105. NA CZYM POLEGA OBYWATELSTWO UNII EUROPEJSKIEJ

Obywatelstwo Unii ustanowiono w traktacie z Maastricht w 1991r. Od momentu jego ratyfikacji w 1993r. obywatele UE korzystają z wielu praw, które nadaje im i bezpośrednio egzekwuje UE. Traktat definiuje pojęcie obywatela Unii, którym jest każda osoba będąca obywatelem jednego z państw członkowskich. Przy czym w traktacie amsterdamskim z 1997r. wprowadzono nowe sformułowanie, że obywatelstwo Unii nie zastępuje obywatelstwa krajowego, a jedynie je uzupełnia. Podstawowym uprawnieniem, które przysługuje każdemu obywatelowi Unii jest prawo do swobodnego przemieszczania się i przebywania na terytorium każdego z państw członkowskich. Ponadto, obywatele Unii mają – na takich samych zasadach jak obywatele danego państwa członkowskiego – prawo:

- głosowania i kandydowania w wyborach lokalnych w państwie członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania,

- głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego w państwie członkowskim, w którym mają miejsce zamieszkania,

- korzystania na terytorium państwa trzeciego, gdzie państwo członkowskie, którego jest obywatelem, nie ma swojego przedstawicielstwa, z ochrony dyplomatycznej i konsularnej każdego z pozostałych państw członkowskich,

- petycji do Parlamentu Europejskiego oraz prawo do zwracania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich w celu poinformowania go o przypadkach złego zarządzania przez instytucje i organy Wspólnoty z wyjątkiem organów prawnych.

Pierwsze obywatelstwo ponadnarodowe ma szersze implikacje dla naszego rozumienia zmieniającego się charakteru obywatelstwa, zarówno jako koncepcji z zakresu nauk społecznych, jak i instytucji prawnej. Fakt, że nadano mu równą rangę z obywatelstwem narodowym, pozwala zrozumieć, jak bardzo nowatorska jest to koncepcja. Istnieją dwa główne sposoby rozumienia obywatelstwa Unii – interpretacja „głęboka” i interpretacja „płytka”. Tak więc, niektórzy podkreślają ograniczenia obywatelstwa Unii, porównując jego rozwój i potencjał prawny do obywatelstwa narodowego. Dochodzą oni do wniosku, że obywatelstwo Unii jest stosunkowo „płytkie” w tym sensie, że oferuje mniej praw niż obywatelstwo narodowe. Inni analizują obywatelstwo Unii jako pojęcie społeczne ewoluujące w czasie. W tym ujęciu obywatelstwo postrzega się jako „głębokie” i „nieukończone”. Można by je na przykład rozszerzyć o prawa obywatelskie „ukierunkowane miejscowo”, tak aby obywatelstwo Unii mogli uzyskać obywatele krajów trzecich od dawna zamieszkujący teren UE.