• PAMIĘĆ UTAJONA – O NIEŚWIADOMYCH ASPEKTACH PAMIĘCI

• PAMIĘĆ ŚWIADOMA

 

• Umożliwia ROZPOZNAWANIE i ODTWARZANIE uprzednio prezentowanych bodźców

 Najnowsze badania (głównie lata 80) ukazują, że na zachowanie człowieka wpływają także te zjawiska, bodźce, doświadczenia których NIE rejestrujemy i świadomie nie umiemy sobie przypomnieć NAWET ich wystąpienia.

 = droga do badań nad PAMIĘCIĄ UTAJONĄ

 

• PAMIĘĆ UTAJONA to

  pamięć bez świadomości, ukryta, implicite

 KILKA SŁÓW O NIEJ

wys u pacjentów amnestycznych (łatwiejsza do zaobserwowania) oraz ludzi zdrowych

rządzi się swoimi prawami

 przedstawia relację między pamięcią a świadomością

 ( świadomość ukazana może być też jako stan biologiczny)

 

JAK ją BADAĆ?

POŚREDNIM TESTEM PAMIĘCI

(testów bezpośrednich używamy do badań pamięci jawnej)

 Testy te nie wymagają świadomego lub zamierzonego przypominania sobie epizodu z przeszłości , ale pozwalają na pośrednie ujawnianie się jego wpływu.

 Torowanie powtórzeniowe/bezpośrednie (poprzedzanie, priming)

testy percepcyjne

identyfikacja słowa / uzupelnianie fragmentu / rdzenia

TROCHĘ HISTORII- przejawy pamięci utajonej

• OBSERWACJE KLINICZNE – pacjenci amnestyczni

 

• Pomimo utraty zdolności do uczenia się nowych informacji (faktów / zdarzeń / nazwisk itp.)

• Potrafią korzystać z niektórych nowych doświadczeń –

np. pacjentka psychiatry Claparede – reagująca na „igłę w dłoni”

 Ebbinghaus: efekt metody oszczędności – informacje pochodzące z wcześniejszego doświadczenia , które NIE ujawniają się ani w reprodukcji, ani w rozpoznawaniu, mogą być zachowane w pamięci

 Amnezja histeryczna: reagowanie lękiem w sytuacji lub miejscu skojarzonym z urazem lub zajściem histerycznym

 (pomimo iż pacjent nie pamięta samego zajścia traumatycznego)

Damasio: przypadek Daniela

  Zachowanie Daniela potwierdza, że uprzednie doświadczenia z określonymi osobami zapisało się w jego pamięci, chociaż nie miał on świadomego dostępu do tych informacji

 Czy człowiek może zapamiętać to, co usłyszał, gdy był pod wpływem narkozy?

TAK

podawanie specyficznych informacji np. LISTY SŁÓW

badany pamięta je nawet do 24 godz po operacji

  pozytywne sugestie lekarzy przekazywane podczas narkozy wpływają na szybszy powrót do zdrowia i redukują odczuwanie bólu

 

• Efekt samej ekspozycji

wielokrotna ekspozycja bodzca neutralnego zwiększa jego atrakcyjność

• Efekt końca języka

trudności z wydobyciem informacji z pamięci

• Uczenie się języka ojczystego przez dzieci czy uczenie się sztucznej gramatyki jako przejaw uczenia utajonego

• Warrington i Weiskrantz (1970): pacjenci amnestyczni i grupa kontrolna

 

• Zad nr1 - zapamiętywanie listy słów i reprodukcja

• Efekt – amnestyczni gorsze wyniki

 

• Zad nr2 – zgadywanie słów na podstawie podpowiedzi

 

• Np. MOT _ _ (moty)

 

• Efekt – amnestyczni identyfikują i uzupełniają słowa uprzednio przyswojone równie dobrze jak grupa zdrowa. Korzystali oni bowiem z informacji przyswojonych drogą utajoną

• PORÓWNANIE PAMIĘCI JAWNEJ i UTAJONEJ

• stochastyczna niezależność - efekty odnoszące się do pamięci jawnej i utajonej tego samego elementu materiału są niezależne od siebie

• odmienne mechanizmy wydobywania (pamięć jawna – konieczne pełne ujawnienie zawartości pamięci; pamięć utajona – nie przywoływanie informacji, a wykonanie zadania wymagającego tej informacji)

• z grubsza pamięć jawna odpowiada pamięci deklaratywnej (przechowującej wiedzę w postaci języka), zaś pamięć utajona – niedeklaratywnej (przechowującej wiedzę w postaci nawyków)

 

Dysocjacje między populacjami:

Pacjenci amnestyczni a osoby zdrowe –dane neuropoznawcze

 Dzieci a dorośli: np. rozpoznawanie twarzy

 Osoby w podeszłym wieku

 Nieświadome formy pamięci względnie stałe przez całe życie

• dysocjacje funkcjonalne

U osób nie przejawiających zaburzeń pamięci odmienne czynniki wpływają napamięć jawną i pamięć utajoną

Na wyniki w testach pamięci jawnej wpływają, (podczas gdy na wyniki w testach pamięci utajonej nie):

• Poziom przetwarzania

• Poziom uwagi

• Intencjonalność uczenia się

• Organizacja list

• Alkohol

• Ogólne dysocjacje:

 w poziomach przetwarzania

 w zaangażowaniu uwagi

 

• co osłabia tory?

• - procedura dysocjacji procesów - czy rzeczywiście mamy doczynienia jedynie z pamięcią nieświadomą

Testy pośrednie bardziej wrażliwe na:

• Różnice w cechach percepcyjnych materiału, np. zmiana modalności

• Zmiany w obrębie modalności (głos męski a głos żeński; zmiana czcionki; zamiana obrazów na słowa)

Badania Jacoby’ego: XXX COLD; HOT COLD; HOT?

• Identyfikacja percepcyjna najlepsza, gdy słowa bez kontekstu; rozpoznawanie najlepsze przy generowaniu

• Wyniki badania Jacoby’ego
  Niezależność stochastyczna

• Na podstawie wyników testów bezpośrednich nie można przewidywać wyników testów pośrednich i vice versa

• Efekty pamięci jawnej i utajonej tego samego materiału są od siebie niezależne

• Brak korelacji między rozpoznawaniem słów i uzupełnianiem fragmentów słów

• Rozpoznawanie kolegów z przedszkola na fotografii i pomiar reakcji elektrodermalnej

• Podobieństwa w uwarunkowaniach pamięci świadomej i nieświadomej
   

• Okres retencji i powtarzanie

• Liczba i rozkłady powtórzeń

• Kontekst

• Podobieństwa częściej stwierdzane w przypadku pojęciowych testów pośrednich

Problemy interpretacyjne

 

• Podstawowa różnica w badaniach: instrukcja skłaniająca lub nie do przypominania

• Ale czy zawsze badani wykonują „nieświadome” testy w sposób założony przez eksperymentatora?

• I odwrotnie, czy w przypadku testów „świadomych” nie występują procesy utajone?

• Wpływ bodźców prezentowanych suboptymalnie

• Dysocjacja procesów: instrukcja nakazująca inkluzję i zakazująca inkluzji

• Instrukcje nakazujące i zakazujące inkluzji

Wyjaśnienia teoretyczne

• Pierwsze wyjaśnienie, szybko zarzucone: założenie o sile śladu pamięciowego i hipoteza progu

• Aktywacja: dla przejawów pamięci utajonej wystarcza chwilowa aktywacja reprezentacji; dla przejawów pamięci jawnej konieczny dostęp do węzła i kontekstu

• Systemy pamięci

• Zjawiska pamięci utajonej i jawnej zależą od odrębnych systemów pamięci

• Koncepcja popularna wśród badaczy o orientacji neuropsychologicznej; argumentem za jest fakt występowania dysocjacji

• Tulving i Schacter: system reprezentacji percepcyjnej (torowanie percepcyjne); uczenie się semantyczne (torowanie pojęciowe)

• Squire: system niedeklaratywny (proceduralny)

• Procesy przetwarzania informacji

• Odmienność procesów kodowania podczas wykonywania bezpośrednich i pośrednich testów pamięciowych

• Istotna interakcja między cechami reprezentacji i wymaganiami zadania

• Przetwarzanie ukierunkowane pojęciowo (typu góra-dół, zstępujące) i percepcyjnie (typu dół-góra, wstępujące)

 

 

Do czego służy pamięć utajona?

 

• Ułatwienie identyfikacji bodźców percepcyjnych

• Ułatwienie przetwarzania semantycznego

• Rehabilitacja pacjentów cierpiących na amnezję: przypadek Barbary „metoda znikających wskazówek”

• Reklama

O negatywnych konsekwencjach działania nieświadomej pamięci

 

• Stereotypy i uprzedzenia

• Nieświadomy plagiat

• Déjà vu

• Efekt fałszywej sławy 

• CZY EMOCJE WPŁYWAJĄ NA PAMIĘĆ?

1). Wpływ emocji na uwagę (która nasila późniejszą pamięć zdarzenia) bodźce emocjorodne traktowane priorytetowo; przetwarzanie przeduwagowe i kierowanie uwagą…

gdy wygnał emocjonalny jest odbierany świadomie:

- wśród wielu twarzy łatwiej wykryć tę, która wyraża emocje (np. Eastwood, Smilek, Merikle, 2001; Maruszewski, 2004)

- szybsze wykrywanie twarzy o ekspresji emocji negatywnej

jak i nieświadomie:

- obiekty negatywne szybciej angażuję uwagę - przy podprogowej prezentacji twarzy wyrażających emocje negatywne uwaga kierowana była w to miejsce i powodowała szybszą detekcję bodźców docelowych (Mogg, Bradley, 1999)

- ponadto utrzymują ją dłużej niż obiekty neutralne lub pozytywne (np. Fox, Russo, Dutton, 2002; Wentura, Rothermund, Bak, 2000)

2). Teoria uczenia się proces uczenia napędzany porażką oczekiwań (frustracja, zdenerwowanie); negatywne emocje koncentrują uwagę na tym elemencie sytuacji, który zawiódł

- poszukiwanie modyfikacji

- identyfikacja niespełnionego warunku

3). Powtarzanie i rozpracowywanie zapisu zdarzenia w pamięci operacyjnej (efekt zalegania hormonów)

• Lepsza pamięć zdarzeń wzbudzających silne emocje (wyjaśnienie zgodne z teorią ewolucji i z neurobiologią)

• Bodźce emocjonujące lepiej zapamiętywane od bodźców neutralnych

• Nie wszystkie szczegóły emocjonującego zdarzenia lepiej pamiętane – tylko centralne

• Reakcje na emocjonującą scenę odwracają uwagę od równoległych wydarzeń

• Zgodność z nastrojem w uczeniu się i poznaniu

• Pamięć uzależniona od stanu emocjonalnego – lepsze przypominanie materiału w warunkach zgodnych z tymi, w których był wyuczony (ALE tylko wtedy, gdy ludzie uważają jakiś bodziec za przyczynę danej emocji)

• CZY AFEKT WPŁYWA NA PAMIĘĆ?

• Chwilowa pozytywna lub negatywna reakcja organizmu na zmianę w otoczeniu lub w samym podmiocie (Kolańczyk, 2004)

• Wyraźne reakcje mózgowe przy percepcji bodźców afektorodnych; asymetria reakcji – silniejsze dla bodźców negatywnych (np. Cacioppo, Gardner, 1999)

• Rozproszenie afektu wywołanego poza świadomością może się rozlewać na niezwiązane z nim bodźce (Zajonc, 1994). Dzięki tej właściwości afekt może wpływać na pamięć – peryferyjna prezentacja bodźców afektywnych i centralna bodźców neutralnych (Pawłowska-Fusiara, 2004, 2005)

• Zjawisko „maskowania poznawczego” (Erdelyi, Blumenthal, 1973) gdy w sekwencji zdjęć neutralnych pojawiało się zdjęcie afektorodne, istotnie pogarszało się rozpoznawanie obrazków bezpośrednio przed lub po nim

• Wpływ afektu na krótkotrwałe przechowywanie informacji w pamięci

(Piotrkowski, Wierzchoń) nie wykazano zakładanego polepszenia rozpoznawanie bodźców poprzedzanych negatywnie, wykazano za to gorsze rozpoznawanie pojawiających się bezpośrednio po nim bodźców docelowych

• BADANIA PAMIĘCI W PARADYGMACIE AFEKTYWNEGO POPRZEDZANIA

Badanie Aleksandry Jankowskiej (1999, 2000)

Procedura

Uczestnikom prezentowano 12 prób:

• - punkt fiksacji wzroku na środku ekranu

• - afektywny bodziec poprzedzający (podprogowo lub nadprogowo)

• - bodziec docelowy – ideogram

Zadanie poznawcze wykonywane w przerwie

Test rozpoznania bezpośrednio po ekspozycjach oraz po 4-5 dniach od nich

• WYNIKI

1). Lepsze rozpoznanie bodźca po poprzedzaniu podprogowym niż po nadprogowym lub bez poprzedzania

2). Po upływie 4-5 dni rozpoznanie tylko ideogramów poprzedzanych negatywnie (upływ czasu nie miał wpływu na spadek poziomu wykonania zadania)

3). Brak wpływu poprzedzania bodźcami pozytywnymi na pamięć

• Badanie mogg i bradleya (1999)

• Prezentowanie podprogowo twarzy wyrażających emocje po prawej lub lewej stronie ekranu komputera

• Zadanie badanych – określenie, po której stronie ekranu pojawia się bodziec zadaniowy (kropka)

• Szybsza detekcja bodźca zadaniowego prezentowanego w miejscu, gdzie wcześniej pojawiła się twarz o ekspresji negatywnej

• WNIOSEK: Podprogowe ekspozycje bodców afektywnych mogą ukierunkowywać uwagę; zaktywizowana uwaga koncentruje się na następnym bodźcu…

• Ale czy ułatwią jego zapamiętanie?

• Badania olszanowskiego (2004, 2005)

Procedura

Uczestnikom prezentowano 6 prób:

• - punkt fiksacji wzroku na środku ekranu

• - para bodźców poprzedzających prezentowana podprogowo (twarze prezentujące emocje o odmiennych znakach)

• - para bodźców docelowych – ideogramy (prezentowane w tym samym miejscu ekranu, co bodźce poprzedzające)

Zadanie poznawcze wykonywane w przerwie

Test rozpoznania

• WYNIKI

• Lepsze rozpoznawanie ideogramów poprzedzanych negatywnie aniżeli pozytywnie lub neutralnie…

• ALE…

• …tylko, gdy ideogramy pojawiały się po prawej stronie ekranu

• Rozpoznawanie ideogramów po lewej stronie na poziomie losowym

• Gdy negatywny bodziec poprzedzający był po lewej stronie ekranu, pogarszało się rozpoznawanie ideogramów z prawej strony

• Mechanizm pośredniczący we wpływie afektu na zapamiętywanie angażowanie uwagi w miejscu, w którym pojawił się bodziec poprzedzający

• MODYFIKACJE BADANIA

ZMIANA: para bodźców poprzedzających: twarz wyrażająca emocje i jej odbicie odwrócone o 180 stopni

• Potwierdziło się lepsze zapamiętywanie ideogramów poprzedzanych bodźcami po prawej stronie ekranu; po lewej – nadal poziom losowy

• W tym wypadku jednak nie ważne było, po której stronie eksponowany był bodziec docelowy

• Wyniki sprzeczne z hipotezą o pośredniczącym wpływie uwagi na zapamiętywanie sugeruje ona, że lepiej powinny być pamiętane ideogramy prezentowane po tej samej stronie, co bodziec poprzedzający

• W kolejnym badaniu i poprzedzające i docelowe były po tej samej stronie lepsze rozpoznanie przy poprzedzaniu bodźcami negatywnymi

• Dodatkowo we wszystkich trzech badaniach: ocena preferencji ideogramów (preferowane ideogramy poprzedzane bodźcami negatywnymi); jednak brak związku między preferencją a zapamiętywaniem

• WYJAŚNIENIE WYNIKÓW

• Możliwe, że ekspozycje w różnych częściach ekranu nierównomierne aktywizowały półkule mózgowe (ekspozycje zlateralizowane)

• Wyniki zgodne z badaniem Kobylińskiej i Karwowskiej (2003) – ekspozycja prawostronna podwyższała oceny ideogramów w porównaniu z lewostronną

• Lepsze pamiętanie bodźców po prawej stronie jako efekt aktywizacji lewej półkuli (funkcje analityczne, a zatem potencjalne głębsze przetworzenie bodźca docelowego)

• BADANia PAWŁOWSKIEJ-FUSIARY (2004, 2005)

• Efektywność mimowolnego zapamiętywania w warunkach poprzedzania afektywnego, tym razem jednak zapamiętywano bodźce sensowne (neutralne obrazy lub słowa)

• Bodźce poprzedzające prezentowane podprogowo lub nadprogowo

WYNIKI i WNIOSKI:

1). Dłuższy czas reakcji i gorsze zapamiętywanie przy ekspozycjach uświadomionych

2). Lepsze rozpoznawanie bodźców poprzedzanych afektywnie (bez względu na znak afektu) afekt jak wskazówka do wydobycia z pamięci materiału oznaczonego afektywnie

3). Najlepsze zapamiętywanie słów i obrazów przy afekcie negatywnym znak afektu ma znaczenie dla zapamiętywania; ponadto angażuje uwagę, która przechodzi na kolejny, świadomy już bodziec

• PAMIĘĆ TUNELOWA…

• …czyli pamięć zdarzeń emocjonalnych (Safer, Christianson, Autry, Osterlund, 1998):

• Gdy doświadczamy emocji, lepiej zapamiętujemy elementy centralne, związane ze źródłem emocji, aniżeli peryferyjne

• - nie jest to zawężenia percepcji pod wpływem stresu i emocji

• - wiąże się raczej z trudnością przenoszenia uwagi z punktu centralnego

• Badanie Olszanowskiego (2002): rozpoznawanie slajdów przedstawiających pracę biurową; lepsze wyniki przy poprzedzaniu twarzami wyrażającymi emocje negatywne

• Pobudzenie afektywne aktywizuje głębszą i dokładniejszą analizę materiału dostępnego w polu percepcyjnym (LeDoux, 2000) – znaczenie adaptacyjne tego mechanizmu

• Pamięć emocji a pamięć emocjonalna
  (Są to dwa odrębne systemy, jednak pracują równolegle)

• PAMIĘĆ EMOCJI

• Przynależy do pamięci jawnej, deklaratywnej, świadomej; jest to jakiś fakt

• Na poziomie struktur mózgowych odpowiada za nią hipokamp

• Uszkodzenie hipokampa: zaburzenia pamięci deklaratywnej (choć możliwe np. warunkowanie odruchów, nabywanie niektórych umiejętności motorycznych czy procesy uprzedzania); nie obniżone zdolności do warunkowania emocji

• Ten rodzaj pamięci może być modyfikowany innymi zapisami o deklaratywnym charakterze

• PAMIĘĆ EMOCJONALNA

• Wiąże się z emocjonalnymi znaczeniami bodźców, nabytymi przez nagrody i kary

• Na poziomie struktur mózgowych odpowiada za nią ciało migdałowate

• Uszkodzenie ciała migdałowatego niesie ze sobą utratę emocjonalnych znaczeń bodźców i utratę do wytwarzania nowych skojarzeń tego typu

• Ten rodzaj pamięci może być modyfikowany innymi zapisami o deklaratywnym charakterze

Dziękujemy za uwagę!!!