FINANSE PUBLICZNE

1. Dobra publiczne a dobra społeczne

Dobra Publiczne są to dobra, które mają charakter publiczny np. powietrze, rzeki, jeziora, morza, parki narodowe.
Znaczna część dóbr może być dobrem prywatnym i publicznym np. energia elektryczna w domu i do oświetlania ulice.

Kryteria decydujące o tym, czy dane dobro ma charakter publiczny czy prywatny:

1. Kryterium użyteczności (kryterium społeczne)

2. Kryterium odpłatności (kryterium ekonomiczne)

Ad.1 Korzyści z dobra prywatnego ograniczają się najczęściej do jednej osoby, niekiedy do kilku (np. rodzina). Jeżeli dana osoba używa dobra prywatnego to jest ono niedostępne dla innych. W przypadku dób publicznych fakt korzystania przez jednego człowieka z danego dobra nie uniemożliwia korzystania z tego samego dobra przez innego człowieka.

Ad.2 Źródło odpłatności decyduje o tym czy dobro ma charakter publiczny czy prywatny. Dobrami publicznymi są dobra finansowane przez budżet państwa, budżety samorządowe i inne fundusze publiczne. Dla odbiorców oznacza to, że są one bezpłatne lub częściowo odpłatne ( z punktu widzenia indywidualnego odbiorcy są one bezpłatne, natomiast w sensie ekonomicznym są one opłacane zbiorowo). Konsumpcja publiczna jest konsumpcją przymusową ( nadmierna narusza wolność jednostki), która może rodzić niezadowolenie społeczne i osłabiać motywację do pracy.

(Założenie) Wyróżniamy trzy kategorie dóbr:

• Dobra publiczne

• Dobra społeczne

• Dobra prywatne

Dobra publiczne- tylko te dobra, które z przyczyn naturalnych (cechy fizyczne) mogą służyć zbiorowości lokalnej lub całemu społeczeństwu. Są to tzw. Czyste dobra publiczne, konsumowane egalitarnie. Fakt korzystania przez jedną osobę z dobra nie uniemożliwia korzystania z niego przez innych. Dobra publiczne są zawsze finansowane z funduszy publicznych. Użyteczność dobra publicznego jest neutralna względem dochodów indywidualnych.( wykres 1.3 str. 36)

Dobra społeczne – dobra, które ze względów fizycznych mogą być dobrami prywatnymi, ale na skutek doktryny społecznej i prowadzonej przez władze publiczne polityki społecznej są dostarczane obywatelowi ( nawet, gdy on tego nie akceptuje). Są to tzw. Dobra należne społeczeństwu. Dobra społeczne mogą być finansowane w całości lub w części z funduszy publicznych. Istnieje wyraźna zależność między dochodami indywidualnymi a użytecznością dobra społecznego (im wyższy dochód tym użyteczność jest mniejsza). ( wykres 1.4 str. 36)

2. Funkcje finansów publicznych

Do podstawowych funkcji finansów publicznych zalicza się:

1. Funkcja alokacyjna

2. Funkcja redystrybucyjna

3. Funkcja stabilizacyjna

Ad.1. Istota funkcji alokacyjnej polega na tym, że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji części zasobów, którymi dysponuje gospodarka, przez system finansów publicznych jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Dostarczenie towarów i usług finansowane jest z funduszy publicznych ( następuje w związku z zadaniami stawianymi przed państwem: zadaniami publicznymi i społecznymi).Realizacja zadań społecznych to zaspokajanie indywidualnych potrzeb obywateli ( nadmierne zróżnicowanie dochodów poszczególnych jednostek (obywateli) ograniczałoby dostęp pewnej ich liczby do dóbr, gdyby były one alokowane na zasadach rynkowych)

„Wolni jeźdźcy” – osoby skłonne do korzystania z dóbr publicznych bez płacenia za nie lub przy minimalizowaniu kosztów „pozyskania” dóbr publicznych (minimalne obciążenie swoich prywatnych funduszy).

Ad.2. Wytwarzanie i dostarczanie określonych dóbr publicznych i społecznych wymaga ( w warunkach gospodarki pieniężnej) posiadania dochodów. Spełniając konstytucyjne funkcje państwo musi ponosić wydatki związane z alokowaniem dóbr publicznych i społecznych. Dlatego z konieczność sięga do dochodów innych podmiotów, jest państwem podatkowym. Specyficzna sytuacja dochodowa państwa wymusza redystrybucję dochodów społeczeństwa. Dokonuje się ona w różnych przekrojach, tzn. między różnymi grupami ludności, między różnymi wspólnotami lokalnymi i regionalnymi, między krajami itp. Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej, dokonuję się przez system transferów dochodów. Władze publiczne dokonują pośrednio albo bezpośrednio transferów na rzecz różnych podmiotów. System transferów od i do władz publicznych jest skomplikowanym układem o różnorodnym charakterze. Wyróżniamy transfery niezwiązane z kontrświadczeniami (podatki, emerytury) oraz związane z kontrświadczeniami (praca lekarza, nauczyciela). Osobną grupą transferów są transfery wewnątrz sektora publicznego. Ponadto wyróżniamy transfery jednostkowe, kierunkowe i adekwatne.

Podstawowy dylemat związany z redystrybucyjną funkcją finansów publicznych sprowadza się do wyboru: czy w procesie dystrybucji i redystrybucji dochodów priorytet nadać efektywności gospodarowania czy sprawiedliwości.

Ad.3. Funkcja stabilizacyjna – celem władz publicznych powinno być umiejętne posługiwanie się instrumentami alokacji zasobów i redystrybucji dochodów do łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego.

Zadaniem instrumentów polityki fiskalnej jest łagodzenie wahań cyklu koniunkturalnego, czyli hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nadmiernego wzrostu i pobudzanie aktywności gospodarczej w okresie słabnięcia procesów gospodarczych. Stabilizacyjne oddziaływania finansów publicznych mogą być różne. Najczęściej jednak wykorzystuje się dwie grupy instrumentów: wydatki i podatki.

Stabilizacyjne działanie podatków polega na tym, że w okresie nadmiernego wzrostu gospodarczego, którego skutkiem jest wzrost dochodów, progresja podatkowa hamuje nadmierną aktywność gospodarczą, co ogranicza amplitudę wahań cyklu koniunkturalnego. Natomiast w okresie, gdy aktywność gospodarcza słabnie, dochody spadają do niższych klas opodatkowania, co zmniejsza obciążenia podatkowe i zachęca do inwestowania, tworzenia nowych miejsc pracy itd. Istnieją dwa typowe sposoby wykorzystania instrumentów podatkowych w ich funkcji stabilizacyjnej:

• Wbudowanie w system podatku dochodowego tzw. automatycznych stabilizatorów koniunktury (zaleta: szybkie reagowanie na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów; wada: nieskuteczność rozwiązań ze względu na nieadekwatność do występującej w praktyce sytuacji)

• Dyskrecjonalne (uznaniowe) regulowanie poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od przebiegu koniunktury gospodarczej (zaleta: państwo może reagować w sposób jakiego wymaga sytuacja; wada: zastosowanie jej instrumentów wymaga czasu, występuje tzw. efekt opóźnień)

3. Problem ustalania kosztów i korzyści przy decyzjach w dziedzinie finansów publicznych (teoria wolnego wyboru – public choice)

Cele i przedmiot wyboru publicznego:

Głównym celem teorii wyboru publicznego jest obiektywizacja kryteriów wyboru przy alokacji dóbr i redystrybucji dochodów, a więc eliminowanie lub ograniczenie arbitralności i woluntaryzmu decyzyjnego władz publicznych.

Przedmiotem zainteresowania teorii wyboru publicznego jest demokratyczny system podejmowania decyzji w kwestiach publicznych, funkcjonowanie mechanizmów politycznych, zachowanie się pojedynczego obywatela, grup społecznych oraz ich rola w podejmowaniu decyzji publicznych.

Zasadnicze znaczenie ma sposób powoływania władz publicznych oraz wpływ obywatela na ich działalność. Teoria wyboru publicznego musi uwzględniać warunki ustrojowe oraz czynniki polityczne takie jak:

• System władz publicznych (państwowych, samorządowych)

• Kompetencje poszczególnych organów władz publicznych w kwestiach finansowych, a zwłaszcza budżetowych

• Ordynacja wyborcza

• System partii politycznych i organizacji społecznych, zawodowych, itd.

Istota wyboru publicznego:

Gospodarka prywatna – o sposobie jej funkcjonowania, osiąganych efektach itd. Przesądza mechanizm rynkowy.

Sektor Publiczny – dla ekonomii tego sektora znaczenia ma mechanizm polityczny i ściśle z nim powiązany system wyborczy.

Wybór jest podejmowaniem decyzji preferującej jedno rozwiązanie kosztem innego lub innych rozwiązań. Wybór jest łatwiejszy, jeżeli zachowane są podstawowe zasady:

• Każdy wyborca ma jednakową szansę wpływania na przedmiot wyboru

• Przedmiot wyboru jest konkretny

• Wybór dotyczy dwu wykluczających się możliwości (albo, albo)

Wybór jest łatwiejszy jeżeli wyborca ma rozeznanie, czego wybór dotyczy.

Kryterium kosztów i korzyści:

Przy podejmowaniu decyzji publicznych stosuje się kryterium kosztów-korzyści. Przy ustalaniu kosztów można zastosować precyzyjne miary, natomiast pomiar korzyści osiąganych na skutek decyzji publicznych w znacznym stopniu ma charakter jakościowy. Znaczna trudność w przypadku wyboru publicznego wynika z dysproporcji między ponoszonymi kosztami a osiąganymi korzyściami poszczególnych obywateli, grup społecznych, wspólnot terytorialnych itd. Między preferencjami poszczególnych osób a preferencjami wspólnoty mogą zachodzić podstawowe różnice. W systemach demokratycznych potrzebny jest pewien przymus wobec części społeczeństwa, która dobrowolnie nie byłaby skłonna ponosić kosztów (ciężarów) na rzecz wspólnoty czy społeczeństwa, ponieważ preferencje są zdecydowanie różne. Obserwacja zachowań wyborców wobec oferowanych przez partie polityczne programów pozwala zidentyfikować tzw. medianowego wyborcę, tzn. takiego, który odrzuca cele stawiane przez skrajne siły (partie) polityczne. To medianowy wyborca jest w istocie decydentem w sprawach publicznych. Oznacza to, że medianowy wyborca tworzy większość parlamentarną i samorządową.

Preferencje indywidualne i racjonalność indywidualna muszą być podporządkowane preferencją zbiorowym i racjonalności zbiorowej.

Paradoks wyborczy:

Zachowanie wyborcy wtedy, gdy występuje on w grupie, jest inne niż, wtedy gdy dokonuje indywidualnego wyboru. Nie chodzi o to, że decyzja wyborcy może być przegłosowana tylko o to, że wyniki ogólne glosowania mogą wypaczać rzeczywiste preferencje wyborców. Paradoks wyborczy jest istotnym mankamentem systemu wyborczego, gdyż stwarza możliwość manipulowania wynikami wyborów przez tendencyjny wybór (zestawienie) rywalizujących ze sobą celów oraz sekwencji głosowania nad nimi. Paradoks wyborczy występuje w przypadku niewielkich grup.

1. Definicja sektora finansów publicznych i jego zakres podmiotowy (jednostki sektora finansów publicznych)

Finanse publiczne obejmują zasoby pieniężne związków publiczno-prawnych, tzn. państwa, samorządów terytorialnych, samorządów gospodarczych i zawodowych oraz zasoby pieniężne (budżety) ubezpieczeń społecznych, fundacji, związków wyznaniowych itp.

Sektor finansów publicznych dzieli się na sektor: rządowy i samorządowy, który obejmuje jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz podległe tym organom jednostki organizacyjne.

Definicja: Wyodrębniona organizacyjnie i instytucjonalnie część sektora publicznego oparta o własny, publiczny (państwowy i samorządowy) majątek, dokonująca poboru środków finansowych i redystrybucji publicznych zasobów pieniężnych, zorientowanych na zaspokajanie potrzeb ogólnospołecznych i nienastawiona na osiąganie zysku ze swojej podstawowej działalności.

W polskim ustawodawstwie zrezygnowano z definiowania sektora finansów publicznych w zamian zastosowano metodę enumeratywną- kolejno wyliczono jednostki zaliczone do sektora. Artykuł 9 ustawy o Finansach Publicznych brzmi: Sektor finansów publicznych tworzą: (zapamiętać 1,2, 7,8,9)

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;

2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;

3) jednostki budżetowe (szkoły, internaty, świetlice)

4) samorządowe zakłady budżetowe;

5) agencje wykonawcze; (Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Agencja Rynku Rolnego)

6) instytucje gospodarki budżetowej; (Centrum Obsługi Kancelarii Prezydenta RP)

7) państwowe fundusze celowe np. (Fundusz Ubezpieczeń Społecznych)

8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) i zarządzane fundusze, Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS) i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS;

9) Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ);

10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

11) uczelnie publiczne itd.

1. Pojęcie, cechy i funkcje budżetu państwa

Budżet państwa to scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjonowaniem państwa. Jest to plan finansowy, który będzie stanowił podstawę działalności podmiotów państwowych w następnym okresie fiskalnym. W tym sensie budżet państwa jest aktem prawnym o określonym czasie obowiązywania.

Cechy:

• budżet państwa jest funduszem scentralizowanych zasobów pieniężnych gromadzonych i dzielonych przez państwo w związku z realizacją zadań państwa, stąd jego szczególna rola funkcjonowania państwa;

• gromadzenie środków budżetowych odbywa się z reguły, w sposób przymusowy: ten tryb gromadzenia zasobów budżetowych jest charakterystyczny dla działalności państwa wynikającej z atrybutu władzy;

• procesy gromadzenia i dzielenia dochodów za pomocą budżetu implikują zasady ustrojowo-konstytucyjne; najogólniej chodzi o zakres uprawnień władzy ustawodawczej i wykonawczej w określaniu źródeł, wysokości i rodzajów dochodów oraz kierunków wydatków, wymaga to nadania budżetowi państwa formy normatywnej, tzn. formy aktu prawnego wysokiej rangi – ustawy.

• Procesy gromadzenia i dzielenia przez państwo dochodów w budżecie zawsze mają charakter nie tylko ekonomiczny, ale i społeczny; wyraża się to w przejmowaniu części produktu społecznego i dysponowaniu nią, co wpływa na sytuację dochodową i socjalną poszczególnych osób, grup społecznych itd.;

• Dochody budżetowe powstają na skutek definitywnego bezzwrotnego przejęcia ich przez państwo od różnych podmiotów;

• Budżet państwa dotyczy działalności organów i podmiotów państwa w przyszłości, stąd też zawsze jest planem dochodów i wydatków państwa na z góry ustalony czas; budżet państwa jest funduszem „sezonowym”;

• Budżet jako fundusz musi cechować specjalizacja, polegająca na nadaniu rygorów prawnych wydatkom budżetowym;

• Wiązanie dochodów i wydatków budżetowych z działalnością państwa w zamkniętym okresie oznacza, że w istocie budżet państwa tworzą strumienie dochodów i strumienie wydatków;

• Strumieniowy charakter budżetu państwa oznacza konieczność egzekwowania należnych w danym okresie dochodów i obliguje do wydatkowania środków budżetowych przed upływem okresu budżetowego, zasada roczności w gospodarowaniu środkami budżetowymi powoduje istotne skutki dla racjonalności budżetu;

• Budżet państwa nie jest jednym „urządzeniem”, w którym znajduje finansowe odzwierciedlenie działalności państwa, co oznacza, że nie może on być wystarczającą podstawą oceny finansowej działalności państwa.

Funkcje:

• REDYSTRYBUCYJNA (ROZDZIELCZA) Budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego. Do jego obowiązków należy regulowanie dochodów podstawowych kategorii podmiotów występujących w gospodarce narodowej. Zewnętrznym wyrazem redystrybucji jest gromadzenie dochodów, głównie w postaci podatków;

• STABILIZACYJNA (WYRÓWNAWCZA, KOMPENSACYJNA) Polega na wykorzystywaniu budżetu, jako narzędzia państwa w celu łagodzenia wahań cyklu koniunkturalnego oraz zapewnienia zrównoważonego wzrostu gospodarki kapitalistycznej;

• ALOKACYJNA Z punktu widzenia treści ekonomicznej funkcja ta w pełni pokrywa się z funkcją redystrybucyjną, zatem jeżeli wyodrębnia się funkcję alokacyjną, to po to, aby wyeksponować rolę budżetu w alokacji zasobów.

• FISKALNA (SKARBOWA) Polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, z czym wiąże się prowadzenie przez państwo rozmaitej działalności związanej z funkcjami państwa. Między funkcją redystrybucyjną a funkcją fiskalną zachodzą różnice, co do zakresu, polegające na tym, że funkcja fiskalna budżetu dotyczy tylko jego strony dochodowej, a funkcja redystrybucyjna dotyczy zarówno dochodów, jak i wydatków budżetowych.

• USTROJOWA Sprowadza się do określenia, z reguły w ustawie zasadniczej (konstytucji), zakresu uprawnień władzy ustawodawczej i władzy wykonawczej w sprawach budżetowych. Jej istota polega na tym, że budżet państwa jest przede wszystkim narzędziem zachowania danego ustroju społeczno-gospodarczego, jest atrybutem władzy.

• DEMOKRATYCZNA Istota tej funkcji polega na zainteresowaniu i wpływie społeczeństwa na opracowanie i wykonywanie budżetu. Sporządzanie i realizacja budżetu państwa inspiruje zainteresowanie sprawami publicznymi oraz gospodarczymi, sprzyja wyborowi właściwych przedstawicieli do władz uchwalających budżet i kontrolujących jego wykonanie.

• KONTROLNA (EWIDENCYJNO -KONTROLNA) Polega ona na wykorzystywaniu gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych do kontroli celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetowej.

• BODŹCOWA Jej istotę można sprowadzić do pozytywnego zachowania się podmiotów wobec stosowanych przez państwo instrumentów budżetowych, zwłaszcza w zakresie ciężarów podatkowych. Ponieważ działalność fiskalna państwa niesie ze sobą zniechęcenie do prowadzenia, w tym bardziej rozwijania działalności gospodarczej, poprzez różnego rodzaju obciążenia, pozytywny aspekt funkcji bodźcowej ogranicza się wyłącznie do stosowania przez państwo ulg i zwolnień w obciążeniach podatkowych i quasi - podatkowych.

• PLANOWANIA Jeżeli przez funkcję planowania rozumieć zestawienie ex ante dochodów i wydatków budżetowych, to funkcji tej nie trzeba wyróżniać, gdyż budżet zawsze jest planem. Inaczej mówiąc, bez cechy planowości nie ma budżetu.

• PRAWNA Podkreśla fakt, że budżet jest ustawą, aktem prawnym.

• KREDYTOWA Sprowadza się do ustalenia, czy państwo ma zdolność kredytową.

• ADMINISTRACYJNA Jest to zmiana zakresu działania organów państwowych, związana z tym redukcja sił pracujących przez przegrupowanie i reorganizację urzędów, przez zmianę zasad ich postępowania itd.

• KOORDYNACYJ NA Budżet państwa jest narzędziem kontroli i koordynacji w takim zakresie, w jakim ujęte są w nim dochody i wydatki sektora publicznego.

1. Charakter i treść zasad budżetowych

W teorii budżetu i skarbowości zostały sformułowane zasady, których przestrzeganie powinno zapewnić sprawne i racjonalne funkcjonowanie budżetu w praktyce. Budżet, jako plan finansowy musi odpowiadać określonym wymogom, które nazywane są zasadami budżetowymi.

• Zasada równowagi

• Zasada zupełności (powszechności)

• Zasada jedności (formalnej i materialnej)

• Zasada szczególności (specjalizacji)

• Zasada jawności

• Zasada przejrzystości (jasności)

• Zasada realności

• Zasada gospodarności

• Zasada operatywności

• Zasada jednoroczności

Zasada równowagi –taki stan budżetu, w którym wydatki znajdują pokryciew dochodach.

Zasada zupełności (powszechności) – wymaga ujęcia w budżecie wszystkich dochodów i wydatków Zgodnie z tą zasadą budżet powinien obejmować od strony finansowej całą działalność państwa, wszystkie jego dochody i wydatki.

Zasada jedności – głosi, iż wszystkie dochody i wydatki państwa powinny być objęte jednym planem budżetem.

Zasada szczegółowości (specjalizacji)- Dochody i wydatki powinny być ujmowane nie w sumach ogólnych, lecz z dokładnym określeniem źródeł dochodów oraz przeznaczenia wydatków Środki budżetowe powinny być wydatkowane tylko do wysokości ustalonej w budżecie.

Zasada jawności głosi konieczność prezentowania dochodów i wydatków społeczeństwu a praktycznie organom przedstawicielskim, różnym ciałom i organizacjom

Zasada przejrzystości – układ budżetu powinien być przejrzysty, pozwalający na rozpoznanie procesów zachodzących w obszarze budżetu

Zasada realności – postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków budżetowych.

Zasada gospodarności - wymaga racjonalnego, a więc i oszczędnego wydatkowania środków budżetowych.

Zasada operatywności – wymaga opracowania go w układzie podmiotowym, czyli wskazania zadań w zakresie gromadzenia dochodów oraz realizacji wydatków dla konkretnych podmiotów.

Zasada jednoroczności – mówi o tym, że budżet uchwalany jest na jeden rok kalendarzowy.

7. Modele finansowania ubezpieczeń społecznych, zdrowotnych i od bezrobocia

Do ubezpieczeń społecznych należą ubezpieczenia zdrowotne i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia.

Rola państwa w zakresie ubezpieczeń społecznych może sprowadzać się do:

• tworzenia podstaw prawnych ubezpieczeń społecznych, w zakres których wchodzi ustanowienie obowiązku ubezpieczenia, czyli zapłacenie składki przez pracodawcę (niekiedy obowiązek zapłacenia składki jest rozłożony na pracodawcę i pracownika)

• przejęcia przez państwo obowiązków organizacji systemu ubezpieczeń społecznych i związanej z tym odpowiedzialności materialnej (finansowej) za świadczenia społeczne.

Zakres odpowiedzialności państwa w odniesieniu do ubezpieczeń społecznych nie ogranicza się jedynie do świadczeń emerytalno-rentowych, dotyczy także ubezpieczenia (zabezpieczenia) zdrowotnego i ubezpieczenia (zabezpieczenia) na wypadek bezrobocia.

• Ubezpieczenie zdrowotne

1. System repartycyjny- dotychczasowy system emerytalny oparty na umowie pokoleniowej, w którym pokolenie pracujące finansowało emerytów z ich bieżących składek. Pozostałością starego systemu jest obecny I filar.

2. System rezydualny- Państwo nie bierze odpowiedzialności za organizację i finansowanie opieki zdrowotnej. Pozostaje ona przede wszystkim sprawą indywidualną obywatela. Model oparty jest na prywatnym ubezpieczeniu, chociaż funkcjonuje od silnym nadzorem organizacji lekarskich. Model zakłada więc istnienie różnych form organizacji i finansowania opieki zdrowotnej. Istnieją programy pomocy dla ludzi o niskich lub nieposiadających dochodów. (USA)

3. Model Siemaszki- Państwo bierze pełną odpowiedzialność za ochronę zdrowia. Zakłady opieki zdrowotnej nalezą do państwa, wydatki są finansowane całkowicie z budżetu. Pełny pakiet usług medycznych jest bezpłatny. (państwa realnego socjalizmu)

4. Model Beveridge’a- określany jako zaopatrzeniowy bądź usługowy. Władze biorą organizacyjną i finansową. Źródłem finansowania publicznych usług zdrowotnych są podatki wpływające do budżetu, przy czym podatki te mają charakter ogólny, nie celowy. Gwarantowany jest jedynie podstawowy koszyk świadczeń zdrowotnych, co praktycznie oznacza konieczność dobrowolnego ubezpieczania się obywateli. (Dania, Finlandia, Hiszpania)

5. Model Bismarcka- opiera się na finansowaniu świadczeń ze składek zdrowotnych wnoszonych obowiązkowo przez pracownika i pracodawcę do autonomicznych kas chorych. W modelu tym realizowana jest zasada solidaryzmu między chorymi a zdrowymi; za organizację ochrony zdrowia odpowiedzialne są władze publiczne. Leczenie zarówno prywatne jak i publiczne (przewaga prywatnego). System świadczenia usług opiera się na kontraktach, na które wpływ mają izby lekarskie i inne stowarzyszenia zawodowe. Poza systemem są ludzie o wysokich dochodach, którzy są kierowani do prywatnych towarzystw ubezpieczeniowych. (Holandia, Fancja, Niemcy)

• ubezpieczenie od bezrobocia

Źródłem finansowania świadczeń na wypadek utraty pracy lub braku możliwości jej znalezienia mogą być podatki, które wpływają do budżetu państwa.

Finansowanie zasiłków dla bezrobotnych może się odbywać ze specjalnych składek o charakterze ubezpieczeniowym, płaconych przez pracodawców lub/i pracowników. Środki pochodzące ze składek gromadzone są na ogół w ramach publicznego funduszu celowego.

8. Struktura środków publicznych oraz ich przeznaczenie (dochody i przychody oraz wydatki i rozchody)

Przez środki publiczne rozumie się wszystkie wpływy finansowe gromadzone na rachunkach władz publicznych. Jest więc to pojęcie szersze niż dochody publiczne, gdyż obejmuje także wszelkiego rodzaju przychody.

Środki publiczne obejmują:

1) dochody publiczne;

2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z pomocy udzielonej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA);

3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione w pkt 2;

4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:

a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,

b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,

c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,

d) z otrzymanych pożyczek i kredytów;

5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz pochodzące z innych źródeł.

Dochody publiczne przejęte przez państwo (samorząd) oznaczają definitywne, czyli bezzwrotne, zasilanie władz publicznych. Źródłem tych dochodów są dochody innych podmiotów. Dochodami publicznymi są:

1) daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państw a, jednostek samorządu terytorialnego, funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych wynika z odrębnych ustaw niż ustawa budżetowa, zwanych dalej „odrębnymi ustawami”;

2) inne dochody należne, na podstawie odrębnych ustaw, budżetowi państwa, jednostkom samorządu terytorialnego oraz innym jednostkom sektora finansów publicznych;

3) wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansów publicznych;

4) dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w szczególności:

a) wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,

b) odsetki od środków na rachunkach bankowych,

c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,

d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych;

5) spadki, zapisy i darowizny w postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych;

6) odszkodowania należne jednostkom sektora finansów publicznych;

7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji;

8) dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw, niestanowiące przychodów w rozumieniu ust. 1 pkt 4 lit. a i b;

9) inne dochody należne jednostkom sektora finansów publicznych określone w odrębnych przepisach lub umowach międzynarodowych.

Nie wszystkie środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych przez państwo lub odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków na cele państwowe są dochodami budżetowymi. Obok dochodów występują także wpływy o charakterze zwrotnym, będące przychodami, które służą finansowaniu deficytu budżetowego oraz przychody jednostek organizacyjnych (np. zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, funduszy celowych) i osób prawnych (np. szkół wyższych, instytucji kulturalnych), zaliczanych do sektora finansów publicznych, pochodzące z prowadzonej przez nie odpłatnej działalności, oraz z innych źródeł.

Przez przychody publiczne rozumie się wszystkie środki pieniężne zasilające rachunki władz publicznych (rządowych i samorządowych). Przychody publiczne są więc pojęciem szerszym niż dochody publiczne, gdyż obejmują również wszelkiego rodzaju wpływy o charakterze pożyczkowym. Przychodami publicznymi są:

• kredyty z banku centralnego,

• kredyty z banków komercyjnych,

• pożyczki od rządów zagranicznych,

• pożyczki od banków zagranicznych,

• wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych,

• wpływy ze sprzedaży obligacji municypalnych,

• wpływy związane z innymi instrumentami finansowymi potwierdzającymi zaciąganie pożyczek przez władze publiczne,

• wpłaty banku centralnego.

Środki publiczne przeznacza się na:

1) wydatki publiczne;

2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

Wydatki publiczne są to wydatki ponoszone na realizację zadań publicznych. Dokonywane są w celu zaspokojenia potrzeb zbiorowych lub/i potrzeb indywidualnych. Wydatki publiczne przeznaczone są na:

1) realizację zadań wykonywanych przez organy władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały,

2) subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,

3) subwencje dla partii politycznych,

4) dotacje celowe na zadania z zakresu administracji rządowej oraz inne zadania zlecone jednostkom samorządu terytorialnego ustawami,

5) dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego,

6) dotacje na zadania określone ustawami,

7) współfinansowanie programów i projektów realizowanych ze środków pochodzących z UE i ze środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, nie podlegających zwrotowi,

8) realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Rozchodami publicznymi są:

1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;

2) wykup papierów wartościowych;

3) udzielone pożyczki;

4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego;

5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością.

9. Redystrybucyjne skutki podatków oraz problem granic opodatkowania

Podatki są głównym narzędziem redystrybucji dochodów, dzięki nim państwo dokonuje korekty dochodów społeczeństwa. Do skutków redystrybucyjnych podatków możemy zaliczyć:

• wyprowadzenie części dochodów poza obieg ściśle gospodarczy,

• wpływanie na zachowanie podmiotów gospodarujących, efektywność ekonomiczną, skłonności do oszczędzania i inwestowania,

• korygowanie nieuzasadnionych rozpiętości w dochodach poszczególnych podmiotów(krzywa Lorenza),

• dążenie państwa do równości i sprawiedliwości społecznej,

• niwelowanie negatywnych skutków działania rynku, a więc nieuczciwej konkurencji, monopolizacji, dyskryminacji płciowej i pewnych grup ludności,

• spustoszenie podatkowe -przekroczenie granic podatkowych poprzez ciągłe podnoszenie stawek opodatkowania oznacza, że więzy podatkowe nałożone dany podmiot są tak duże, że zmuszony jest ograniczyć swoją działalność gospodarczą.

W sensie teoretycznym i praktycznym istnieją granice opodatkowania , przekroczenie których spowoduje negatywne następstwa przejawiające się w:

• ograniczeniu działalności gospodarczej,

• zmniejszeniu dochodów państwa.

Zjawisko pomiędzy skalą opodatkowania, rozmiarami działalności gospodarczej i dochodami budżetu państwa wyjaśnia krzywa Laffera.

krzywa Lorenza	krzywa Laffera

KRZYWA LORENZA – pokazuje rozkład dochodów w społeczeństwie z punktu widzenia kryterium równości społeczeństwo doskonale egalitarne – prosta pod kątem 45^o (przerywana linia) – sytuacja stricte teoretyczna, w rzeczywistości krzywa Lorenza jest zakrzywiona ku górze i wspina się delikatnym bądź ostrym łukiem, kształt tej krzywej jest różny w różnych krajach i różnych okresach, pole zakreskowane pokazuje jak bardzo rzeczywisty rozkład dochodów różni się od podziału egalitarnego, krzywe nierówności dochodów mogą być zmieniane za pomocą podatków, za pomocą samej krzywej trudno byłoby porównać nierówności dochodów w poszczególnych krajach, znacznie lepszy jest miernik ilościowy - współczynnik Giniego

WSPÓŁCZYNNIK GINIEGO - miernik zmian w sferze dochodów liczymy jako stosunek pola zakreskowanego do pola trójkąta wyznaczonego przez oś odciętych i linię rozkładu dochodów w przypadku, gdy każdy ma tyle samo, jest miarą unormowaną, przyjmuje wartości od 0 do 1 (lub od 0% do 100%):

wyższa wartość – rozkład dochodów jest bardziej nierównomierny,

wartości bliskie 0 – podział dochodu zbliżony jest do egalitarnego

KRZYWA LAFFERA – pokazuje związek między wysokością stawki podatkowej (na osi poziomej)
i łącznym dochodem, który państwo uzyskuje z tytułu poboru podatku (na osi pionowej)

przy stawce podatkowej 0%, podatnicy nie płacą żadnych podatków, budżet nie odnotowuje żadnych dochodów z tytułu podatków, wzrost stawki opodatkowania początkowo zwiększa udział państwa w dochodach podmiotów gospodarczych, ale po przekroczeniu pewnej granicy opodatkowania wzrost stawki zmniejsza deklarowany do opodatkowania dochód podmiotów gospodarczych. ponieważ:

• zmniejsza motywację do podejmowania aktywności,

• zwiększa skłonność do ukrywania swoich dochodów i wchodzenia w szarą strefę,

• zwiększa skłonność do delokalizacji działalności gospodarczej, przenoszenia całości lub części czynników produkcji za granicę do rajów podatkowych,

przy stawce podatkowej 100% nie ma żadnej motywacji do pracy i prowadzenia działalności gospodarczej – podmioty zaprzestają działalności i żadne dochody nie są wytwarzane albo są wytwarzane w szarej strefie – wobec tego dochody z tytułu podatków mają wartość zerową

Przekroczenie granic opodatkowania oznacza, że ciężary podatkowe nałożone na dany podmiot są tak duże, że zmuszony jest on ograniczyć swoją działalność gospodarczą lub nawet jej zaniechać. Sytuacja taka występuje głównie przy podatkach progresywnych, przy których tempo przyrostu podatku jest wyższe niż tempo przyrostu dochodu.

Działalność fiskalna państwa ma więc zaszyfrowane cele pozafiskalne; są one jednym z wyrazów interweniowania państwa w funkcjonowanie mechanizmu rynkowego. Przesłanką interwencjonizmu państwowego jest niesprawność rynku, wyrażająca się m.in. w nieprawidłowym (nadmiernie zróżnicowanym) podziale dochodów w społeczeństwie. Ponieważ przejmowanie przez państwo dochodów, głównie w postaci podatków, powoduje zwykle wyprowadzenie części dochodów poza obieg ściśle gospodarczy, działalność fiskalna państwa w wielu przypadkach jest w opozycji wobec efektywności gospodarowania. Jest to

więc przykład konfliktu między różnymi celami państwa i gospodarki. W związku z tym pojawia się teoretyczny problem granic redystrybucji budżetowej, dokonywanej głównie przez podatki. Jednym z pozafiskalnych motywów gromadzenia dochodów przez państwo jest równość i sprawiedliwość społeczna. Rynek jest bezwzględnym „organizatorem” życia gospodarczego i społecznego. W funkcjonowaniu rynku występują też nieprawidłowości, będące np. skutkiem nieuczciwej konkurencji, monopolizacji,

dyskryminacji płacowej pewnych grup ludności itd. Stąd zadanie dla państwa korygowania nieuzasadnionych rozpiętości w dochodach poszczególnych podmiotów. Korekta ta dokonywana jest głównie za pomocą podatków, w mniejszym zaś stopniu za pomocą wydatków, np. w postaci zasiłków z opieki społecznej.185 Zjawisko rozkładu dochodów w społeczeństwie z punktu widzenia kryterium równości analizuje się za pomocą tzw. krzywej Lorenz’a. Jeżeli dochody znajdujące się w dyspozycji społeczeństwa równają się 100%, to zgodnie z krzywą absolutnej równości (linia przerywana) procentowy udział ludności w tych

dochodach odpowiada idealnie strukturze dochodów. Oznacza to, że np. 10% ludności dysponuje 10% dochodu itd. Skrajnym przeciwieństwem idealnej równości jest idealna nierówność. Jednak te skrajności należy odrzucić. W rzeczywistości gospodarczej rozkład dochodów nie jest równomierny, m. in. ze względu na nierówność dochodów z pracy, które są uzależnione od zdolności fizycznych i umysłowych człowieka, poziomu wykształcenia, miejsca zamieszkania itp. W normalnych warunkach krzywa Lorenza jest zakrzywiona ku górze i wspina się delikatnym bądź ostrym łukiem – jest to linia pogrubiona na wykresie. W

przedstawionej sytuacji 50% ludności skupia w swoich rękach tylko 25% całkowitego dochodu. Poruszając się w prawo po osi odciętych widzimy, że niewielka część populacji dysponuje dość dużym dochodem, bo blisko granicy określającej 100% ludności krzywa jest dość stroma.

Działalność redystrybucyjna państwa wpływa w różnym stopniu na zachowanie się podmiotów gospodarujących, efektywność ekonomiczną, skłonność do oszczędzania, skłonność do inwestowania itp. Istnieją pewne granice opodatkowania, których przekroczenie wywołuje negatywne skutki, a mianowicie:

- ograniczenie działalności gospodarczej

- zmniejszenie się dochodów państwa.

Przekroczenie granic opodatkowania oznacza, że ciężary podatkowe nałożone na dany podmiot są tak duże, że zmuszony jest on ograniczyć swoją działalność gospodarczą lub nawet jej zaniechać. Sytuacja taka występuje głównie przy podatkach progresywnych, przy których tempo przyrostu podatku jest wyższe niż tempo przyrostu dochodu.189

Krzywa Laffera – przedstawia zależności między skalą opodatkowania, rozmiarami działalności gospodarczej i dochodami budżetu państwa z tytułu poboru podatków. Jest jedną z najbardziej znanych koncepcji, sugerujących że obniżka podatków nie musi wcale prowadzić do strat dla budżetu państwa, a podwyżka podatków nie musi prowadzić do dodatkowych dochodów państwa. Przy niskich skalach progresji podatkowej dochody państwa rosną szybciej, gdyż niewielki ciężar podatkowy powoduje wzrost aktywności gospodarczej, a w konsekwencji wzrost dochodów będących przedmiotem opodatkowania. W miarę podnoszenia stawki podatkowej dochody rosną, ale coraz wolniej, aż do momentu przesilenia. Dalszy wzrost stawki będzie wywoływać ograniczenie działalności gospodarczej, konsekwencją czego będzie spadek dochodów budżetu. W krańcowym przypadku, gdy stawka będzie wynosić

100%, dochody zupełnie znikną. Działa to również w drugą stronę, tzn. zmniejszenie stawki podatkowej, spowoduje wzrost dochodów państwa. Nawet jeśli w wyniku obniżki podatków budżet traci, zyskują podmioty prywatne. Ponieważ niskie podatki służą rozwojowi gospodarczemu, łączny dochód rośnie, a zyski sektora prywatnego (firm i gospodarstw domowych) są zdecydowanie większe, niż straty poniesione przez budżet.

9. Problem racjonalizacji wydatków publicznych i jej metody

Podstawowym narzędziem kształtowania wydatków publicznych jest ich planowanie.

Planowanie powinno zapewniać wydatkom publicznym właściwą strukturę, czyli aby środki publiczne trafiły do tych, którzy ich potrzebują i w takich rozmiarach, które zaspokajają ich potrzeby.

Problem racjonalizacji wydatków publicznych musi być rozważany w dwóch płaszczyznach

1. Makroekonomicznej- ustalenie racjonalnego dla społeczeństwa i gospodarki

poziomu(ile?) i struktury(na co? z poziomu funkcji państwa, działów gospodarki itp.) wydatków publicznych. Ważne jest również przez kogo te środki są wydawane(budżet, czy fundusze celowe, władze centralne czy samorządowe).

1. Mikroekonomicznej- znalezienie form organizacyjnych i zasad gospodarowania pieniężnymi środkami publicznymi, które pozwalają na jak najlepsze ich wykorzystanie.

Metody kształtowania wydatków publicznych opierają się na ich planowaniu. Planowanie można przeprowadzić w ujęciu: historycznym, popytowym, podażowym, quasi-rynkowym(na podstawie zamówień publicznych), ekspertów.

Metody:

Metoda historyczna polega na tym, że wydatki dla danego okresu planuje się na podstawie ich wykonania w okresie go poprzedzającym. Zaletą tej metody jest prostota i możliwość ograniczenia sytuacji konfliktowych. Wadą natomiast to, że petryfikuje ona istniejącą strukturę wydatków

Metoda popytowa - opiera się na zgłaszanych przez beneficjentów budżetu potrzebami , które są nieograniczone a wielkość środków zawsze jest ograniczona

Metoda podażowa - polega na tym , iż środki publiczne mogą być alokowane zgodnie z istniejąca bazą materialną i kadrową

Metoda quasi- rynkowa - system zamówień publicznych – który ogranicza możliwości korumpowania gestorów środków publicznych oraz sprzyja wyborowi najlepszej oferty. Ważny element , który towarzyszy te metodzie to konkurencja . Jedynym kryterium , które musi być brane pod uwagę , jest kryterium efektywności ekonomicznej oraz społecznej wytwarzanych dóbr i usług.

Metoda ekspertów - specjaliści z danych dziedzin kształtują wydatki publiczne na podstawie swojej wiedzy oraz stanu danej dziedziny kraju , regionu czy zbiorowości lokalnej

Należy pamięta ze racjonalne kształtowanie wydatków publicznych wymaga posługiwaniem się wieloma metodami, jednakże najważniejszym kryterium jest zawsze efektywność wykorzystywania środków publicznych.

9. Klasyfikacja budżetu (struktura formalna) i kalendarium budżetowe

Pojęcie budżetu: scentralizowany fundusz publiczny służący gromadzeniu środków pieniężnych w związku z funkcjami państwa. Jest to plan finansowy, który stanowi podstawę działalności podmiotów państwowych w następnym okresie fiskalnym. Jest też aktem prawnym.

Klasyfikacja budżetowa w najszerszym ujęciu posługuje się następującymi podziałami budżetu: części ,działy, rozdziały, paragrafy - jest to tzw. formalna struktura budżetu

Klasyfikacja budżetu:

• Części budżetu- reprezentują podmiotowy układ budżetu – swoją część w budżecie mają naczelne organy władzy państwowej, naczelne i centralne organy administracji państwowej, wymiaru sprawiedliwości, itp., np. Kancelaria Premiera. Taki podział ma znaczenie dla określenia dysponentów środków budżetowych, których działalność umożliwia wydatkowanie środków budżetowych.

(Pierwszych 16 części budżetu to podmioty- jednostki organów władz państwowych (m. in. : Kancelaria Prezydenta RP, Kancelaria Sejmu, Najwyższa Izba Kontroli , Rzecznik Praw Obywatelskich itd.);

Następnych 30 części budżetu ma charakter przedmiotowy (występuje tu m. In.: administracja publiczna, finanse publiczne i instytucje finansowe, gospodarka morska itp.);

W kolejnych grupach znajdziemy takie podmioty jak np.: Agencja Wywiadu, Polska Akademia Nauk czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych.)

• Działy budżetu – reprezentują funkcjonalne ujęcie dochodów i wydatków budżetowych. Analiza budżetu państwa w przekroju działowym umożliwia ocenę zaangażowania środków w realizacje funkcji państwa: publicznych, społecznych i gospodarczych.
  Przykładowymi działami budżetu są: górnictwo i kopalnictwo, handel, rolnictwo i łowiectwo, nauka, oświata i wychowanie.

Słabą stroną funkcjonującej obecnie klasyfikacji budżetowej jest dublowanie się nazw jednostek klasyfikacyjnych. Na przykład „administracja publiczna” występuje jako część budżetowa oraz jako dział budżetowy o tej samej nazwie.

• Rozdziały budżetu to uszczegółowienie klasyfikacji działowej, np. w dziale „szkolnictwo wyższe” występują między innymi rozdziały: „działalność dydaktyczna” , „pomoc materialna dla studentów”.

• Paragrafy budżetu – zawierają rodzaje dochodów i wydatków budżetowych, przychodów i rozchodów oraz środków finansowych. Przy klasyfikacji paragrafowej odrębnie ustala się paragrafy dochodów budżetowych, odrębnie wydatków budżetowych i jeszcze odrębnie środków budżetowych.

Kalendarz Budżetowy wg. Konstytucji:

• MF przedstawia RM założenia projektu budżetu państwa na rok następny

• Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy budżetowej na rok następny. Konstytucja dopuszcza jednak odstępstwo od tej zasady „w wyjątkowych przypadkach”, nie precyzuje jednak co ten termin oznacza

• Senat ma prawo wprowadzić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia jej przekazania.

• Prezydent Rzeczypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o prowizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu.

• Trybunał Konstytucyjny ma obowiązek orzec zgodność ustawy budżetowej (lub ustawy o prowizorium budżetowym) z konstytucją w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia przez Prezydenta wniosku w tej sprawie

Prezydent Rzeczypospolitej może skrócić kadencję Sejmu, jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi Rzeczypospolitej do podpisu. Decyzję tę może podjąć w ciągu 14 dni od obowiązującej daty złożenia ustawy budżetowej do podpisu.

Rada Ministrów ma obowiązek do przedłożenia w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego sprawozdania z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa.

Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie w ciągu 90 dni od daty złożenia i po zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium.

9. Pojęcia deficytu budżetowego i długu publicznego oraz związek między nimi

W związku z trudnością interpretacji treści deficytu budżetowego ekonomiści rozróżniają deficyt budżetowy w ujęciu:

• rzeczywistym to faktyczna różnica między wydatkami a dochodami w danym roku budżetowym

• strukturalnym jest wielkością skumulowaną, hipotetyczną powstającą w warunkach, gdy dochody i wydatki są realizowane przy pełnym wykorzystaniu zdolności wytwórczych gospodarki

• cyklicznym jest rezultatem cyklu koniunkturalnego: deficyt strukturalny-deficyt rzeczywisty

Dług publiczny – to suma zobowiązań wynikających z zaciągniętych kredytów, pożyczek, SPW (bony skarbowe, obligacje), udzielonych gwarancji i poręczeń, których prawdopodobieństwo realizacji jest wysokie

Dług publiczny jest sumą deficytów powstałych w okresach poprzednich (dług publiczny jest skutkiem deficytów)

Deficyt za 2012 rok = 31,08 mld zł

Dług publiczny na 24.06.2012= 873,06 mld zł

9. Przedmiot, formy i procedury finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa to zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne do sfinansowania:

• Deficytu: budżetu państwa, budżetu środków europejskich;

• Rozchodów budżetu państwa.

Formy finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa:

• Dłużne papiery wartościowe (obligacje, bony skarbowe)

• Kredyty i pożyczki – od banków komercyjnych, międzynarodowych instytucji finansowych

• Kredyt kupiecki – zobowiązania tymczasowo finansowane przez dostawców

Procedury finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa:

Źródła pokrycia potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz przyrost i limity zadłużenia są określone w ustawie budżetowej.

• Najpierw jednak projekt ustawy budżetowej musi zostać uchwalony przez Radę Ministrów (która wraz z uzasadnieniem przedstawia go sejmowi do 30 września)

• Do 1 grudnia jednostki podległe dysponentom budżetowym opracowują projekty planów finansowych zgodnie z ustawą (bardziej szczegółowo)

• Wykonaniem budżetu kieruje Rada Ministrów, która może wydawać szczegółowe akty wykonawcze (szczególna odpowiedzialność spada na ministra finansów)

Minister Finansów w celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa jest upoważniony do zaciągania zobowiązań finansowych w imieniu Skarbu Państwa, w szczególności w drodze emisji papierów wartościowych oraz zaciągania pożyczek i kredytów na rynku krajowym i zagranicznym.

14. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne związane z poziomem długu publicznego

Gdy relacja łącznej kwoty państwowego długu publicznego do PKB znajduje się na poziomie uznanym przez ustawodawcę za niekorzystny, uruchamiane są procedury ostrożnościowe (ostatecznie sanacyjne). Mają one uchronić państwo przed pułapką zadłużeniową.

Pułapka zadłużeniowa to sytuacja, w której związek publicznoprawny, nie będąc w stanie spłacać na bieżąco zadłużenia wraz z odsetkami, zaciąga nowe pożyczki na spłatę odsetek i zadłużenia. Może to doprowadzić do repudiacji (odmowy zapłacenia należności wynikających z zadłużenia).

Gdy relacja kwoty państwowego długu publicznego do PKB jest:

1) większa od 50%, lecz nie przekracza 55%

Rada Ministrów uchwala na kolejny rok projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego

2) większa od 55%, lecz nie przekracza 60%

a) Rada Ministrów uchwala na kolejny rok projekt ustawy budżetowej, w którym:

• nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy dochodów i wydatków budżetu państwa, zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt ustawy, będzie niższa od analogicznej relacji w roku bieżącym,

Oprócz tego w projektowanej ustawie spełnione muszą być inne warunki np.:

• nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej,

• waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi cen towarów i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez Główny Urząd Statystyczny za poprzedni rok budżetowy

b) Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych kredytami zagranicznymi oraz przeglądu programów wieloletnich i obowiązujących przepisów w celu przedstawienia propozycji rozwiązań prawnych mających wpływ na poziom dochodów budżetu państwa, w tym dotyczących stosowania stawek podatku od towarów i usług

c) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji długu do PKB,

3) równa, bądź większa od 60%

a) stosuje się odpowiednio sankcje określone dla drugiego progu (czyli jak wyżej),

b) Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji długu publicznego do PKB, przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60 %,

c) jednostki samorządu terytorialnego w budżecie na kolejny nie mogą przewidywać deficytu,

d) poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia powyższej relacji jednostki sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji.

Najwyższy, czyli 60%-owy próg relacji państwowego długu publicznego do PKB ma także rangę konstytucyjną. Art. 216 ust. 5 Konstytucji RP mówi, że „Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto”

Program sanacyjny obejmuje 3 elementy:

• podanie przyczyn kształtowania się określonej relacji długu państwa do PKB

• program przedsięwzięć mających doprowadzić do poprawy wspomnianej relacji, uwzględniając analizę limitów ilościowych i innych uwarunkowań prawnych

• 3-letnia prognozę dotycząca relacji długu publicznego do PKB wraz z przewidywanym rozwojem sytuacji makroekonomicznej kraju

15. Istota, cel, narzędzia i rodzaje polityki fiskalnej państwa

Polityka fiskalna oznacza decyzje rządu na temat wielkości i struktury wydatków publicznych, źródeł ich sfinansowania (w tym zwłaszcza wysokości i struktury dochodów podatkowych) oraz deficytu budżetowego. Polityka fiskalna stanowi, obok polityki pieniężnej, jeden z głównych filarów polityki gospodarczej państwa w krótkim i średnim okresie (polityki makroekonomicznej).

Polityka fiskalna polega na wykorzystaniu różnych instrumentów, które służą:

• Zaspokojeniu popytu państwa (władz publicznych) na pieniądz (dochody)

• Realizacji statutowych zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków pieniężnych

• Realizacji celów pozafiskalnych państwa, ale przy wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej

Wśród wymienionych ogólnych celów pozafinansowych państwa bezwzględny priorytet ma cel fiskalny, czyli dostarczenie państwu dochodów bezzwrotnych. Drugi cel polityki fiskalnej to wydatkowanie środków publicznych.
Szczegółowe Cele polityki fiskalnej:

• Tworzenie warunków pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki

• Tworzenie warunków gromadzenia oszczędności pieniężnych przez optymalizację obciążeń podatkowych

• Ograniczanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego

• Walka ze skutkami bezrobocia i promowanie procesu tworzenia nowych miejsc pracy

• Korekta nadmiernego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie będącego skutkiem bezwzględnie działającego mechanizmu rynkowego

• Łagodzenie negatywnych skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych

Narzędzia polityki fiskalnej:

• Zmiany w zakupach rządowych dóbr i usług,

• Zmiany w płatnościach transferowych,

• Zmiany w podatkach.
  Zmiany te wpływają na łączny popyt w sposób bezpośredni w przypadku zakupów rządowych oraz w sposób pośredni przy zmianie transferów oraz podatków (zmiany wpływają na zmiany dochodu, a te z kolei na konsumpcję)

Do realizacji wymienionych szczegółowych celów polityki fiskalnej służyć mogą:

• Narzędzia podatkowe

• Zasiłki dla bezrobotnych

• Wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowej

• Wydatki promujące rozwój drobnej wytwórczości’

• Wydatki na roboty publiczne

• Deficyt budżetowy

• Dług publiczny

• Poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki (kredyty)

Rodzaje polityki fiskalnej:

• Aktywna polityka fiskalna ma miejsce wówczas gdy rząd pod wpływem koniunktury podejmuje działania mające na celu zapobiegnięciu niepożądanym zjawiskom gospodarczym. Przykładami mogą być: zmiana stawek podatkowych, zmiana wydatków itd.

• Pasywna wykorzystuje automatyczne stabilizatory, które uruchamiają się samoczynnie pod wpływem zmian gospodarczych – rola państwa ogranicza się do ich ustanowienia. Przykładami mogą być: podatek od dochodów osób fizycznych, prawnych, podatki pośrednie, świadczenia społeczne.

W zależności od kierunku zmian wydatków państwa i podatków możemy wyróżnić: ekspansywną i restrykcyjną politykę fiskalną. Ekspansywna polityka fiskalna polega na zwiększaniu wydatków państwa i/lub ograniczaniu podatków. Celem ekspansywnej polityki fiskalnej jest poprawa koniunktury gospodarczej, a w szczególności wzrost dochodu narodowego i zatrudnienia. Restrykcyjna polityka fiskalna polega natomiast na zmniejszaniu wydatków państwa i/lub podnoszeniu podatków. Celem restrykcyjnej polityki fiskalnej może być redukcja deficytu budżetowego długu publicznego może być ona również wykorzystywana do chłodzenia koniunktury gospodarczej. Możliwa jest także taka polityka, która nie byłaby ani restrykcyjna, ani ekspansywna, którą można by nazwać polityką neutralną.

Egzamin dyplomowy FiR 2013

1. Rynek finansowy.

1. Funkcjonowanie giełdy papierów wartościowych.

Giełda papierów wartościowych jest to instytucja organizująca i zapewniająca możliwość obrotu papierami wartościowymi. Na giełdach papierów wartościowych koncentruje się popyt i podaż papierów wartościowych celem wyznaczenia jednolitych kursów. Handluje się takimi papierami wartościowymi jak: akcje, prawa do akcji, prawa poboru, obligacje, opcje, certyfikaty inwestycyjne, kontrakty terminowe. Najważniejszymi funkcjami giełdy są:

- mobilizacja kapitału (gromadzenie kapitału),

- alokacja kapitału (środki kierowane są na finansowanie najbardziej efektywnych projektów)

- transformacja kapitału (zamiana kapitału pieniężnego na rzeczowy i odwrotnie)

- wycena kapitału przedsiębiorstw.

Cechy giełdy papierów wartościowych:

- obrót giełdowy oparty na uregulowaniach formalnoprawnych

- stałe miejsce i czas zawierania transakcji

- brak konieczności pokazywania przedmiotu transakcji w naturze,

- jednorodność przedmiotu zawieranych transakcji.

Giełda papierów wartościowych pełni rolę centrum obrotu wtórnego, które ułatwia transfer kapitału i praw własności. Z rynkiem pierwotnym mamy do czynienia, gdy inwestor nabywa akcje lub inne papiery wartościowe bezpośrednio od ich emitenta, z wtórnym natomiast, gdy nabyte papiery wartościowe na rynku pierwotnym odsprzedawane są przez inwestora na giełdzie. Uczestnikami giełdy są:

- pośrednicy (maklerzy)

- samodzielni uczestnicy giełdy (przedstawiciele banków i instytucji finansowych)

- urzędnicy (transakcje w imieniu banków i firm maklerskich, których są pracownikami)

- goście (osoby przebywające na terenie giełdy ale nie mające praw do przeprowadzania transakcji na niej)

Notowania instrumentów giełdowych w zależności od płynności i kapitalizacji odbywają się w systemie notowań ciągłych bądź jednolitych. Notowania ciągłe są przeznaczone dla akcji, certyfikatów inwestycyjnych i instrumentów pochodnych (kurs zmienia się w ciągu jednej sesji pod wpływem napływających ofert kupna i sprzedaży), natomiast kurs jednolity, czyli podwójny fixing dla najmniej płynnych spółek (kurs ustalony jest na początku sesji i nie zmienia się, wynika ze zleceń, które napłynęły przed otwarciem). Notowania giełdowe pełnią także funkcję informacyjną.

Szczegółowe zasady funkcjonowania GPW precyzują:

•  Statut GPW w Warszawie (3 statutowe zasady: maksymalizacja obrotu, bezpieczny przebieg transakcji, równy dostęp do informacji )

•  Regulamin Giełdy

•  Szczegółowe Zasady Obrotu Giełdowego

•  Ustawy o rynku kapitałowym

Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie (Kapitalizacja GPW: 695 mld PLN) prowadzi obrót instrumentami finansowymi

na rynkach:

- Główny Rynek GPW (obrót akcjami, innymi instrumentami finansowymi o charakterze udziałowym oraz innymi instrumentami rynku kasowego, a także instrumentami pochodnymi),

- NewConnect (obrót akcjami i innymi instrumentami finansowymi o charakterze udziałowym małych i średnich spółek),

- Catalyst (obrót obligacjami korporacyjnymi, komunalnymi, spółdzielczymi, skarbowymi, listami zastawnymi prowadzony przez GPW i BondSpot),

- Treasury BondSpot Poland (hurtowy obrót obligacjami skarbowymi prowadzony przez BondSpot)

- Rynek Energii, Rynek praw majątkowych, Rynek uprawnień do emisji CO2.

Indeksem giełdowym nazywamy syntetyczny miernik, który wyliczony jest i podany do

publicznej wiadomości w celu zobrazowania sytuacji na giełdzie.

Główne indeksy:

- WIG (obejmuje wszystkie spółki giełdowe spełniające minimalne kryteria co do procentu i wartości akcji w wolnym obrocie, zarówno krajowe jak i zagraniczne)

- WIG20 (indeks 20 spółek rynku podstawowego o największej kapitalizacji i najwyższych obrotach giełdowych)

- mWIG40 (indeks małych i średnich spółek

- sWIG80 80 kolejnych największych spółek, które nie weszły do WIG20 i mWIG40

- WIG BANKI, WIG MEDIA, WIG BUDOWNICTWO

Organy GPW:

Zarząd Giełdy, Rada Giełdy, Walne Zgromadzenie

Światowe indeksy:

• New York Stock Exchange: Dow Jones Industrial Average (30 spółek przemysłowych), S&P 500

• FTSE 100 Londyn

• Frankfurcki DAX

• Paryski CEC 40

• Tokijski Nikkei 225

Przewodniczący KNF: Andrzej Jakubiak

1. Akcja jako instrument finansowy – istota, funkcje, klasyfikacja

Instrumentem finansowym nazywamy umowę między dwoma stronami regulującą zależność finansową, w której pozostają strony umowy.

Akcja to papier wartościowy stwierdzający bezwarunkowe uczestnictwo jej właściciela w życiu spółki. To instrument finansowy emitowany przez spółkę akcyjną, który daje możliwość posiadania części jej majątku oraz określonych praw.

Istotą akcji jest udział w biznesie, ponadto jest medium dla kapitału.

Funkcja: instrument inwestycyjny (dla inwestora), forma pozyskania kapitału (dla emitenta).

Prawa akcjonariusza dzielą się na prawa majątkowe i korporacyjne. Należą do nich:

• - prawo poboru (Prawo to ma zastosowanie w przypadku nowej emisji akcji przez spółkę. Oznacza ono przywilej pierwszeństwa przy zakupie nowych akcji przez dotychczasowych akcjonariuszy; ma na celu zachowanie procentowego udziału w głosach pomimo kolejnych emisji)

• - prawo do dywidendy (dywidenda jest wypłacana z zysku netto, niepodzielonego zysku z lat poprzednich, kapitału zapasowego lub rezerwowego; w Polsce ok. 30% spółek wypłaca dywidendę; polityka dywidendy to stałe, przewidywalne zachowania w zakresie jej wypłaty. Wyróżniamy: stała kwota dywidendy na akcję+dywidenda extra, stały procent zysku na dywidendę, dywidenda rezydualna, wypłacana po sfinansowaniu inwestycji i spłacie długów)

• - prawo do udziału w majątku spółki w przypadku jej likwidacji (w przypadku likwidacji spółki kwota pozostała po pokryciu wszelkich zobowiązań podlega podziałowi proporcjonalnie do wartości nominalnej posiadanych przez akcjonariuszy akcji)

• - prawo głosu (uczestnictwo w Walnym Zgromadzeniu i decydowanie o losach spółki; akcja zwykła – 1 głos, akcja uprzywilejowana – max. 2 głosy)

Akcjonariusze otrzymują dochody z inwestycji w akcje w postaci zysku spekulacyjnego lub dywidendy.

Klasyfikacja akcji:

• imienne (w treści zawierają imię i nazwisko posiadacza, rejestrowane w księdze akcji imiennych prowadzonej przez spółkę)

• na okaziciela

• zwykłe (brak specjalnych przywilejów, tzn. 1 głos na akcję, równy udział w dywidendzie i majątku spółki w przypadku likwidacji)

• uprzywilejowane (specjalne przywileje, które mogą się odnosić do liczby głosów, wielkości dywidendy, szczególnych uprawnień w przypadku postępowania likwidacyjnego)

• ułomne (jakiegoś z praw nie posiadamy)

• złote (Specjalne uprawnienie jednego z akcjonariuszy nie wynikające z jego wkładu kapitałowego)

• akcje groszowe (bardzo tanie, nawet po 1 grosz)

• akcje nieme (bez prawa głosu)

Split akcji – podział wartości nominalnej akcji na równe części

Scalanie akcji – łączenie rozdrobnionych akcji w jedną

Blue chips – akcje spółek o największej kapitalizacji i płynności

Free float – ilość akcji pozostająca w wolnym obrocie

IPO – pierwsza oferta publiczna, pierwsze notowanie spółki na rynku publicznym

Lock-up – zobowiązanie akcjonariuszy do niesprzedawania akcji przez określony czas

Ceny akcji:

- nominalna

- emisyjna (po ile sprzedajemy na rynku)

- rynkowa (kurs)

Akcjonariusze mogą zarabiać na:

-wzroście cen walorów(spółki wzrostowe);

-dywidendzie(spółki wypłacające).

Młode spółki z reguły nie wypłacają dywidendy. Spółki dojrzałe które zakończyły procesy inwestycyjne oraz osiągają stabilnie wysokie zyski często wypłacają dywidendę.

Polityka dywidendy to stałe, przewidywalne zachowania w zakresie jej wypłaty.

Przykłady:

-stała kwota dywidendy(+dywidenda ekstra);

-stały procent zysku na dywidendę;

-dywidenda rezydualna wypłacana po sfinansowaniu inwestycji i spłacie długu.

Na rynku pierwotnym następuje emisja papierów wartościowych. Pozyskane środki trafiają do spółki.

Na rynku wtórnym realizowane są transakcje kupna i sprzedaży papierów wartościowych

z pominięciem emitenta.

Doradcy w procesie emisji akcji:

- dom maklerski lub bank prowadzący działalność maklerską

a) ustawowy obowiązek pośrednictwa w kontaktach spółki z instytucjami rynku finansowego.

- audytor

- kancelaria prawna

- agencja promocyjna

- firma PR

1. Obligacja jako instrument finansowy: istota – funkcje – klasyfikacja.

Instrumentem finansowym nazywamy umowę między dwoma stronami regulującą zależność finansową, w której pozostają strony umowy.

Obligacja to papier wartościowy emitowany w serii, zobowiązujący jej emitenta do spłaty długu w określonym czasie, z określonymi odsetkami.

Istotą obligacji jest to, że są instrumentem dłużnym. Obligatariusz – posiadacz obligacji. Obligacje odróżniają się od akcji tym, że nie przyznają one prawa do majątku emitenta, ani nie dają możliwości wpływania na losy spółki. Wyjątek stanowią obligacje zamienne na akcje.

Funkcje:

• z punktu widzenia emitenta: źródło finansowania, dywersyfikacja źródeł finansowania,

• z punktu widzenia inwestora: forma lokowania kapitału, dywersyfikacja portfela inwestycyjnego, funkcja informacyjna

• Funkcja lokacyjna- po stronie posiadacza; jedna z możliwych form ulokowania wolnych środków.

• Funkcja pożyczkowa - po stronie emitenta i polega na tym, że uzyskuje on w wyniku emisji obligacji środki pieniężne, które może wykorzystać w dowolny sposób

• Funkcja płatnicza- zarówno po stronie emitenta jak i obligatariusza. obligacja zastępuje środek płatniczy.

• Funkcja obiegowa

• Funkcja gwarancyjna- polega na możliwości szybkiego dochodzenia przez obligatariusza roszczeń wynikających z obligacji na drodze postępowania sądowego.

Wartość nominalna - wielkość udzielonej pożyczki emitentowi

Cena rynkowa - kształtowana na podstawie popytu i podaży, przy obrocie na rynkach giełdowych; cena czysta – bez narosłych odsetek, cena brudna.

Termin wykupu czas, po jakim obligacje mają być wykupione

Klasyfikacja obligacji:

• rodzaj emitenta: skarbowe, korporacyjne, komunalne, municypalne (JST),

• oprocentowanie: stałe, zmienne, zerokuponowe,

• termin wykupu: krótko-, średnio-, długoterminowe lub określony – nieokreślony

• typ wykupu: wykupywane jednorazowo, losowo, bez wykupu

• forma: materialne, niematerialne

• przedmiot zabezpieczenia: hipoteka, gwarancja, zastaw

• zasięg emisji: krajowe, międzynarodowe

• wykupione, niewykupione

• płatność odsetek: płatne okresowo, przy wykupie, reinwestowane

• klasyczne, strukturyzowane

1. Obligacje samorządowe i korporacyjne - nieskarbowe instrumenty dłużne.

Obligacja to papier wartościowy emitowany w serii, zobowiązujący jej emitenta do spłaty długu w określonym czasie, z określonymi odsetkami.

Istotą obligacji samorządowych i korporacyjnych jest to, że są instrumentem dłużnym i są źródłem finansowania działalności przedsiębiorstw i samorządów. Jest to korzystna alternatywa dla kredytów bankowych i forma dywersyfikacji źródeł finansowania. Obligacje korporacyjne są z reguły bardziej dochodowe od obligacji samorządowych, jednak obarczone są większym ryzykiem.

Obligacje samorządowe

Emisja obligacji komunalnych może nastąpić:

- poprzez publiczne proponowanie ich nabycia

- w drodze oferty niepublicznej,

Emitenci: Jednostki samorządu terytorialnego (gminy, powiaty, miasta na prawach powiatu, województwa).

Cel: Finansowania niedoboru środków. Środki pieniężne są przeznaczane na projekty realizowane w ramach zadań, do wypełniania których, jednostki te zostały powołane.

Nabywcy obligacji samorządowych: banki, fundusze inwestycyjne, towarzystwa ubezpieczeniowe.

Przykłady: inwestycje wodno-kanalizacyjne, komunikacyjne, infrastruktura społeczna, porty lotnicze, a także jako wkład własny do projektów współfinansowanych przez UE.

Papiery wartościowe w strukturze zadłużenia JST stanowią ok. 10%. Struktura zadłużenia polskich przedsiębiorstw nadal jednak preferuje kredyty bankowe i w znacznym stopniu odbiega od standardów europejskich i amerykańskich.

Problemy związane z obligacjami samorządowymi:

a) Ryzyko inwestycyjne

b) Brak płynnego rynku wtórnego

c) Konkurencja obligacji skarbowych

d) Emisje niepubliczne i publiczne (Poznań, Rybnik, Woj.Dolnośląskie)

Rozwiązanie:

1. Credit Rating

2. Catalyst – GPW

3. Idea emisji skumulowanych (zbiorcza emisja obligacji dla kilku JST)

4. Emisje Euroobligacji Komunalnych

Obligacje korporacyjne

Obligacje korporacyjne są papierami wartościowymi, stanowiącymi zobowiązanie podmiotu gospodarczego do zapłaty należności głównej oraz naliczonych odsetek.

Emitenci obligacji korporacyjnych: spółki akcyjne, z o.o., spółki komandytowo - akcyjne

Cechy obligacji korporacyjnych:

Podmiot gospodarczy emituje obligacje w celu pozyskania kapitału. Przedsiębiorstwo pożyczając pieniądze nie traci, ani nie ogranicza swojej samodzielności przez emisję obligacji. Pożyczkodawca nie uzyskuje prawa do podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie.

Wady:

-wysokie koszty emisji,

-obowiązki informacyjne,

-czasochłonność pozyskiwania kapitału,

Zalety:

 dywersyfikację podmiotów użyczających kapitał

 korzystniejszy niż w przypadku kredytu bankowego harmonogram spłaty

 możliwość pozyskania wysokich kwot kapitału

 emisja obligacji nie prowadzi do zmian w strukturze właścicielskiej spółki

 wzrost prestiżu spółki

1. Euroobligacja jako instrument finansowy: istota - funkcje – klasyfikacja

Euroobligacja to papier wartościowy emitowany w serii, zobowiązujący jej emitenta do spłaty długu w określonym czasie, z określonymi odsetkami. Jest emitowana na rynki międzynarodowe, w walucie innej niż waluta kraju, w którym dokonywana jest emisja. Jest to powszechny instrument zaciągania długu na międzynarodowym rynku finansowym. Konsorcjum – tworzy się je, aby lepiej ulokować emisję (grupa zarządzająca + gwaranci i sprzedawcy)

Emitenci:

- państwa

- miasta

- korporacje

- banki uniwersalne i inwestycyjne (ING, BRE, CITI GROUP)

- instytucje międzynarodowe

Nabywcami są przede wszystkim inwestorzy instytucjonalni.

Segmenty walutowe euroobligacji:

-eurodolar bonds

- euro-euro bonds

- eurosterling bonds

- inne

Transakcje przeprowadzane przy użyciu euroobligacji są rozliczane przez Clearstream lub Euroclear.

Funkcje euroobligacji:

• z punktu widzenia emitenta: źródło finansowania, dywersyfikacja źródeł finansowania,

• z punktu widzenia inwestora: forma lokowania kapitału, dywersyfikacja portfela inwestycyjnego, funkcja informacyjna

- doskonałe źródło pozyskiwania kapitału w walutach obcych.

- narzędzie optymalizacji podatkowej

- minimalizacja ryzyka walutowego – emisja w walutach krajów, które mają stabilną gospodarkę, a ich waluty są przewidywalne

- dywersyfikacja ryzyka

• Funkcja lokacyjna- po stronie posiadacza; jedna z możliwych form ulokowania wolnych środków.

• Funkcja pożyczkowa - po stronie emitenta i polega na tym, że uzyskuje on w wyniku emisji obligacji środki pieniężne, które może wykorzystać w dowolny sposób

• Funkcja płatnicza- zarówno po stronie emitenta jak i obligatariusza. obligacja zastępuje środek płatniczy.

• Funkcja obiegowa - euroobligacjami można handlować na rynku wtórnym

• Funkcja gwarancyjna- polega na możliwości szybkiego dochodzenia przez obligatariusza roszczeń wynikających z obligacji na drodze postępowania sądowego.

Klasyfikacja euroobligacji:

@ Ze względu na rodzaj oprocentowania wyróżnia się:

- o stałym oprocentowaniu

- o zmiennym oprocentowaniu

- euroobligacje zerokuponowe

@ Ze względu na rodzaj waluty denominacji:

- euroobligacje jednowalutowe;

- euroobligacje dwuwalutowe;

- euroobligacje z opcją wyboru waluty.

@ Ze względu na sposób wykupu wyróżniamy euroobligacje:

- wykupywane jednorazowo in fine;

- wykupywane ratalnie w stałych rocznych ratach;

- wykupywane ratalnie w kilku ratach różnej wielkości.

@ Ze względu na formę wyróżniamy euroobligacje:

- materialne na okaziciela;

- rejestrowane.

@ Ze względu na okres obiegu emisji wyróżnia się:

- krótkoterminowe- od 1 do 3 lat;

- średnioterminowe- od 3 do 10 lat;

- długoterminowe- powyżej 10 lat

1. Krótkoterminowe papiery dłużne jako instrument finansowy: istota - funkcje – klasyfikacja

Instrumentem finansowym nazywamy umowę między dwoma stronami regulującą zależność finansową, w której pozostają strony umowy.

Krótkoterminowe papiery dłużne (KPD) ze względu na terminy, na jakie są emitowane stanowią przedmiot obrotu na rynku pieniężnym. To wierzycielski papier wartościowy. Stanowi potwierdzenie zaciągnięcia przez emitenta pożyczki oraz zobowiązanie zwrotu pieniędzy w ustalonym terminie. Jest to instrument krótkoterminowy, termin jego wykupu jest krótszy niż rok. Instrument dyskontowy, czyli sprzedawany poniżej wartości nominalnej. Różnica między niższą ceną sprzedaży a wyższą ceną wykupu przez emitenta (zwana dyskontem) stanowi zysk inwestora. Odsetki zostają zrealizowane dopiero w momencie wykupu. Papiery te są w głównej mierze papierami emitowanymi na okaziciela, co ułatwia obrót nimi.

Funkcje KPD:

•  regulowanie ilości pieniądza w obiegu i w systemie bankowym za pomocą operacji otwartego rynku,

•  regulowanie płynności przedsiębiorstwa, funkcja pożyczkowa,

•  obniżenie kosztów pozyskania kapitału (alternatywa dla kredytu),

•  elastyczny instrument finansowania potrzeb pożyczkowych (możliwość rollowania zobowiązań),

•  instrument lokacyjny (dla inwestora)

• Funkcja lokacyjna- po stronie posiadacza; jedna z możliwych form ulokowania wolnych środków.

• Funkcja pożyczkowa - po stronie emitenta i polega na tym, że uzyskuje on w wyniku emisji obligacji środki pieniężne, które może wykorzystać w dowolny sposób

• Funkcja płatnicza- zarówno po stronie emitenta jak i obligatariusza. obligacja zastępuje środek płatniczy.

• Funkcja gwarancyjna- polega na możliwości szybkiego dochodzenia przez obligatariusza roszczeń wynikających z obligacji na drodze postępowania sądowego.

Klasyfikacja KPD ze względu na:

@ Emitent

- krótkoterminowe papiery dłużne skarbowe

- krótkoterminowe papiery dłużne pozaskarbowe - emitentami są podmioty posiadające dostateczną wiarygodność finansową.

@ Rynek:

- Krajowe

- Zagraniczne

@ Powtarzalność:

- Jednorazowe

- Emitowane w ramach programu(Cykliczne)

@ Zabezpieczenie:

- Gwarantowane

- Niegwarantowane

1. Fundusze inwestycyjne: istota - funkcje – klasyfikacja.

Idea Funduszy Inwestycyjnych: Efektywny dostęp drobnego kapitału do możliwości inwestycyjnych na rynku kapitałowym z uwzględnieniem zarządzania i dywersyfikacji.

Fundusz inwestycyjny to osoba prawna, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie zebranych publicznie środków w określone w ustawie papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe. Fundusze inwestycyjne są tworzone, zarządzane przez Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych. Jest więc instytucją zbiorowego inwestowania, która lokuje powierzone mu środki w różne instrumenty dostępne na rynku finansowym. Organizacją zrzeszającą, towarzystwa funduszy inwestycyjnych w Polsce jest Izba Zarządzających Funduszami i Aktywami.

Znaczenie funduszy

• transfer kapitału

• akumulacja kapitału

• alokacja kapitału

Inwestor może zostać uczestnikiem funduszu inwestycyjnego poprzez zakup

1. jednostek uczestnictwa

2. certyfikatów inwestycyjnych

*Jednostki uczestnictwa

- pieniądze wpłacane do funduszu, który nie ma osobowości prawnej,

- stanowią tytuł prawny do uczestnictwa w dochodach wypracowywanych przez fundusz,

- dotyczą tylko funduszy inwestycyjnych otwartych.

*Certyfikaty inwestycyjne

- dotyczą funduszy inwestycyjnych zamkniętych (mają osobowość prawną)

- tytuły uczestnictwa są wówczas papierami wartościowym

Fundusze inwestycyjne pełnią na rynku finansowym potrójną funkcję:

- pośrednika finansowego (pośredniczą między podmiotami poszukującymi kapitału do sfinansowania swoich przedsięwzięć inwestycyjnych a podmiotami dysponującymi jego nadmiarem i chcącymi dokonać jego alokacji)

- inwestora instytucjonalnego (fundusze inwestycyjne dokonują alokacji

środków pieniężnych otrzymanych od uczestników w instrumenty dostępne na rynku finansowym)

- emitenta (zbywanie tytułów uczestnictwa lub emitowanie certyfikatów inwestycyjnych, oferowanych inwestorom głównie na rynku kapitałowym).

• dla inwestora:

o oszczędnościowa,

o dywersyfikacja inwestycji,

• dla gospodarki:

o funkcja transformacyjna (akumulacja kapitału i zamiana oszczędności w inwestycje),

o funkcja finansująca – fundusze jako inwestorzy instytucjonalni są źródłem kapitału

Klasyfikacja Funduszy inwestycyjnych

1. Podział funkcjonalny:

Fundusze inwestycyjne otwarte (FIO) –Cechują się zmieniającą się liczbą uczestników i jednostek uczestnictwa. Mogą zbywać nieograniczoną liczbę jednostek uczestnictwa i są zobowiązane do ich odkupienia na każde żądanie uczestnika.

Specjalistyczne fundusze inwestycyjne otwarte (SFIO) - to szczególna forma funduszu otwartego (zbywa jednostki uczestnictwa). Statut funduszu specjalistycznego może ograniczyć krąg uczestników oraz wprowadzać dodatkowe warunki, w jakich uczestnik może żądać odkupienia jednostek uczestnictwa, a w szczególności określać termin, w jakim odkupienie to może nastąpić.

Fundusze inwestycyjne zamknięte (FIZ) - charakteryzują się ograniczonym dostępem inwestorów (możliwość przystąpienia istnieje wyłącznie w okresie subskrypcji tytułów uczestnictwa lub poprzez nabycie certyfikatów w obrocie na rynku wtórnym) oraz ograniczoną możliwością "wyjścia".

1. Podział ze względu na dominujący udział instrumentu

- Fundusze akcji (agresywne) - lokują do 100% aktywów w akcje przy agresywnej polityce inwestycyjnej. Uważane są za najbardziej ryzykowne

- Fundusze obligacji (stabilne) – służą jako zabezpieczenie przed ewentualnymi stratami z inwestycji w akcje. Nie są one jednak pozbawione ryzyka.

- Fundusze mieszane (zrównoważone) - ich celem jest zachowanie kapitału. Inwestują w akcje i obligacje.

- Fundusze rynku pieniężnego - inwestują w krótkoterminowe instrumenty rynku pieniężnego, czyli w bony skarbowe, bony komercyjne itp.

- Fundusze aktywów pozafinansowych.

1. Zakres geograficzno – branżowy

- Fundusze krajowe.

- Fundusze zagraniczne

- Fundusze branżowe - są to wyspecjalizowane fundusze inwestujące w wybrane branże

- Fundusze emerging markets (rynków wschodzących)

- Fundusze etyczno-ekologiczne.

1. Udział inwestorów w zyskach z tytułu dywidend i odsetek:

- Fundusze tezaurujące (akumulacyjne) - to fundusze, które akumulują zyski funduszy.

- Fundusze wypłacające – to fundusze, które wypłacają uczestnikowi funduszu świadczenia

1. Fundusze inwestycyjne na polskim rynku finansowym.

Idea Funduszy Inwestycyjnych: Efektywny dostęp drobnego kapitału do możliwości inwestycyjnych na rynku kapitałowym z uwzględnieniem zarządzania i dywersyfikacji.

Fundusz inwestycyjny to osoba prawna, której wyłącznym przedmiotem działalności jest lokowanie zebranych publicznie środków w określone w ustawie papiery wartościowe, instrumenty rynku pieniężnego i inne prawa majątkowe. Fundusze inwestycyjne są tworzone, zarządzane przez Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych. Jest więc instytucją zbiorowego inwestowania, która lokuje powierzone mu środki w różne instrumenty dostępne na rynku finansowym. Organizacją zrzeszającą, towarzystwa funduszy inwestycyjnych w Polsce jest Izba Zarządzających Funduszami i Aktywami.

Utworzenie funduszu wymaga zgody państwowego organu kontrolnego, którym obecnie jest Komisja Nadzoru Finansowego. Pierwszym funduszem powierniczym był Pioneer, powstał 1992 roku.

Obecnie na polskim rynku funkcjonują 54 towarzystwa funduszy inwestycyjnych oraz ok. 740 funduszy i subfunduszy. Środki zgromadzone w funduszach to ok. 137 mld zł.

Największe:

1) Pioneer PEKAO TFI

2) TFI PZU

3) AVIVA INVESTORS POLAND

Ustawa o funduszach inwestycyjnych przewiduje możliwość tworzenia pięciu typów funduszy inwestycyjnych:

1. Fundusze inwestycyjne otwarte

Fundusze inwestycyjne otwarte są najbardziej popularnym typem funduszy inwestycyjnych w Polsce. Cechują się zmieniającą się liczbą uczestników i jednostek uczestnictwa. Mogą zbywać nieograniczoną liczbę jednostek uczestnictwa i są zobowiązane do ich odkupienia na każde żądanie uczestnika.

1. Specjalne fundusze inwestycyjne otwarte

To szczególna forma funduszu otwartego (zbywa jednostki uczestnictwa). Statut funduszu specjalistycznego może ograniczyć krąg uczestników oraz wprowadzać dodatkowe warunki, w jakich uczestnik może żądać odkupienia jednostek uczestnictwa, a w szczególności określać termin, w jakim odkupienie to może nastąpić.

1. Fundusze inwestycyjne zamknięte

Charakteryzują się ograniczonym dostępem inwestorów (możliwość przystąpienia istnieje wyłącznie w okresie subskrypcji tytułów uczestnictwa lub poprzez nabycie certyfikatów w obrocie na rynku wtórnym) oraz ograniczoną możliwością "wyjścia".

4. Specjalistyczne fundusze inwestycyjne zamknięte

Posiadacz certyfikatu ma prawo do udziału w zgromadzeniu inwestorów. Fundusz ma prawo do emisji certyfikatów imiennych oraz uprzywilejowanych w zakresie prawa głosu na zgromadzeniu inwestorów. Nie istnieje wymóg prawny wprowadzenia certyfikatu funduszu do publicznego obrotu.

5. Fundusze mieszane

formę pośrednią między funduszem otwartym a funduszem zamkniętym. Tytułem uczestnictwa w funduszu jest certyfikat inwestycyjny, którego odkupienie musi następować z częstotliwością nie mniejszą niż raz w roku. Certyfikaty są dopuszczane do publicznego obrotu, a następnie wprowadzane do notowań na rynku regulowanym.

1. Podział ze względu na dominujący udział instrumentu

- Fundusze akcji (agresywne) - lokują do 100% aktywów w akcje przy agresywnej polityce inwestycyjnej. Uważane są za najbardziej ryzykowne

- Fundusze obligacji (stabilne) – służą jako zabezpieczenie przed ewentualnymi stratami z inwestycji w akcje. Nie są one jednak pozbawione ryzyka.

- Fundusze mieszane (zrównoważone) - ich celem jest zachowanie kapitału. Inwestują w akcje i obligacje.

- Fundusze rynku pieniężnego - inwestują w krótkoterminowe instrumenty rynku pieniężnego, czyli w bony skarbowe, bony komercyjne itp.

- Fundusze aktywów pozafinansowych.

1. Fundusze private equity i venture capital: istota - funkcje – klasyfikacja.

Private equity/ Venture capital są funduszami kapitałowymi dostarczającymi przedsiębiorstwom kapitału na różnym etapie rozwoju. To wszelkie inwestycje na niepublicznym rynku kapitałowym, w celu osiągnięcia średnio- i długoterminowych zysków z przyrostu wartości kapitału. Polega na zasileniu kapitałowym poprzez objęcie nowej emisji akcji lub udziałów.

Private equity dotyczy bardziej zaawansowanych faz rozwoju firmy i dotyczy znacznie większej skali finansowania. Venture capital to inwestycje dokonywane we wczesnych stadiach rozwoju przedsiębiorstw, służące uruchomieniu danej spółki lub jej ekspansji.

Istota:

 finansowanie innowacyjnych małych I średnich przedsięwzięć,

 kapitał zorientowany na ryzyko zaangażowany na określony czas, ale nie spekulacyjny,

 uczestnictwo funduszu w biznesie oparte jest na współzarządzaniu,

 venture capital to szczególny przypadek private equity,

Funkcje:

 finansowanie przedsięwzięć i wypełnianie luki kapitałowej (forma pozyskiwania kapitału),

 alternatywna forma inwestowania (forma alokacji kapitału),

 wsparcie managerskie w przedsiębiorstwach, wsparcie zasobami know-how,

 zwiększanie konkurencyjności gospodarki

Klasyfikacja:

• ze względu na fazy finansowania:

o Early stage

- seed (idea, rozwój koncepcji)

 -start up (nadawanie ram organizacyjnych)

 -first stage (jeżeli przedsiębiorstwo stara się o akceptację na rynku)

o Expansion stage

 second stage (finansowanie rozwoju np. nowego produktu lub zwiększenie mocy produkcyjnych)

 third stage (ulepszenie produktu, ekspansja na rynki zagraniczne etc.)

• ze względu na branżę: high tech, lowtech, midtech

1. Credit rating: istota - funkcje – klasyfikacja.

Credit rating to system oceny i klasyfikacji ryzyka inwestycyjnego. Jest to opinia dotycząca możliwości obsługi zobowiązań przez określony podmiot. Ocena ratingowa jest wyrażana za pomocą zestawu symboli według przyjętej skali i jest wynikiem przeprowadzenia wszechstronnej analizy nie tylko sytuacji określonego podmiotu, ale także otoczenia, w jakim on działa.

Agencja ratingowa to wyspecjalizowana firma prowadząca działalność analityczną, polegającą na ocenie wiarygodności finansowej podmiotów pożyczających pieniądze. Główne: Standard & Poor's, Moody's Investors Service oraz Fitch Ratings.

System ocen credit-ratingu posiada dwa poziomy: inwestycyjny i spekulacyjny.

A – ryzyko minimalne

B – ryzyko akceptowalne

C – ryzyko szczególne

D - ryzyko

Agencja nie ponosi odpowiedzialności za adekwatność przyznawanych ocen, traktując siebie jako medium, którym inwestorzy nie muszą się kierować przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych.

Zakres przyznawanych ocen: państwa, miasta, regiony, banki, firmy, instrumenty finansowe, uczelnie wyższe.

Funkcje:

• względna miara ryzyka,

• standaryzacja ryzyka

• porządkowania ryzyka niewypłacalności,

• z punktu widzenia inwestora: redukuje możliwość podjęcia błędnej decyzji,

• z punktu widzenia emitenta: redukuje koszt pozyskania kapitału.

• wykorzystany w regulacjach prawnych jako opcjonalna miara poziomu bezpieczeństwa inwestowanych środków finansowych

Klasyfikacja:

• A – B rating inwestycyjny; C – D – rating spekulacyjny

• ze względu na oceniany podmiot (np. rząd, organizacje międzynarodowe, banki, przedsiębiorstwa, jst, fundusze inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe),

• ze względu na oceniany papier (obligacja, bon, instrumenty ustrukturyzowane),

• częstotliwość przyznawania oceny (ciągły, jednorazowy)

• waluta (krajowy, globalny)

• jawność (publiczny, prywatny)

Wady:
• Credit-rating jest przedstawiany, jako forma ochrony inwestora, ale nie jest gwarancją, że inwestor nie poniesie straty

• Agencja credit-ratingu nie ponosi odpowiedzialności za adekwatność przyznanej oceny, traktując siebie, jako część mediów – i stąd wynika jej prawo do publikowania swoich opinii, którymi uczestnicy rynku nie muszą się jednak sugerować, ani też uwzględniać ich w procesie inwestowania
• Dysonans pomiędzy ogromnym i rosnącym wpływem agencji credit-ratingu na rynek finansowy, a znikomą skalą ich odpowiedzialności

Zalety:
• standaryzacja ryzyka inwestycyjnego w skali międzynarodowej.
• wystandaryzowanie kosztu pozyskania kapitału w skali światowej w zależności od bieżącego i prognozowanego ryzyka inwestycyjnego oraz od kondycji finansowej danego podmiotu.
• obniżenie kosztu pozyskania kapitału. Im wyższy poziom oceny, tym niższy jest koszt pozyskania kapitałów z rynku zarówno krajowego, jak i zagranicznego bez względu na to, czy będą to kredyty czy obligacje.
• ułatwienie dostępu do kapitału - wiarygodny dłużnik jest zawsze poszukiwany na rynku.
• efekt marketingowy w wymiarze międzynarodowym.

Jak ulepszyć credit rating?

- potrzebna jest większa konkurencja miedzy agencjami i większa przejrzystość,

- powinny wytworzyć sie naturalne, ale prywatne (nie pod kierownictwem rządów) agencje w innych regionach świata, jak wiadomo konkurencja pozytywnie działa na poprawę skuteczności,

- kolejne błędne decyzje agencji mogą doprowadzić do marginalizacji ich rekomendacji i zmniejszenia roli (działanie po fakcie i karanie za reformy i samospełniające sie przepowiednie)

1. Relacje inwestorskie: istota i funkcje.

Istota: Relacje inwestorskie to wykraczające poza minimalne wymogi prawne dwustronna komunikacja o charakterze finansowo – ekonomicznym pomiędzy spółką a społecznością finansową, w szczególności obecnymi oraz potencjalnymi inwestorami, zorientowana na realizację określonego przez spółkę celu.

Relacje inwestorskie polegają na:

- zarządzaniu przepływem informacji z zakresu finansów, marketingu i strategii pomiędzy spółką a inwestorami

- budowaniu zaufania wśród uczestników rynku

- osiągnięciu optymalnej wartości giełdowej.

- dbaniu o reputację firmy giełdowej

- Relacje inwestorskie to również public relations, czyli działania zmierzające do budowania pozytywnych relacji

z akcjonariuszami.

Narzędzia:

1. Media relations

2. Raporty analityczne

3. Cykliczne otwarte spotkania

4. Raporty roczne

5. Walne zgromadzenie akcjonariuszy

6. Strona internetowa

7. Promowanie marki

Funkcje:

• prawna (utrzymywanie statusu spółki publicznej i unikanie kar (np. za brak pełnej informacji o działalności spółki),

• finansowo-ekonomiczna (np. wzrost wartości spółki, dostęp do kapitału, redukcja kosztów finansowych, zarządzanie strukturą akcjonariuszy),

• komunikacyjna (np. przekaz informacji, kreowanie wizerunku, zaufanie inwestorów, rozpoznawalność spółki),

• RI wpływają na efektywne funkcjonowanie rynku kapitałowego, w tym umożliwiają rynkowi przeprowadzenie rzetelnej oceny,

• z punktu widzenia inwestorów RI powinny redukować ryzyko inwestycyjne.

1. Bankowość komercyjna na rynku finansowym

Bank komercyjny to instytucja nastawiona na zysk. To przedsiębiorstwo usługowe, którego działalność opiera się na trzech zasadniczych rodzajach operacji:

- działalność depozytowa (przyjmowanie i przechowywanie na określonych warunkach środków pieniężnych klientów banku)

- działalność kredytowa (udzielanie kredytów pożyczek i poręczeń)

- usługi operacyjne (prowadzenie rachunków bankowych klientów i dokonywanie na nich operacji finansowych)

Banki komercyjne wchodzą w skład dwuszczeblowego systemu bankowego, który składa się także z banku centralnego.

Najważniejszy pośrednik: gromadzą oszczędności, alokują kapitał i przeprowadzają rozliczenia. Kreują pieniądz poprzez udzielanie kredytów. Ze względu na fakt, że są one zorientowane na operacje bieżące, są one także podstawowymi uczestnikami rynku pieniężnego i rynku krótkoterminowego.

Czynności Bankowe:

• przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie oraz prowadzenie rachunków tych wkładów,

• prowadzenie innych rachunków bankowych,

• udzielanie kredytów,

• udzielanie gwarancji bankowych,

• emitowanie bankowych papierów wartościowych,

• przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych.

Operacje Banków Komercyjnych:

AKTYWNE ( udzielanie pożyczek i kredytów, lokaty na rynku międzybankowym, zakup papierów wartościowych)

PASYWNE ( gromadzenie lokat od klientów, zaciąganie pożyczek na rynku międzybankowym, emisja obligacji bankowych)

POŚREDNICZĄCE (rozliczenia pieniężne, obrót papierami wartościowymi, doradztwo finansowe)

Rodzaje banków:

• Ze względu na formę prawną: banki w formie spółek akcyjnych, banki spółdzielcze, państwowe

• Ze względu na rodzaj działalności: uniwersalne i specjalistyczne (inwestycyjne, hipoteczne, detaliczne, internetowe)

Największe polskie banki: PKO BP, Pekao, BRE BANK, ING, BZ WBK

Szczególną rolę na rynku finansowym odgrywają banki inwestycyjne. Bankowość inwestycyjna to usługi doradztwa i pośrednictwa w transakcjach na rynku papierów wartościowych.

Usługi:

- organizowanie i gwarantowanie emisji PW

- zarządzanie aktywami

- doradztwo w fuzjach i przejęciach (OSTATNIO: Polbank połączył się z Raiffeisen, PKO BP przejął grupę Nordea, Bz WBK przejął Kredyt Bank)

- analizy i rekomendacje

- inżynieria finansowa (tworzenie nowych instrumentów)

- działalność brokerska i dilerska

Największe banki inwestycyjne: Goldman Sachs, JP Morgan, Morgan Stanley.

1. Bankowość centralna a rynek finansowy.

Bank utworzony przez państwo w celu pełnienia określonych funkcji, istotnych dla funkcjonowania gospodarki kraju. Stosując cały szereg instrumentów, z których najważniejsze to operacje otwartego rynku, polityka rezerw obowiązkowych oraz polityka stóp procentowych, kontroluje podaż pieniądza, tempo inflacji, stabilizuje kurs walutowy.

- cele: utrzymanie wewnętrznej wartości waluty (ograniczanie inflacji), jak i jej wartości zewnętrznej (przeciwdziałanie niekorzystnym zmianom kursu walutowego)

- zdrowy, przejrzysty i stabilny system finansowy,

- szybki wzrost realnego PKB niskie bezrobocie

- funkcje BC:

BANK EMISYJNY- emituje znaki pieniężne, decyduje o ilości pieniądza w gospodarce

BANK BANKÓW – reguluje wielkość tworzonego przez BK pieniądza bankowego, płynność całego systemu bankowego, kształtuje potencjał kredytowy banków komercyjnych, prowadzi rachunek rezerw dla banków komercyjnych

Bank gospodarki krajowej/ skarbu państwa - reguluje obieg pieniężny w gospodarce, równowagę bilansu płatniczego. Zajmuje się obsługą długu państwowego oraz kasową obsługą budżetu.

Instrumenty banku centralnego

- rezerwa obowiązkowa(To część rezerw pieniężnych, co do utrzymywania których banki są zobligowane prawem. Obejmują część rezerw zdeponowaną w banku centralnym oraz rezerwy w skarbcach własnych) OBECNIE 3,5%

- stopa dyskontowa (to stopa procentowa, po której banki komercyjne mogą pożyczać rezerwy w banku centralnym. To podstawowy instrument polityki pieniężnej. Są wyznaczane dla transakcji realizowanych z bankami komercyjnymi, a to z kolei wpływa na oprocentowanie transakcji banków komercyjnych z ich klientami), OBECNIE:

Stopa referencyjna ^1)	2,75
Stopa lombardowa	4,25
Stopa depozytowa	1,25
Stopa redyskonta weksli	3,00

- operacje otwartego rynku (Stabilizują rynek finansowy. Gdy na rynku jest za wysoka podaż pieniądza), bank centralny emituje krótkoterminowe dobrze oprocentowanie bony i sprzedaje je bankom. W ten sposób zmniejsza się ilość pieniądza. Natomiast jeśli na rynku jest zbyt mała podaż pieniądza, bank centralny zakupuje od banków bony i inne papiery wartościowe. Zapłata za te papiery zwiększa ilość pieniądza w obiegu. Taka polityka ma na celu zmniejszenie niekorzystnych wahań rynku finansowego)

- interwencje walutowe

Bank centralne powinny się cechować: niezależnością instytucjonalną (umieszczenie banku centralnego w systemie organów państwa), funkcjonalną (polegającą na samodzielnym kształtowaniu i realizowaniu polityki pieniężnej) i finansową (czyli własne zasady tworzenia i podziału funduszy).

14. Międzynarodowe instytucje finansowe na rynku finansowym.

Międzynarodowe instytucje finansowe zostały powołane głównie w celu regulowania przepływów finansowych na świecie i zapobiegania wydarzeniom kryzysowym oraz zapewnienia krajom środków finansowych na rozwój gospodarczy. Instytucje te są wspólną własnością wielu krajów i działają we wspólnym interesie.

Klasyfikacja:

 globalne – Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy,

 regionalne – Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BIS), Europejski Bank Centralny (EBC), Europejski Bank Inwestycyjny (EBI), Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR),

 regionalne

 subregionalne

Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)

• stabilizacja ekonomiczna i finansowa na świecie,

• często oferują pomoc w zamian za reformy

• Promocja międzynarodowej współpracy finansowej

• Promocja ekspansji handlu zagranicznego

• Zwiększenie wzajemnego zaufania oraz promocja stabilizacji kursów

Instrumenty pomocy:

 kredyty długoterminowe

 kredyty krótkoterminowe,

 pomoc nadzwyczajna,

 operacje walutowe..

Warunki udzielenia pomocy przez MFW:

 reformy rynkowe,

 programy dostosowawcze,

 inflacja,

 dyscyplina budżetowa.

Bank Światowy

Organizacja składa się z dwóch wyspecjalizowanych instytucji rozwoju zrzeszających 187 krajów członkowskich: Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (IBRD) i Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju (IDA). Celem MBOR jest zmniejszenie ubóstwa krajów o średnim i niskim dochodzie, natomiast MSR koncentruje się na najbiedniejszych krajach świata.

Pracę tych instytucji uzupełnia Międzynarodowa Korporacja Finansowa,  Agencja Wielostronnych Gwarancji Inwestycji oraz Międzynarodowe Centrum Rozstrzygania Sporów Inwestycyjnych, wspólnie tworząc Grupę Banku Światowego.

o pomoc najbiedniejszym krajom – pomoc do dostępu do edukacji, ograniczenie ubóstwa, działania na rzecz ochrony środowiska,

o narzędzia: preferencyjne pożyczki, pomoc techniczna

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI)

o bank UE, udziałowcami jest 27 państw UE,

o wspiera programy i projekty realizowane w ramach UE (infrastruktura, energia, środowisko),

o środki pozyskuje na rynku kapitałowym i pożycza je na niższym procencie, udziela gwarancje, uczestniczy w partnerstwie prywatno-publicznym

cel: stabilny rozwój wspólnoty

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOR)

o udziałowcy: 61 państw i 2 instytucje międzynarodowe,

o rozwój sektora prywatnego i gospodarki rynkowej.

Bank Rozrachunków Międzynarodowych

Bank Rozrachunków Międzynarodowych (Bank for International Settlements, BIS) - najstarsza międzynarodowa organizacja finansowa (powstała w 1930r.), mająca na celu wspieranie współpracy w dziedzinie polityki monetarnej i finansów; głównie pomiędzy zrzeszonymi 56 bankami centralnymi (I 2010) a także z międzynarodowymi organizacjami finansowymi. Jest nazywany "bankiem banków centralnych". Cel wspieranie stabilności systemu finansowego

14. Europejski Bank Centralny a rynek finansowy.

EBC jest bankiem centralnym euro systemu – Eurolandu. Eurosystem składa się z EBC i krajowych banków centralnych tych państw, które wprowadziły euro. Jego główne zadanie to stabilny poziom cen, polityka monetarna, emisyjna, rezerwy dewizowe oraz ochrona siły nabywczej euro, a tym samym utrzymanie stabilności cen w strefie euro. Strefa ta obejmuje 17 krajów Unii Europejskiej, które od 1999 r. wprowadziły wspólną walutę.

Prezes: Mario Draghi

Europejski Bank Centralny (EBC) odpowiada za prowadzenie polityki pieniężnej strefy euro – największej po Stanach Zjednoczonych gospodarki na świecie.

EBC charakteryzuje się wyokim stopniem niezależności politycznej, wobec czego ma pełną zdolność do utrzymywania stabilnego poziomu cen.

Podstawowy cel: „Głównym celem Europejskiego Systemu Banków Centralnych [...] jest utrzymanie stabilności cen”.

Zadania podstawowe

• realizacja polityki pieniężnej strefy euro,

•  operacje walutowe

• utrzymywanie oficjalnych rezerw walutowych państw strefy euro i zarządzanie tymi rezerwami

• wspieranie funkcjonowania systemów płatniczych.

• EBC ma wyłączne prawo do zatwierdzania emisji banknotów w strefie euro.

Fundusze własne EBC: 14 145 mln eur

Rezerwy dewizowe: 58 882 mln eur

Benchmarkowa stopa referencyjna: 0,5%

EBC jest również bezpośrednio odpowiedzialny za zarządzanie ryzykiem związanym ze swoimi portfelami inwestycyjnymi, w tym rezerw dewizowych i funduszy własnych. Zarządzanie ryzykiem finansowym ponoszonym przez EBC i monitorowanie tego ryzyka (czym zajmuje się sam EBC lub działające w jego imieniu krajowe banki centralne Eurosystemu) dotyczy ryzyka rynkowego, kredytowego i płynności 

Niekonwecjonalne działania EBC w kryzysie:

1) skupowanie papierów zadłużonych państw -> zbijanie rentowności,

2) LTRO długoterminowe pożyczki dla sektora bankowego 1% - 3 lata, 1bln€ - 523 banki,

3) obniżenie stopy depozytowej do 0%

LTRO – ( Long Term Refinancing Operation) - jest to operacja prowadzona przez Europejski Bank Centralny długoterminowego refinansowania, na okres 36 miesięcy.

Dzięki operacjom LTRO Europejski Bank Centralny pompuje do systemu bankowego ogromne kwoty w postaci niskooprocentowanych 3-letnich pożyczek, czyli pożycza komercyjnym bankom pieniądze na bardzo preferencyjnych warunkach.

1. Zakres rachunkowości według ustawy o rachunkowości.

Zakres podmiotowy rachunkowości według ustawy:

Przepisy ustawy o rachunkowości, stosuje się, do podmiotów mających siedzibę lub miejsce sprawowania zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:

• spółek handlowych (osobowych i kapitałowych, w tym również w organizacji) oraz spółek cywilnych, a także innych osób prawnych, z wyjątkiem Skarbu Państwa i Narodowego Banku Polskiego,

• osób fizycznych, spółek cywilnych osób fizycznych, spółek jawnych osób fizycznych, spółek partnerskich oraz spółdzielni socjalnych, jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy wyniosły co najmniej równowartość w walucie polskiej 1 200 000 euro (w przeliczeniu po średnim kursie ustalonym przez NBP),

• jednostek organizacyjnych działających na podstawie Prawa bankowego, przepisów o obrocie papierami wartościowymi, przepisów o funduszach inwestycyjnych, przepisów o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej lub przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, bez względu na wielkość przychodów,

• gmin, powiatów, województw i ich związków, a także państwowych, gminnych, powiatowych i wojewódzkich jednostek , funduszy, zakładów celowych,

Osoby fizyczne, spółki cywilne osób fizycznych mogą stosować zasady rachunkowości określone ustawą jeżeli ich przychody netto ze sprzedaży towarów, produktów i operacji finansowych za poprzedni rok obrotowy są niższe niż 1 200 000 euro.

Zakres przedmiotowy rachunkowości według ustawy:

Jednostki obowiązane są stosować przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy. Zdarzenia, w tym operacje gospodarcze, ujmuje się w księgach rachunkowych i wykazuje w sprawozdaniu finansowym zgodnie z ich treścią ekonomiczną.

1. przyjęte zasady (politykę) rachunkowości (ogólne i szczegółowe, które należy stosować w sposób ciągły dla zachowania porównywalności danych),

2. prowadzenie, na podstawie dowodów księgowych, ksiąg rachunkowych, ujmujących zapisy zdarzeń w porządku chronologicznym i systematycznym,

3. okresowe ustalanie lub sprawdzanie drogą inwentaryzacji rzeczywistego stanu aktywów i pasywów,

4. wycenę aktywów i pasywów oraz ustalanie wyniku finansowego,

5. sporządzanie sprawozdań finansowych,

6. gromadzenie i przechowywanie dowodów księgowych oraz pozostałej dokumentacji

7. poddanie badaniu i ogłoszenie sprawozdań finansowych

Pierwszych sześć obszarów rachunkowości obowiązuje wszystkie jednostki. Obszar siódmy

dotyczy:

• banków, zakładów ubezpieczeń oraz zakładów reasekuracji;

• jednostek działających na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych;

• jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych;

• spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji;

• pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:

• średnioroczne zatrudnienie co najmniej 50 osób,

• suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła 2 500 000 euro,

• przychody netto ze sprzedaży stanowiły co najmniej 5 000 000 euro.

Badaniu i ogłaszaniu podlegają roczne skonsolidowane sprawozdania finansowe grup kapitałowych, a także roczne sprawozdania finansowe jednostek kontynuujących działalność. Kierownik jednostki ponosi odpowiedzialność za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych ustawą, w tym z tytułu nadzoru, również w przypadku, gdy określone obowiązki w zakresie rachunkowości – z wyłączeniem odpowiedzialności za przeprowadzenie inwentaryzacji w formie spisu z natury – zostaną powierzone innej osobie za jej zgodą. Przyjęcie odpowiedzialności przez inną osobę powinno być stwierdzone w formie pisemnej. W przypadku gdy kierownikiem jednostki jest organ wieloosobowy, a nie została wskazana osoba odpowiedzialna, odpowiedzialność ponoszą wszyscy członkowie tego organu.

2. Kapitały własne i ich charakterystyka.

Kapitał własny należy rozumieć jako wartość środków wniesionych przez właścicieli (udziałowców, wspólników itp.) w formie wkładów finansowych lub rzeczowych oraz wartość zasobów wygenerowanych przez przedsiębiorstwo w trakcie prowadzonej działalności gospodarczej.

Zasilenie przedsiębiorstwa kapitałami własnymi może odbywać się na dwa

podstawowe sposoby:

• poprzez przekazanie części majątku właściciela w formie gotówkowej lub rzeczowej (aport), kapitał ten ma charakter stały i nosi miano kapitału zakładowego (podstawowego, nominalnego, powierzonego), nie można nim dowolnie rozporządzać,

• poprzez pozostawienie w przedsiębiorstwie części lub całości wypracowanego zysku, kapitał ten nosi miano kapitału samofinansowania tzn. kapitał zapasowy i rezerwowy, tworzony głównie z zysków nie podzielonych z lat poprzednich oraz z bieżącego okresu, ale także poprzez dopłaty właścicieli czy z aktualizacji wyceny środków trwałych. Jego dyspozycyjność jest zdecydowanie większa od kapitału zakładowego.

Kapitał zapasowy odzwierciedla stopień finansowania majątku przez przedsiębiorstwo z wypracowanych zysków. Służy przede wszystkim do pokrycia ewentualnej straty finansowej. Jest tworzony obligatoryjnie (ustawowo) lub dobrowolnie:

• Ustawowo- w przypadku gdy przepisy prawa nakładają obowiązek dokonywania odpisów z zysku na zabezpieczenie pokrycia ewentualnych strat,

• Dobrowolnie- decyzja o utworzeniu kapitału zapasowego oraz o jego wysokości należy do organów władzy zarządzających podmiotem gospodarczym.

Kapitał rezerwowy może być tworzony z zysku, ale też z aktualizacji wyceny środków trwałych jeżeli skutki nie stanowią dla przedsiębiorstwa kosztu lub przychodu. Kapitał rezerwowy zmniejsza się o różnicę z aktualizacji wyceny środków trwałych w przypadku likwidacji lub zbycia wcześniej zaktualizowanych środków trwałych. Kwota zmniejszenia kapitału rezerwowego zasila kapitał zapasowy.

Kapitały własne wykazywane są w pasywach bilansu jako źródło finansowania majątku. Przedsiębiorstwo finansuje kapitałami własnymi środki trwałe, wartości niematerialne i prawne, a także część składników aktywów obrotowych służących przedsiębiorstwu w celu zapewnienia ciągłości produkcji, dostaw i płatności zobowiązań. Pozostała część majątku przedsiębiorstwa powinna zostać sfinansowana kapitałami obcymi.

Kapitał własny w obrocie (kapitał obrotowy netto, kapitał pracujący) jest to część kapitałów własnych, która finansuje część aktywów obrotowych. Utrzymywanie tego typu kapitału sprzyja zachowaniu przez przedsiębiorstwo płynności finansowej, Jednak jego zbyt duża wartość wpływa negatywnie na poziom rentowności kapitałów własnych.

Kapitał własny pełni w przedsiębiorstwie nie tylko funkcję operacyjną, ale również gwarancyjną. Z jednej strony może być wykorzystywany w finansowaniu działalności rozwojowej, z drugiej jest zabezpieczeniem spłaty zobowiązań wobec wierzycieli. Odpowiednia wielkość kapitału własnego jest również istotna w przypadku korzystania z obcych źródeł finansowania, ponieważ instytucje finansowe, dokonując zdolności kredytowej, biorą pod uwagę wskaźniki struktury kapitałowej.

W zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa wyróżnia się następujące kapitały:

Rodzaj kapitału	Przeds. państwowe	Spółka akcyjna	Spółka Z o.o.	Spółki osobowe	Przeds. jednoosobo we	Spółdzielnia
zasadniczy	fundusz założycielski	zakładowy	zakładowy	właściciela	właściciela	fundusz udziałowy
uzupełniający	fundusz przedsiębiorstwa	zapasowy rezerwowy	zapasowy ewentualnie rezerwowy			fundusz zasobowy

3. Bilans próbny

Bilans jest statycznym, tabelarycznym, dwustronnym, w określonej prawem formie, wartościowym zestawieniem majątku przedsiębiorstwa i źródeł jego finansowania sporządzonym na określony dzień, zwykle na koniec (bilans końcowy) i początek (bilans początkowy) roku kalendarzowego. Jest więc jakby „fotografią” przedsiębiorstwa, z której wynika, jakim majątkiem ono dysponuje i kto jest właścicielem tego majątku. Majątek nosi nazwę aktywów, natomiast źródła jego finansowania nazywane są pasywami

Bilans próbny nazywany jest też zestawieniem obrotów i sald jest sporządzany przed opracowaniem bilansu końcowego. Jest robiony po zaewidencjonowaniu na kontach wszystkich operacji gospodarczych jakie wystąpiły w jednostce w danym okresie sprawozdawczym.

Jest to zestawienie tabelaryczne które ma sprawdzić prawidłowość otwarcia kont księgowych oraz zgodność operacji gospodarczych z zasadą podwójnego zapisu.

Tak więc sprawdza on prawidłowość zapisów na kontach i eliminuje ewentualne błędy

księgowe i rachunkowe.

Wykorzystuje ono następujące równości będące konsekwencją metody bilansowej:

• A=P to suma sald początkowych debetowych wszystkich ksiąg księgowych musi być równa sumie sald początkowych kredytowych wszystkich kont księgowych.

• każda operacja musi być zaksięgowana na dwóch (przynajmniej) kontach po

przeciwnych stronach tych,

Zestawienie obrotów i sald zawiera:

• symbole lub nazwy kont,

• salda kont na dzień otwarcia ksiąg rachunkowych,

• obroty debetowe i kredytowe kont,

• salda na koniec okresu sprawozdawczego,

Funkcje bilansu próbnego:

• Kontrolna: pozwala sprawdzić zgodność zapisów z zasadą podwójnego księgowania i poprawność obliczeń,

• Informacyjna: stwarza podstawy poznania i oceny sytuacji gospodarczej jednostki co miesiąc, gdyż sprawozdania finansowe sporządzane są zwykle co miesiąc,

• Pomocnicza: stanowi ogniwo pośrednie między ewidencją księgową a sprawozdaniami finansowymi i ułatwia ich opracowanie,

Zestawienie obrotów i sald umożliwia wykrycie takich błędów księgowych jak:

• zaksięgowanie operacji tylko po jednej stronie,

• zaksięgowanie operacji po tych samych stronach na kontach korespondujących,

• zaksięgowanie innych kwot na kontach korespondujących,

• błędne obliczenie i podsumowanie obrotów kont

Nie umożliwia jednak wykrycia wszystkich błędów, np.:

• zaksięgowanie operacji na dwóch niewłaściwych kontach,

• zaksięgowanie operacji na odpowiednich kontach ale po przeciwnych stronach niż by należało,

• zaksięgowanie operacji po obu stronach kont korespondujących w niewłaściwe,j kwocie

• pominiecie operacji,

• zaksięgowanie tej samej operacji dwukrotnie,

4. Techniki poprawy błędów księgowych

Błędy w zapisach księgowych mogą być wykryte w rożnych momentach: bieżąco – w czasie

księgowania operacji, w trakcie sporządzania zestawienia obrotów i sald oraz w czasie

przeprowadzania inwentaryzacji. W zależności od charakteru błędu oraz momentu jego

wykrycia wyróżnia się:

• - korektę błędnego zapisu

• - storno księgowe

Korekta jest sposobem poprawiania błędnych zapisów które zostały ujawnione w krótkim

czasie po ich popełnieniu, przed zamknięciem miesiąca. Korekta ta polega na skreśleniu

dotychczasowej treści zapisu i wpisaniu poprawnej, z zachowaniem czytelności błędnego

zapisu. Obok skreślenia należy umieścić podpis osoby dokonującej poprawki oraz jej datę.

Storno księgowe ma zastosowanie do poprawiania błędów księgowych stwierdzonych w

terminie późniejszym najczęściej podczas uzgadniania zapisów na kontach, bilansowania obrotów i sald lub w rezultacie inwentaryzacji. Storno księgowe oznacza technikę poprawiania błędnego zapisu zgodną z zasadą podwójnego zapisu.

Rozróżniamy

• - storno czarne,

• - storno czerwone,

Storno czarne polega na wyksięgowaniu zapisu błędnego po przeciwnych stronach, a następnie zaksięgowaniu zapisu prawidłowego po stronach właściwych konta. Wadą tego sposobu jest fakt ze zwiększa on obroty na kontach księgowych,.

Storno czerwone zwane także stornem ujemnym, polega na powtórzeniu zapisu błędnego po tych samych stronach kont, na których był zapis błędny. Powtórzenie to jednak musi być zapisane kolorem czerwonym lub wzięte w ramkę, co oznacza, ze kwoty te przy sumowaniu obrotów kont księgowych należy odjąć. W następnej kolejności dokonuje się poprawnego księgowania operacji. W przeciwieństwie do storna czarnego storno czerwone nie zawyża obrotów.

Nie można stosować do poprawiania błędów księgowych storna mieszanego w tym

sensie, że np. po stronie debetowej będzie zapis stornujący czarny, a po stronie kredytowej

czerwony. Jest to wbrew teorii zasady podwójnego zapisu.

5. Zasady rachunkowości

Zasady rachunkowości stanowią podstawowe wzorce postępowania w rachunkowości.

Dzięki nim rachunkowość zapewnia wiarygodność, kompletność i terminowość

dostarczanych informacji. Zasady te są tak kluczowe dla prawidłowego działania systemu

rachunkowości, iż nazywa się je często nadrzędnymi zasadami rachunkowości. Celem tych

zasad jest spowodowanie, aby rachunkowość prezentowała wierny i rzetelny obraz

przedsiębiorstwa (ang. true and fair view).

-ZASADA PODMIOTOWOŚCI

Zasada podmiotowości oznacza, że rachunkowość prowadzona jest dla jednostki wyodrębnionej pod względem organizacyjnym i majątkowym od majątku będącego własnością prywatną właścicieli jednostki.

-ZASADA PERIODYZACJI

Zasada periodyzacji oznacza dokonanie podziału czasu działania (życia) jednostki, który zwykle trwa wiele lat (bliżej nieokreśloną przyszłość) na okresy krótsze, tzw. okresy obrachunkowe (sprawozdawcze). Okres obrachunkowy obejmuje 12 miesięcy i jest najczęściej zgodny z rokiem kalendarzowym.

-ZASADA KONTYNUACJI DZIAŁANIA

Według tej zasady przyjmuje się założenie, że jednostka będzie w najbliższej przyszłości

prowadziła działalność gospodarczą, nie zamierza jej zaprzestać ani nie jest zmuszona do

likwidacji ani istotnego ograniczenia działalności.

-ZASADA MEMORIAŁOWA

Zasada memoriału polega na ujmowaniu w księgach rachunkowych oraz sprawozdaniu

finansowym wszystkich operacji finansowych jakie dotyczą danego okresu. Zasada ta

powoduje, że nie wolno ujmować w danym okresie operacji dotyczących innych okresów

sprawozdawczych.

-ZASADA WSPÓŁMIERNOŚCI KOSZTÓW I PRZYCHODÓW

Zasada ta przyjmuje, że koszty związane z danymi przychodami powinny być przypisane do

tego samego okresu obrachunkowego. Oznacza ona, że do aktywów lub pasywów danego

okresu sprawozdawczego zaliczane są te koszty i związane z nimi przychody dotyczące

przyszłych okresów oraz przypadające na ten okres koszty, które nie zostały jeszcze

poniesione.

-ZASADA OSTROŻNOŚCI

Zasada ostrożności przyjmuje, że do wyceny poszczególnych składników aktywów

i pasywów stosuje się rzeczywiście poniesione na ich nabycie ceny lub koszty ich

wytworzenia.

-ZASADA CIĄGŁOŚCI STOSOWANYCH METOD

Zasada ciągłości polega na stosowaniu w kolejnych latach przyjętego sposobu postępowania,

w celu zapewnienia porównywalności kolejnych okresów sprawozdawczych. W szczególności dotyczy to metod wyceny składników majątku (środki trwałe, zapasy,

należności itp.).

-ZASADA ZAKAZU KOMPENSATY

Zgodnie z tą zasadą ważne kategorie w rachunkowości należy w sprawozdaniu finansowym

wykazywać oddzielnie. Nie wolno ich dobrowolnie kompensować. Oznacza to, że jeżeli

przedsiębiorstwo wykazuje np. należności i zobowiązania z danym kontrahentem, należy ująć

je oddzielnie, a nie łącznie jako różnicę pomiędzy nimi. To samo dotyczy wszystkich

pozostałych elementów bilansu, w tym podatków odroczonych. Zasada ta nie jest ścisła i ma odniesienie głównie do bilansu. W sprawozdaniu finansowym bowiem występują pozycje, które przedstawia się netto, pokazując zysk lub stratę na danej pozycji.

-ZASADA ISTOTNOŚCI

Według zasady istotności albo inaczej prawdy materialnej, dokonując wyboru rozwiązań

stosowanych w rachunkowości, należy wykorzystać te i tylko te uproszczenia dozwolone

przez przepisy, które ułatwią i zapewnią przedstawienie jasno wszystkich zdarzeń istotnych

do oceny sytuacji majątkowej, finansowej oraz wyniku finansowego jednostki.

Wykorzystywane uproszczenia nie mogą w żadnym razie wywierać ujemnego wpływu na

rzetelność obrazu jednostki. Przygotowując sprawozdanie finansowe, firmy mogą stosować różne rodzaje uproszczeń, ułatwiające sporządzenie sprawozdania oraz powodujące, że samo sprawozdanie zawiera mniej szczegółów, dzięki czemu jest czytelniejsze. Firmy mogą stosować tego typu uproszczenia tak długo, dopóki nie powodują one, że czytający sprawozdanie może zostać wprowadzony w błąd na temat sytuacji finansowej danej firmy.

-ZASADA BILANSOWA

Zasada bilansowa przejawia się w równaniu bilansowym, przy czym mamy dwa podejścia do

równania bilansowego: jednostkowe i własnościowe. W pierwszym przypadku suma majątku

(aktywów) jednostki równa się sumie kapitału właścicieli i zobowiązań:

A = K + Z. Równanie to ukazuje z jednej strony majątek jednostki, a z drugiej prawa

własności do tego majątku. W koncepcji tej najważniejsze są aktywa mniej istotne natomiast

źródła ich finansowania. Zgodnie z teorią własnościową równanie bilansowe ma formę:

K = A – Z. Na jednostkę w tym przypadku patrzymy poprzez pryzmat zainwestowanego

kapitału właścicieli, a więc z punktu widzenia jej pasywów. Wymogi prawne sporządzania

bilansu zgodne są z pierwszą koncepcją.

-ZASADA KOSZTU HISTORYCZNEGO

Oznacza ona, że poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się, z zachowaniem zasady ostrożnej wyceny, stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie lub wytworzenie ceny lub koszty.

-ZASADA WYŻSZOŚCI TREŚCI NAD FORMĄ

Zasada wyższości treści nad formą oznacza, że operacje muszą być ujęte w księgach i wykazane w sprawozdaniu zgodnie z ich treścią i rzeczywistością ekonomiczną, nawet jeśli z formalnego punktu widzenia nie powinny się tam znaleźć.

6. Cena nabycia i koszt wytworzenia

Cena nabycia w rozumieniu ustawy o rachunkowości to rzeczywista cena zakupu

składnika aktywów, obejmująca kwotę należną sprzedającemu, bez podlegających odliczeniu

podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, a w przypadku importu powiększona

o obciążenia o charakterze publicznoprawnym oraz powiększona o koszty bezpośrednio

związane z zakupem i przystosowaniem składnika aktywów do stanu zdatnego do używania

lub wprowadzenia do obrotu, łącznie z kosztami transportu, jak też załadunku, wyładunku,

składowania lub wprowadzenia do obrotu, a obniżona o rabaty, opusty, inne podobne

zmniejszenia i odzyski.

Jeżeli nie jest możliwe ustalenie ceny nabycia składnika aktywów, a w szczególności

przyjętego nieodpłatnie, w tym w drodze darowizny - jego wyceny dokonuje się według ceny

sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu.

Koszt wytworzenia produktu - zgodnie z nowym zapisem (po nowelizacji ustawy o

rachunkowości (art. 28 ust. 3 UoR )) za koszt wytworzenia produktu należy uznać koszty

pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz uzasadnioną część kosztów

pośrednich związanych z wytworzeniem danego produktu.

Ustawa do kosztów bezpośrednich zalicza:

• Wartość zużytych materiałów

• Koszty przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją

• Inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem produktów do postaci i miejsca,

w jakim się znajdują w momencie wyceny.

Ogólnie można stwierdzić, że koszty bezpośrednie to te, które można wprost przypisać

indywidualnemu produktowi.

Kolejną kwestią jest podział kosztów pośrednich na zmienne i stałe. Podział

ten rozpatrywany jest z punktu widzenia zachowania się składników tych kosztów w

zależności od zmiany wielkości produkcji.

Jako przykładowe pośrednie koszty zmienne można wymienić:

• Energię napędową maszyn i urządzeń

• Konserwację maszyn i urządzeń

• Materiały na cele ruchu

• Amortyzację narzędzi i sprzętu

• Transport wewnętrzny

Jako pośrednie koszty stałe można zaś wymienić343:

• Amortyzację maszyn, urządzeń, budynków i budowli danego wydziału

• Ogrzewanie, oświetlenie, utrzymanie czystości

• Zarządzanie wydziałem

• Płace nadzoru

• Czynsze, dzierżawy, ubezpieczenia, podatek od nieruchomości

• Konserwacja i remonty budynku

• BHP, szkolenia pracowników

• Kontrola jakości

Należy jednak zauważyć, że podział ten jest subiektywny i zależy od specyfiki i skali

działalności poszczególnych jednostek.

W art. 28 ust. 3 wymienione są również koszty, które NIE MOGĄ być zaliczone do

kosztów wytworzenia. Są to344:

• Koszty będące konsekwencją niewykorzystanych zdolności produkcyjnych i strat

produkcyjnych

• Koszty ogólnego zarządu, które nie są związane z doprowadzeniem produktu do

postaci i miejsca, w jakich się znajduje produkt na dzień wyceny

• Koszty magazynowania wyrobów gotowych i półfabrykatów, chyba, że poniesienie

tych kosztów jest niezbędne w procesie produkcji

• Koszty sprzedaży produktów.

Ponadto znowelizowana ustawa, wzorem Międzynarodowych Standardów

Rachunkowości (MSR), dopuściła możliwość zwiększenia kosztów wytworzenia o koszty

obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu finansowania produktów w okresie ich wytworzenia

i związanych z tym różnic kursowych, pomniejszonych o przychody z tego tytułu.

Jest to jednak możliwe tylko i wyłącznie w przypadkach uzasadnionych niezbędnym

i długotrwałym przygotowaniem towarów lub produktów do sprzedaży bądź długim okresem

wytworzenia.

7. Środki trwałe – wycena i znaczenie w działalności jednostki.

Środki trwałe są składnikiem rzeczowych aktywów trwałych przedsiębiorstwa,

przeznaczonym na jego potrzeby, o przewidywanym okresie użytkowania dłuższym niż jeden

rok. Aby składnik majątku został uznany za środek trwały, nie może zużywać się w jednym

cyklu produkcyjnym, a ponadto w momencie przyjęcia do użytkowania musi być kompletny i

sprawny.

Do środków trwałych zaliczamy:

• - grunty ( w tym prawo wieczystego użytkowania gruntu);

• - budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością;

• - maszyny, urządzenia i środki transportu (poza leasingiem operacyjnym);

• - ulepszenia w obcych środkach trwałych;

• - inwentarz żywy;

• - inne przedmioty o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok.

Do środków trwałych nie zaliczamy składników aktywów, które zostały nabyte w celu

osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów w

formie odsetek, dywidend i innych pożytków.

Klasyfikacja środków trwałych

Klasyfikacja Środków Trwałych (KŚT) będąca usystematyzowanym zbiorem obiektów

majątku trwałego służąca m.in. do celów ewidencyjnych, ustalania stawek odpisów

amortyzacyjnych oraz badań statystycznych wyodrębnia na pierwszym szczeblu podział 10

następujących grup środków trwałych:

0 – grunty;

1 – budynki i lokale;

2 – obiekty inżynierii lądowej i wodnej;

3 – kotły i maszyny energetyczne;

4 – maszyny, urządzenia i aparaty ogólnego zastosowania;

5 – specjalistyczne maszyny, urządzenia i aparaty;

6 – urządzenia techniczne;

7 – środki transportu;

8 – narzędzia, przyrządy, ruchomości i wyposażenie;

9 – inwentarz żywy.

Wycena wstępna środka trwałego

Wycena wstępna środka trwałego może odbyć się wg jednego z pięciu kryteriów:

• ceny zakupu - ceny zapłaconej za składnik, pomniejszonej o wartość bonifikat, upustów i rabatów, z uwzględnieniem podatku VAT

• ceny nabycia - ceny zakupu powiększonej o dodatkowe koszty zw. z zakupem (np. załadunek, transport, montaż, instalacja, szkolenie itp.)

• kosztów wytworzenia - kosztów zw. z wytworzeniem środka trwałego. Do kosztów

wytworzenia wliczamy koszty bezpośrednie (badania geodezyjne, prace badawcze,

wynagrodzenia dla pracowników budowy itp.), oraz koszty pośrednie (odsetki od kredytów zaciągniętych na budowę, koszty zarządu odpowiedzialnego za budowę itp.)

• wartości rynkowej - wartości takiego samego, lub podobnego charakterem składnika, którym można by nabyć za określoną cenę w określonym miejscu i czasie

• wartości godziwej - wartości, po jakiej dwie dobrze poinformowane strony są w stanie zawrzeć transakcję na prawach transakcji rynkowej

Istnieje również pojęcie ceny sprzedaży netto - ceny, za jaką można uzyskać taki sam lub

podobny charakterem składnik, pomniejszonej o podatek VAT oraz o przeciętną marżę

handlową. To kryterium jednak nie jest brane pod uwagę przy wycenie wstępnej środków

trwałych.

Zmiana stanu i wartości środków trwałych

Stan i wartość środków trwałych ulegają zmianą powodującym ich zwiększenie lub

zmniejszenie.

Zwiększenie środków trwałych następuje w wyniku:

- zakupu lub wytworzenia środka trwałego we własnym zakresie;

- otrzymania środka trwałego w postaci darowizny lub aportu;

- ujawnienia nadwyżek środków trwałych;

- ulepszenia ( przebudowa, rozbudowa, modernizacja, rekonstrukcja) środków

trwałych;

- aktualizacji wyceny środków trwałych.

Zmniejszenie środków trwałych następuje w wyniku:

- likwidacji środków trwałych w związku z ich zużyciem lub zniszczeniem;

- odsprzedaży środków trwałych;

- przekazania środków trwałych w formie darowizny lub aportu;

- stwierdzenia niedoboru środków trwałych;

- dokonywania odpisów amortyzacyjnych;

- wystąpienia trwałej utraty wartości.

Likwidacja środków trwałych:

W procesie likwidacji środków trwałych wyróżniamy trzy zasadnicze etapy:

1) przeznaczenie do likwidacji, z którym wiąże się ewentualny odpis z tytułu trwałej

utraty wartości;

2) pozostawienie w stan likwidacji, wiążący się z wyksięgowaniem środka trwałego z

ewidencji bilansowej i ujęcie go w ewidencji pozabilansowej;

3) zakończenie likwidacji (wyksięgowanie z ewidencji pozabilansowej).

Zużycie środków trwałych

Środki trwałe, biorąc udział w procesie gospodarczym sukcesywnie tracą swoją wartość.

Mówiąc prościej, zużywają się. Do trzech głównych przyczyn tego procesu należą:

• Zużycie techniczne ( fizyczne) – utrata wartości użytkowej w wyniku zachodzących zmian fizycznych i chemicznych w toku ich eksploatacji ( wykorzystywania w procesach produkcyjnych).

• Zużycie funkcjonalne - trwałe, niepożądane zmiany rozwiązań funkcjonalno-użytkowych, wynikające z postępu technicznego i technologicznego.

• Zużycie zewnętrzne (ekonomiczne) – utrata wartości środka trwałego w wyniku działania czynników zewnętrznych do których zaliczamy czynniki ekonomiczne, prawne, społeczne i ekologiczne.

Proces zużywania się środków trwałych w podmiocie gospodarczym jest odzwierciedlany za

pomocą umorzenia i amortyzacji.

Amortyzacja środków trwałych

Amortyzacja środka trwałego polega na systematycznym odpisywaniu części jego wartości w

koszty, w związku z jego zużyciem. W skutek tego, pomniejszona zostaje wartość

początkowa tych środków. Dokonywanie odpisów amortyzacyjnych jest obowiązkiem

jednostki prowadzącej działalność gospodarczą.

Celem dokonywania odpisów amortyzacyjnych jest:

• - ustalenie realnej wartości składników majątku trwałego, niezbędnej między innymi

dla ich poprawnego wykazania w sprawozdaniu finansowym;

• - przeniesienie wartości zużywających się części majątku trwałego w ciężar kosztów

działalności;

• - zebranie środków na odtworzenie (wymianę) i ewentualnie rozszerzenie zakresu

składników majątku trwałego.

Metody amortyzacji

Na dzień przyjęcia środka trwałego do użytkowania, należy ustalić okres lub stawkę i metodę

jego amortyzacji. Raz przyjęta metoda amortyzacji powinna być stosowana konsekwentnie,

nie można jej zmienić w trakcie amortyzowana środka trwałego.

Do metod amortyzacji dopuszczonych ustawą o rachunkowości należą:

• - metoda liniowa – przez cały okres amortyzowania środka trwałego stosowana jest jednakowa stawka amortyzacyjna od wartości początkowej;

• - metoda degresywna – metoda malejących odpisów amortyzacyjnych. Opiera się na założeniu, że w miarę upływu czasu i zużycia środka trwałego, jego wartość jest coraz mniejsza. szybkie amortyzowanie w pierwszych latach

• - metoda progresywna – metoda rosnących odpisów amortyzacyjnych. Nie przewidują jej także przepisy podatkowe;

• - metoda naturalna - wysokość stawek zależy od pracy wykonywanej w danym

okresie przez środek trwały. ukazanie rzeczywistego zużycia środka trwałego, wadą jest pracochłonność ewidencji. Metoda ta, także nie jest dopuszczona przepisami

Ewidencja środków trwałych

Prawidłowo przygotowana dokumentacja zmiany stanu i wartości środków trwałych ułatwia

kontrolę ich wykorzystania, zbywania, przemieszczania a także chroni przed nadużyciami, np.

kradzieżą środka trwałego. Dokumentacja ta może mieć charakter prawny, techniczny lub

księgowy.

W praktyce gospodarczej przyjęto ujednolicone formularze dowodów księgowych, są to:

1) OT – przyjęcie środka trwałego – wystawiany w przypadku przychodu nowych lub

używanych środków trwałych w drodze zakupu lub w wyniku prac remontowo-budowlanych,

a także w wyniku zwiększenia wartości posiadanych już środków trwałych w skutek ich

modernizacji;

2) PT – protokół zdawczo- odbiorczy środka trwałego – wystawiany jest przy

nieodpłatnym przekazaniu lub przejęciu środka trwałego. Dla firmy przekazującej, stanowi

ewidencję rozchodu, a dla przyjmującej przychodu;

3) LT – likwidacja środka trwałego – dokument wystawiany w przypadku sprzedaży,

wycofania z użytkowania lub przeznaczenia środka trwałego do likwidacji

8. Księgi rachunkowe jednostki

Prowadzenie ksiąg rachunkowych jest obok polityki rachunkowości podstawą systemu

rachunkowości jednostki. Każda jednostka powinna posiadać dokumentację opisującą w

języku polskim przyjęte przez nią zasady rachunkowości.

Dokumentacja ta powinna zawierać co najmniej:

- Określenie roku obrotowego i wchodzących w jego skład okresów sprawozdawczych,

- Metody wyceny aktywów i pasywów oraz ustalania wyniku finansowego przyjęte przez jednostkę,

- Opis sposobu prowadzenia ksiąg rachunkowych,

- Opis systemu ochrony danych i ich zbiorów.

Dokumentacja ta jest ustalana i aktualizowana przez kierownika jednostki. W księgach rachunkowych jednostka rejestruje operacje gospodarcze i ich skutki wywołujące zmiany w składnikach aktywów, kapitałów własnych i zobowiązań oraz kształtujących wyniki finansowe jednostki. Księgi rachunkowe prowadzi się w języku i walucie polskiej. Księgi rachunkowe mogą być prowadzone w siedzibie jednostki lub poza siedzibą – usługowo przez uprawnioną do świadczenia usług rachunkowych osobę prawną lub fizyczną.

Zakres ksiąg rachunkowych obejmuje:

-Dziennik – służy do zapisywania w porządku chronologicznym operacji gospodarczych jakie wystąpiły w danym okresie sprawozdawczym; niezależnie od techniki prowadzenia ksiąg rachunkowych dziennik powinien umożliwiać uzgodnienie jego obrotów z obrotami zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej;

-Księga główna – konta księgi głównej (ewidencja analityczna) służą do ujęcia operacji gospodarczych w porządku systematycznym, czyli według treści ekonomicznej; zapisów dokonywanych na kontach księgi głównej dokonuje się zgodnie z zasadą podwójnego zapisu;

-Księgi pomocnicze – konta ksiąg pomocniczych (ewidencja analityczna) służą

uszczegółowieniu zapisów dokonywanych na kontach księgi głównej; najczęściej są one prowadzone dla środków trwałych, rozrachunków z kontrahentami, pracownikami, budżetami, ZUS, operacji zakupu, sprzedaży, kosztów;

-Zestawienie obrotów i sald kont księgi głównej - sporządzane na koniec okresu

sprawozdawczego, jednak nie rzadziej niż na koniec każdego miesiąca;

-Zestawienie sald kont ksiąg pomocniczych - sporządzane jest co najmniej na dzień

zamknięcia ksiąg rachunkowych;

-Inwentarz – czyli wykaz składników aktywów i pasywów.346

Księgi rachunkowe otwiera się w ciągu 15 dni od:

1) Dnia rozpoczęcia działalności,

2) Początku każdego następnego roku obrotowego,

3) Dnia zmiany formy prawnej, na dzień rozpoczęcia likwidacji lub ogłoszenia

upadłości,

4) Dnia wpisu do rejestru połączenia jednostek lub podziału jednostki w wyniku

czego powstaje nawa/nowe jednostki.

Księgi rachunkowe jednostki powinny cechować:

-Rzetelność tj. zgodność zapisów ze stanem rzeczywistym,

-Bezbłędność, co oznacza, że wprowadzono do ksiąg rachunkowych kompletnie i poprawnie wszystkie zakwalifikowane do zaksięgowania w danym miesiącu dowody księgowe, zapewniono ciągłość zapisów

-Sprawdzalność, co oznacza, że możliwe jest sprawdzenie i stwierdzenie poprawności

zapisów, stanów (sald) oraz działania stosowanych obliczeń, terminowe przygotowanie sprawozdań finansowych i innych sprawozdań, dokonanie rozliczeń podatkowych i innych finansowych rozliczeń.

Podstawą zapisów w księgach rachunkowych jednostek są dowody księgowe. Zasadą jest, że

każdy dowód księgowy odzwierciedla treść operacji gospodarczej i uzasadnia dokonanie

zapisu w księgach rachunkowych jednostki(zapisu księgowego).

Dowód księgowy powinien zawierać co najmniej:

- Określenie rodzaju dowodu i jego numer identyfikacyjny,

- Określenie stron dokonujących operacji gospodarczej,

- Opis operacji oraz jej wartość, jeżeli to możliwe, określoną także w jednostkach

naturalnych,

- Datę dokonania operacji, a gdy dowód został sporządzony pod inną datą – także datę

sporządzenia dowodu,

- Podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki

aktywów,

- Stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych przez wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych (dekretacja), podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania.

Dowody księgowe powinny być rzetelne, kompletne i wolne od błędów. Powinny być

wystawiane w staranny sposób oraz czytelnie. Powinna je cechować trwałość zapisu a dane

dowodów księgowych nie mogą być zamazywane, przerabiane, wycierane lub usuwane w

jakikolwiek sposób.

Ewentualne błędy w dowodach księgowych własnych należy poprawiać przez skreślenie

niewłaściwie zapisanego tekstu lub liczby w taki sposób, aby można było odczytać tekst lub

liczbę pierwotną oraz opatrzyć datą, podpisem lub parafą.

Dowody obce mogą być poprawione jedynie przez wystawienie i przesłanie kontrahentowi

dowodu korygującego (noty księgowej).

Zamkniecie ksiąg rachunkowych następuje (nie później niż w ciągu 3 miesięcy):

1) Na dzień kończący rok obrotowy,

2) Na dzień zakończenia działalności jednostki, w tym także na dzień sprzedaży,

zakończenia likwidacji lub postępowania upadłościowego,

3) Na dzień poprzedzający zmianę formy prawnej; można jednak nie zamykać

ksiąg rachunkowych w przypadku przekształcenia spółki osobowej lub cywilnej w inną spółkę osobową oraz spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową,

4) W jednostce przejmowanej na dzień przejęcia przez inną jednostkę,

5) Na dzień poprzedzający dzień podziału lub połączenia jednostek, jeżeli w

wyniku połączenia powstaje nowa jednostka,

6) Na dzień poprzedzający dzień postawienia jednostki w stan likwidacji lub

upadłości,

7) Na inny dzień bilansowy określony odrębnymi przepisami.

9. Konta księgowe – klasyfikacja, funkcjonowanie i ich podzielność

KONTO KSIĘGOWE

Jest to podstawowe urządzenie księgowe służące bieżącemu i systematycznemu rejestrowaniu

(ewidencjonowaniu) operacji gospodarczych powodujących zmiany w stanie majątkowym

podmiotu gospodarczego (zmiany określonych składników aktywów, pasywów czy też

wyniku - kosztów, przychodów, strat bądź zysków firmy).

Konta księgowe umożliwiają:

1. ewidencję stanu początkowego poszczególnego składnika aktywów i pasywów,

2. aktualne ujęcie aktywów i pasywów,

3. wyznaczenie stanu końcowego poszczególnego składników aktywów i

pasywów.

Podstawowymi elementami konta z reguły są:

1. nazwa konta,

2. symbol numeryczny,

3. dwie strony: strona debetowa (Dt) i strona kredytowa (Ct )(Strony te służą do

ewidencjonowania zwiększeń i zmniejszeń danej kategorii dla której utworzono

konto),

4. saldo początkowe,

5. saldo końcowe.

SYSTEM KONT

Każda jednostka prowadząca księgowość posiada wiele kont księgowych tworzących jeden

system. Na poszczególnym koncie księgowym księguje się operacje o jednorodnym

charakterze. W ten sposób wszystkie elementy bilansu księgowane są na specjalnie dla nich

przygotowanych kontach. Często jedna pozycja bilansu składa się z wielu kont. Prawie

zawsze również firmy rozbijają konta główne na subkonta, wprowadzają różne konta

pomocnicze i rozliczeniowe itd.

BUDOWA KONT KSIĘGOWYCH

Konta księgowe przedstawia się graficznie w postaci przypominającej literę T (nazywane

zwyczajowo kontami „T-owymi”).

Dt Nazwa konta Ct

Konto jest kontem dwustronnym. Jedna strona konta przeznaczona jest do

księgowania zwiększeń danego składnika, druga natomiast służy do księgowania jego

zmniejszeń. Taka metoda przedstawiania kont wykorzystywana jest jedynie w celach

dydaktycznych, gdyż dzięki tej metodzie łatwo zrozumieć zasady księgowań.

NAZWA I NUMER KONTA

Każde konto ma swoja nazwę. Z reguły nazwa sugeruje co jest księgowane na danym koncie.

Każde konto ma swój numer, który jest unikalny w całym systemie księgowym

przedsiębiorstwa. Numery ułatwiają księgowania, ponieważ przy dużej ilości kont łatwiej jest

znaleźć w systemie odpowiednie konta po numerze niż po nazwie.

STRONY KONT

Najpowszechniejszym nazewnictwem jest oznaczanie stron konta jako:

1. Lewa strona: „Debet”, skrót Dt (po angielsku: Debit, skrót Dr),

2. Prawa strona: „Credit”, skrót Ct (po angielsku: Credit, skrót Cr).

Można również spotkać się z nazewnictwem odpowiednio „Winien” (Wn) oraz „Ma” (Ma).

Zapisanie operacji po stronie Dt nazywa się zapisaniem w ciężar konta bądź obciążeniem

konta, natomiast zapisanie operacji po stronie Ct określamy jako uznanie konta lub też

zapisanie na dobro konta.

FUNKCJONOWANIE KONT

Z funkcjonowaniem konta księgowego związane są określone czynności, na które składają

się:

1. założenie konta

2. otwarcie konta

3. zapis operacji gospodarczych

4. zamknięcie konta

Założenie konta polega na wpisaniu jego nazwy oraz symbolu cyfrowego nadawanego

mu w zakładowym planie kont.

Otwarcie konta następuje przez:

1. wpisanie stanu początkowego z bilansu otwarcia lub

2. wpisanie kwoty pierwszej operacji gospodarczej księgowanej na danym koncie, jeśli

konto to nie występowało w bilansie otwarcia.

Czynności związane z zapisem operacji gospodarczych po każdej ze stron konta mają swoje

tradycyjne określenia. Księgowanie operacji po stronie Wn określa się obciążeniem konta lub

debetowaniem konta. Podobnie księgowanie operacji gospodarczej po stronie Ma określa się

jako uznanie konta lub kredytowaniem konta. Rejestracja operacji gospodarczych na kontach

prowadzona jest przez stosowanie zasady podwójnego zapisu.

Zasada ta polega na tym, że każda operacja księgowana jest:

1. Na co najmniej dwóch kontach,

2. Po przeciwnych stronach konta,

3. W tej samej kwocie.

Zasada ta stanowi konsekwencję metody bilansowej. Dzięki tej zasadzie nie narusza się

równowagi bilansowej:

1. obciążenie konta lub uznanie konta lub

2. zapisanie w ciężar konta lub zapisanie na dobro konta lub

3. księgowanie po stronie Winien (Debet) lub księgowanie po stronie Ma (Credit)

lub debetowanie konta (kredytowanie konta).

Pod koniec roku obrotowego następuje zamknięcie konta, które obejmuje takie czynności jak:

1. Ustalenie obrotów obu stron konta.

2. Obliczenie salda końcowego.

3. Wpisanie salda końcowego po stronie wykazującej większe obroty.

4. Dwukrotne podkreślenie obu stron konta na znak równości sum ich obrotów

i sald.

ZAPIS OPERACJI NA KONCIE, OBRÓT, SALDO KONT

Operacje gospodarcze, zależnie od ich rodzaju, zapisuje się po obu stronach konta

księgowego. Każda operacja posiada następujące charakterystyki wyróżniające ją od innych

operacji:

• Datę dokonania operacji - nie zawsze musi być ona jednoznaczna z datą

księgowania. Często zdarza się, że operacje gospodarcze księgowane są kilka lub nawet

kilkanaście dni po zaistnieniu.

• Numer i rodzaj dowodu księgowego - każde zdarzenie księgowe powinno być

księgowane na podstawie dowodu księgowego. Istnienie dowodu księgowego jest konieczne,

aby móc dokonać księgowania operacji gospodarczej.

• Kwotę operacji

• Opis operacji - hasłową informację pozwalającą szybciej zorientować się w

charakterze danej transakcji.

Operacje gospodarcze na kontach T-owych zapisywane są poprzez wprowadzenie

zapisu po odpowiedniej stronie konta. Suma zapisów po danej stronie konta nazywana jest

obrotem. Saldo konta jest to natomiast różnica pomiędzy obrotami po obu stronach konta.

Na koncie widać zarówno operacje po stronie kredytowej, jak i po stronie debetowej.

Różnica pomiędzy wartościami obrotów daje nam saldo konta.

KLASYFIKACJA KONT KSIĘGOWYCH

Wobec różnorodności operacji gospodarczych dokonujących się w jednostkach

gospodarczych występuje konieczność stosowania wielu kont księgowych. Na ogół konta

dzielimy na bilansowe i niebilansowe.

KONTA BILANSOWE

Konta bilansowe to wszystkie konta księgowe, które służą do ewidencji stanu i zmian

składników bilansu, tj. środków gospodarczych i źródeł ich pochodzenia, i których salda na

koniec roku obrotowego przenosi się do bilansu. Konta bilansowe spełniają bardzo ważną

rolę w jednostce gospodarczej, gdyż opisują środki gospodarcze oraz źródła ich pochodzenia.

Konta bilansowe dzielimy na: konta aktywne, konta pasywne, konta aktywno - pasywne.

Do zadań kont bilansowych należy:

1. Przejmowanie stanów początkowych poszczególnych składników aktywów i pasywów

z bilansu otwarcia.

2. Ewidencjonowanie zmian stanów składników aktywów i pasywów, spowodowanych

dokonanymi w okresie operacjami gospodarczymi.

3. Ustalenie stanów końcowych poszczególnych składników aktywów i pasywów,

wykazywanych na koniec okresu w bilansie zamknięcia.

Ponieważ konta bilansowe służą do ewidencji stanu i zmian składników aktywów lub

pasywów, dlatego też następuje też podział tych kont na:

1. Konta aktywne - służą do ewidencji stanu i zmian składników zaliczanych do

aktywów bilansu

2. Konta pasywne - przeznaczone do rejestracji stanu i zmian składników

objętych pasywami bilansu

3. Konta aktywno-pasywne – służą do ewidencji stanu i zmian zarówno

składników aktywów jak i pasywów.

Konta aktywne służą do ewidencji zmian składników aktywów. Konta pasywne opisują źródła finansowania jednostki. Szczególnym rodzajem kont bilansowych jest konto aktywno - pasywne. Jak z nazwy można wywnioskować, konto to powstaje poprzez połączenie dwóch kont: konta aktywnego i pasywnego. Doskonałym przykładem konta aktywno - pasywnego są konta rozrachunków, powstałe w wyniku nałożenia na siebie należności i zobowiązań. Konto aktywno - pasywne zachowuje się jak pasywne jeżeli księgujemy na nim operację dotyczącą pasywów. Cechy konta aktywnego przyjmuje wtedy, gdy księgujemy na nim operację dotyczącą aktywów. Otwarcie konta bilansowego, polega na wpisaniu jego bilansu początkowego. Następnie na koncie rejestruje się operacje gospodarcze w kolejności chronologicznej nadając im numery. Konto zamyka się stawiając poziomą linię, pod którą wpisuje się obroty poszczególnych stron. Następnie wylicza się saldo końcowe konta i wpisuje po stronie przeciwnej do tej, na której saldo występuje. Następnie, poprzez zsumowanie obrotów i sald uzyskuje się sumę kontrolną, która powinna być taka sama po obu stronach. Konta niebilansowe to pozostałe konta przeznaczone do odzwierciedlania procesów gospodarczych przebiegających w jednostce gospodarczej w ciągu okresu sprawozdawczego.

OTWIERANIE I ZAMYKANIE KONT BILANSOWYCH

Otwarcie konta bilansowego, polega na wpisaniu jego bilansu początkowego. Następnie na

koncie rejestruje się operacje gospodarcze w kolejności chronologicznej nadając im numery.

Konto zamyka się stawiając poziomą linię, pod którą wpisuje się obroty poszczególnych

stron. Następnie wylicza się saldo końcowe konta i wpisuje po stronie przeciwnej do tej, na

której saldo występuje. Następnie, poprzez zsumowanie obrotów i sald uzyskuje się sumę

kontrolną, która powinna być taka sama po obu stronach.

KONTA NIEBILANSOWE

Konta niebilansowe to pozostałe konta przeznaczone do odzwierciedlania procesów

gospodarczych przebiegających w jednostce gospodarczej w ciągu okresu sprawozdawczego.

Do kont niebilansowych zalicza się trzy grupy kont księgowych:

1. Konta wynikowe – służą do ujęcia operacji gospodarczych odzwierciedlających

proces powstawania wyniku finansowego w jednostce gospodarczej. Na koniec roku

obrotowego salda kont wynikowych przenosi się do rachunku zysków i strat.

2. Konta rozliczeniowe – przeznaczone do ewidencjonowania zmian procesów, które w

ciągu okresu sprawozdawczego powinny być całkowicie rozliczone. Na koniec okresu

sprawozdawczego konta takie nie wykazują sald.

3. Konta korygujące – o charakterze uzupełniającym w stosunku do kont bilansowych.

Konta korygujące towarzyszą kontom bilansowym i nie mogą bez nich wystąpić. Na koniec

okresu sprawozdawczego saldo konta korygującego wpływa na wysokość salda

podstawowego.

KONTA WYNIKOWE

W jednostkach gospodarczych oprócz operacji bilansowych, które wpływają bezpośrednio na

zmiany aktywów i pasywów, występuje również wiele operacji związanych z powstawaniem

wyniku finansowego działalności. Osiąganie tego wyniku wiąże się z ponoszonymi przez

jednostkę kosztami i stratami oraz uzyskiwaniem przychodów i zysków. Porównując koszty i

straty oraz przychody i zyski ustala się ostateczny wynik finansowy. Do ewidencji operacji

gospodarczych stosuje się konta wynikowe.

Wyróżniamy następujące konta wynikowe:

1. Konta kosztów - są obciążone z tytułu ponoszonych kosztów, natomiast uznawane z

tytułu zmniejszenia kosztów pod koniec okresu na wynik finansowy.

2. Konto strat nadzwyczajnych - obciąża się wartością ujawnionych strat, natomiast

uznaje się tytułem zmniejszenia strat i przeniesienia na wynik finansowy.

3. Konto przychodów - uznaje się z tytułu osiągniętych przychodów, ze sprzedaży oraz

korekt zwiększających te przychody, natomiast obciąża się z tytułu korekt zmniejszających

przychód oraz przeniesienia przychodów na wynik finansowy.

4. Konto zysków nadzwyczajnych - funkcjonuje analogicznie. Uznaje się je z tytułu

ujawnionych zysków, natomiast obciąża się z tytułu korekt zmniejszających zyski oraz

przeniesienia zysków nadzwyczajnych na wynik finansowy.

5. Konto wyniku finansowego to szczególne konto. Służy do ustalenia wyniku

finansowego netto oraz jest podstawą do sporządzenia drugiego, oprócz bilansu, elementu

rocznego sprawozdania finansowego, jakim jest rachunek zysków i strat. Na koncie wyniku

finansowego odbywa się porównanie osiągniętych przychodów i zysków z poniesionymi

kosztami i stratami. Saldo końcowe może mieć charakter debetowego (oznaczającego stratę

netto) lub kredytowego (oznaczającego zysk netto). Konto „Wynik finansowy” może być

traktowane jako konto wynikowe, a także jako konto bilansowe. Przez zysk netto (lub stratę

netto) bilans jest powiązany z rachunkiem zysków i strat.

KONTA ROZLICZENIOWE

Odrębną grupą kont są konta rozliczeniowe, które mogą przyjmować charakter kont

bilansowych lub niebilansowych. Jest to uzależnione od tego, czy saldo lub salda tych kont są

zamykane bilansem, czy też przenoszone na konto „Wynik finansowy” lub też posiadają

saldo równe zeru. Bez względu jednak na sposób przenoszenia salda końcowego, są to konta

charakteryzujące jakiś proces lub umożliwiające rozliczenie jakiegoś procesu. Stąd wywodzi

się ich nazwa.

Do kont rozliczeniowych zaliczamy:

1. Rozliczenie zakupu

2. Rozliczenie wyniku finansowego

3. Rozliczenie kosztów (prostych)

4. Rozliczenie kosztów działalności

301

KONTA KORYGUJĄCE

Konta korygujące powstają z podziału pionowego konta podstawowego, aby korygować jego

wartość; nie występują więc samodzielnie. Konta korygujące mogą zwiększać wartość danego

składnika bilansowego lub zmniejszać wartość składnika. Przykładem pionowego podziału

konta, w wyniku którego powstaje konto korygujące, jest podział konta środki trwałe. Ze

strony MA tego konta wyodrębnione zostają operacje gospodarcze związane ze

zmniejszeniem się wartości środków trwałych i przeniesione na konto Umorzenie środków

trwałych.

Konta księgowe mogą być również klasyfikowane ze względu na szczegółowość

wykazywanych na nich informacji. Są to:

1. Konta syntetyczne – charakteryzują się wyższym stopniem agregowania

operacji gospodarczych. Funkcjonują zgodnie z zasadą podwójnego zapisu.

2. Konta analityczne – służą do uszczegółowienia zapisów dokonywanych na

kontach syntetycznych i funkcjonują na zasadzie zapisu powtarzanego.

KSIĘGA GŁÓWNA – KONTA SYNTETYCZNE

Podstawowymi kontami wykorzystywanymi w przedsiębiorstwie są konta syntetyczne

zawarte w zakładowym planie kont przedsiębiorstwa. Konta te tworzą tak zwaną księgę

główną. Na kontach syntetycznych ujmuje się zbiorczo wszystkie operacje dotyczące całych

grup aktywów i pasywów. Przykładem takiego konta jest konto „należności handlowe”, na

którym spółka rejestruje wszystkie należności powstające na skutek sprzedaży dóbr i usług

oraz ich spłaty. Saldo tego konta będzie wykorzystane do sporządzenia bilansu

przedsiębiorstwa.

KSIĘGI POMOCNICZE – KONTA ANALITYCZNE

Konta syntetyczne są kontami, na których zapisanych jest wiele transakcji w porządku

chronologicznym. Konta analityczne to uszczegółowienie kont syntetycznych. Wykorzystuje

się je, aby rozdzielić zapisy na koncie syntetycznym na mniejsze grupy, dzięki którym można

łatwiej zarządzać zasobami, oraz by wprowadzać dodatkowe informacje dotyczące

poszczególnych transakcji. Zespół kont analitycznych do danego konta syntetycznego

nazywany jest często księgą pomocniczą. Niektóre księgi mają swoje nazwy specyficzne - na

przykład księga pomocnicza do konta „Środki trwałe” nazywana jest „Rejestrem środków

trwałych”.

Najczęściej księgi pomocnicze (konta analityczne) stosuje się do następujących kont

syntetycznych:

• środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych - rejestr środków

trwałych,

• rozrachunków z dostawcami i odbiorcami - odpowiednio analityka zobowiązań

i należności

• rozrachunków z pracownikami

• kosztów

• sprzedaży

• innych elementów majątku lub zobowiązań istotnych dla danego przedsiębiorstwa.

ZASADY KSIĘGOWANIA NA KONTACH ANALITYCZNYCH

Księgowanie na kontach analitycznych podlega pewnym zasadom, zapewniającym ich

spójność z kontami syntetycznymi oraz spójność całego systemu księgowego:

• Zapis powtarzalny - Księgowanie na koncie analitycznym jest dokładnym odzwierciedleniem księgowania na koncie syntetycznym. Księgowanie dokonywane jest w tej samej kwocie i po tej samej stronie co w przypadku księgowania na koncie syntetycznym. Jest to dosłownie kopia księgowania na koncie syntetycznym.

• Kompletność kont analitycznych - Konta analityczne danego konta syntetycznego pokrywają wszystkie transakcje rejestrowane na koncie syntetycznym, co w efekcie powoduje, że: o Suma obrotów na wszystkich kontach analitycznych danego konta równa jest sumie obrotów konta syntetycznego. o Suma sald wszystkich kont analitycznych danego konta równa jest saldu konta syntetycznego.

• Zapis jednostronny - kontem wymagającym dwustronnego zapisu, zgodnie z zasadą rachunkowości, jest konto syntetyczne. Konta analityczne są jedynie kontami pomocniczymi, na których księgowanie jest powtarzane w celu uzyskania większej przejrzystości danego składnika. Konta analityczne nie wymagają zapisu dwustronnego.

PODZIELNOŚĆ KONT

Konta księgowe można dzielić poziomo lub pionowa. Konta księgowe można również

łączyć.

Podział poziomy polega na wprowadzeniu do ewidencji określonego przedmiotu w

miejsce dotychczas stosowanego jednego konta, dwóch lub większej ilości kont bardziej

szczegółowych. Przykładowo konto Materiały można podzielić poziomo na konta bardziej

szczegółowe, takie jak: Materiały podstawowe, Materiały pomocnicze, Opakowania.

W wyniku podziału poziomego konto dzielone funkcjonuje nadal, a konta uzyskane z

podziału prowadzone są obok konta dzielonego, jako konta pomocnicze – analityczne. Zapis

na tych kontach przebiega zgodnie z zasadą zapisu powtarzanego. Konta analityczne

stanowią tzw. Księgę pomocniczą w odróżnieniu do kont syntetycznych, które stanowią

Księgę główną.

Podział pionowy polega na wyodrębnieniu z jednej strony konta dzielonego określonej

części zapisów i przeniesieniu ich na konto powstałe w wyniku dzielenia. W wyniku podziału

pionowego powstają konta korygujące, które spełniają swoją funkcję kiedy ewidencję

danego składnika prowadzi się według wartości umownych, czyli wartości innych niż

wykazywane w bilansie, np. środki trwałe wykazywane są w bilansie według wartości netto

(tj. wartości po uwzględnieniu zużycia środka trwałego), natomiast ewidencja na koncie

przebiega według wartości początkowej.

PLAN KONT

Każda jednostka organizacyjna powinna posiadać dokumentację opisującą system

rachunkowości, czyli zakładowy plan kont (ZAK). Plan ten ustala i aktualizuje kierownik

jednostki.

Podstawowym celem planu kont jest takie zorganizowanie ewidencji, aby:

1. Księgi rachunkowe były prowadzone w sposób usystematyzowany,

2. Informacje wynikające z kont były, w możliwie najwyższym stopniu,

dostosowane do potrzeb jednostki,

3. Jej dane zapewniały w pełni możliwość sporządzenia sprawozdań

finansowych.

W celu ułatwienia jednostkom gospodarczym opracowania planów kont Ministerstwo

Finansów opracowało wzorcowy plan kont, którego podstawową częścią jest wykaz kont

księgowych oznaczonych symbolami dwucyfrowymi, a w przypadku zespołu 7 –

trzycyfrowymi.

Plan kont jest to usystematyzowany wykaz kont księgowych. Plany kont dla jednostek

gospodarczych opracowywane są na podstawie wzorcowego planu kont, który może być

opracowywany tylko przez ministra właściwego do spraw finansowych. Plan kont

opracowany dla jednostki gospodarczej nazywa się zakładowym planem kont, który ustala i

aktualizuje kierownik jednostki. Plan kont przypisuje poszczególne konta księgowe do

określonych zespołów kont.

Zespołów kont jest zawsze dziesięć:

1. Zespół „0” – Majątek trwały

2. Zespół „1” – Środki pieniężne

3. Zespół „2” – Rozrachunki i roszczenia

4. Zespół „3” – Majątek i towary

5. Zespół „4” – Koszty rodzajowe

6. Zespół „5” – Koszty według typów działalności

7. Zespół „6” – Produkty

8. Zespół „7” – Przychody i koszty

9. Zespół „8” – Fundusze i kapitały

10. Zespół „9” – Konta pozabilansowe

10. Ustalanie wyniku według prawa bilansowego

Wynik finansowy jest pieniężnym wyrażeniem okresowych rezultatów działalności prowadzonej przez jednostkę gospodarczą. Wynik dodatni określa się mianem zysku, zaś

wynik ujemny – stratą. Zasady ustalania wyniku finansowego zostały uregulowane w Ustawie

o Rachunkowości. Podejmowane w systemie ewidencyjnym rachunkowości działania mające na celu ustalenie rodzaju i wielkości ostatecznego wyniku finansowego, jego elementów oraz

kierunków i proporcji podziału są nazywane rachunkiem wyników lub rachunkiem zysków

i strat. RZiS jest także okresowo zestawianym sprawozdaniem finansowym, w którym przedstawia się rodzaj i wielkość osiągniętego wyniku finansowego oraz sposób jego

ustalenia. Ustalając wynik finansowy należy kierować się zasadą ostrożności.

Wymaga ona uwzględnienia w wyniku finansowym:

1. Zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w tym

także dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych,

2. Wyłącznie niewątpliwych pozostałych przychodów operacyjnych,

3. Wszystkich poniesionych pozostałych kosztów operacyjnych i strat nadzwyczajnych,

4. Rezerw na znane jednostce ryzyko, grożące straty czy skutki innych zdarzeń.

Przy ustalaniu wyniku finansowego obowiązuje zakaz kompensowania ze sobą

wartości przychodów i kosztów oraz zysków i strat.

Ustalenie księgowego wyniku finansowego w księgach rachunkowych – wiążące się z

wyceną na dzień bilansowy i zamknięciami ksiąg danego roku obrotowego – wymaga także:

1. Dokonania wyceny składników aktywów i pasywów i ustalenia odpisów

aktualizujących,

2. Utworzenia rezerw we właściwie oszacowanej wysokości

3. Właściwego naliczenia przychodów i kosztów podlegających rozliczeniu w czasie,

a dotyczących roku obrotowego,

4. Rozliczenia aktywów i rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego.

W jednostkach innych niż banki i zakłady ubezpieczeń ostateczna wielkość wyniku

finansowego netto zależy od:

1. wyniku osiągniętego na działalności operacyjnej, w tym z tytułu pozostałych

przychodów i kosztów operacyjnych,

2. wyniku na operacjach finansowych,

3. wyniku na operacjach nadzwyczajnych,

4. obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego z tytułu podatku dochodowego

od osób prawnych lub od osób fizycznych i płatności z nim zrównanych.

Wynik na działalności operacyjnej jest różnicą między przychodami ze sprzedaży netto, a wartością sprzedanych produktów, towarów i materiałów wycenionych w kosztach wytworzenia lub w cenach nabycia albo zakupu, powiększoną o całość poniesionych od początku roku obrotowego kosztów. Ustalenie wyniku na działalności operacyjnej może przebiegać w oparciu o jeden z dwóch możliwych wariantów:

- wariant porównawczy,

- wariant kalkulacyjny.

Wybór wariantu jest uzależniony z reguły od stosowanego przez jednostkę sposobu

ewidencji kosztów. W wariancie porównawczym, przychodom z działalności operacyjnej przeciwstawia się poniesione w pełnej wysokości w danym okresie koszty grupowane

w układzie rodzajowym. Ustalona w księgach rachunkowych zmiana stanu produktów

(wzrost lub spadek) oraz koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby wprowadzane są

jako swoiste „dopełnienie” do grupy przychodów.

Schemat ustalania tego wyniku jest następujący:

A. Przychody netto ze sprzedaży produktów i zrównane z nimi, w tym od jednostek

powiązanych.

I Przychody netto ze sprzedaży produktów

II Zmiana stanu produktów (zwiększenie – wartość dodatnia, zmniejszenie – wartość

ujemna)

III Koszt wytworzenia produktów na własne potrzeby jednostki

IV Przychody netto ze sprzedaży towarów i materiałów

B. Koszty działalności operacyjnej ( z układu rodzajowego)

C. Zysk (strata) ze sprzedaży. ( A – B)

D. Pozostałe przychody operacyjne

E. Pozostałe koszty operacyjne

F. Zysk (strata) z działalności operacyjnej.

Koszt własny sprzedaży ustala się następująco:

Koszty rodzajowe

+/- zmiana stanu produktów ( ubytek dodajemy do kosztów rodzajowych/ przyrost

należy odjąć)

= Koszt własny sprzedaży

W wariancie kalkulacyjnym, przychodom osiągniętym z działalności operacyjnej

przeciwstawiane są wprost koszty współmierne z tymi przychodami. Są to koszty

wytworzenia sprzedanych produktów, wartość sprzedanych towarów i materiałów, koszty

sprzedaży oraz koszty ogólnego zarządu. Wynik ten ustala się następująco:

A. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów.

B. Koszty sprzedanych produktów, towarów i materiałów, w tym:

I Koszt wytworzenia sprzedanych produktów

II Wartość sprzedanych towarów i materiałów

C. Zysk (strata) brutto ze sprzedaży (A - B)

D. Koszty sprzedaży

E. Koszty ogólnego zarządu

F. Zysk (strata) ze sprzedaży ( C – D - E)

G. Pozostałe przychody operacyjne

H. Pozostałe koszty operacyjne

I. Zysk (strata) z działalności operacyjnej.

Koszt wytworzenia sprzedanych produktów liczy się następująco:

+ koszty ogólne i zarządu

+ koszty sprzedaży

= Koszt własny sprzedaży

Wynik operacji finansowych stanowi różnicę między przychodami finansowymi,

w szczególności tytułu dywidend (udziałów w zyskach), odsetek, zysków ze zbycia

inwestycji, aktualizacji wartości inwestycji, a kosztami finansowymi, a w szczególności z tytułu odsetek, strat ze zbycia inwestycji, aktualizacji wartości inwestycji. Wynik nadzwyczajny stanowi różnicę między zyskami nadzwyczajnymi a stratami nadzwyczajnymi. Struktura ustalania wyniku finansowego.

Przychody ze sprzedaży (produktów, towarów, materiałów)

- Koszty działalności operacyjnej

= Zysk (strata) na działalności operacyjnej

+ Przychody finansowe

- Koszty finansowe

= Zysk (strata) brutto na działalności gospodarczej

+ Zyski nadzwyczajne

- Straty nadzwyczajne

= Zysk (strata) brutto

- Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego

= Zysk (strata) netto

Ustalenie i ostateczny pomiar wyniku finansowego w ewidencji jednostki dokonywany jest – zgodnie z obowiązującymi przepisami – na koniec roku obrotowego, w ramach rocznych zamknięć bilansowych. W okresach sprawozdawczych, którymi mogą być miesiące roku obrotowego, wynik finansowy jest ustalany poza systemem ewidencji księgowej i prezentowany w sprawozdaniu o przychodach, kosztach i wyniku finansowym. Obowiązkowe zmniejszenia zysku lub obowiązkowe zwiększenia straty obejmujące pierwszy etap podziału wyniku to:

- podatek dochodowy,

- wpłata z zysku netto w przedsiębiorstwie państwowym do budżetu,

- wpłata z zysku netto w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa do budżetu

Tak ustalony zysk netto podlega podziałowi decydowanemu przez właścicieli, a w

przypadku straty – rozliczeniu i pokryciu straty. Ustalenie wyniku netto dokonywane jest na koncie Wynik finansowy. Ustalony w ramach zamknięcia rocznego wynik finansowy jest wykazywany w pasywach bilansu na koniec roku obrotowego:

- zysk netto jako wielkość dodatnia, odpowiednik przyrostu aktywów jednostki,

- strata netto jako wielkość ujemna, odpowiednik ubytku aktywów.

Zysk/strata wykazane w bilansie nazywane są odpowiednio zyskiem bilansowym lub stratą bilansową i podlegają rozliczeniu w księgach roku następnego po przeksięgowaniu z konta Wynik finansowy na konto Rozliczenie wyniku finansowego.

11. Koszty i ich klasyfikacje

Koszty to wyrażone w pieniądzu zużycie składników aktywów trwałych i obrotowych,

usług obcych, nakładów pracy pracowników oraz niektóre wydatki nieodzwierciedlające

zużycia, związane z prowadzeniem działalności przez jednostkę gospodarczą w określonym

czasie.

Pod pojęciem kosztów należy rozumieć uprawdopodobnione zmniejszenia w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości, w formie zmniejszenia aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzą do zmniejszenia kapitału własnego lub zwiększenia jego niedoboru w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli. Grupowanie kosztów umożliwia ich ujęcie w przekrojach przydatnych do:

a) analizy,

b) kontroli,

c) obliczania podatków,

d) podejmowania decyzji.

Każda z tych grup ma inny charakter i jest inaczej ewidencjonowana i/lub rozliczana.

Układy ewidencyjne kosztów Dla celów sprawozdawczych koszty grupuje się w następujące układy:

a) układ rodzajowy kosztów

b) układ funkcjonalno – podmiotowy kosztów

c) układ kalkulacyjny kosztów

Układ rodzajowy kosztów odpowiada na pytanie: jakie koszty poniesiono? Układ ten

charakteryzuje się następującymi cechami:

- ujmuje koszty działalności podstawowej, pomocniczej i zarządu, nie ujmuje on

natomiast kosztów operacji finansowych i pozostałych kosztów operacyjnych,

- ujmuje koszty poniesione w danym okresie sprawozdawczym, mimo że mogą one

dotyczyć przyszłych lub minionych okresów,

- ujmuje koszty proste, czyli takie, których w ramach danego podmiotu nie można

rozłożyć na elementy składowe.

Układ rodzajowy tworzą następujące rodzaje kosztów:

1. amortyzacja

2. zużycie materiałów

3. energia

4. usługi obce

5. podatki i opłaty

6. wynagrodzenia

7. ubezpieczenia społeczne i inne narzuty na wynagrodzenia

8. świadczenia na rzecz pracowników

9. pozostałe koszty rodzajowe.

Koszty rodzajowe ujmowane są na zespole kont nr „4”.

Układ funkcjonalno-podmiotowy kosztów odpowiada na pytanie: gdzie koszty zostały

poniesione? Tym samym wskazuje, kto jest odpowiedzialny za ich poniesienie. Układ ten

tworzą następujące rodzaje kosztów:

1. Koszty zakupu

2. Koszty działalności podstawowej

3. Koszty działalności pomocniczej (produkcja pomocnicza)

4. Koszty wydziałowe

5. Koszty ogólnego zarządu

6. Koszty sprzedaży

Koszty zakupu to koszty ponoszone przez kupującego, wynikające z zakupu materiałów, takie jak np. koszty załadunku i wyładunku, przewozu, ubezpieczenia w czasie transportu, koszty opakowań itp.

Koszty działalności podstawowej:

a) Koszty podstawowej produkcji przemysłowej

b) Koszty działalności usługowej

c) Koszty działalności handlowej

Koszty podstawowej produkcji przemysłowej związane są bezpośrednio z wytwarzaniem określonego rodzaju wyrobu oraz jego sprzedażą. Zalicza się do nich przede wszystkim materiały bezpośrednie oraz płace bezpośrednie. Koszty działalności usługowej to koszty ponoszone na realizację usług i robót. Koszty działalności handlowej to koszty związane z prowadzeniem przez jednostkę działalności handlowej. Są to koszty utrzymania sklepów, hurtowni oraz innych punków sprzedaży. Do kosztów działalności handlowej zaliczamy:

a) Koszty utrzymania placówek handlu, takie jak:

- wynagrodzenia i narzuty na wynagrodzenia pracowników tych jednostek

- koszty biurowe

- usługi obce i zużycie energii

b) koszty zakupów towarów, jeżeli nie podlegają osobnej ewidencji

c) ubezpieczenia majątkowe oraz prowizje płacone za pośrednictwo handlowe

d) pozostałe koszty działalności handlowej

ewidencja analityczna prowadzona dla tego konta powinna przedstawiać podział

kosztów na poszczególne placówki handlowe. Przy sporządzaniu RZiS wg wariantu kalkulacyjnego koszty działalności handlowej wykazywane są w pozycji Koszty sprzedaży.

Koszty działalności pomocniczej to koszty powstające w wydziałach pomocniczych, które najczęściej świadczą usługi innym komórkom danej jednostki gospodarczej. Mogą to być wydziały energetyczne, transportowe, remontowe, sprzętowe, budowlane, itp. Koszty wydziałowe to koszty wspólne dla całego procesu produkcyjnego powstające na wydziałach produkcji podstawowej. Typowe koszty tego rodzaju to:

a) Koszty utrzymania maszyn i urządzeń wytwórczych (napęd, konserwacja, remonty)

b) Koszty kierowania wydziałem oraz stworzenia ogólnych warunków pracy na wydziale ( oświetlenie, ogrzewanie itp.)

Koszty ogólnego zarządu to koszty ponoszone w związku z utrzymaniem zarządu oraz

organizacją i obsługą jednostki gospodarczej jako całości. Typowe koszty tego rodzaju to:

a) Koszty administracyjno-gospodarcze, np. podatki od nieruchomości, podatki od

środków transportowych służących zarządowi, opłaty administracyjne, opłaty skarbowe, płaty notarialne itp.

b) Koszty zarządu np. wynagrodzenia, koszty podróży służbowych pracowników zarządu, koszty biurowe itp.

c) Koszty ogólno-produkcyjne, np. koszty utrzymania komórek ogólnego przeznaczenia, takich jak: magazyny, laboratoria, bocznice kolejowe itp.

Koszty sprzedaży to koszty wynikające ze sprzedaży wyrobów gotowych, takie jak np.

koszty transportu, ubezpieczenia, opakowania, wysyłki oraz koszty reklamy.

Układ funkcjonalny kosztów tworzy zespół kont nr „5”.

Układ kalkulacyjny kosztów odpowiada na pytanie: na wytworzenie jakich wyrobów

poniesiono koszty i w jakiej wysokości? Układ ten tworzą następujące rodzaje kosztów:

1. Koszty bezpośrednie – czyli takie, które można odnieść wprost na dane zlecenie lub

asortyment w oparciu o dokumenty źródłowe:

a) Materiały bezpośrednie

b) Płace bezpośrednie z narzutami

c) Inne koszty bezpośrednie, np. zużycie narzędzi przyrządów specjalnych, używanych wyłącznie przy wytwarzaniu danych produktów.

2. Koszty pośrednie – są to koszty, których na podstawie dokumentów źródłowych nie

można odnieść na produkowane wyroby, np. koszty wydziałowe.

Układ kalkulacyjny kosztów służy do obliczenia jednostkowego kosztu wyrobu gotowego. Koszty jednostkowe wyrobu gotowego wylicza się w drodze obliczeń nazywanych kalkulacją kosztów jednostkowych. Zastosowany sposób kalkulacji zależy bezpośrednio od organizacji i przebiegu procesu produkcyjnego.

Na potrzeby ewidencyjne tradycyjnie wyroby gotowe wycenia się wg tzw.

Technicznego kosztu wytworzenia, który tworzą następujące pozycje kalkulacyjne:

a) Materiały bezpośrednie wraz z kosztami ich zakupu

b) Wynagrodzenia bezpośrednie wraz z narzutami na te wynagrodzenia

c) Koszty wydziałowe.

Koszty bezpośrednie dotyczą określonych produktów, które nazywane są nośnikami

kosztów. Koszty pośrednie są wykazywane według miejsc ich powstawania. Stąd bierze się

określenie, że koszty te ewidencjonowane są wg nośników i miejsc powstawania.

Księgowanie wg tego rozróżnienia zachodzi przy użyciu Kost zespołu „5”.

12. Metody kalkulacji kosztów i ich charakterystyka

Przez kalkulacje kosztów jednostkowych rozumiemy zespół czynności obliczeniowych, których celem jest ustalenie jednostkowego kosztu wytworzenia wyprodukowanych wyrobów. W wyniku kalkulacji ustalany jest koszt wytworzenia produktów gotowych oraz

produkcji niezakończonej. Z punktu widzenia metod przeprowadzania kalkulacji rozróżniamy dwie podstawowe metody kalkulacji:

- kalkulację podziałową – polega na podzieleniu wszystkich kosztów bezpośrednich i pośrednich przez liczbę ustalonych jednostek kalkulacyjnych.

- kalkulację doliczeniową – polega na odrębnej ewidencji kosztów bezpośrednich dla poszczególnych produktów oraz doliczeniu do nich, za pomocą specjalnych kluczy doliczeniowych, odpowiedniej części kosztów pośrednich.

Kalkulację podziałową dzieli się na:

 Kalkulację podziałową prostą

o W przypadku produkcji zakończonej

o W przypadku występowanie remanentu końcowego

o W przypadku występowania remanentu końcowego i początkowego

 Kalkulację podziałową współczynnikową

 Kalkulację podziałową odjemną

 Kalkulację podziałową fazową (procesową)

o Półfabrykatową

o Bezpółfabrykatową

Kalkulacja doliczeniowa dzieli się na:

 Kalkulacje zleceniową

 Kalkulację asortymentową

 Rachunek kosztów działań

Kalkulacja podziałowa prosta

W przypadku produkcji zakończonej stosowana jest w tych przedsiębiorstwach, które wytwarzają, z reguły w jednym procesie produkcyjnym, produkty jednorodne na skalę masową np. cementowniach, elektrowniach, gazowniach. Kalkulacja ta polega na podzieleniu kosztów poniesionych w danym okresie przez wielkość produkcji . Otrzymujemy w ten sposób przeciętny koszt wytworzenia.

W praktyce najczęściej mamy do czynienia z produkcją niezakończoną, zarówno na początek jak i na koniec okresu. Złożoność problemu polega na wycenie kosztów produkcji niezakończonej. Możemy postąpić tutaj według dwóch sposobów. Remanent produkcji niezakończonej, może by wyceniany:

 według planowanego kosztu wytworzenia

 według stopnia zaawansowania w stosunku do produkcji niezakończonej.

W przypadku występowania remanentu końcowego i początkowego

Przyjmijmy teraz sytuacje, w której mamy zarówno zapas początkowy jak i końcowy produkcji niezakończonej, kalkulacja kosztu jednostkowego może być przeprowadzona według dwóch sposobów:

 według metody FIFO

 według metody średnioważonej

Kalkulacja podziałowa współczynnikowa

Stosowana w przedsiębiorstwach, które w wyniku takiego samego procesu produkcyjnego wytwarzają, najczęściej z takich samych surowców, produkty spełniające tę samą funkcję, różniące się jedynie rozmiarami (gabarytami, wagą). Stosowana może być w przemyśle ceramicznym, szklarskim, budowlanym.

Procedura kalkulacyjna ustalająca koszty poszczególnych produktów:

 ustalenie tzw. Produkcji przeliczeniowej, czyli doprowadzenie do wspólnego mianownika wszystkich produktów. Czyni się to przez przemnożenie poszczególnych produktów przez ustalone dla nich współczynniki przeliczeniowe. Współczynnikami takimi mogą być np. waga produktów, pojemność, rozmiary itp.

 ustalenie kosztu jednostkowego jednostki przeliczeniowej produktu

 ustalenie kosztu jednostkowego rzeczywistego produktu przez przemnożenie kosztu jednostki przeliczeniowej przez rzeczywiste rozmiary produkcji.

Kalkulacja podziałowa odjemna (inaczej resztowa, łączna, sprzężona, skojarzona)

Stosowana jest w przypadku tych przemysłów, w których w wyniku procesu produkcyjnego otrzymujemy produkt główny oraz produkty uboczne.

Produkt główny podstawowy cel przedsiębiorstwa

Produkt uboczny mają zwykle pewną wartość użytkową, znajdują nabywców

Odpady nie mają żadnej wartości

Procedura kalkulacyjna polega na odjęciu od kosztów produkcji wartości produktów ubocznych i odpadów produkcyjnych i podzieleniu otrzymanej różnicy przez liczbę produktów głównych. Niezbędne jest dokonanie wyceny odpadów i produktów ubocznych.

1. Odpady produkcyjne są kosztami zwiększającymi koszty procesu produkcyjnego.

2. Produkty uboczne wyceniane są według tzw. Wartości likwidacyjnej netto (wpływów netto uzyskanych z ich sprzedaży). Wpływy te ustala się jako różnicę między przychodami z ich sprzedaży oraz wszelkimi kosztami związanymi z tą sprzedażą.

Kalkulacja podziałowa fazowa (procesowa)

Stosujemy w przypadku, gdy proces produkcyjny przebiega w kilku następujących po sobie fazach (procesach) produkcyjnych. W ramach każdego procesu otrzymujemy półprodukt, który jest przekazywany do następnej fazy procesu produkcyjnego lub do magazynu wydziałowego. W ostatniej otrzymujemy produkt gotowy. (Przeprowadzamy odrębny rachunek kalkulacyjny dla każdej fazy procesu .)

Wyróżniamy 2 metody:

 półfabrykatową- polega na kalkulacji w sposób narastający, a więc z uwzględnieniem kosztu produkcji z fazy lub faz poprzednich. Otrzymujemy koszt wytworzenia półproduktów po każdej fazie, a produktu gotowego po ostatniej fazie,

 bezpółfabrykatową – polega na kalkulacji kosztów ponoszonych wyłącznie w poszczególnych fazach. Koszty poszczególnych półproduktów oraz produktu gotowego są sumą kolejnych faz procesu produkcyjnego.

Kalkulacja doliczeniowa

Stosowana jest w przedsiębiorstwach wytwarzających różnorodne produkty z różnych surowców w trakcie zróżnicowanych procesów produkcyjnych, zwłaszcza w przypadku produkcji jednostkowej, małoseryjnej.

 Kalkulacja doliczeniowa zleceniowa.

Otwiera się dla każdego zlecenia odrębną ewidencję (kartę kalkulacyjną), na której gromadzi się bezpośrednie koszty zlecenia. Następnie do tych kosztów dolicza się koszty pośrednie produkcji (koszty wydziałowe). Gdy celem kalkulacji jest ustalenie kosztu własnego sprzedaży, dolicza się jeszcze koszty ogólnego zarządu i koszty sprzedaży.

 Kalkulacja doliczeniowa asortymentowa.

Ewidencja analityczna prowadzona jest dla każdego asortymentu produktów, a nie dla pojedynczych produktów. Metodologia doliczania kosztów pośrednich oraz ustalania kosztów jednostkowych jest taka sama jak przy kalkulacji doliczeniowej zleceniowej.

Rachunek kosztów działań (Activity Based Costing – ABC)

Wykorzystujemy go w kalkulacji kosztów jednostkowych. Koncepcja ta lepiej rozpoznaje przyczyny powstawania kosztów pośrednich i dokładniej je dolicza do poszczególnych produktów.

Idea tej koncepcji polega na:

-identyfikacji istotnych działań występujących w danej firmie,

- określeniu jednostek pomiaru dla każdego działania,

- ustaleniu kosztów każdego działania,

- rozliczeniu kosztów poszczególnych działań na wytworzone produkty w wyniku

przemnożenia stawki kosztów tych działań przez liczbę jednostek pomiaru działań

przypisanych każdemu wyrobowi.

13. Koszty stałe i zmienne

Funkcję kosztów zgodną z kryterium ich zależności od wielkości produkcji możemy wyrazić następująco:

K = zx + S

Gdzie:

K- koszty całkowite

z- zmienne koszty jednostkowe

S- koszty stałe

x- wielkość produkcji

Koszty zmienne to te, które zmieniają się wraz ze zmianą wielkości produkcji. Będą to koszty bezpośrednie (materiały, wynagrodzenia) oraz część kosztów pośrednich, które także mogą zależeć od rozmiarów produkcji, np. wynagrodzenia szefa produkcji, część kosztów

akwizycji. Koszty zmienne w różnym stopniu zależą od wielkości produkcji.

Rozróżniamy koszty zmienne:

-proporcjonalne,

-progresywne,

- degresywne.

Koszty zmienne proporcjonalne wzrastają w tym samym tempie co produkcja, np. wynagrodzenia pracowników bezpośrednio produkcyjnych w akordzie prostym, w którym

stawka wynagrodzenia jest jednakowa bez względu na wielkość produkcji.

Koszty zmienne progresywne rosną szybciej niż wzrost produkcji, np. wynagrodzenia

pracowników bezpośrednio produkcyjnych w akordzie progresywnym, w którym stawka

wzrasta wraz ze wzrostem wydajności.

Koszty zmienne degresywne rosną wolniej niż wzrost produkcji. Na przykład wynagrodzenia pracowników bezpośrednio produkcyjnych w akordzie prostym w przypadku nowej, nie opanowanej jeszcze przez nich produkcji, są wyższe niż w przypadku, gdy osiągną docelową wydajność.

Koszty stałe to te, które nie zależą od wielkości produkcji, np. czynsz dzierżawny, amortyzacja, wynagrodzenia pracowników zarządu. Koszty te kształtują się w zależności od upływu czasu, dlatego też nazywane są kosztami okresu bądź kosztami gotowości, a z punktu widzenia wielkości produkcji są po prostu kosztami stałymi. Zwróćmy uwagę na to, jak kształtują się koszty stałe jednostkowe. Otóż wraz ze wzrostem liczby wytworzonych ( i sprzedanych) produktów koszty te maleją. Najlepsza sytuacja jest wówczas, gdy firma wykorzystuje w pełni zdolności wytwórcze, wtedy bowiem są one najniższe. Nazywamy je tzw. kosztami stałymi użytecznymi. Każda sytuacja, w której mamy nie w pełni wykorzystane moce produkcyjne powoduje, że mamy do czynienia z tzw. kosztami stałymi nieużytecznymi. Przedział produkcji, w którym koszty kształtują się na tym samym poziomie nazywany jest przedziałem istotnym (istotności) kosztów. Poza tym przedziałem koszty stałe rosną w sposób skokowy (mówimy, że są to koszty stałe skokowe), natomiast jednostkowe koszty zmienne mogą być niższe lub wyższe niż dotychczasowe.

14. Sprawozdawczość finansowa – elementy i wartości informacyjne

Sprawozdanie finansowe stosuje się w procesie podejmowania decyzji finansowych w przedsiębiorstwie, często w sprawach ważnych strategicznie i finansowo. Dlatego trzeba mieć pewność co do słuszności i rzetelności zawartych w nich informacji. Najogólniej rzecz biorąc są to wyniki finansowe przedsiębiorstwa przedstawione zgodnie z zasadami rachunkowości. Sporządza się je na koniec roku obrachunkowego (dzień bilansowy) lub inny dzień zamknięcia ksiąg wynikający z przepisów prawa podatkowego. Sporządzanie sprawozdań finansowych w większości krajów na świecie, również w Polsce, uregulowane jest przepisami prawa. Podstawę sporządzenia sprawozdania finansowego stanowi polityka rachunkowości kreowana przez kierownika jednostki. Polityka ta określa pomiar składników majątkowych oraz ich prezentację; determinuje kształt i jakość sprawozdania finansowego uwzględniające cel sprawozdania finansowego, zasady rachunkowości oraz definicje podstawowych kategorii finansowych.

Funkcje sprawozdań finansowych

1. informacyjna

2. dokumentacyjna

3. kontrolna

4. analityczna

Konieczność sporządzania sprawozdań finansowych wynika z obowiązującego prawa

bilansowego i innych regulacji prawnych. Głównym celem jest dostarczanie informacji o

sytuacji finansowej oraz o wynikach z działalności gospodarczej jednostki, które będą

użyteczne dla szerokiego kręgu użytkowników przy podejmowaniu decyzji gospodarczych.

Nadrzędnym celem jednak, wynikającym z przepisów prawa bilansowego to obowiązek

rzetelnego i jasnego przedstawienia sytuacji finansowej i majątkowej oraz wyniku

finansowego jednostki przy obowiązkowym stosowaniu zasad rachunkowości określonych

przepisami.

Cechy sprawozdań finansowych można w zasadzie ująć w dwie oddzielne grupy jako:

1. ogólne cechy jakościowe sprawozdań finansowych,

2. cechy wynikające ze stosowania nadrzędnych zasad rachunkowości.

Do ogólnych cech jakościowych sprawozdań finansowych zaliczyć można:

- przydatność,

- wiarygodność,

- neutralność,

- kompletność,

- porównywalność,

- zrozumiałość.

Drugim typem wymogów jakościowych związanych ze sprawozdaniami finansowymi

są zasady wynikające ze stosowania przepisów rachunkowości określonych przez prawo

rachunkowości. Zasady te tworzą podstawowe reguły, których zastosowanie warunkuje

prawidłowość i rzetelność rachunkowości. Zakres treści sprawozdania finansowego w Polsce określony jest przepisami „Ustawy o rachunkowości” a wzory sprawozdań finansowych są zawarte w załącznikach do ustawy. Zakres ten jest jednak różnorodny dla różnych jednostek gospodarczych. I tak:

1. dla jednostek nie objętych obowiązkiem badania i ogłaszania rocznego sprawozdania finansowego obejmuje ono:

a. bilans,

b. rachunek zysków i strat,

c. informację dodatkową zawierającą wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia;

2. dla jednostek objętych obowiązkiem badania i ogłaszania rocznych sprawozdań finansowych obejmuje;

a. bilans,

b. rachunek zysków i strat,

c. informację dodatkową zawierającą wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia,

d. zestawienie zmian w kapitale własnym,

e. rachunek przepływów pieniężnych.

Bilans stanowi najważniejszy składnik rocznego jednostkowego sprawozdania finansowego

przedsiębiorstwa. Jego analiza ma bardzo duże znaczenie w ocenie sytuacji majątkowej i

finansowej. Zgodnie z zasadą ciągłości bilansowej, bilans zamknięcia jednego roku jest zarazem bilansem otwarcia następnego roku obrotowego. Punktem wyjścia przy sporządzaniu bilansu jest zestawienie obrotów i sald kont synestetycznych, uzgodnionych z zestawieniem obrotów i sald kont analitycznych i dziennikiem. Składniki aktywów i pasywów wykazywane są w bilansie zgodnie ze stanem faktycznym ( rzeczywistym) z ostatniego dnia roku obrotowego, dokonywana weryfikacja wymaga inwentaryzacji składników bilansowych. Bilans sporządza się zgodnie z zasadą netto oznaczającą, że składniki aktywów ujawnione są w wartościach pomniejszonych o dokonane odpisy aktualizujące, a pasywa w kwotach wymagających zapłaty z uwzględnieniem rezerw.

Rachunek zysków i strat ukazuje rezultaty gospodarowania powierzonym majątkiem

przedsiębiorstwa. Jest zestawieniem strumieni przychodów i zysków oraz kosztów i strat za

okres sprawozdawczy. Jest dynamicznym zestawieniem, ilustrującym skalę i rozmiary

działalności oraz rezultaty i dokonania jednostki. Prezentowane są dane za poprzedni jak i

bieżący rok. Na tej podstawie ustala się osiągnięty wynik finansowy badanego okresu. Wynik

finansowy dodatni jest zyskiem a ujemny – strata.

Rachunek przepływów pieniężnych jest ważnym składnikiem rocznego sprawozdania

finansowego. Podstawową przyczyną sporządzania są niedostatki informacyjne bilansu (nie

obejmuje informacji o nierozliczonych należnościach i zobowiązaniach, dla których trudno

jest ustalić moment ich realizacji) oraz rachunku zysków i strat (brak informacji procesach

związanych z działalnością inwestycyjną). Dlatego informacje tu zawarte mówią o

faktycznych strumieniach pieniężnych w roku obrotowych a nie tylko wynikające z

przepisów memoriałowych.

Rachunek przepływów pieniężnych ukazuje dane liczbowe dotyczące:

1. pozyskania środków pieniężnych w okresie sprawozdawczym,

2. wydatkowania środków,

3. salda środków pieniężnych na początek i koniec okresu objętego sprawozdaniem finansowym.

Rezultatem jest dodatnie albo ujemne saldo końcowe, które odpowiednio oznacza

przyrost lub zmniejszenie środków pieniężnych. Uwzględnienie przepływów pieniężnych z poszczególnych sfer działalności pozwala stwierdzić:

1. czy stan środków pieniężnych w badanym okresie uległ zmianie, i jaki to miało wpływ na sytuację finansową przedsiębiorstwa,

2. jaki rodzaj działalności generuje najmniej a jaki najwięcej środków pieniężnych,

3. jaki rodzaj działalności w największym stopniu wykorzystuje środki pieniężne,

4. czy przedsiębiorstwo w rozpatrywanym okresie posiada wystarczającą ilość środków pieniężnych na finansowanie działalności bieżącej i spłatę zobowiązań,

5. czy i w jaki sposób przedsiębiorstwo finansuje swoje nadwyżki środków pieniężnych.

Zestawienie zmian w kapitale własnym ma na celu ujawnienie informacji o zmianach w źródłach finansowania kapitałami własnymi, skutkach zmian zasad rachunkowości,

zatrzymanych w jednostce zyskach, poniesionych i wymagających pokrycia stratach oraz

odniesionych wprost na kapitał własny kosztach i przychodach. Sprawozdanie odzwierciedla

zmianę aktywów netto w jednostce. Prezentacja zmian poszczególnych rodzajów kapitałów dokonana jest z uwzględnieniem przyczyn i tytułów zmian, co daje lepszy obraz gospodarowania kapitałami jednostce. W ostatniej części uwzględnia się skutki proponowanego podziału zysku lub pokrycia straty wpływające na poziom kapitału własnego.

15. Wartości niematerialne i prawne

Nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych prawa majątkowe, nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone na potrzeby jednostki. Do praw majątkowych zalicza się w szczególności:

- autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,

- prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych,

- know-how, czyli prawo do wykorzystania wiedzy w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej.

Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się również nabytą wartość firmy

oraz koszty zakończonych prac rozwojowych. Także oddane do używania na podstawie

umów najmu czy dzierżawy wartości niematerialne i prawne mogą być zgodnie z warunkami

zawartej umowy zaliczone do aktywów trwałych jednej ze stron umowy. Powyższe prawa majątkowe można zaliczyć do wartości niematerialnych i prawnych, jeżeli spełniają łącznie warunki:

- ich przewidywany okres używania jest dłuższy niż rok,

- zostały przeznaczone na potrzeby własne jednostki lub oddane do używania na

podstawie umów najmu czy dzierżawy,

- nadają się do gospodarczego wykorzystania.

Wartości niematerialne i prawne wycenia się na dzien bilansowy wg ceny nabycia lub w koszcie wytworzenia pomniejszonych o odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe a także o odpisy z tytułu trwałej utraty wartości.

WNiP amortyzowane są wg metos właściwych dla środków trwałych. Amortyzacja może trwać najwyżej 5 lat.

Zarządzanie finansami przedsiębiorstw

1. Istota działania wartościowego i ilościowego progu rentowności

Analiza progu rentowości

Próg rentowności może zostać określony ilościowo lub wartościowo. W tej analizie stosuje się szereg założeń upraszczających, o których należy pamiętać podczas interpretowania uzyskanych wyników.

Założenia te są następujące:

 wielkość produkcji w analizowanym okresie jest równa wielkości sprzedaży,

 produkcja ma charakter jednoasortymentowy, w wypadku produkcji wieloasortymentowej jej struktura nie ulega zmianie,

 koszty ogółem i przychody ze sprzedaży ogółem są liniowymi funkcjami produkcji,

 koszty dają się dokładnie podzielić na stałe i zmienne,

 całkowite koszty zmienne rosną proporcjonalnie do wzrostu produkcji, ponieważ jednostkowe koszty zmienne są stałe,

 jednostkowe ceny poszczególnych wyrobów nie reagują na skalę sprzedaży i w badanym okresie pozostają na tym samym poziomie.

Niech:

Kc - całkowite koszty produkcji (Ks + Kz),

Ks - całkowite stałe koszty produkcji,

Kz - całkowite zmienne koszty produkcji (x * z),

z - jednostkowe koszty zmienne,

S - wartość sprzedaży (przychody ogółem) = (x * c),

c - jednostkowa cena sprzedaży,

x - liczba sprzedanych wyrobów,

EBIT - zysk operacyjny (EBIT = S – Ks – Kz),

xil - próg rentowności w ujęciu ilościowym,

xw - próg rentowności w ujęciu wartościowym,

Mb - całkowita marża brutto (S – Kz),

mb - jednostkowa marża brutto (c-z),

W - współczynnik marży brutto.

Próg rentowności – BEP (Break – Even – Point) – znajduje się w punkcie, w którym wartość przychodów ze sprzedaży jest równa poziomowi kosztów całkowitych, tzn. zysk operacyjny (EBIT) = 0. Można to przedstawić przy pomocy następującego równania:

Przychody ze sprzedaży ogółem=koszty zmienne ogółem+koszty stałe ogółem

Zapiszemy to równanie: S=Kc=Ks+Kz

1. Ilościowy próg rentowności

Dla produkcji jednoasortymentowej ilościowy próg wyznaczamy:

x_il=$\frac{\text{Ks}}{c - z}$=$\frac{\text{Ks}}{\text{mb}}$

Ilościowy próg rentowności to liczba produktów, które sprzedając przedsiębiorstwo nie ponosi straty, nie generuje też zysków, tzn. zysk operacyjny EBIT = 0.

1. Wartościowy próg rentowności

Dla produkcji jednoasortymentowej wartościowy próg rentowności obliczymy:

x_w=x_il*c=$\frac{\text{Ks}}{\frac{1 - z}{c}}$=$\frac{\text{Ks}}{W}$

Wartościowy próg rentowności to punkt, w którym wartość przychodów ze sprzedaży pokrywa całkowite koszty operacyjne przedsiębiorstwa.

Wnioski:

• Chcąc zrealizować odpowiednie zyski – przedsiębiorstwo musi sprzedać produkty przewyższające liczbą i wartością próg rentowności.

• Obniżka kosztów powoduje obniżenie progu rentowności. Przedsiębiorstwo sprzedając mniejszą ilość (niższą wartość) produktów osiąga próg rentowności.

• Wzrost ceny powoduje obniżenie się progu rentowności. Przedsiębiorstwo sprzedając dotychczasową liczbę produktów będącą progiem rentowności generuje obecnie zysk operacyjny.

• Wzrost kosztów przedsiębiorstwa powoduje wzrost progu rentowności. Przedsiębiorstwo musi zrealizować dodatkową sprzedaż, aby zysk operacyjny EBIT = 0

1. Charakterystyka dodatniego efektu dźwigni finansowej

Zakres działania dźwigni finansowej

Zysk operacyjny przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (EBIT) – odsetki (stałe koszty finansowe) = zysk brutto (EBT) – podatek dochodowy (19%) = zysk netto – dywidenda od akcji uprzywilejowanych = zysk przypadający na akcje zwykłe:

 ROE (rentowność kapitału własnego) = $\frac{\text{zysk}\ \text{netto}}{\text{kapita}l\ wl\text{asny}}$

 EPS (zysk na 1 akcję) = $\frac{\text{zysk}\ \text{netto}}{\text{liczba}\ \text{akcji}}$

Struktura finansowa i wykorzystanie dźwigni finansowej

Pojęcie struktury finansowej odnosi się do sposobu, w jaki finansowany jest majątek przedsiębiorstwa. Informacji na ten temat dostarczają nam pasywa przedsiębiorstwa

Zastosowanie długu do finansowania działalności wymusza płacenie odsetek, co powoduje uruchomieni efektu dźwigni finansowej.

Odsetki – stały koszt finansowy

Odsetki uruchamiają cały proces związany z dźwigniami

Dźwignia finansowa:

 akcjonariusze dysponują ograniczonymi środkami mogą kontrolować nawet duże spółki, jeśli ich finansowanie odbywa się w znacznym stopniu przy wykorzystaniu długów,

 jeśli koszt kapitału obcego jest niższy od rentowności operacyjnej firmy, wywiera to pozytywny wpływ na rentowność kapitałów zainwestowanych przez właścicieli.

Dźwignia finansowa

DEF: Zmiana zyskowności kapitału własnego spowodowana sięgnięciem po źródła finansowania o wiadomym z góry oprocentowaniu nosi nazwę dźwigni finansowej.

DEF: Miarę zmiany zysku netto spowodowanej zmianami w zysku przed odsetkami i

opodatkowaniem stanowi stopień dźwigni finansowej.

Stopień dźwigni finansowej (DFL)

a) w ujęciu dynamicznym

DFL = $\frac{\%\ \Delta\ EBT\ lub\ \%\ \Delta\ zysku\ netto\ lub\ \ \%\ \Delta\ ROE\ \ lub\ \%\ \Delta\text{\ EPS}}{\%\ \Delta\text{\ EBIT}}$

b) w ujęciu statycznym

DFL = $\frac{\text{EBIT}0}{\text{EBIT}0 - I0}$ = $\frac{\text{EBIT}0}{\text{EBT}0}$

EBT – zysk brutto

Dodatni efekt dźwigni finansowej – ma miejsce wówczas, gdy rentowność operacyjna

majątku ogółem (całkowitego kapitału zainwestowanego) będzie wyższa od stopy

oprocentowania kapitału obcego. Zależność ta przedstawia wzór:

ROA > knd (1-T) lub

ROIC > knd (1-T)

ROA = EBIT / majątek ogółem ۰ 100 > kfd lub

ROIC = EBIT / zainwestowany kapitał ۰ 100 > kfd

Dodatni efekt dźwigni finansowej występuje, gdy zastępuje się kapitału własnego kapitałem obcym, a więc następuje zwiększenie kosztów finansowych, co w konsekwencji może wywołać pozytywny efekt w postaci np. wzrostu wskaźnika ROE i EPS.

1. Charakterystyka ujemnego efektu dźwigni finansowej

Ujemny efekt dźwigni finansowej – jak wiadomo zadłużenie przedsiębiorstwa nie może trwać w nieskończoność. Zbyt duży udział kapitału obcego może powodować zwiększenie kosztów finansowych do takiego poziomu, gdzie przedsiębiorstwo będzie ponosić straty, utraci płynność i w efekcie tego może upaść.

Wniosek: Kapitał obcy może być stosowany, jeśli jego koszt jest niższy od rentowności przedsiębiorstwa.

1. Charakterystyka dodatkeigo efektu dźwigni operacyjnej

Mechanizm działania dźwigni operacyjnej

Istnienie progu rentowności jest związane ze stałością pewnej części kosztów funkcjonowania przedsiębiorstwa jako całości. Stąd przy niezmienności pozostałych czynników wpływających na rentowność przedsiębiorstwa, każdy przyrost wielkości sprzedaży powoduje jeszcze szybszy przyrost zysku operacyjnego.

- Jeśli udział kosztów stałych w kosztach ogółem jest wysoki, to wrażliwość zysku operacyjnego na wahania sprzedaży jest również wysoka.

- Jeśli udział kosztów stałych w kosztach ogółem jest niski, to wrażliwość zysku operacyjnego na wahania sprzedaży jest również niska.

Istnieje jednak określona skala elastyczności między zmianami zysku operacyjnego i sprzedaży, którą można określić mianem dźwigni operacyjnej.

W praktyce dźwignia ta jest wykorzystywana w podejmowaniu decyzji dotyczących struktury majątku firmy i jego wykorzystania zgodnie z charakterem prowadzonej działalności operacyjnej.

Dodatni efekt dźwigni operacyjnej:

• Przyrostowi produkcji towarzyszy relatywnie wyższe tempo przyrostu zysku operacyjnego.

• W miarę rozszerzania skali produkcji wyprzedzające tempo przyrostu zysku będzie malało.

• Siła działania dźwigni operacyjnej na wyniki zależy od stosunku kosztów stałych do kosztów zmiennych.

Zakres działania dźwigni operacyjnej:

 zmodyfikowany rachunek zysków i strat:

Przychód ze sprzedaży – koszty zmienne = Marża brutto – koszty stałe operacyjne (bez amortyzacji) = EBITDA (zysk operacyjny + amortyzacja) – amortyzacja (stały koszt operacyjny) = Zysk operacyjny przed spłatą odsetek i opodatkowaniem (EBIT)

operacyjna nadwyżka finansowa (EBITDA)

Miarą reakcji zysku operacyjnego (EBIT) na daną zmianę sprzedaży jest stopień dźwigni operacyjnej liczonej następująco = DOL (Degree of Operating Leverage):

 w ujęciu dynamicznym DOL=$\frac{\%\text{zmiana}\ \text{zysku}\ \text{operacyjnego}\ (\text{EBIT})}{\%\ \text{zmiana}\ \text{sprzeda}zy}$

 w ujęciu statycznym DOL=$\frac{\text{sprzeda}z0 - \text{koszty}\ \text{zmienne}0}{\text{sprzeda}z0 - \text{koszty}\ \text{zmienne}0 - \text{koszty}\ \text{sta}le0}$=$\frac{\text{MB}0}{\text{EBIT}0}$

1. Charakterystyka ujemnego efektu dźwigni operacyjnej

Ujemny efekt dźwigni operacyjnej:

• Występuje, gdy wielkość sprzedaży spada, co za tym idzie, bardziej niż proporcjonalny spadek zysku operacyjnego.

• Firma może ponieść straty finansowe.

Stopień DOL można traktować jako miernik ryzyka:

- wysoki – mówi o tym, że nawet niewielkie zmiany sprzedaży powodują duże wahania w zysku operacyjnym.

1. Pojęcie „tarczy podatkowej” i jej wykorzystanie w zarządzaniu finansami przedsiębiorstw.

Efekt tarczy podatkowej – zmniejszenie obciążeń podatkowych z tytułu poniesionych kosztów finansowych.

W wyniku zaliczenia do kosztów uzyskania przychodu wydatków takich jak odsetki od kredytu, zmniejszeniu ulega podstawa opodatkowania, a co za tym idzie, kwota podatku.

Tarcza podatkowa dla przedsiębiorców

W leasingu operacyjnym, najpopularniejszym wśród przedsiębiorców z sektora MSP, korzyści podatkowe polegają na zaliczeniu do kosztów całości rat leasingowych oraz całej opłaty wstępnej. Ta forma leasingu nie wymaga także od przedsiębiorcy jednorazowej zapłaty podatku VAT. Inaczej jest w przypadku leasingu finansowego, w którym VAT płatny jest w całości z góry. Środek trwały zaliczany jest do majątku leasingobiorcy, który dokonuje odpisów amortyzacyjnych.

Tarcza podatkowa w przypadku leasingu i kredytu

W przypadku korzystania z leasingu operacyjnego korzystający obniża podstawę opodatkowania poprzez zaliczenie do kosztów uzyskania przychodu następujących wydatków:

• czynsz inicjalny

• rata leasingowa

• opłaty manipulacyjne

• prowizje

• koszty użytkowania przedmiotu leasingu np.: konserwacja, energia, paliwo, ubezpieczenie itp.

Ze względu na możliwość zaliczania do kosztów uzyskania przychodu wymienionych powyżej wydatków dla większości przedsiębiorców leasing operacyjny jest podatkowo korzystniejszy od leasingu finansowego.

Natomiast w przypadku leasingu finansowego korzystający obniża podstawę opodatkowania o zaliczone do kosztów uzyskania przychodu:

• odpisy amortyzacyjne

• ratę leasingową jedynie w części odsetkowej

• koszty użytkowania przedmiotu leasingu np.: konserwacja, energia, paliwo, ubezpieczenie itp.

Ze względów podatkowych ta forma leasingu może być korzystniejsza od leasingu operacyjnego dla firm opodatkowanych ryczałtem. W tej sytuacji bowiem decydującej roli nie odgrywa możliwość zaliczenia całości raty leasingowej do kosztów uzyskania przychodów, gdyż w tej formie opodatkowania wysokość kosztów nie wpływa na podstawę opodatkowania.

Efekt tarczy podatkowej a leasing

W wyniku tego zabiegu zmniejszeniu ulega podstawa opodatkowania, a co za tym idzie, obciążenie podatkiem. Problem polega na tym, jaki koszt, kiedy oraz w jakiej wysokości możemy potraktować jako koszt podatkowy

Zarówno ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, jak i ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych zawiera identyczną definicję umowy leasingu. Jest to umowa, na mocy której jedna ze stron, zwana finansującym, oddaje do odpłatnego używania albo używania i pobierania pożytków na warunkach określonych w ustawie drugiej stronie, zwanej korzystającym, podlegające amortyzacji środki trwałe lub wartości niematerialne i prawne, a także grunty. Przyjmując za kryterium podziału elementy konstrukcyjne umów leasingu, dzieli się je na umowy leasingu operacyjnego oraz finansowego. Każdy z nich wiąże się z odmiennymi konsekwencjami podatkowymi w zakresie możliwości zaliczenia wydatków ponoszonych przez korzystającego, jako kosztów uzyskania przychodów.

Jeśli chodzi o tarczę podatkową, leasing operacyjny posiada przewagę nad kredytem bankowym. W przypadku leasingu operacyjnego korzystający do kosztów podatkowych zaliczy nie tylko całą ratę leasingu, ale również koszty takie jak: opłata wstępna, opłata manipulacyjna, prowizje czy koszty poniesione na utrzymanie przedmiotu leasingu (w tym jego ubezpieczenie). Finansujący z kolei, jako że przedmiot leasingu w tego typu umowie pozostaje częścią jego majątku, dokonuje odpisów amortyzacyjnych. Z punktu widzenia korzystającego, leasing operacyjny jest bardzo opłacalny, a efekt tarczy podatkowej przynosi wymierne korzyści, gdyż spora część kosztów obniży podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym.

Konstrukcja drugiego rodzaju leasingu zakłada, że to korzystający będzie dokonywał odpisów amortyzacyjnych. Rata leasingu z kolei ulega podziałowi na część kapitałową i odsetkową. Część kapitałowa to nic innego jak odpowiednia część wartości przedmiotu leasingu, w związku z czym jest niejako uznawana za koszt podatkowy. Część odsetkowa z kolei stanowi koszt podatkowy korzystającego. Efekt tarczy podatkowej w tym wypadku uzyskuje się poprzez obniżenie podstawy opodatkowania o odpisy amortyzacyjne (w tym zakresie należy odnieść się do stawek podatkowych przypisanych do danego przedmiotu), część odsetkową raty leasingu oraz koszty utrzymania przedmiotu leasingu.

Powyższa analiza wskazuje, iż efekt tarczy znajduje szersze zastosowanie w wypadku leasingu operacyjnego. Leasing finansowy z kolei może wydawać się bardziej atrakcyjny dla przedsiębiorców opłacających podatki ryczałtem. W tym przypadku efekt tarczy podatkowej w żaden sposób nie wpływa na podstawę opodatkowania (nie ma możliwości potrącania kosztów podatkowych).

Tarcza w przypadku kredytu bankowego

Możliwość odliczenia od podstawy opodatkowania kwoty odsetek, należnych bankowi z tytułu udzielonego kredytu, w znacznym stopniu zmniejsza ciężar kosztów zadłużenia, faktycznie ponoszonych przez kredytobiorcę. Ogólny wzór na obliczenie rzeczywistego kosztu długu:

Ki  = Kn(1−T),

gdzie:

Ki – koszt kredytu bankowego ponoszony przez inwestora

Kn – koszt nominalny kredytu bankowego (stopa procentowa)

T – stopa podatku dochodowego

1. Model Gordona w wycenie ceny akcji zwykłej i kosztu kapitału z akcji zwykłej

Można mówić o trzech metodach obliczania kosztu kapitału własnego:

I. model wzrostu dywidendy (dividend growth model) – model Gordona,

II. model wyceny aktywów kapitałowych (CAPM - capital asset pricing model),

III. model : stopa zwrotu z obligacji plus premia za ryzyko.

Koszt kapitału z akcji zwykłych

Akcje zwykłe nie mają określonej stałej stopy dywidendy. Mimo to akcjonariusze oczekują określonej stopy zwrotu. Wypłacenie dywidendy niższej od oczekiwanej stopy zwrotu z kapitału może powodować obniżenie rynkowej ceny akcji.

Wykorzystujemy model wyceny akcji zwykłych. Zakłada on, że bieżąca wartość akcji

zwykłej jest równa sumie zdyskontowanych dywidend wypłacanych w okresie t = 1, …..n.

$$P = \ \frac{D_{1}}{{(1 + k)}^{1}} + \frac{D_{2}}{{(1 + k)}^{2}} + \ldots + \frac{D_{n}}{{(1 + k)}^{n}} = \ \sum_{t = 1}^{n}\frac{D_{t}}{{(1 + k)}^{t}}$$

Gdzie:

P - rynkowa cena akcji zwykłej,

D₁, D₂,…, D_n – wielkość dywidendy w kolejnych latach.

Model Gordona – koszt kapitału własnego

Zgodnie z nim, akcja jest warta tyle, ile wynosi bieżąca wartość wypłaconych dywidend, przy założeniu stałej stopy ich wzrostu (zakłada się, że dywidendy płacone będą przez nieokreślony czas).

k_z=$\frac{D1}{\text{Pz}}$+g

kz - koszt kapitału z akcji zwykłych,

D1 – oczekiwana roczna dywidenda dla posiadaczy akcji zwykłych,

Pz - rynkowa cena akcji zwykłej pomniejszona o koszt emisji na 1 akcję,

g - wskaźnik wzrostu dywidendy (w%), g = wskaźnik reinwestycji * ROE, gdzie:

wskaźnik reinwestycji = zysk zatrzymany/zysk netto

k_z=$\frac{D0*(1 + g)}{\text{Pz}}$ + g

Pz – aktualna cena rynkowa akcji,

D0 – dywidenda wypłacana w poprzednim roku,

kz – wymagana stopa zwrotu (koszt kapitału z akcji zwykłych.

V.8. Charakterystyka głównych celów finansowych prowadzenia działalności gospodarczej

 maksymalizacja rynkowej wartości przedsiębiorstwa;

 maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy (Shareholders Value);

 maksymalizacja wartości przedsiębiorstwa z punktu widzenia pracowników, klientów, społeczności lokalnej (Stakeholders Value);

 rozwój przedsiębiorstwa zgodnie z zasadami CSR;

 utrzymywanie płynności finansowej – m.in. monitoring kapitału pracującego i poziomu zapotrzebowania na ten kapitał;

 realizacja projektów inwestycyjnych zwiększających wartość przedsiębiorstwa;

 odpowiednia polityka zabezpieczeń przed skutkami ryzyka finansowego;

 optymalizacja struktury kapitału i jego kosztu;

 optymalizacja podatkowa;

 budowanie marki oraz zwiększanie jej wiarygodności

V.9. Rola średnioważonego kosztu kapitału w zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa

Średnioważony koszt kapitału (WACC - Weighted Average Cost Of Capital) wylicza się jako średnią z kosztów tych kapitałów, ważoną ich udziałem w kapitale przedsiębiorstwa.

Miernik WACC jest przede wszystkim używany do:

 dyskontowania przepływów pieniężnych planowanych do osiągnięcia z inwestycji podejmowanych przez przedsiębiorstwo (WACC jest stopą dyskontującą przyszłe przepływy pieniężne z inwestycji); jest on zatem jednym z kluczowym parametrów wykorzystywanych w metodologii oceny opłacalności projektów inwestycyjnych,

 dyskontowania przeciętnych dochodów przedsiębiorstwa i określania w ten sposób wartości podmiotu gospodarczego metodą dochodową zdyskontowanych przepływów pieniężnych (metoda DCF wyceny wartości przedsiębiorstwa),

 oceny wpływu struktury kapitału na wartość przedsiębiorstwa; bowiem im niższy jest średni ważony koszt kapitału, a więc lepiej jest dobrana struktura kapitałów finansujących działalność firmy, tym wyższa jest jej wartość; można zatem stwierdzić, iż WACC jest średnią oczekiwaną stopą zwrotu, której osiągnięcie jest konieczne do tego, aby cena akcji spółki nie pogorszyła się,

 wyznaczenia najniższej akceptowanej stopy zwrotu dla nowych przedsięwzięć inwestycyjnych przedsiębiorstwa; inwestycje generujące stopę zwrotu niższą od średnio ważonego kosztu kapitału je finansującego powinny być odrzucone (nie zaakceptowane do realizacji),

 obliczenia wskaźnika wartości kreowanej dla właścicieli, jakim jest ekonomiczna wartość dodana (EVA®).

V.10. Sposoby ustalania kosztu kapitału własnego

Kapitał własny w przedsiębiorstwie nie jest darmowym źródłem finansowania działalności.

Kapitał własny występuje w przedsiębiorstwie w postaci kapitału zakładowego lub kapitału akcyjnego, którego źródłem jest emisja akcji uprzywilejowanych, akcji zwykłych, zysków zatrzymanych.

I. Koszt akcji uprzywilejowanych co do dywidendy (szczególnie, gdy jest ona stała i wypłacana co rok) stanowi stosunek wartości rocznej dywidendy do ceny rynkowej akcji.

II. Koszt akcji zwykłych:

a. model wzrostu dywidendy: obliczenia dokonuje się na podstawie modelu Gordona, w którym dyskontuje się strumień dywidend wymaganą przez akcjonariuszy stopą zwrotu, która to z kolei dla przedsiębiorstwa jest kosztem kapitału,

b. model wyceny aktywów kapitałowych (CAPM): koszt oblicza się wychodząc od stopy zwrotu aktywów wolnych od ryzyka, które następnie powiększa się o premię za ryzyko skorygowanie współczynnikiem β,

c. model koszt obligacji plus premia za ryzyko: koszt stanowi sumę aktualnej stopy zwrotu z obligacji danej firmy oraz premii za ryzyko (ustaloną na podstawie wielkości historycznych lub dość często subiektywnie).

III. Koszt zysków zatrzymanych:

a. decyzją WZA są to zyski przeznaczone na rozwój przedsiębiorstwa zamiast na dywidendę, stopa zwrotu nie może być niższa niż z aktualnie posiadanych akcji (wycena tak jak w akcjach zwykłych),

b. koszt kapitału równy jest stopie zwrotu alternatywnego wykorzystania kapitału, spółka musi zarobić na zyskach zatrzymanych przynajmniej tyle, ile akcjonariusze mogliby zarobić na alternatywnych inwestycjach,

c. można go ustalić jako średnia stopa zwrotu w gospodarce.

V.11. Ustalenie kosztu kapitału obcego

Praktycznie każde przedsiębiorstwo, w mniejszym lub większym rozmiarze, wykorzystuje do finansowania swojej działalności kapitały obce. Ich koszt jest zróżnicowany w zależności od rodzaju zewnętrznego źródła finansowania.

I. Koszt kredytów bankowych i pożyczek: wartość nominalna skorygowana o tarczę podatkową.

II. Koszt obligacji: jest to stopa dyskontowa użyta do wyceny obligacji (dokładnie wewnętrzna stopa zwrotu YTM jakiej wymagają posiadacze obligacji) lub można zastosować uproszczony wzór, w którym odsetki są odnoszone do skorygowanej wartości obligacji, co następnie jest skorygowane o tarczę podatkową.

V.12. Charakterystyka ogólna metod oceny efektywności projektów inwestycyjnych

Metody oceny projektów inwestycyjnych powinny odpowiadać na pytanie, czy i w jakim stopniu realizacja danego projektu przyczyni się do wzrostu wartości przedsiębiorstwa. W ocenie należy uwzględnić nie tylko wielkość zysku i ryzyka, ale także wielkość przepływów pieniężnych i ich rozkład w czasie.

Metody, które nie uwzględniają wartości pieniądza w czasie (metody statyczne, proste, niedyskontowe) umożliwiają pierwszą bardzo ogólną ocenę projektu i mają charakter orientacyjny.

Natomiast decyzje inwestycyjne należy podejmować na podstawie metod dynamicznych, dyskontowych (uwzględniających zmianę wartości pieniądza w czasie

V.13. Statyczne metody oceny efektywności projektów inwestycyjnych

Okres zwrotu jest to stosunek nakładów inwestycyjnych do średniorocznych wpływów i informuje po ilu latach wpływy zrównają się z wydatkami.

W przypadku zastosowania kryterium okresu zwrotu do oceny projektu inwestycyjnego należy go zaakceptować, jeżeli okres zwrotu projektu jest niższy od dopuszczalnego okresu przyjętego przez inwestora.

W przypadku zastosowania go do porównania efektywności dwóch projektów, za lepszy uznaje się projekt o krótszym okresie zwrotu.

Wady metody okresu zwrotu:

 nie uwzględnia zmian wartości pieniądza w czasie, co w rezultacie może doprowadzić do realizacji inwestycji wartych w rzeczywistości mniej niż nakłady początkowe,

 wymaga ustalenia granicznego okresu zwrotu nakładów,

 nie analizuje przepływów pieniężnych występujących po momencie zwrotu nakładów, co może doprowadzić do odrzucenia rentownych długookresowych projektów, przez co preferuje projekty krótkookresowe,

 odrzuca projekty długoterminowe, takie jak długookresowe prace badawczo – rozwojowe.

Zalety metody okresu zwrotu:

 jest prosta i zrozumiała,

 uwzględnia wyższe ryzyko projektów długookresowych,

 sprzyja zachowaniu płynności preferując projekty inwestycyjne szybciej uwalniające zamrożone w nich środki pieniężne.

Stopa zwrotu z inwestycji, nazywana również wskaźnikiem zwrotu z inwestycji ROI (return of investment), mierzy zdolność zainwestowanego kapitału do generowania zysku. Określa on relację średniego rocznego zysku do kapitału finansującego początkowe nakłady inwestycyjne.

V.14. Dynamiczne metody oceny efektywności projektów inwestycyjnych

Zdyskontowany okres zwrotu jest liczbą lat, po upływie których suma zdyskontowanych przepływów pieniężnych osiągnie wartość dodatnią.

Oceniana inwestycja może być dopuszczona do realizacji, kiedy zdyskontowany okres zwrotu jest mniejszy od granicznego ustalonego przez inwestora. Można ją stosować tylko w odniesieniu do projektów inwestycyjnych z konwencjonalnymi przepływami pieniężnymi. Jako projekt z konwencjonalnymi przepływami pieniężnymi należy rozumieć projekt, w którym pierwszy przepływ pieniężny jest ujemny (nakład początkowy), a wszystkie kolejne są dodatnie.

Wady zdyskontowanego okresu zwrotu są następujące:

 może odrzucić projekt z dodatnią NPV, jeżeli wymagany okres zwrotu będzie zbyt krótki,

 wymaga ustalenia granicznego okresu zwrotu,

 ignoruje przepływy pieniężne następujące po momencie zwrotu nakładów,

 nie sprzyja realizacji projektów długookresowych.

Zalety zdyskontowanego okresu zwrotu są następujące

 uwzględnia wartość pieniądza w czasie,

 jest prosta metodologicznie,

 odrzuca projekty z ujemną NPV,

 sprzyja zachowaniu płynności przedsiębiorstwa.

Wartość zaktualizowana netto (NPV – Net Present Value) porównuje zdyskontowane wpływy generowane przez projekt ze zdyskontowanymi nakładami poniesionymi na realizację danego projektu. Gdy:

 NPV > 0 - projekt przyjmujemy do realizacji (inwestycja opłacalna), oznacza to, że dostarcza więcej środków pieniężnych niż potrzeba na obsługę długu i przyniesie wymaganą stopę dochodu z kapitału,  NPF < 0 - projekt odrzucamy (inwestycja nieopłacalna),
 NPV = 0 - decyzja zależy od inwestora, oznacza to, że przepływy środków pieniężnych są wystarczające, aby spłacić tylko zainwestowany kapitał i otrzymać wymaganą stopę dochodu z kapitału. Innymi słowy, dany projekt inwestycyjny osiąga ekonomiczny próg rentowności.

Indeks zyskowności (PI – Profitability Index) jest to iloraz zdyskontowanych wpływów do zdyskontowanych nakładów i informuje ile jednostek pieniężnych generuje jedna jednostka nakładów inwestycyjnych zaangażowanych w dany projekt. Gdy PI>1, to projekt akceptujemy.

Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR – Internal Rate of Return) jest to taka (graniczna) wielkość stopy dyskontowej, przy której NPV projektu jest równe zeru (czyli zdyskontowane wpływy są równe zdyskontowanym nakładom). Realizacja projektu będzie opłacalna, jeżeli IRR > k (gdzie k – koszt kapitału).

V.15. Sposób oceny efektywności projektu inwestycyjnego o niekonwencjonalnych przepływach pieniężnych

Projekt o niekonwencjonalnych przepływach to taki w którym występują częstsze zmiany znaku w przepływach pieniężnych (np. ujemne nie tylko na początku, ale w trakcie realizacji projektu także należy do niego dokładać), to powoduje trudności w obliczaniu IRR (może jej nie być wcale lub być kilka), w konsekwencji do oceny takich projektów wykorzystuje się NPV. Ponadto IRR zakłada reinwestowanie nadwyżek po stopie IRR, co jest trudne do przyjęcia w praktyce. Naprzeciw tej niedogodności wychodzi zmodyfikowana wewnętrzna stopa zwrotu (MIRR), która usuwa to niezbyt realne założenie.

Wyróżniamy następujące metody:

 Powtórzeń łańcuchowych (RCH)

Polega ona na „sztucznych wydłużeniu” trwania jednego z projektów w celu znalezienia najkrótszego okresu wspólnego dla analizowanych projektów by móc je ze sobą porównać i ocenić ich NPV.

 Równoważnej raty rocznej (EAA)

Polega ona na znalezieniu rocznej raty odpowiadającej wartości bieżącej strumienia przepływów finansowych danego projektu. Do jej obliczenia wykorzystujemy wzór na wartość obecną renty zwykłej.

 Ekwiwalentnego przepływu rocznego

Metoda ta polega nie na porównywaniu NPV projektów, lecz ich ekwiwalentnego przepływu rocznego. Ekwiwalentny przepływ roczny jest to taka wartość przepływu, która charakteryzuje się tym, że wartość bieżąca netto serii takich przepływów jest dokładnie równa NPV danego projektu, przy czym długość tej serii jest równa długości trwania projektu. Inaczej mówiąc jest to strumień jednakowych płatności o wartości bieżącej netto równej NPV projektu.

 Nieskończonej powtarzalności

Zakłada ona dla uproszczenia, że wszystkie porównywane projekty są powtarzane w nieskończoność. Mimo, iż budzi wiele kontrowersji upraszcza analizę i jest zgodna z kryterium maksymalizacji wartości firmy