Pobrzeże Wschodniopomorskie rozciąga się wzdłuż wybrzeży Zatoki Gdańskiej od przylądka Rozewie po wschodnie krańce Niziny Sępolskiej.

Pod względem strukturalnym znajduje sie w obrębie obniżenia perybałtyckiegotyp wybrzeża jest tutaj inny niż na Pobrzeżu Zachodniopomorskim.

Charakterystyczną jego cecha są mierzeje z wałami wydmowymi, które nie zamknęły sie jeszcze całkowicie wewnętrznych części zatoki oraz wysokie morenowe kępy opadające stromo ku morzu.

Nie ma tutaj jezior przybrzeżnych. na odrębność tego regionu wskazują również cechy klimatyczne (dłuższe i chłodniejsze zimy)

W granicach Pobrzeża Wschodniopomorskiego wyróżnia sie następujące mikroregiony: Pobrzeże Kaszubskie, Deltę Wisły(Żuławy Wiślane), Pobrzeże Warmińskie i Nizinę Sępopolską.

Rozciągłość całego regionu w linii powietrznej z zachodu na wschód wynosi 210km. Szerokość pod Gdynią i Sopotem jest bardzo mała (kilka kilometrów), Ku wschodowi znacznie sie zwiększa. Powierzchnia subregionu w granicach Polski obejmuje 7,5 tys km2

Pobrzeże Kaszubskie

Mikroregion posiada bardzo zróżnicowany krajobraz. Jest to równina moreny dennej, rozcięta system dolin fluwioglacjalnych, wskutek czego ponad szerokimi, bagnistymi ich dnami wznoszą się odosobnione wyniosłości tzw. Kępy; Redłowska, Oksywska, Pucka, Swarzewska, Żarnowiecka i Sławoszyńska.

Typy Wybrzeży

Kępy: Swarzewska, Pucka, Oksywska i Redłowska ukrywają sie bezpośrednio nad morzem wskutek czego rozwinęły się tu wysokie falezy – stromo opadające ku morzu klify brzegowe. Największą wysokość osiąga klif w rejonie Orłowa. Między Jastrzębią Górą a Rozewiem występuje piękny odcinek wybrzeża klifowego z kulminacją 33m n.p.m. znany pod nazwą Jasne Wybrzeże.

Drugi typ wybrzeży- niskich i bagnistych- występuje tam, gdzie do morza

dochodzą pradoliny. Trzeci typ - kosy - przedstawia Mierzeja Helska

Mierzeja Helska - Długość mierzei wynosi 35 km szerokość do 300m u nasady, poprzez 100m w najwęższym miejscu, do ok 3km na cyplu. Stanowi ona najmłodszy fragment wybrzeża w Polsce, gdyż jeszcze 200-300 lat temu znajdował się tu ciąg wysp.

Mierzeja odchodzi od Pobrzeża Kaszubskiego, rozciągając sie na SE od Kępy Swarzewskiej. Zaczyna się we Władysławowie i oddziela Zatokę Pucką oraz Zatokę Gdańską od Bałtyku.

Kraina Kaszubów

Kaszubi to jedna z najbardziej wyrazistych grup kulturowo-etnicznych w Polsce zamieszkują wschodnie Pomorze. Dzielą sie na Kaszubów Nadmorskich(okolice Pucka i Wejherowa)oraz Kaszubów Leśnych (okolice Kartuz i Kościerzyny, Bory Tucholskie). Są potomkami wschodniej gałęzi średniowiecznego słowiańskiego ludu Pomorzan. Przetrwali intensywny nacisk germanizacyjny na przełomie XIX i XX w. a po 1918r. nie zawsze byli traktowani przychylnie przez Polskie władze.

W czasie spisu powszechnego z 2002 r. zaledwie ok. 5100 osób określiło swą narodowość jako kaszubską, co przy kilkudziesięciokrotnie większej liczbie ludności (w Polsce ok. 300-500 tys osób posługuje się dialektem kaszubskim) świadczy o tym, że większość Kaszubów uważa się za Polaków, choć o etnicznej odrębności. w dniu 19 III 1238 r. papież Grzegorz IX wystawił dokument. w którym książęta zachodniopomorscy określeni byli tytułem duX Slavarum et Cassubia. Jest to pierwsze znane użycia słowa Kaszuby. Dla upamiętnienia tej daty obchodzony

jest dzień jedności Kaszubów. Kaszubi, w przeciwieństwie np. do Mazurów i Słowińców, byli i są wyznawcami głównie religii rzymskokatolickiej 1879 r. Florian Ceynowa opublikował zasady gramatyki kaszubskiej, określono też składający sie z 34 liter alfabet kaszubski

Na kulturę i tradycje Kaszubska składają się język stroje budownictwo ceramika Charakterystyczne są kaszubskie instrumenty ludowe Burczybas to rezonansowa beczka z przeciągniętym przez denko końskim włosiem, które pociągane wydaje burczący odgłos Długie trąby nazywane są bazunami, jest też instrument perkusyjny znany jako diabelskie skrzypce Odmienne są również tańce kaszubskie które często nawiązują do codziennych zajęć np. do łowienia ryb

W hafcie kaszubskim dominują barwne motywy roślinne

domy kaszubskie są zazwyczaj drewniane o budowie zrębowej, kryte gontem lub strzechą z charakterystycznymi podcieniami zwanymi warstewkami.

Gospodarzy kaszubskich nazywa sie gburami, stad określenie chata gburska.

Dziś przykłady architektury Kaszubskiej spotykamy coraz rzadziej, jej ostoją są głównie skanseny.

Z ceramiki słynie warsztat garncarski (zarazem muzeum) rodziny Neelów w Chmielnie Specyficzne są również obyczaje świąteczne z jednym z bardziej znanych zwyczajów Kaszubów jest używanie tabaki przechowywanej w tabakierkach z rogów bydlęcych.

Sopot

Pełni funkcje uzdrowiskowe. Jego mikroklimat sprzyja rekonwalescencji i wypoczynkowi.

Jest to miasto o najdłuższym molo w Polsce(512m) Znajduje się tutaj Opera Leśna, w której odbywają się festiwale piosenki. Sopocki Hipodrom słynie z gonitw o randze krajowej i międzynarodowej. Tego typu imprezy odbywają się tutaj kilka razy do roku

Grodzisko VIII-X wieku zachował sie obwałowany Majdzna grodowy o wymiarach

45x49,5 m. Był to ważny punkt obronny na terenie Pomorza. Jest to jedno z najstarszych miejsc na historycznej mapie Trójmiasta. Obiekt ten oprócz walorów historycznych ma również walory dydaktyczne za sprawą zorganizowanego skansenu archeologicznego.

Kościół Św. Piotra i Pawła w Pucku. Początki świątynie sięgają XIII wieku. Obecny kościół powstał u schyłku XIV wieku. Wewnątrz kościoła znajdują się między innymi: gotycka kaplica chrzcielna, XVI wieczna kaplica Wejherów oraz interesujące obrazy fundatorów. Dwukondygnacyjny ołtarz główny pochodzi z drugiej połowy XVIII tego wieku.

Mechowo to wieś w powiecie Puckim w gminie Puck.

Znajduje się tam polodowcowa grota zlepieńcowa - unikatowa na Niżu Europejskim.

Jaskinia powstała w obrębie wzgórza morenowego, wskutek wypłukania piasku spomiędzy scementowanych węglanem wapnia, a przez to odporniejszych na erozje, skał osadowych, w wyniku czego utworzyły się malownicze skorupy podtrzymujące sklepienie przy obu wejściach do jaskini.

w głąb wzgórza biegnie niski korytarz kilku dziesięcino metrowej długości. występują w nim formy naciekowe: stalaktyty i polewy, częściowo zabarwione na kolor czerwony, dzięki obecności związków żelaza rozpuszczonych w wodzie

Przylądek Rozewie(rezerwat Krajobrazowy)o powierzchni 12,15 ha utworzony w 1959 roku. ochronie podlegają resztki lasów bukowych(występują drzewa obwodzie pnia dochodzącym do 3m. na wysokim brzegu klifowym.

Rezerwat przyrody Zajęcze Wzgórze - położony w lasach w zachodniej części Sopotu. Utworzony został w 1983 roku, a jego powierzchnia wynosi 11,75 ha.

Utworzony został w celu ochrony kwaśnej buczyny niżowej.

Drzewostan dębowo-sosnowo-bukowy liczy przeważnie około 150-200 lat znaleźć tu można pomnikowe okazy sosny, dębu szypułkowego i buka zwyczajnego

Żuławy Wiślane

Obejmują rozległą równiną deltową Wisły przypominającą w ogólnym zarysie kształt odwróconego trójkąta, którego wierzchołek znajduje się w rozwidleniu Wisły na Leniwke i Nogat, zaś podstawa wyznaczona jest przez Mierzeję Wiślaną. wysokość, tak wyznaczonej figury, osiąga około 50 km. a podstawa około 40km.

Żuławy Wiślane podzielone są na trzy mniejsze jednostki:

Żuławy gdańskie położone na lewym brzegu Wisły, obejmują zachodnią części równiny deltowej położoną między krawędzią Pojezierza Kaszubskiego a Wisłą,

Żuławy Malborskie obejmują tereny położone w widłach Wisły i Nogatu(zwane

Żuławami Wielkimi) i te wsie na wschód od Nogatu, które leżą poniżej lini osad: Kukułka, Gronowo, Olesno, i Zabrowo. Te ostatnie noszą nazwe Żuław Małych.

Żuławy Elbląskie - obejmują tereny leżące na wschód od Nogatu i Powyżej Żuław Małych.

Obszar Żuław Wiślanych stanowi równinę, Wznoszącą się niewiele ponad poziom morza Powierzchnia Żuław u nasady delty, przy rozgałęzieniu Leniwki i Nogatu w tak zwanej Mątowskiej Głowie. znajduje sie nieco powyzej 10m.n.p.m., stąd stopniowo obniża się w kierunku N i NE

• -Obszary depresyjne (poniżej 0 m.n.p.m.) stanowią ok 28% ogólnej Powierzchni delty.

• -Powierzchnie wznoszące się od 0 do 5 m.n.p.m. zajmują 47%

• -Na powierzchnie powyżej 5 m.n.p.m. przypada 25%

• -Najwyżej położone punkty osiągają zaledwie 11,4 m.n.p.m. w miejscowości Jegłownik i 14,6 m.n.p.m. w Grabunach-Zameczku największy obszar depresyjny rozpościera się wokół jeziora Drużno, głównie po jego stronie W i NW. Zajmuje on powierzchnie 181km2 Na jego obszarze w Raczkach Elbląskich znajduje się najniżej położony punkt Żuław (1,8 m.p.p.m.)

Druzno (także Drużno) – płytkie, zarastające jezioro deltowe na Żuławach Wiślanych, w województwie warmińsko-mazurskim, na wysokości 0,1 m. Stanowi część Zalewu Wiślanego odciętą aluwiami. Powierzchnia zwierciadła wody 1790,1 ha^[1], długość 9,7 km, szerokość 2,0 km, głębokość do 3,0 m (kryptodepresja). Przez Druzno przechodzi tor wodny stanowiący przedłużenie Kanału Elbląskiego. Jezioro wraz z pobliskimi terenami tworzy rezerwat "Jezioro Drużno" (miejsca lęgowe ptactwa wodnego i błotnego, głównie kaczek, perkozów, mew i rybitw; również drobnych ptaków wróblowych)^{[potrzebne źródło]}. W IX wieku nad tym jeziorem, w okolicach dzisiejszego Janowa Pomorskiego znajdowało się pruskie emporium handlu bałtyckiego - Truso. Do jezioro uchodzi kilka niewielkich cieków wodnych, między innymi: Balewka, Brzeźnica, Burzanka, Dzierzgoń, Elszka, Kowalewka, Marwicka Młynówka, Tina (jedno odgałęzienie w dolnym biegu), Wąska^[2][3].

Rezerwat przyrody Jezioro Drużno - faunistyczny rezerwat przyrody utworzony na Żuławach Elbląskich w 1966 roku. Rezerwat obejmuje akwen jeziora Druzno wraz z okolicznymi terenami.

Powierzchnia rezerwatu: 3 021,6 ha. Utworzony został w 1966 roku^[1].

Cel ochrony: miejsca lęgowe ptactwa wodnego i błotnego.

• Rezerwat wchodzi w skład Parku Krajobrazowego Wysoczyzny Elbląskiej

• Mierzeja Wiślana (313.53) – piaszczysty wał na południowo-wschodnim brzegu Zatoki Gdańskiej, rozciągający się na długości 60km i szerokości od 600m do 2km od Gdańska na zachodzie po Bałtijsk (Piławę) w Federacji Rosyjskiej na wschodzie. Oddziela Zalew Wiślany od otwartych wód Zatoki. Mierzeja podzielona jest między terytorium Polski i Rosji (część wschodnia).

• W części mierzeja przylega bezpośrednio do Żuław Wiślanychi Przerwana jest w trzech miejscach przez dawne i aktualne ujscia Wisły do zatoki Gdańskiej: Martwą Wisłę, tza. Wisłę Śmiałą i sztucznie przekopane ujście pod Świbnem.

• Urozmaicenie powierzchni Mierzeji Stanowi kilka ciągów wydmowych przebiegających równolegle do brzegu morza. Wydmy porośnięte lasem sosnowym w okolicach Krynicy Morskiej osiągaja 36m. a koło Stegny 38m. wysokości. Na odcinku towarzyszącym żalewowi rozwineła się od strony zatoki gdańskiej szeroka plaża.

Wzniesienia Elbląskie

• Obejmują ok. 450km2 falistej wysoczyzny morenowej wznoszącej się do 197m.n.p.m. (Maślana? Milejewska Góra), opadającej stromymi krawędziami ku Żuławom Wiślanym, Zalewowi Wiślanemu i Równinie Warmińskiej.

• Znaczna wysokość tej izolowanej kępy wysoczyznowej przyczyniła się do powstania na jej zboczach głębokich wąwozów erozyjnych.

• Zbocza Wzniesień Elbląskich porastają lasy mieszane z bukami i dębami natomiast środkowa część Zajęta jest przeważnie pod uprawę

• W Kadynach rośnie największy w Polsce Dąb o obwodzie pnia równym 10,15m. jego wiek ocenie się na około 700 lat. wysokość ok. 25m nosi imie Jana Bażyńskiego dawnego właściciela Kadyn.

• Cały region jest terenem starego osadnictwa o czym mówią wykopaliska pod Elblągiem, staropruskie grodzisko w Tolkmicku i inne.

Elbląg

Kanał Elbląski- statki pokonują go dzięki pochylniom, na platformach wózków kolejowych. Jedyne takie rozwiązanie hydrotechniczne na świecie pochodzi z XIX w.

Elbląg– miasto w województwie warmińsko-mazurskim, powiat grodzki Elbląg, stolica powiatu ziemskiego elbląskiego, a od 1992 stolica diecezji elbląskiej. Najstarsze miasto w województwie, jedno z najstarszych miast w Polsce (rok założenia 1237, prawa miejskie 1246).

Miasto leży u ujścia rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego. W Elblągu znajdują się liczne i znaczące zakłady różnych gałęzi przemysłu. Największym zakładem w mieście jest Browar wchodzący w skład Grupy Żywiec i ABB (dawny Zamech).

• Wzniesienia Górowskie są położone między Łyną i Pasłęką.

• Wzniesienia Górowskie to izolowany cokół morenowy przekraczający 150 m n.p.m., a w najwyższym punkcie dochodzący do 216 m n.p.m.

• Na północod Górowa Iławeckiego dają się wyróżnić trzy łuki morenowe, oddalone od siebie o 1 do 3 km i zwrócone strona wypukłą ku SE. Najbardziej zewnętrzny osiąga wysokośći 203m211 oraz 193 m.n.p.m. przy wysokościech względnych 40-60 m. długich łańcuchach osiąga w Górze zamkowej kulminacje 216m. n.p.m. trzeci nie przekracza 190m. przebieg tych pasów wskazuje że zostały osadzone przez jęzor lodowcowy wypełniający Zatokę Gdańską.

• Cały teren wydaje się niedawno wypiętrzony, o czym świadczy intensywna erozja na krawędziach wysoczyzn.

• Tu na południowych stokach Góry Zamkowej bierze początek rzeka Wałsza, która płynąc w kierunku południowo-zachodnim tworzy poniżej Pieniężna głęboko wcięty jar – (Rezerwat przyrody Dolina Rzeki Wałszy).

• Pieniężno (dawniej Melzak, Mąkowory, niem. Mehlsack) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Pieniężno. W latach 1975-1998 miasto administracyjnie należało do woj. elbląskiego.

• Według danych z 2010 miasto miało3540 mieszkańców.

• Pieniężno położone jest w pasie Wzniesień Górowskich nad rzeką Wałszą.

• Do zabytków należy Zamek kapituły Warmińskiej W Pieniężnie oraz wąwóz Wałszy w Pieniężnie

Warmińska Równina, Nizina Warmińska, region naturalny w północnej Polsce, wschodnia część Pobrzeża Gdańskiego, położona pomiędzy Wzniesieniami Elbląskimi (na zachodzie) i Wzniesieniami Górowskimi (na wschodzie). Powierzchnia 642 km².
Obszar równinny, częściowo zbudowany z iłów polodowcowych, położony na wysokości ok. 70 m n.p.m., odwadniany przez Baudę i dolną Pasłękę. Region rolniczy o żyznych glebach, występują niewielkie płaty lasu. Większe miejscowości leżą na granicach regionu - na południu Pasłęk, na północy Frombork i Braniewo.

Frombork (niem. Frauenburg, łac. Castrum Dominae Nostrae) – miasto w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie braniewskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Frombork. Jest położony na Równinie Warmińskiej, nad Zalewem Wiślanym. W miejscowości znajduje się port morski oraz morskie przejście graniczne.

Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku - muzeum poświęcone Mikołajowi Kopernikowi.

Muzeum założone zostało w 1912 roku przez kanonika Eugena Brachvogla. Pierwsza sala wystawowa powstała na Wzgórzu Katedralnym w tzw. Wieży Kopernika. Po II wojnie światowej muzeum ponownie zaistniało 5 września 1948 roku, kiedy w kanoniach wewnętrznych otwarto ekspozycję muzealną Kopernikowi. Odbudowa muzeum trwała do roku 1973. W tym też roku w przyziemiu dawnej dzwonnicy katedralnej powstało planetarium. W roku 1975 roku muzeum uzyskało samodzielność.

Najdłuższe rzeki w Polsce to Wisła (o długości 1047 km), Odra (854 km, w granicach Polski 742 km), Warta (808 km), Bug (772 km; w granicach Polski 224 km; odcinek graniczny 363 km), Narew (484 km) i San (443 km).

Największe jeziora w Polsce to Śniardwy (113,8 km²) i Mamry (104 km²) na Mazurach. Są to stosunkowo płytkie jeziora morenowe. Najgłębszym polskim jeziorem jest jezioro Hańcza (108,5 m), nieco bardziej na wschód, na Pojezierzu Wschodniosuwalskim. Są głównie jeziora pochodzenia lodowcowego i są położone przede wszystkim w północnej części kraju, zgrupowane na obszarach zwanych pojezierzami. Na terenie Polski występuje 7081 jezior o powierzchni większej niż 1 ha^[42] (ich łączna powierzchnia to 281 377 ha). W stosunku do roku 1954 liczba jezior zmniejszyła się aż o 2215, czyli ponad 11 proc. Spowodowane to było szybkim zanikaniem najmniejszych jezior. Jeziorność Polski wynosi tylko 0,9 proc. powierzchni kraju^[43]. Dla porównania w Szwecji jeziora zajmują ponad 8,5 proc. powierzchni, a jezior o powierzchni powyżej 2 akrów (ok. 0,81 ha) jest tam ponad 97,5 tysiące

Klimat

Polska leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego. W wyższych partiach Sudetów i Karpat występuje klimat górski. Latem średnia temperatura to od 17 °C na wybrzeżu do 19,3 °C na Dolnym Śląsku i w okolicach Tarnowa. Zimą od około 0 °C w Świnoujściu, -1 °C na Nizinie Śląskiej, Ziemi lubuskiej i wybrzeżu, -3 °C w Warszawie do poniżej -5 stopni Celsjusza na Suwalszczyźnie. Średnia roczna temperatura waha się od ponad 9 °C w okolicach Wrocławia, Legnicy i Zielonej Góry do około 6 °C na Suwalszczyźnie.

Opady roczne wynoszą około 600 mm. Najniższe – około 500 mm – notuje się na Kujawach, co związane jest z położeniem tego obszaru w cieniu opadowym pojezierzy; najwyższe – z wyjątkiem gór – notuje się na środkowej części wybrzeża i na Wyżynie Śląskiej (około 750–800 mm rocznie).

Okres wegetacyjny trwa przeciętnie od 180-190 dni na północnym wschodzie kraju do 235 dni w okolicach Słubic, Głogowa i Wrocławia.

Liczba dni z pokrywą śnieżną jest zróżnicowana i wzrasta w miarę przesuwania się na wschód. Na Nizinie Szczecińskiej, Ziemi lubuskiej i na Nizinie Śląskiej pokrywa śnieżna zalega przez mniej niż 40 dni w roku, w centrum Polski około 60 dni, a na Suwalszczyźnie przez ponad 100 dni.

Dni gorące, z temperaturą maksymalną powyżej 25 °C, występują od kwietnia do września, czasem także w październiku. Jest ich od około 10-20 na wybrzeżu do ponad 40 na Podkarpaciu i Nizinie Śląskiej. Dni upalnych, z temperaturą maksymalną powyżej 30 °C notuje się od 1 na północy do 8 w okolicach Wrocławia, Tarnowa i Słubic.

Ekstremalne temperatury powietrza zanotowane na terytorium Polski to +40,2 °C (Prószków k. Opola, 29 VII 1921 r.) i -41,0 °C (Siedlce, 11 I 1940 r.)

W czasie wszystkich zlodowaceń zasięg lądolodu wielokrotnie się zmieniał. Na podstawie analizy osadów i form lodowcowych charakterystycznych dla rozwoju, postoju i zaniku lądolodu możliwe było ustalenie obszarów objętych każdym glacjałem.

1. Zlodowacenie podlaskie (Günz) – objęło swym zasięgiem tylko Polskę Północno-Wschodnią i fragment Pobrzeża Szczecińskiego; na zachodzie kraju nie znaleziono śladów tego najstarszego zlodowacenia.

2. Zlodowacenie południowo- polskie (Mindel) – jego maksymalny zasięg (zlodowacenie Sanu II) to jednocześnie największe rozprzestrzenienie się lądolodu na obszarze naszego kraju; pokrywa lodowa dotarła wówczas aż do północnych stoków Karpat i Sudetów (400 m n.p.m.), wciskając się w obszary kotlin i dolin śródgórskich; góra Ślęża i najwyższe szczyty Gór Świętokrzyskich wyłaniały się spod lodu jako nunataki*.

3. Zlodowacenie środkowopolskie (Riss) – podczas stadiału maksymalnego lodowiec dotarł do Sudetów oraz północnej krawędzi Wyżyny Małopolskiej i Lubelskiej; wykorzystując orografię terenu lądolód “wcisnął się” w przełom Wisły, Kotlinę Raciborską oraz przykrył znaczną część Wyżyny Śląskiej i Niecki Nidziańskiej.

4. Zlodowacenie północnopolskie (Würm) – granicę maksymalnego rozprzestrzenienia się lądolodu (faza leszczyńska) w czasie tego najmłodszego glacjału wyznacza linia biegnąca od okolic Gubina przez Zieloną Górę, Leszno, na północ od Konina w kierunku Płocka, a następnie na wschód od Wisły przez Nidzicę, Szczytno, Grajewo i Augustów w stronę Grodna.

Niż Polski - polska część prowincji Niziny Środkowoeuropejskiej; pas nizin między Morzem Bałtyckim na północy a Sudetami i pasem wyżyn na południu.

Najwyższym wzniesieniem Niżu Polskiego jest Wieżyca o wysokości 329 m n.p.m.

W obrębie Niżu Polskiego wyróżnia się:

• pas pobrzeży

  • Pobrzeże Szczecińskie

  • Pobrzeże Koszalińskie

  • Pobrzeże Gdańskie

  • Żuławy Wiślane

  • Nizina Staropruska

• pas pojezierzy

  • Pojezierze Wielkopolskie

  • Pojezierze Mazurskie

  • Pojezierze Pomorskie

  • Pojezierze Iławskie

  • Pojezierze Suwalskie

• pas nizin

  • Nizina Mazowiecka

  • Nizina Wielkopolska

  • Nizina Śląska

  • Nizina Podlaska

  • Polesie Lubelskie

• Region Pobrzeży Południowobałtyckich (313) to szeroki na kilka do kilkunastu kilometrów pas wzdłuż południowych wybrzeży Bałtyku. Rozciąga się od Zatoki Kilońskiej aż po Zalew Wiślany. Nadmorskie krajobrazy tego pasa dzielą się na: wydmowy, deltowy, jeziorno-bagienny, i wysoczyznowy (nadmorskie urwiska). Poza krajobrazami nadmorskimi region obejmuje również, pocięte siecią pradolin, równiny morenowe, położone poniżej 100 m n.p.m., z nielicznymi wzgórzami.

• Bliskość morza znacząco wpływa na klimat tego regionu – cechują go łagodne zimy i niezbyt upalne lata. Średnie sumy opadów rocznych przekraczają 600 mm. W zbiorowiskach roślinnych występują na tym terenie gatunki atlantyckie.

• Pobrzeże Południowobałtyckie jest terenem bardzo atrakcyjnym zarówno przyrodniczo, jak i turystycznie. W granicach tego regionu utworzono dwa nadmorskie parki narodowe, pięć parków krajobrazowych i kilkadziesiąt rezerwatów przyrody.

• Pobrzeża Południowobałtyckie zajmują w granicach Polski 19 tys. km² i dzielą się na cztery makroregiony: Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie, Pobrzeże Gdańskie i Żuławy Wiślane.

• Pobrzeże Szczecińskie zajmuje tereny wokół Zalewu Szczecińskiego, ujścia Odry i brzegów Zatoki Pomorskiej. W granicach Polski zajmuje około 8 tys. km² i jest dosyć zróżnicowane. W jego granicach wyróżnia się jedenaście mezoregionów: Uznam i Wolin, Wybrzeże Trzebiatowskie, Równinę Wkrzańską nazywaną również Równiną Policką, Dolinę Dolnej Odry, Równinę Goleniowską, Wzgórza Szczecińskie, Wzgórza Bukowe, Równinę Wełtyńską, Równinę Pyrzycko-Stargardzką, Równinę Nowogardzką i Równinę Gryficką.

• Pobrzeże Koszalińskie z zachodu graniczy z Wybrzeżem Trzebiatowskim i Równiną Gryficką, zaś od wschodu z Kępą Swarzewską i Kępą Pucką. Zajmuje powierzchnię ok. 6,5 tys. km² i dzieli się na sześć mezoregionów: Wybrzeże Słowińskie, Równinę Białogardzką, Równinę Sławieńską, Wysoczyznę Damnicką, Wysoczyznę Żarnowiecką oraz pradolinę Łeby i Redy.

• Pobrzeże Gdańskie otacza półkoliście Zatokę Gdańską na południe od linii łączącej przylądek Rozewie na zachodzie z półwyspem Sambii na wschodzie. Charakterystyczną cechą tego regionu jest występowanie wyodrębnionych płatów wysoczyznowych o wysokości kilkudziesięciu metrów, rozdzielonych formami dolinowymi (tzw. "kępy"), ponadto mierzei i rozległej delty Wisły. Ze względu na położenie klimat regionu ma cechy nieco bardziej kontynentalne, zimą jest tam chłodniej niż w przypadku pozostałych makroregionów Pobrzeża Południowobałtyckiego. Pobrzeże Gdańskie obejmuje ok. 4,5 tys. km² i dzieli się na siedem mezoregionów: Pobrzeże Kaszubskie, Mierzeję Helską, Mierzeję Wiślaną, Żuławy Wiślane, Wysoczyznę Elbląską, Równinę Warmińską i Wybrzeże Staropruskie.

NIZINA SZCZECIŃSKA: znajduje się tu Zalew Szczeciński zamknięty od północy wyspami Wolin i Uznam. W Polsce znajduje się wschodnia część niziny, granica państwa przecina Zalew Szczeciński (doliną Odry) - pozostawia w Polsce wschodnia część wyspy Uznam ze Świnoujściem. Rzeźba jest wywołana lądolodem fazy pomorskiej. Łuk moren czołowych zalicza się już do Pojezierzy - bariera moren). Rozwinęły się zastoiska pyrzyckie, szczecińskie.

Subregion: Pojezierze Mazurskie

Mikroregiony: Pojezierze Dobrzyńskie

Pojezierze Chełmińskie

Pojezierze Iławskie

Garb Lubawski

Pojezierze Olsztyńskie

Pojezierze Mrągowskie

Kraina Wielkich Jezior

Równina Mazurska

Pojezierze Ełckie (Wschodniomazurskie)

Szeskie Wzgórza

• MAZURY - historyczna i etnograficzna kraina położona w północnej Polsce, w obrębie Pojezierza Mazurskiego i regionów sąsiadujących.

• We wczesnym średniowieczu były zamieszkiwane przez plemię Prusów, w latach 1233-1238 podbitych przez Krzyżaków.

• Na terenie dawnych siedzib pruskich powstało państwo zwane Prusami Zakonnymi, a od czasów sekularyzacji zakonu krzyżackiego (1525) Prusami Książęcymi.

• Władzę w Prusach Książęcych sprawowali książęta z rodu Hohenzollernów, wasale królów polskich.

• W 1657 r. Prusy Książęce uzyskały niezależność od Rzeczypospolitej.

• W 1701 r. wraz z Brandenburgią utworzyły Królestwo Pruskie.

• Konsekwencją rozbioru Polski w 1772 roku było połączenie Prus z Pomorzem i Brandenburgią. Od tego momentu zaczęły funkcjonować nazwy urzędowe: Prusy Wschodnie
  i Prusy Zachodnie.

• Prusy Wschodnie obejmowały tereny Warmii oraz Prus Książęcych (z wyłączeniem Kwidzyna).

• Obecne Mazury, jako tzw. Prusy Wschodnie, stanowiły wówczas prowincję Prus.

• Mieszkańcami Mazur w znacznej mierze była napływowa ludność polska, głównie przybyli z Mazowsza chłopi, którzy zachowali swój język, kulturę i religię.

• W okresie nasilenia akcji germanizacyjnej w XIX w. Niemcy starali się zatrzeć świadomość polskiego pochodzenia miejscowej ludności. Próby germanizacji napotkały opór, w obronie polskości stanęli wybitni działacze społeczni, m.in. H.M.G. Gizewiusz, K.C. Mrongowiusz.

• Powstawały polskie wydawnictwa lokalne i partie polityczne o charakterze narodowym (m.in. Mazurska Partia Ludowa).

• Po I wojnie światowej (1919 r.) działacze mazurscy utworzyli w Warszawie Mazurski Komitet Plebiscytowy, który prowadził agitację za przynależnością do Polski w okresie plebiscytu w 1920 r. Głosowanie prowadzone w warunkach sprawowania władzy administracyjnej przez Niemców przyniosło niekorzystne wyniki, gdyż tylko trzy gminy mazurskie włączone zostały do państwa polskiego.

• W okresie międzywojennym działało na Mazurach szereg polskich organizacji narodowych, które po 1922 r. weszły do Związku Polaków w Niemczech.

• Po II wojnie światowej Mazury przyznano Polsce.

• Nazwę Mazury wprowadziły władze pruskie w XIX wieku.

• Rzeczownik Mazur pochodzi od przedrostka maz- (brudzić, smolić, mazać) - pierwotnie słowo maź, oznaczało smołę i dziegieć, pochodzi od zamieszkujących tutejsze lasy smolarzy - do którego dodano przyrostek -ur. Wyraz ten znany był od XV wieku. Mazury stanowią liczbę mnogą.

• Bezpośrednie pochodzenie nazwy należy wiązać z Mazowszem, w dawnej polszczyźnie Mazur to mieszkaniec Mazowsza, czyli - Mazowszanin (nazewnictwo to było stosowane jeszcze w końcu XIX w., czego liczne ślady znajdujemy w powieści Chłopi Reymonta).

• Migracja ludności z północnego Mazowsza (Mazurów-Mazowszan) na tereny Prus wynikała
  z dobrych stosunków państwa krzyżackiego i dzielnic z północnego Mazowsza.

• Nazwa Mazury pochodzi więc od Mazurów-Mazowszan, zasiedlających te tereny.

• Za Mazury uważa się polskojęzyczną część Prus Wschodnich, co dodatkowo potwierdza tę hipotezę.

• Mieszkańcy Mazur w większości byli protestantami, dokładnie luteranami, posługującymi się językiem polskim.

• Mazurzy, podobnie jak Warmiacy po II wojnie światowej byli szykanowani przez polskie władze komunistyczne. Często byli traktowani jako Niemcy.

• Doprowadziło to do fal migracji Mazurów i wielu innych częściowo zgermanizowanych, polskich grup etnicznych.

• Liczba Mazurów w Polsce drastycznie zmalała w wyniku wyjazdu do RFN (około 160 tys.)

w latach 70. XX w.

• Mieszkańcy Mazur, w okresie przed II Wojną światową, byli w większości protestantami. Warmia była katolicka.

• Mazury, w przeciwieństwie do Warmii nigdy nie stanowiły odrębnej jednostki administracyjnej ani pod względem kościelnym ani świeckim, dlatego nie da się ustalić ich ścisłych granic.

• Mazurzy byli to Prusacy wyznania protestanckiego mówiący po polsku lub mazursku.

• Pod naciskiem asymilacji najpierw byli germanizowani, po 1945 roku polonizowani,
  w okresie powojennym wyjechali do Niemiec.

• Dziś (2008 r.) w regionie żyje około 5000 Mazurów i jako grupa etniczna wkrótce przestaną istnieć.

• Współcześnie określenie Mazury rozszerzyło swoje znaczenie, jest utożsamiane z Pojezierzem Mazurskim.

• Współczesny podział administracyjny województwa warmińsko-mazurskiego obejmuje także Elbląg – który nigdy nie należał ani do Warmii ani do Mazur.

• Podział Prus Wschodnich w 1945 r. ułatwił określenie granic Mazur. Mazury to dzisiaj polska część dawnych Prus Wschodnich bez Warmii, Powiśla i Żuław.

• Pojezierze Mazurskie leży w obrębie krystalicznej platformy wschodnioeuropejskiej. Prekambryjskie podłoże przykrywają poziomo zalegające młodsze skały osadowe
  (o miąższości 1000-4000 m) oraz utwory czwartorzędowe (100-200m); gliny zwałowe, piaski sandrowe, utwory jezior zastoiskowych i aluwia.

• Pojezierze Mazurskie mimo genetycznego pokrewieństwa
  z Pojezierzem Pomorskim jest subregionem o swoistych cechach indywidualnych.

• Na jego specyfikę wpływa skupienie
  w stosunkowo wąskim pasie moren czołowych wszystkich trzech stadiałów zlodowacenia bałtyckiego (fazy leszczyńskiej, poznańskiej
  i pomorskiej) oraz nakładania się na siebie wszystkich stadialnych ciągów morenowych zlodowacenia.

• Formy te są bardziej zagęszczone.

• Hipsometrycznie zachodnia część Pojezierza leży na wysokości ok. 50-100 m n.p.m. (kulminacje na ogół poniżej 150 m n.p.m.).

• Tereny położone dalej ku wschodowi wznoszą się - pomiędzy Lubawą a Nidzicą wzniesienia przekraczają 200 m, a kulminacja Góry Dylewskiej sięga 312 m n.p.m.

• W części centralnej wysokości ponownie maleją, kulminacje wznoszą się od 180 do 200 m.n.p.m.

• W części wschodniej rosną, na Wzgórzach Szeskich osiągając wysokość 309 m n. p. m.

• Najwyższe wzniesienia morenowe to: na wschodzie – Szeska Góra 309 m n. p. m., a na zachodzie regionu – Dylewska Góra (312 m n. p. m.).

• Pomiędzy nimi znajduje się obniżenie terenu, w którym występuje zgrupowanie największych jezior.

• Krajobraz Pojezierza Mazurskiego jest bardzo młody, zarysował się on dopiero przed kilkunastu tysiącami lat, a ostateczna jego forma wykształciła się zaledwie 5-7 tysięcy lat temu, kiedy wskutek ocieplenia klimatu znikły ostatnie zagrzebane w gruncie lody powodując powstanie mis jeziornych, a cały teren pokryły wielkie lasy, które utrwaliły formy aż do czasów dzisiejszych.

• Zachodnia część regionu leży w całości w dorzeczu Wisły, wody terenów położonych dalej ku wschodowi zbiera od południa Narew, a od północy Pregoła należąca do rzek Pobrzeża Bałtyku. Wschodni kraniec Pojezierza Mazurskiego odwadniany jest do Niemna za pośrednictwem Czarnej Hańczy i Szeszupy.

• Cechą charakterystyczną całego pojezierza jest wielka obfitość wód stojących.

• Pomiędzy Wisłą a Niemnem znajduje się
  w obrębie pojezierza około 2 700 jezior większych od 1 ha pokrywających 1450 km² powierzchni, co stanowi 30% ogólnej ilości i 45% ogólnej powierzchni jezior w Polsce.

• Klimatycznie obszar Pojezierza Mazurskiego (z wyjątkiem pasa nadwiślańskiego) stanowi wyodrębniający się region - mazurski, który odznacza się nieco większym kontynentalizmem niż pozostała część nizin.

• Jest to poza obszarami górskimi najzimniejsza dzielnica klimatyczna Polski.

• Wiosna jest tu późniejsza, zima mroźna, zwłaszcza w części wschodniej, a jesień wczesna.

• Lato trawa od 65 do 85 dni, zima od 75 do 115.

• Liczba dni mroźnych wynosi tutaj 50, dni z przymrozkami powyżej 130, przy czym szczególnie chłodne są okolice położone na północo-wschodzie.

• Średnia temperatura stycznia wynosi -2,5˚C – -5˚C, lipca 17,5˚C – 18˚C

• Opady wykazują zależność od hipsometrii i wynoszą średnio rocznie od 500 do 600 mm, ale w ich rozmieszczeniu ujawnia się wpływ jezior i lasów, zaznaczający się w lokalnym wzroście do 650 mm.

• Pokrywa śnieżna zalega do 90 dni.

• Długość okresu wegetacyjnego wynosi
  mniej niż 160 dni.

• Przebieg granicy klimatycznej kontynentalnej i oceanicznej przejawia się w zasięgach licznych gatunków roślin
  a przede wszystkim drzew.

• Świerk rasy północnej ma tu swoją granicę południowo-zachodnią, a buk, jawor i dąb bezszypułkowy - swoją granicę północno-wschodnią.

• Naturalne lasy mieszane zostały w znacznym stopniu wyniszczone i zastąpione przez sztucznie wprowadzone bory sosnowe dominujące np. w Puszczy Piskiej.

• Obszary leśne zachowały się przed wszystkim na sandrach i w piaszczysto-żwirowych strefach moren czołowych, natomiast jest ich mało w północnej części pojezierza, gdzie występują grunty gliniaste. Do najbardziej zalesionych powiatów należą: piski (49,6%), szczycieński (49,2%) i olsztyński (36,5%), natomiast np. powiat giżycki wykazuje stosunkowo słabe zalesienie (23,4%).

• Oprócz Puszczy Piskiej obejmującej około 1 tys. km² powierzchni, większymi obszarami leśnymi są: Puszcza Borecka - 250 km² (na wschód od Giżycka), Puszcza Romincka - około 250 km² (na NE od Gołdapi) oraz Lasy Karpielskie, Napiwodzkie, Purdzkie
  i Ramuckie położone na południe od Olsztyna.

• Na Pojezierzu Mazurskim żyją rzadkie gatunki zwierząt, jak np. bobry nad Pasłęką, łosie w Puszczy Rominckiej, borsuki, rysie, wilki, oraz pospolite: dziki, jelenie, sarny.

• Bogactwo ptactwa, zwłaszcza wodnego. Wiodą tędy szlaki ptasich wędrówek: mew, kaczek, perkozów, nurów, gęsi. Występują też rzadsze gatunki, jak np. kormorany, których rezerwat znajduje się na jednej z wysp jeziora Mamry w jego części zachodniej (na Jeziorze Dobskim), łabędzie z głównym rezerwatem na jeziorze Łuknajno koło Mikołajek (rezerwat biosfery), czaple, czarne bociany, żurawie i inne. Rzadsze są orły, rybołowy i puchacze.

• W wodach żyją liczne gatunki ryb, z których najcenniejsze są łososiowate sieje i sielawy występujące w jeziorach głębszych.

GOSPODARKA

• Region Mazurski należy do najsłabiej uprzemysłowionych obszarów w kraju.

• Brak znaczących bogactw mineralnych. Wydobycie surowców skalnych (piaski, żwiry, glina, kreda jeziorna).

• Region o charakterze rolniczo-przemysłowym;

gleby średnio i słabo urodzajne (najlepsze
w zachodniej części województwa); uprawa pszenicy, żyta, jęczmienia, roślin pastewnych, ziemniaków, rzepaku; hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu, na jeziorach i rzekach rybołówstwo.

• Przemysł głównie: spożywczy (mleczarski, mięsny, młynarski, piwowarski, rybny, owocowo-warzywny),chemiczny, maszynowy, elektromaszynowy, odzieżowy, lniarski, bawełniany, skórzany.

• Zasoby drewna sprzyjają rozwojowi przemysłu drzewnego.

• Wysokie walory turystyczne.

• Pojezierze Dobrzyńskie rozciąga się między Drwęcą, doliną Wisły i doliną Skrwy

• Jest to obszar etapów recesji lądolodu fazy poznańskiej.

• Spośród kilku ciągów wzniesień morenowych przebiegających z SW na NE wyróżnia się strefa wzgórz przebiegająca przez Rypin w kierunku Górzna; wysokości wahają się tutaj od 125 do 142 m n.p.m.

• Rozległy sandr towarzyszący tym morenom ciągnie się szerokim pasem wzdłuż doliny górnej
  i środkowej Skrwy.

• Na zapleczu głównego ciągu moren czołowych, na obszarze moreny dennej w okolicach Zbójna występuje pole drumlinów, jedyne w Polsce w tak pięknie wykształconej postaci.

• Pojezierze Dobrzyńskie wyróżnia się spośród wszystkich krain Pojezierzy najniższym stopniem jeziorności, powierzchnia zajmowana przez jeziora,
  z wyjątkiem stosunkowo niewielkiego obszaru położonego w części NE, nie przekracza 1% powierzchni ogólnej.

• Lasy zajmują od 14 do 19% powierzchni; największe skupienia leśne towarzyszą dolinie Skrwy.

• Drumliny stanowią jedną z najrzadziej
  w Polsce spotykanych form polodowcowych. Są to wydłużone garby lub wały przebiegające równolegle i występujące z reguły grupowo, oddzielone od siebie wąskimi podmokłymi obniżeniami, w których często występują ,,oczka”.

• Ciągną się one zawsze zgodnie z ruchem lodowca, a więc są prostopadłe do jego czoła, przy czym stoki zwrócone ku lodowcowi są bardziej strome niż stoki przeciwległe.

• Powstanie tych form nie jest jeszcze całkowicie wyjaśnione. Najprawdopodobniej w ich tworzeniu z procesem akumulacji gliny współdziałała erozja zarówno lodowca, jak
  i wód podlodowcowych; drumliny traktuje się jako formy związane z oscylacją lodowca.

• Pole drumlinów koło Zbójna obejmuje kilkaset wałów zorientowanych na ogół NW-SE, a więc prostopadle do czoła lobu lodowcowego wsuwającego się w dolinę Wisły.

• Pojezierze Chełmińskie (Wysoczyzna Chełmińska). Od NE, poprzez dolinę Osy graniczy z Pojezierzem Iławskim, na zachodzie zamyka go kolano Wisły, a na SE dolina Drwęcy

• Leży w zasięgu fazy poznańskiej.

• W południowej części Wysoczyzny Chełmińskiej, od doliny Drwęcy aż po linię Chełmża - Wąbrzeźno, rozciąga się strefa izolowanych pagórków kemowych, pojedynczych, najwyższych w tym zespole form - garbów moren czołowych, często spiętrzonych, oraz kilku wałów ozowych.

• Wzniesienia te, bezładnie rozmieszczone, sterczą pośród płaskiej lub lekko falistej powierzchni rozciętej rynnami przebiegającymi w różnych kierunkach
  i urozmaiconej niezwykle licznymi zamkniętymi zagłębieniami wytopiskowymi.

• ROZPORZĄDZENIE PREZYDENTA RP z dnia 13 kwietnia 2005 r. w sprawie uznania za pomnik historii (Dz. U. z dnia 20 kwietnia 2005 r.)

• § 1. Uznaje się za pomnik historii „Chełmno - Stare Miasto”, położone w Chełmnie, w województwie kujawsko-pomorskim.

• § 2. Celem ochrony pomnika historii jest zachowanie, ze względu na wartości historyczne, urbanistyczno-architektoniczne, wartości materialne i niematerialne, średniowiecznego miasta w pierwotnym układzie przestrzennym, którego dokument lokacyjny, jako prawo chełmińskie, stał się podstawą do założenia ponad 200 miast.

• Pojezierze Iławskie od zachodu i południowego-zachodu ograniczają doliny Wisły i Osy, od południa dolina Drwęcy, a od wschodu Pasłęka.

• Lodowiec fazy pomorskiej zanikał tu stopniowo w kierunku NW, zaś wody roztopowe kierowały się na SW doliną Drwęcy. W związku z tym występuje tutaj strefa złożona
  z szeregu równolegle przebiegających garbów i pagórków morenowych tworzących kilkanaście ciągów.

• Na obszarze między Prabutami, Iławą, Ostródą a Morągiem występuje jedno z największych skupień jeziernych.

• Największe jeziora w regionie to - Jeziorak (32 km² pow.) najdłuższe jezioro w Polsce (27 km), Drwęckie (powierzchnia 6,9 km², głębokość 22 m) i Karaś (powierzchnia 4,2 km², głębokość 2,8 m).

• Na uwagę zasługują jeszcze jeziora rynnowe - Ruda Woda (powierzchnia 6,1 km², głębokość 28 m) oraz Szeląg Wielki (powierzchnia 6,3 km², głębokość 34 m) i Mały (powierzchnia 0,8 km², głębokość 15 m)

• Do najgłębszych należy niewielkie jezioro Wuksniki, położone na północny wschód od Morąga, osiągające 68 m.

• Jeziorak i Jezioro Drwęckie zostały połączone kanałami z jeziorem Drużno na Żuławach
  i z Elblągiem (Kanał Elbląsko-Ostródzki). Połączenie to wykorzystywane jest w sezonie letnim dla turystyki wodnej.

• Pojezierze Iławskie należy do obszarów
  o lesistości wynoszącej 24,9%.

• Są to przede wszystkim zwarte lasy mieszane
  z dużym udziałem buka, porastające wzniesienia morenowe, a ponadto bory sosnowe związane
  z płatami sandrów.

• Garb Lubawski ciągnie się od okolic Lubawy w kierunku SE po Nidzicę.

• To jeden z najwyżej wzniesionych obszarów pasa pojezierzy w Polsce.

• Jego wysokość względna przekracza 100 m,
  a bezwzględna 200 m z kulminacją Góry Dylewskiej - 312 m n.p.m.

• Garb powstał dzięki akumulacji osadów lodowcowych w obrębie starszego wzniesienia, rozdzielającego w okresie ostatniego zlodowacenia dwa loby lądolodu (wiślany i mazurski).

• Garb pozbawiony jest na ogół większych jezior.

• Na południowych stokach garbu występują jeziora Dąbrowa Wielka (6,2 km²)
  i Dąbrowa Mała (1,8 km²).

• W jego centralnej części znajduje się słynne miejsce bitwy pod Grunwaldem.

• Pojezierze Olsztyńskie stanowi zachodnią część Pojezierza Mazurskiego, położoną po obu stronach rzeki Łyny.

• Zajmuje rozległą zaklęsłość o wysokościach nie przekraczających 185 m n.p.m., odwadnianą ku północy przez górną Łynę i jej dopływy, wiążące w jeden system wodny liczne rynny lodowcowe; południową część Pojezierza odwadnia Omulew wraz z dopływami.

• Zaklęsłość terenu sprzyjała rozwojowi lobu mazurskiego (lob Łyny), którym lądolód - zarówno podczas fazy poznańskiej, jak i pomorskiej - wysunął się nieco dalej na południe,

w związku z czym pasma wzgórz morenowych mają na Pojezierzu Olsztyńskim przebieg łukowaty.

• Występuje tutaj siedem równoległych do siebie łuków wałów morenowych o wysokościach dochodzących maksymalnie do 230 m n.p.m.

• Moreny fazy poznańskiej (I, II), które zamykają omawiany obszar od południa, ciągną się przez okolice Nidzicy, gdzie sięgają wysokości 218, a nawet 229 m n.p.m. (Złote Góry),
  w kierunku Szczytna, gdzie mają charakter izolowanych wzgórz o wysokościach do 173 m n.p.m. W pobliżu Szczytna pasmo moren przyjmuje kierunek południkowy, wyznaczając jednocześnie SE odcinek lobu mazurskiego; wzniesienia osiągają tu 207 m n.p.m.

• Następnych pięć pasm morenowych (III-VII), oddzielonych od poprzednich strefą piasków sandrowych, należy już do fazy pomorskiej.

• Najsilniej wygięty ku południowi jest łuk pagórków biegnących od okolic Morąga na SE
  w kierunku Jeziora Plusznego, a stamtąd przez okolice Pasymia, gdzie występują największe
  w tym pasie wysokości sięgające 184 m n.p.m., w kierunku Biskupca.

• Następne pasma, wyznaczające kolejne fazy recesji lądolodu, przebiegają coraz płytszymi łukami przybierając w końcu między Olsztynem i Dobrym Miastem, a następnie między Dobrym Miastem i Lidzbarkiem Warmińskim kierunek równoleżnikowy; wysokości wzgórz

w poszczególnych pasmach wahają się na ogół od 140 do 170, a niekiedy tylko przekraczają nieznacznie 180 m n.p.m.

• Ścieśnienie kilku ciągów morenowych na przestrzeni około 85 km, jak również duże wysokości względne poszczególnych wzgórz sprawiają, że krajobraz Pojezierza Olsztyńskiego, zwłaszcza w jego części centralnej, jest niezwykle urozmaicony.

• Łukowato przebiegające wały moren czołowych utrudniały odpływ wód z cofającego się lądolodu, toteż stosunkowo częstym zjawiskiem są tutaj jeziora śródmorenowe; do jezior takich należy jezioro Dadaj w okolicy Biskupca (pow. 10 km², głębokość 37,5 m), Wulpińskie (pow. 7 km², głębokość 40 m) i Wadąg (pow. 4,8 km², głębokość 32 m)
  w okolicy Olsztyna, jezioro Kałwa, Luterskie i in.

• Łukowato przebiegające wały moren czołowych utrudniały odpływ wód z cofającego się lądolodu, toteż stosunkowo częstym zjawiskiem są tutaj jeziora śródmorenowe; do jezior takich należy jezioro Dadaj w okolicy Biskupca (pow. 10 km², głębokość 37,5 m), Wulpińskie (pow. 7 km², głębokość 40 m) i Wadąg (pow. 4,8 km², głębokość 32 m)
  w okolicy Olsztyna, jezioro Kałwa, Luterskie i in.

• Jeziora rynnowe, bardzo liczne, lecz niewielkie, są jednocześnie stosunkowo głębokie; największe z nich to: Jezioro Łańskie (powierzchnia 10,5 km² i głębokość 53,8 m)
  i Pluszne Wielkie (powierzchnia 8,6 km², głębokość 49 m), oba leżą w okolicach Olsztynka.

• Północna część regionu w związku z lepszymi glebami gliniastymi stanowi krainę rolniczą, południowa - zbudowana z piasków rzeczno-lodowcowych - jest w większości pokryta lasem (bory sosnowe).

• Największe kompleksy leśne rozciągają się w środkowej i południowej części Pojezierza Olsztyńskiego; należą do nich m.in. Lasy Ramuckie nad Jeziorem Łańskim, Lasy Purdzkie
  w okolicach Pasymia i Lasy Napiwodzkie ciągnące się dokoła jeziora Omulew na pograniczu Pojezierza Olsztyńskiego i rozległej sandrowej Równiny Mazurskiej.

• W centrum obszaru leży miasto wojewódzkie Olsztyn, większymi miejscowościami są: Barczewo, Dobre Miasto i Olsztynek.

Olsztyn - największe miasto i stolica województwa warmińsko-mazurskiego, liczy 174 941 mieszkańców (22 m-ce w kraju), zajmuje powierzchnię 88,33 km² (26 m-ce w kraju) i ma gęstość zaludnienia 1981 os./km² (2007).

• Główny ośrodek gospodarczy, edukacyjny i kulturowy, siedziba władz i najważniejszych instytucji regionu, a także ważny węzeł kolejowy i drogowy.

• Znajdują się tutaj zakłady przemysłu oponiarskiego (fabryka opon Michelin), drzewnego
  i meblarskiego, spożywczego (mięsny, mleczarski, młynarski, browar), odzieżowego, środków transportu, materiałów budowlanych i poligraficznego.

• Pojezierze Mrągowskie położone jest w środkowej części Pojezierza Mazurskiego.

• Tworzy garb wzniesiony do 221 m n.p.m. i ok. 100-150 m ponad otaczające go regiony (Pojezierze Olsztyńskie, Równinę Mazurską, Krainę Wielkich Jezior Mazurskich i Równinę Sępopolską).

• Granicę subregionu od południa tworzą moreny fazy poznańskiej przebiegające na granicy sandru od Szczytna do Rucianego.

• Na północy na granicy wzniesień pojeziernych
  i Niziny Sępopolskiej położone są miasta Reszel
  i Kętrzyn.

• Na strefę tę składa się kilka równoleżnikowo przebiegających pasm morenowych.

• Do moren szczytneńskich (faza poznańska) nawiązują pagórki ciągnące się przez Babięta

i Zgon w kierunku Rucianego.

• Pasma moren fazy pomorskiej, ścieśnione tutaj na przestrzeni około 35 km, stanowią przedłużenie ciągów zaznaczających się na Pojezierzu Olsztyńskim

• Liczne zagłębienia wytopiskowe oraz pagórki kemowe spotykane w strefie przebiegającej na południe od Mrągowa, świadczą o istnieniu na tym obszarze strefy martwego lodu.

• Zachodnia część Pojezierza Mrągowskiego tworzy strefę wododziałową między górną
  i środkową częścią dorzecza Łyny i jest niemal zupełnie pozbawiona jezior.

• Wschodnia - jest silnie rozcięta południkowo lub prawie południkowo przebiegającymi wąskimi i głębokimi rynnami.

• Jeziora Pojezierza Mrągowskiego są niewielkie, głównie rynnowe.

• Największym i zarazem najgłębszym jeziorem jest Mokre (powierzchnia 7,6 km², głębokość 50 m) leżące w SE części obszaru. Do większych należy również jezioro Wałpusz (4,4 km²), Gielądzkie (4,1 km²), Krzywe, Małe, Juno, Wielki Wałpusz.

• Na terenie Pojezierza Mrągowskiego dział wodny Wisły i Pregoły przebiega w sposób nieregularny.

• Dorzecze Krutyni, odprowadzające wody przez Śniardwy, Pisę i Narew do Wisły sięga daleko na północ.

• Rynna mrągowska, która oddaje wody do Pregoły, wciska się na południe w obręb dorzecza Wisły.

• W południowej części Pojezierza Mrągowskiego przeważają lasy (część Puszczy Piskiej), porastające gleby bielicowe, rozwinięte na materiale fluwioglacjalnym.

• Na północy znajdują się tereny rolnicze, gdyż występują tutaj gleby brunatne, rozwinięte na glinach zwałowych.

• Największe miasta to Mrągowo (23 tys. mieszkańców) i Biskupiec (10 tys. mieszkańców).

• Mrągowo leży na ozie nad długą 35-kilometrową rynną, na przejściu pomiędzy jeziorami Juno i Czos

• Równina Mazurska to mikroregion stanowiący południową część Pojezierza Mazurskiego.

• Jest to północna część wielkiego sandru kurpiowskiego, położona
  w obrębie zasięgu fazy leszczyńskiej zlodowacenia bałtyckiego.

• Obszar charakteryzuje się występowaniem jezior, zagrzebanych moren i wytopisk, co różni go od południowej części sandru.

• Jego płaska powierzchnia, pokryta piaskami sandrowymi, jest urozmaicona występowaniem jezior rynnowych i wytopiskowych.

• Największe jeziora to: Roś (18,9 km²) i Nidzkie (18,2 km²) , które tworzy wielki łuk złożony
  z dwóch równoległych ramion o kierunku z NE na SW, innym niż kierunek rynien fazy poznańskiej i pomorskiej.

• Na wschód od Nidzkiego leżą płytkie jeziora Pogubie (6,9 km²) i Brzozolasek (1,5 km²) oraz grupa jezior w okolicy Pup, przez które przepływa Krutynia.

• Równina przecięta jest płytkimi, równoległymi do siebie dolinami rzek (Orzyc, Omulew, Rozoga, Szkwa, Pisa) spływających ku SE do Narwi.

• W części wschodniej regionu leży Puszcza Piska.

• Główne miejscowości to Szczytno, Pisz, Ruciane-Nida.

Kraina Wielkich Jezior Mazurskich

• Zajmuje środkową część Pojezierza Mazurskiego.

• Od północy graniczy z Niziną Sępopolską
  i Krainą Węgorapy, od wschodu
  z Pojezierzem Ełckim, od południa z Równiną Mazurską, od zachodu z Pojezierzem Mrągowskim.

• Od południa jej granicę stanowią moreny fazy poznańskiej i sandr otaczający jezioro Śniardwy,
  a granicę północną stanowi wał moren ciągnących się od Kętrzyna ku NE.

• Kraina Węgorapy stanowi przedłużenie Krainy Wielkich Jezior Mazurskich ku północy, różni się od niej niższymi wysokościami bezwzględnymi oraz innym typem rzeźby.

• Cechą charakterystyczną jest wykształcony odpływ rzeczny w postaci wypływającej
  z jeziora Mamry Węgorapy i jej dopływu Gołdapi oraz gęsta sieć kanałów.

• leży w rozległym obniżeniu w podłożu podczwartorzędowym, osiągającym szerokość od 40 do 55 km i głębokość ponad 100 m poniżej poziomu morza.

• To głębokie obniżenie rozszerza się stopniowo ku północy, a zwęża ku południowi w kierunku Niziny Mazowieckiej.

• Nagromadzone w nim osady lodowcowe osiągają miąższość przekraczającą 200 m.

• Istnienie bruzdy w wale pojezierza, stworzyło szczególnie korzystne warunki dla gromadzenia się wód w zagłębieniach po martwym lodzie i wśród licznych wałów moren czołowych.

• Naczelną cechą Krainy Wielkich Jezior jest nie spotykane nigdzie w pasie Pojezierzy skupienie dużych jezior, które zajmują łącznie od 10% do powyżej 15% powierzchni obszaru, tj. około 310 km².

• Jeziora, połączone ze sobą kanałami wykorzystującymi rynny lodowcowe.

• Wiążą dorzecze Pregoły z dorzeczem Wisły poprzez Węgorapę i Pisę.

• Tafle jezior, których większość rozciąga się na wysokości około 116 do120 m n.p.m., kontrastują z urozmaiconą powierzchnią obszarów sąsiednich, wznoszących się od 140 do 180 m, a nawet 200 m n.p.m.

• Moreny wyznaczające najdalszy zasięg fazy poznańskiej, dobrze wykształcone na Pojezierzu Mrągowskim, zatracają tutaj wyrazistość. Recesji fazy poznańskiej przypisuje się liczne, niewielkie pagórki chaotycznie rozmieszczone w dorzeczu Krutyni, a także nagromadzenia głazów
  i płycizny oraz trzy wyspy (Pajęczą, Czarci Ostrów i Szeroki Ostrów) w południowej części Śniardw.

• Moreny fazy pomorskiej ciągną się od południowych krańców rynny mrągowskiej (Jez. Krzywe) w kierunku Mikołajek, a dalej na północ od Śniardw, gdzie osiągają wysokość 157 m, w kierunku Płowieckiej Góry wznoszącej się do 206 m; obszar ten,
  w porównaniu ze strefą odpowiadającą fazie poznańskiej, odznacza się większymi wysokościami względnymi.

• Północna część Krainy Wielkich Jezior odznacza się znacznie mniejszą lesistością niż południowa.

• Na północy większe płaty lasów towarzyszą jeziorom należącym do zespołu Mamry: (Kisajno, Dargin, Dobskie, Kirsajty, Mamry Właściwe
  i Święcajty).

• Na południu znaczne powierzchnie lasów porastają piaszczysto-żwirowe sandry związane z morenami poznańskimi.

• W mikroregionie utworzono Mazurski Park Krajobrazowy, występuje również wiele rezerwatów przyrody.

• Ważną rolę w gospodarce odgrywa rybołówstwo, a przede wszystkim turystyka i sporty wodne.

• W centrum obszaru leży Giżycko, na północnym krańcu Węgorzewo, na południowym Pisz. Peryferyczne położenie ma ponadto Ryn i Orzysz.

• Pojezierze Ełckie rozciąga się na wschód od Krainy Wielkich Jezior docierając na północy do granicy państwa, a na południu do krańców Niziny Mazowieckiej i Podlasia (Wysoczyzna Kolneńska i Kotlina Biebrzy). Na wschodzie sąsiaduje z Pojezierzem Suwalskim i Równiną Augustowską.

• Pojezierze Ełckie wraz ze Wzgórzami Szeskimi stanowi mikroregion urozmaicony krajobrazowo. Ze względu na pagórkowaty charakter ta część Pojezierza Mazurskiego została nazwana przez miejscową ludność „Mazurami Garbatymi”.

• Obszar posiada rzeźbę niezwykle urozmaiconą, uderzającą świeżością i wyrazistością pojedynczych form, a jednocześnie trudną do odczytania.

• Wzgórza, garby i obniżenia przebiegają tu chaotycznie i nie tworzą ciągłych pasm.

• Formy te są związane ze stosunkowo późnymi fazami recesji lądolodu.

• Główne miejscowości : Ełk, Gołdap, Olecko.

• Wzdłuż wschodnich krańców Pojezierza Ełckiego zaznacza się obniżenie, którego oś wyznacza rynna o długości około 60 km, zaczynająca się w pobliżu północnej granicy
  państwa i ciągnąca się w kierunku Augustowa, funkcjonująca obecnie jako dolina Rospudy.

• Na wschód od niej leży Pojezierze Suwalskie, które stanowi wysuniętą najdalej na północny wschód krainę Polski.

• Południową część Pojezierza Ełckiego zajmuje wysoczyzna morenowa fazy leszczyńskiej, odsłaniająca się spod młodszego sandru.

• Pasma moren fazy poznańskiej
  i zewnętrzne moreny fazy pomorskiej przebiegają mniej więcej równolegle, w odległości od l0 do 15 km, z SW na NE

i docierają do strefy ciągnącej się na północ od Olecka, wyznaczając jednocześnie wschodnie skrzydło lobu mazurskiego.

• Pomiędzy Oleckiem i Wzgórzami Szeskimi następuje załamanie przebiegu ciągów morenowych skręcających stąd gwałtownie ku południowemu wschodowi i powtarzających zarysy następnego języka lodowcowego, zwanego litewskim, wysuwającego się nieco dalej na południe wzdłuż doliny Niemna.

• Pojezierze Ełckie w części NE posiada charakter morenowo-wytopiskowy, a w części południowej - sandrowy.

• Rynny lodowcowe przebiegają na ogół

z NW na SE.

• Jeziora są tu mniej liczne i mniejsze niż
  w innych krainach Pojezierza Mazurskiego.

• Największe spośród nich to: Jezioro Rajgrodzkie (powierzchnia 16,2 km², głębokość 25 m), Selmęt Wielki (powierzchnia 12,5 km², głębokość 17,5 m) oraz Łaśmiady (powierzchnia 8,9 km², głębokość 39 m).

• Do najgłębszych zalicza się Jezioro Ełckie osiągające 57 m.

• Pojezierze Ełckie zachowało dosyć znaczne powierzchnie zalesione, zarówno na sandrach na południe od Orzysza i Ełku, jak i w zawiłym krajobrazie morenowo-wytopiskowym na północy w rejonie Wzgórz Szeskich, gdzie trzeba wymienić w szczególności dwa kompleksy leśne: Puszczę Borecką oraz przeciętą przez granicę Puszczę Romincką.

W obu zachowały się fragmenty pierwotnych borów świerkowych i mieszanych, znajdują się tam rezerwaty zwierząt leśnych (do Puszczy Boreckiej sprowadzono żubry).

Szeskie Wzgórza

• Są najmniejszym, ale wyraźnie wyodrębniającym się mikroregionem Pojezierza Mazurskiego,

o powierzchni około 400 km².

• Stanowią ciąg moren czołowych.

• Obejmują szereg wyniosłych garbów o wysokościach przekraczających 300 m n.p.m. i deniwelacjach przekraczających 100 m.

• Najwyższym wzniesieniem jest Szeska Góra (309 m n.p.m.) - trzecie pod względem wysokości pasma polskich pojezierzy. Na północ od niej ciągnie się pas wzgórz, których kulminację stanowią: Góra Rudzka (284 m n.p.m.), Góra Tatarska (308 m n.p.m.), Piękna Góra (Góra Gołdapska) (272 m n.p.m.).

• Z południowych stoków Wzgórz Szeskich płyną wody do rzeki Łęg czyli Ełk i dalej do Narwi
  i Wisły, od północy opływa je łukiem rzeka Gołdapa, dopływ Węgorapy-Pregoły,

w NE części regionu – Rominta, a na SE zbiera wody dopływ Biebrzy-Rospuda.

• Klimat obszaru jest wyraźnie chłodniejszy (o 0,5 – 1˚C) i wilgotniejszy w porównaniu
  z otaczającymi terenami, roczne opady przekraczają 700 mm.

• Brak jest większych kompleksów leśnych.

• Mikroregion odznacza się niewielką gęstością zaludnienia, brak jest większych osiedli.