Dział V: Choroby morzyskowe (kolki) – przyczyny, diagnostyka.

1) Etiologia: szczeliny, pęknięcia, szerokie pierścienie pachwinowe, kamienie, złogi, pobieranie piasku, pasożyty jelitowe (giez koński, tętniaki na tle pasożytniczym), połykanie powietrza, przewlekłe i ostre zapalenie jelit, wady uzębienia, szkodliwa pasza, przeziębienia, błędy utrzymania, zaburzenia meteorologiczne;

2) Patogeneza:

a. zaburzenia równowagi błędno-współczulnej: skurczowa perystaltyka jelit, toniczny skurcz jelita;

b. błędy żywieniowe: pęczniejąca zawartość jelit, fermentacja treści jelitowych, zawartość jelit bogata we włókno surowe;

c. błędy utrzymania: nieregularny wysiłek;

d. kamienie, złogi;

e. cechy anatomiczne i fizjologiczne (niemożność wymiotowania, długa krezka jelita cienkiego, duża okrężnica, więzadło śledzionowo-nerkowe. Struktury patologiczne: więzadła rzekome, tłuszczaki, otwory w krezce jelit;

3) Postacie kolki: kolka kurczowa, zatkania, ostre rozszerzenie żołądka, wzdęcie, zaczopowanie, skręt, uwięźnięcie;

4) Powikłania i choroby wtórne: pęknięcia, zapalenia żołądka i jelit, ochwat kopytowy, porażenia naczyń, skurcze toniczno-kloniczne ściany brzucha;

5) Szkodliwe czynniki działające podczas choroby kolkowej: rozciąganie ściany jelita, produkty rozpadu, urazy, bolesne iniekcje, drażniące środki przeczyszczające;

6) Objawy: zazwyczaj pokładanie się, stanie w miejscu z wyciągniętą szyją i głową, niepokój ruchowy, grzebanie kończynami piersiowymi, kopanie kończynami miednicznymi, oglądanie się na boki brzucha. W ciężkich przypadkach: nagłe rzucanie się na ziemię, tarzanie, oliguria (zatkanie jelita grubego) lub anuria. Silne poty, najpierw okolicy szyi i łopatek (intensywność pocenia wprost proporcjonalna do gwałtowności kolki). Zimny pot po pęknięciu żołądka bądź jelit. Nasilenie tych objawów nie musi korelować nasileniu choroby!

a. Niefizjologiczne postawy: rozszerzenie żołądka i ucisk na przeponę – postawa siedzącego psa;

b. Skręt jelit i uwięźnięcie – leży na grzbiecie;

c. Zatkanie i zaczopowanie jelit – klękanie na stawach nadgarstkowych;

d. Wrzody żołądka i zapętlenie jelit u źrebiąt – leży na grzbiecie;

7) Badanie: obejmuje wywiad, badanie kliniczne (w tym: osłuchiwanie jamy brzusznej, sondowanie żołądka, badanie rektalne, punkcja jamy brzusznej, badanie laboratoryjne, punkcja jelit, diagnostyczno-terapeutyczne podawanie leków), badanie USG (przez prostnicę), RTG (źrebięta i małe konie), dokumentację wyników badań. Aby podjąć właściwe leczenie, konieczne jest dokładne określenie postaci kolki i jej konsekwencji patofizjologicznych. Diagnostykę i leczenie przeprowadza się według określonego planu i etapami:

a. Etap I: 1-3 godziny po rozpoczęciu: wywiad, badanie kliniczne, badanie szczegółowe: sondowanie/opróżnienie żołądka, badanie rektalne, badanie laboratoryjne (hematokryt i stężenie białka całkowitego), diagnostyczno-lecznicze podawanie leków, punkcja jelita ślepego przy wzdęciu, dokumentacja wyników;

b. Etap II: 3-5 godzin po rozpoczęciu: badanie kliniczne, badanie szczegółowe jak w etapie II, dokumentacja wyników i ich porównanie z etapem I. Jeżeli brak diagnozy: powtarzamy je co 2 h, jeśli stan się pogorszy – przewiezienie do kliniki;

c. Etap III: 5-? godzin po rozpoczęciu: powtarzamy etap II, pogorszenie = natychmiastowe skierowanie do kliniki;

8) Wywiad: kiedy się pojawiły i jak długo trwają, pobieranie paszy i wody, inne choroby, np. zołzy, operacje na jamie brzusznej, ciąża, nieregularne ruje, przedawkowanie prostaglandyn;

9) Badanie kliniczne zewnętrzne: oglądanie konia w boksie i jego zachowania (postawa, defekacja wzdęte słabizny, spocone ciało, uszkodzenia skóry na głowie i guzach biodrowych). U ogierów obowiązkowo omacujemy mosznę i okolicę pachwinową, sondowanie żołądka, punkcja jelita ślepego. Jeżeli kolka jest znaczna – preparaty przeciwbólowe i uspokajające: Novalgin, Buscopan compositum, Finadyne, Rompun, Domosedan, Sedivet;

10) Badanie układu sercowo-krążeniowego: wstrząs hipowolemiczny i toksyczny (tachykardia, hypertensja, obniżenie temperatury skóry na obwodzie, sinica błon śluzowych, zmniejszona elastyczność skóry, wydłużenie CRT, oliguria/anuria). Wraz z jego nasileniem wzrasta tętno, jego napięcie, twardość, cienkość, jest skaczące, a w końcu niewyczuwalne. CRT sprawdzamy na dziąśle siekaczy – patologicznie 3-10 s. Ocena zabarwienia spojówek: najpierw bladoróżowe -> czerwonawe -> ciemnoczerwone -> brudnoczerwone. Czas wypełniania żył: żyła jarzmowa widoczna bez ucisku = niewydolność serca. Do tego zimne ciało, zimny pot, zimne kończyny i uszy = wstrząs.

11) Badanie częstości oddechów: zazwyczaj zwiększone;

12) Badanie brzucha: powiększenie objętości, bolesność napiętych powłok brzusznych rzadko – zaawansowana martwica bądź pęknięcie żołądka/jelit.

13) Osłuchiwanie: po lewej i prawej stronie brzucha, za łukiem żebrowym.

14) Badania szczegółowe: sondowanie żołądka, szczególnie, gdy: szybkie tętno i oddechy, zawartość żołądka wypływa przez nozdrza, ruchy wymiotne na szyi, znaczne wzdęcie brzucha. Sondowanie przeprowadzamy kontrolnie podczas pierwszego badanie konia z kolką, przy przeładowaniu żołądka, przygotowując do zabiegu, kontrolnie po operacji.

15) Badanie rektalne: to wszystko umiemy i mamy opracowane w materiałach z ćwiczeń;

16) Punkcja jamy brzusznej (paracentesis): podejrzenie niedrożności jelit, krwawień, wodobrzusze, zapalenie otrzewnej, wysięki nowotworowe, zakażenia jamy brzusznej. Punkcja w linii białej, w połowie długości między mostkiem a pępkiem.

a. Przy zaburzeniach czynnościowych – mała ilość punktatu (żółty, przeźroczysty, bez domieszek);

b. Lekki zastój żylny, bez martwicy – ilość punktatu troszkę zwiększona, jasnożółty, potem ciemnieje, mętnieje, niewiele RBC, ale białko całkowite podwyższone;

c. Zastój żylny z zawałami i początkami martwicy – wyraźna warstwa RBC i WBC, białko całkowite 3-4 g/dl, wraz z postępem martwicy więcej WBC;

d. Rozległe zastoje i martwice + zapalenie otrzewnej: dużo czerwonego lub brudnoczerwonego punktatu, z przewagą WBC nad RBC, białka całkowitego >4g/dl;

e. Ropne zapalenie otrzewnej, zakrzepowo-zatorowe martwice jelit, oderwanie krezki: żółtoczerwony lub zielonkawy, silnie zmętniały punktat, o konsystencji śmietany, często bardzo mało. Gruby osad, dość mało RBC;

f. Rozsiane zapalenie otrzewnej, pęknięcie żołądka lub jelit: brudnoczerwony lub szarozielony, mętny, o zapachu zawartości jelit, szarozielone cząstki paszy, bardzo dużo WBC i RBC;

g. Krwawienia: pełna krew;

h. Ropnie i nowotwory: mętny i żółtozielony, dużo komórek;

i. Wodobrzusze: dużo punktatu, jasnożółty i przeroczysty;

j. Pęknięcie pęcherza moczowego: mocz;

17) Badania laboratoryjne: Ht (hematokryt) – norma 0,36 l/l i TPP (stężenie białka całkowitego) – norma 6,0 g/dl;

18) Diagnostyczno-terapeutyczne stosowanie leków: rozkurczających i przeciwbólowych. Wymieniłam leki wcześniej, dodać warto jedynie Neostygminę przy ogólnym wzdęciu;

19) Punkcja jelit: repozycja, upuszczenie gazów. Głównie jelita ślepego, rzadziej okrężnicy – zawsze tylko te wypełnione gazem, a nie płynem!

20) Badania USG i RTG;

Dział VI: Wybrane choroby kolkowe + leczenie (starałam się króciutko i istotę, więcej i tak nie zapamiętamy)

1) Kolka skurczowa: nieżytowy skurcz jelit, kolka reumatyczna. Zaburzenia równowagi układu wegetatywnego, zwiększone napięcie nerwu błędnego -> gwałtowne skurcze jelit (zwiększona perystaltyka) -> czasem spastyczne zamknięcie światła jelita. Objawy: nagle, przerywane napady 5-10 min, słyszalna ożywiona perystaltyka, rzadko zmiany w badaniu rektalnym, objawy znikają po 4-6 h. Leczenie: Biovetalgin/Novalgin, Buscopan.

2) Wzdęcie: kolka gazowa/wiatrowa meteorismus intestini, wzdęcie żołądka -> rozciągnięcie jelit -> porażenie jelit. Wzdęcie pierwotne na tle pokarmowym (wtedy wzdęcie jelita ślepego, z zamknięciem ujścia ślepo-okrężniczego), wtórne w niedrożnościach i porażeniach jelit (albo docierają z żołądka/jelit, lub jako zastój przed stenozą). Objawy kolkowe łagodne przy wzdęciu niewielkiego stopnia, przy wzdęciu uogólnionym kolka intensywna i gwałtowna. Najpierw przyspieszona perystaltyka, z czasem ustaje. Wzrost Ht, duszność (ucisk na przeponę). W badaniu rektalnym: wzdęte pętle jelit, wzdęte jelito ślepe (taśma brzuszna jak powróz);

3) Zatkanie obstipatio intestini nagromadzenie wysuszonej treści, która przejściowo lub trwale zamyka światło jelita. Stenozy – powstają przewlekle (zaczepia się treść i odkłada). Przyczyna: niedostateczne rozdrobnienie paszy – wady zębów, łapczywość;

a. Jelit cienkich: głównie jelita biodrowego – głównie przyczyny anatomiczne – stenozy, ropnie, blizny, owrzodzenia. Objawy wkrótce po pobraniu paszy. Osłuchujemy – brak perystaltyki przez 5 min. Możliwe wtórne przeładowanie żołądka. Przed 8 h w badaniach rektalnym wyczujemy zatkane jelito biodrowe. U źrebiąt i odsadków – zatkanie przez nicienie – trudno zdiagnozować, tak naprawdę tylko na podstawie wywiadu. Leczenie: Metamizol, Novalgin, laparotomia.

b. Jelit grubych: głównie jelita ślepego. W postaci ostrej: po odpowiednim leczeniu opróżnia się po 2-4 dniach i nie powraca. Przewlekłe: powtarzające się zatkania głowy jelita ślepego, może być niezauważone przez kilka miesięcy, bo objawy są prawie niewidoczne; zmniejszone pobieranie paszy, nawracające wzdęcia j.ś., biegunka o nieprzyjemnym zapachu, rektalnie duża kurczliwość jelita, powstają poprzeczne fałdy. Przewlekłe zatkanie leczymy chirurgicznie, farmakologia nie pomoże. Rozpoznanie - stadia:

i. Zatkanie zwisającej części podstawy: gładkościenny guz, wielkości głowy dziecka, można go wprawić w ruch wahadłowy, w prawym górnym kwadracie. Objawy: słabe i żółtaczka, małe, suche bryły kału. Leczenie: sól glauberska, rozkurczowe, przeciwbólowe, czasem atropina;

ii. Zatkanie podstawy: nieruchomy guz, wielkości głowy dziecka, prawy górny kwadrat;

iii. Zastój przed stenozą, aż do trzonu: j.ś. ma grubość uda, leży pionowo w prawej połowie jamy brzusznej, ciastowata treść. Objawy: średnie lub silne;

iv. Całkowite zamknięcie ujścia ślepo-okrężniczego: cały trzon nad ciastowatą treścią wypełniony gazem i płynem, wyczuwamy przed przednią krawędzią miednicy, nie można wyczuć uwypukleń – natychmiastowy zabieg. Objawy: średnie lub silne. Leczenie 3 i 4: operacyjne;

c. Okrężnicy dużej: niedostatecznie rozdrobniona pasza, zmniejszona aktywność flory bakteryjnej, zaburzenia motoryki, niedobór wody/silne poty, niedobór neuronów w zgięciu miedniczym, owrzodzenia błony śluzowej. Przebieg przewlekły, bóle kolkowe dopiero przy zatkaniu znacznych rozmiarów. Rozpoznajemy rektalką. Najczęściej zatkanie lewego, dolnego pokładu i zgięcia miedniczego: grubości uda, taśmy – gładkie powrózki, lewy grzbietowy pokład jest pusty. Leczenie: sól glauberska 300g, kilka litrów oleju parafinowego. Biovetalgin, Buscopan. Przy przewlekłych – zazwyczaj zabieg.

d. Okrężnicy małej: rozszerzone jelito + odwodniona treść. Przyczyna: zielonki o grubych łodygach + zaburzenia neurogenne. Rektalka: typowe taśmy naprzeciw przyczepu krezki, koliste ułożenie zatkanych pętli, o grubości przedramienia, bardzo długa, napięta krezka. Leczenie: płukanie od strony prostnicy, doustnie leki przeczyszczające.

4) Przemieszczenia:

a. Skręty krezki jelita cienkiego torsio mesenteralis jejuni et ilei obrót wokół własnej krezki. Wypełnienie + wzdęcie -> naprężenie krezki -> nasilenie perystaltyki -> przemieszczenie. Objawy: bardzo gwałtowna kolka kurczowa, po 6 h objawy wstrząsu + silne wzdęcie brzucha. Rektalnie: pętle jelit wypełnione gazem i płynem, pociąganie sprawia ból. Leczenie: chirurgiczne.

b. Skręt dwunastnicy zstępującej wokół osi długiej – sporadycznie – leki nie działają, rektalnie: napięta, taśmowata, pusta dwunastnica. Leczenie chirurgiczne. Może nawracać -> przyszywamy krezkę dwunastnicy do głowy jelita ślepego.

c. Skręt jelita ślepego wokół osi długiej torsio caeci: rzadko, rektalnie: wyczuwalny obrzęk ściany, wzdęcie i rozszerzenie pętli jelit przed skrętem. Leczenie chirurgiczne.

d. Zgięcie jelita ślepego flexio caeci: rektalka: silne rozszerzenie, wierzchołek kierowany do tyłu, wyczuwalny w jamie miednicy, taśmy przebiegają w odwrotnym kierunku. Leczenie chirurgiczne.

e. Skręt okrężnicy grubej wokół osi długiej torsio coli ascendentis: totalis – rektalnie: przed miednicą mocno obrzękła okrężnica, z mięsistymi garbami, o wyraźnym konturach, czasem niedostępne do badania. Partialis – rektalnie: pokłady okrężnicy wchodzą do jamy miednicy, brak dostępu do jamy brzusznej! Skręty do 180 st leczymy farmakologicznie, powyżej 180 st – punkcja, ale często chirurgicznie.

f. Zgięcie okrężnicy grubej: rektalka – identyfikujemy wzdęte pokłady grzbietowy i brzuszny, brak zgięcia miedniczego – bo przemieszczone dogłowowo. Leczenie: punkcja, neostygmina, chirurgiczne.

g. Prawostronne dogrzbietowe przemieszczenie okrężnicy wstępującej: dislocatio coli ascendentis ad dextram: dość często. Rektalnie: wzdęta okrężnica zamiast jelita ślepego, trzon jelita ślepego niedostępny do badania.

h. Przemieszczenie okrężnicy do środka i do tyłu: u klaczy w wysokiej ciąży. Rektalnie: zatkanie żołądkowego rozszerzenia okrężnicy, które zwęża się doogonowo – gładka powierzchnia, brak taśm, pusta okrężnica poprzeczna i zstępująca zgięcie miedniczne zepchnięte w kierunku przepony. Leczenie tylko chirurgiczne.