dział filozofii zajmujący się analizą jak istnieją określone byty – społeczeństwa, przedsiębiorstwa, osoba ludzka).

Drugie założenie jakie przyjął głosi, że każdy człowiek jest osobą ludzką, czyli autonomicznym bytem, którego nie można redukować do innych bytów. Wtedy bowiem pomniejsza się wartość osoby ludzkiej. W związku z tym założeniem Jan Paweł II sformułował znaną normę personalistyczną, która głosi, że każda osoba ludzka posiada własny cel życia, bądź posiadać je będzie jako taka żadna osoba nie może być traktowana przedmiotowo jako wyłączny środek do realizacji zewnętrznych celów, np. gromadzenia bogactwa, zyskaniu panowania politycznego itp. celów.

Normę tę pod nazwą „zasada personalistyczna” odnosił do etyki gospodarczej w tym sensie, iż norma ta zakazuje instrumentalnego traktowania wszelkich pracowników jako narzędzi do uzyskiwania powodzenia gospodarczego. Albowiem autor głosił, że każdy pracownik jest podmiotem pracy, tzn. na każdym stanowisku tworzy pracę samodzielnie bądź współtworzy w ramach konkretnej technologii.

Zakaz przedmiotowego traktowania oznacza również, że pracodawcy powinni w sensie etycznym aprobować, że pracownicy posiadają własne cele życia i praca nie może ich unieważnić. Zasady etyczne dotyczące działalności gospodarczej:

a) opisana norma personalistyczna, którą autor zalecał do konsekwentnego zastosowania

b) cnota roztropności – w sokratejskim znaczeniu odnosił do pracy ludzkiej, w tym do gospodarki nawołując do roztropnego gospodarowania, czyli starannego przemyślenia, czy w rezultacie działań nie pojawią się negatywne skutki. Jeśli się je przewiduje to należy zaniechać tych działań lub je przekonstruować

c) zasada sprawiedliwej płacy (płacy słusznej) głosi, że jedna osoba z rodziny u jednego pracodawcy powinna zarobić na utrzymanie rodziny do momentu aż kobieta wychowująca dzieci może pójść do pracy, sprawiedliwa płaca musi wystarczyć na materialne utrzymanie rodziny, łożenie na kształcenie dzieci oraz opłacenie (kosztów) uczestnictwa w kulturze: rekreacji oraz w odpowiednim okresie płaca powinna również wystarczyć na oszczędzanie „na spokojną starość”

d) zasada dotycząca związków zawodowych i strajków głosi, że ludzie w ogóle oraz w tym wszyscy pracownicy posiadają dane od Boga naturalne prawo do stowarzyszania się, dlatego pracownicy muszą posiadać zagwarantowane prawem możliwości zakładania związków zawodowych w środowisku pracy.

Celem związków zawodowych jest obrona godziwych warunków pracy, które nie zaprzeczają godności pracownika, sprawiedliwej płacy oraz organizowania działalności kulturalnej, sportowej, która integruje ludzi. Związki zawodowe nie mogą się przekształcać w partie polityczne, dlatego że ich celem będzie zdobywanie władzy politycznej, a nie realizację statutowych obowiązków.

Gdy chodzi o strajk to może być organizowany w obronie zachowania dobrych warunków pracy, bądź ich poprawienia oraz dla uzyskania bądź zachowania sprawiedliwej płacy za zgodą większości pracowników, ale pod warunkiem uprzedniego wykorzystania wszystkich możliwości dyskutowania spornych problemów.

Gdy zaś negocjacje nie przynoszą rezultatów mogą organizować strajk, jednakże pamiętając, że każdy strajk przynosi konkretne szkody materialne oraz konkretne szkody etyczne. Strajk pracowniczy nie może też zagrażać dobru wspólnemu, jednakże jest ważne dla lokalnej społeczności.

Kapitalizm manufakturalny – rozwija się etyka protestancka, potem pasowała ona do budowy cywilizacji amerykańskiej. Jej kryzys nastąpił w 2008 r. w skutek krachu giełdowego (po 200 latach).

Reguły pozytywnej konkurencji:

- zakładane zaufanie do podmiotów zewnętrznych po uprzednim rozeznaniu czy zła opinia nie jest uzasadniona

- zasada odpowiedzialności estetycznej – dotyczy estetyki produkcji i usług, która kształtuje powszechne gusty estetyczne społeczeństwa, zabrania byle jakości.

Zasada solidarności głosi, że jest to wartość etyczna, którą ludzie akceptują w sensie świadomościowym i jest także wartością w sensie przedmiotowym, czyli realizowana jest we wszystkich procesach pracy ludzkiej. Autor Jan Paweł II głosił, że bez solidarności pracowniczej ( w sensie przedmiotowym) niemożliwe jest lub poważnie ograniczone wykonanie produktów i usług w gospodarce i pisał, że na podstawie tej wartości podmioty gospodarcze mają osiągać swoje partykularne cele. Janusz Śniadek - prezez NFZZ Solidarność

„Polscy młodzi menadżerowie produkują konflikty pracownicze”, że celowo rozbijają wartości solidarności ludzi..

Zasada dotycząca dobra wspólnego „ Bonum commune”.

Idea dobra wspólnego jest znana w filozofii społecznej i etyce od Platona i Arystotelesa. Dla tych filozofów dobrem wspólnym było polis, czyli społeczeństwo i państwo łącznie jako niezbędna podstawa życia wszystkich ludzi ( zapewnienie bezpieczeństwa, życia i prywatnej własności jako podstawa rozwoju kulturowego człowieka. Później św. Tomasz (XIII w.) sformułował chrześcijańską treść dobra wspólnego, do której włączył pokój społeczny ludzi oraz po raz pierwszy w filozofii wartość osoby ludzkiej.

Jan Paweł II do wartości dobra wspólnego zalicza:

- pokój społeczny

- sprawiedliwość rozumiana w sensie klasycznym. Uważał, że zapewnienie sprawiedliwości jest gwarancją zaistnienia pokoju społecznego, wartością dobra wspólnego jest każda osoba ludzka, tzn. jej duchowy i fizyczny rozwój. Jak wiadomo w „Labrem exercens” autor pisał, że „polityka to roztropna troska o dobro wspólne”.

Zasada dotycząca dobra wspólnego głosi etyczny obowiązek, ażeby wszystkie podmioty gospodarki uzgadniały swoje partykularne cele działania z dobrem wspólnym, tak więc właściciele i menadżerowie nie mogą konfliktować środowisk pracowniczych, nie mogą wypłacać ludziom niesprawiedliwych płac, nie mogą stwarzać szczególnie trudnych warunków pracy z koniecznymi wyjątkami, nie mogą tworzyć warunków pracy oraz traktować pracowników jako naruszających ich godność ludzką.

Zasada dotycząca konsumpcji i konsumizmu głosi, że celem gospodarki jest przede wszystkim zaspokajanie społecznych (naturalnych) rozwijających się potrzeb oraz osiągnięcie godziwego zysku, który jest sprawdzeniem sukcesu każdego przedsiębiorstwa, jednakże pod warunkiem, że zysk jest rezultatem, także etycznej działalności albowiem nieetyczny zysk nie może być sankcjonowany etycznie.

Jan Paweł II po raz pierwszy w etyce chrześcijańskiej zaaprobował zysk, jego ekonomiczne znaczenie oraz znaczenie etyczne. Autor radykalnie krytykował tzw. konsumizm, tj. produkcję i konsumpcję dóbr i usług, które przeznaczone są na zaspokojenie sztucznie wytworzonej konsumpcji (produkowanie militarnych zabawek dla dzieci nie jest naturalną potrzebą dziecka, podobnie masowa produkcja gier militarnych w internecie) itp. Chodzi o to, by konsumizm nie przynosił szkód fizycznych i duchowych dla konsumenta.

Utylitaryzm

Etyka utylitarna jako etyka autonomiczna. Doktryna ta została opracowana w XIX w. przez J. Benthoma, J. S. Milla, który napisał książkę pod tytułem utylitaryzm oraz w X w przez G. Moore’a - opracował koncepcje kalkulacji etycznej (rachunku etycznego), która to koncepcja sugeruje aby przed każdym działaniem obliczyć w sensie materialnym bądź psychologicznym koszty. Gdy korzyści wyraźnie da się osiągnąć to podejmujemy decyzje działania oraz godzimy się na wyrządzenie „mniejszego zła”.

Taka wizja kalkulacji dotyczy obliczenia stosunku zła do dobra, gdy przeważa dobro podejmujemy działania. Autor uważał, że w niezliczonych przypadkach oszacowane dobro musi zakładać zło.

Utylitaryzm znany jest w dwóch wersjach – klasycznej i hedonistycznej.

Pierwsza – klasyczna wersja przyjmuje, że naczelną wartością, celem ludzkiego życia jest osiągnięcie szczęścia rozumianego jako trwałe zadowolenie z życia, z własnego zdrowia, z życia rodzinnego, z pracy, jej rezultatów oraz gdy posiadamy przyjaciół.

Użyteczność – tzn. gdy sami jesteśmy użyteczni dla innych – w pracy, w rodzinie, to wówczas wytwarza się dobre rzeczy. Podobnie w sytuacjach, gdy maksymalizujemy ich użyteczność, to klienci odczuwają zadowolenie. Gdy norma użyteczności związana jest z działalnością konkretnych ludzi oraz gdy norma akceptowana jest przez większość ludzi to bez wątpienia pojawia się wielka liczba szczęśliwych ludzi.

Utylitaryzm kładzie nacisk na indywidualizowane szczęście i użyteczności, tylko jednostki przeprowadzają kalkulację etyczną oraz konkretny człowiek ponosi odpowiedzialność etyczną, albowiem nie ma odpowiedzialności selektywnej.

Druga wersja często określana jako hedonistyczna. Hedonizm jako szkoła etyczna powstał w XIV w. p.n.e. w Atenach. Epikur głosił, że szczęście osiąga się wówczas, gdy człowiek maksymalizuje przyjemności zmysłowe.

W tej wersji przyjmuje, że szczęście tożsame jest właściwie z przyjemnościami zmysłowymi.

Człowiek – są to przyjemności fizyczne i psychologiczne jak np. gdy jednostka zdobędzie wszelką władzę nad innymi ludźmi …………………………. Maksymalizowanie własnych przyjemności przeważnie odbywa się kosztem innych ludzi.

Nazwa użyteczności rozumiana jest w tej wersji instrumentalnie – własne życie poświęca się (czasem całe) przyjętemu celowi, bądź w sposób bezrefleksyjny uprawia się konsumizm dla zwiększenia przyjemności zmysłowych kosztem życia.

Utylitaryzm jest radykalnie krytykowany przez etyków religijnych za relatywizm etyczny tzn. że wartości i normy traktuje się względnie w zależności od własnych celów – gdy traktuje się własną rodzinę użytecznościowo, w biznesie przyjmuje się, że najważniejszym celem jest osiągnięcie zysku kosztem wszystkich pracowników. Utylitaryzm jest powszechne akceptowany przez zwolenników liberalizmu, a druga jego wersja jest akceptowana w ramach wyłącznego konsumizmu.

Corporate Social Responsibility (CSR) – czyli społeczna odpowiedzialność gospodarki. Ideę społecznej odpowiedzialności biznesu opracował Andrew Cavnegie w „Ewangelii bogactwa” opublikowanej w 1899 r.

Głosił, że wszelkie dobra natury ludzie otrzymują od boga wedle zasady powiernictwa, tzn. do powszechnego przetwarzania i spożytkowania – to jednostki posiadające więcej zdolności i pracowitości przechowują te dobra, zdobywają bogactwo jak przedsiębiorcy.

Autor głosi, że Bóg różnicując ludzi w zdolnościach i pracowitości przykazał zasady dobroczynności ze strony bogatych dla ludzi mniej zdolnych. Na podstawie tych poglądów Cavnegie stworzył wiele fundacji wspomagających rozwój kultury i sztuki oraz wspierał wiele organizacji dobroczynnych.