8. Omów najważniejsze porozumienia rozbrojeniowe przyjęte po II wojnie światowej

Rozbrojenie jest zasadniczym środkiem umacniania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Jedna z bardziej znanych definicji mówi, że rozbrojenie oznacza likwidację sił zbrojnych i zbrojeń państw na podstawie umowy międzynarodowej. Mogą to być czynności polegające na wprowadzeniu ograniczeń dotyczących ilości, jakości i rozmieszczenia sił zbrojnych oraz zbrojeń. Mieszczą się również tutaj ustalenia w sprawie pułapów zbrojeń, które nie mogą być przekroczone.

Od zarania dziejów rozbrojenie pozostaje wizją „pro futuro” (na przyszłość), jednak szczególnego znaczenia nabrało ono po II wojnie światowej. Podjęte wtedy rokowania rozbrojeniowe przebiegały w dwóch nurtach. Pierwszy z nich jest związany z forum ONZ, a drugi z organami powołanymi w wyniku porozumień między wielkimi mocarstwami współpracującymi z ONZ.

Pojmowanie pojęcia kontroli zbrojeń oraz rozbrojenia uległo znacznemu poszerzeniu i obejmuje różnorodne działania jedno- lub wielostronne, mające na celu zmniejszenie napięć w sferze stosunków militarnych, zmniejszenie ryzyka wybuchu konfliktu zbrojnego na wielką skalę, zmniejszenie wydatków na cele wojskowe, tworzenie klimatu odprężenia i zaufania sprzyjającego budowie przesłanek dla dalszego rozbrojenia.

1. Traktat w sprawie Antarktyki

Podpisany został 1 XII 1959 r. (wszedł w życie 23 VI 1961 r.) przez 12 państw, które podczas Międzynarodowego Roku Geofizycznego (1957-58) prowadziły badania na Antarktydzie (wśród nich USA, ZSRR, Japonia, Francja, Wielka Brytania, Argentyna, Australia, Chile, Belgia, Nowa Zelandia, Norwegia, RPA). Obecnie sygnatariuszami traktatu jest 48 państw. Jego celem było uregulowanie polityczno-prawnego statusu Antarktyki, jako jedynego niezamieszkałego kontynentu na Ziemi. Główne postanowienia traktatu mówią m.in. o tym, że:

• Arktyka może być wykorzystywana wyłącznie w celach pokojowych

• Zabrania się prowadzenia działań o charakterze militarnym i doświadczeń z bronią (może przebywać wojskowy personel dla celów pokojowych)

• Istnieje wolność badań naukowych

• Swobodna wymiana informacji, personelu naukowego w celach badawczych, współpraca z org. wyspecjalizowanymi ONZ

• Nie można zgłaszać żadnych roszczeń terytorialnych wobec Antarktydy w czasie trwania Traktatu

• Obowiązuje zakaz testów broni jądrowej (strefa bezatomowa)

• Członkowie traktatu będą się spotykać regularnie w celu omawiania spraw dot. Antarktydy

Początkowo traktat miał obowiązywać przez 30 lat, jednak w 1991 r. na mocy Protokołu o ochronie środowiska naturalnego do Traktatu Antarktycznego, podpisanego w Madrycie, jego obowiązywanie przedłużono o 50 lat od wejścia w życie (czyli od 1998 r.).

1. Układ o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą

Podpisany został 5 VIII 1963 r. (wszedł w życie 10 X tego roku) w Moskwie pomiędzy ZSRR, USA a Wielką Brytanią. Obecnie podpisało go 125 państw. Głównym celem układu jest osiągnięcie porozumienia w sprawie powszechnego i całkowitego rozbrojenia pod ścisłą kontrolą międzynarodową, co przyczyniłoby się do zakończenia wyścigu zbrojeń i produkcji nowych broni oraz testów z ich udziałem. Motywacją do podjęcia rokowań w sprawie układu był wzrost promieniowania w atmosferze, pod wodą i na powierzchni ziemi po przeprowadzanych testach nuklearnych, zwłaszcza po detonacjach bomb przez USA w latach 50-tych i przez ZSRR w 1961 r. (najpotężniejszej w historii bomby termojądrowej o sile 50 megaton). Do najważniejszych postanowień układu należą:

• Zakaz dokonywania oraz zachęcania do jakichkolwiek próbnych eksplozji jądrowych w atmosferze, kosmosie oraz pod wodą

• Układ został zawarty na czas nieokreślony

1. Układ w sprawie pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej

Podpisany 27 I 1967 r. (uprawomocnił się 10 X 1967 r.) przez ZSRR, USA i Wielką Brytanię, obecnie skupia 105 państw. Państwa będące sygnatariuszami układu zobowiązały się m.in. do:

• Nieumieszczania w przestrzeni kosmicznej broni nuklearnej

• Księżyc i inne ciała niebieskie mogą być wykorzystywane jedynie do celów pokojowych

• Zabronione są jakiekolwiek próby broni, manewry wojskowe, instalacje wojskowe i fortyfikacje

• Wyłączono możliwość zawłaszczania przestrzeni kosmicznej w drodze roszczeń do suwerenności oraz okupacji

1. Traktat o zakazie broni nuklearnej w Ameryce Łacińskiej i Karaibach (Traktat z Tlatelolco)

Zawarty został 14 II 1967 r. i ustanawiał strefę bezatomową na obszarze Ameryki Łacińskiej i Karaibów. Państwa zobowiązują się do nietestowania, nieużywania, nieprodukowania i nienabywania broni jądrowej oraz jakiejkolwiek innej formy jej posiadania. Na podstawie traktatu utworzono specjalną międzynarodową agencję (OPANAL), mającą za zadanie zapewnienie wykonania postanowień traktatu. Celem tego porozumienia jest także propagowanie nieproliferacji broni nuklearnej, rozbrojenia, a także pokojowego wykorzystywania energii jądrowej.

1. Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT)

 NPT jest wielostronnym układem międzynarodowym zawartym pod auspicjami ONZ. Podpisany 1 VII 1968 r., wszedł w życie 5 III 1970r. na 25 lat. Traktat przewidywał, że po 25 latach od wejścia w życie zwołana zostanie konferencja celem podjęcia decyzji czy przedłużyć moc obowiązującą traktatu na czas nieokreślony czy na ustalony okres; zgodnie z tym postanowieniem 11 V 1995 r. na konferencji przeglądowej w Nowym Jorku zdecydowano o bezterminowym przedłużeniu NPT. Co 5 lat odbywa się przegląd Traktatu. Służy on ocenie postępów jego realizacji i wzmocnieniu postanowień. Spektakularne fiasko poniosła konferencja przeglądowa w V 2005 r., zdominowana przez spory proceduralne i podziały między mocarstwami atomowym a państwami nieposiadającymi broni jądrowej. NPT posiada największą liczbę ratyfikacji z wszystkich porozumień rozbrojeniowych (189 państw). Spośród państw posiadających broń atomową trzy nie podpisały umowy (Indie, Pakistan i Izrael). W I 2003 r. z układu wystąpiła Korea Północna. Jest on też uniwersalnym międzynarodowym instrumentem na rzecz rozbrojenia i nieproliferacji jądrowej. Zobowiązuje państwa nienuklearne do nieposiadania broni jądrowej, w zamian za to mają otrzymać dostęp do pokojowych technologii nuklearnych; z drugiej strony państwa nuklearne mają rozpocząć rozmowy w sprawie rozbrojenia nuklearnego. Układ opiera się na trzech filarach:

1. Nierozprzestrzenianie: kraje już posiadające broń nuklearną zobowiązują się nie przekazywać jej innym państwom i nie eksportować technologii potrzebnej do produkcji takiej broni. Kraje nie posiadające broni atomowej deklarują, iż nie będą starały się wejść w jej posiadanie. Nie będą również prowadzić prac zmierzających do jej uzyskania

2. Rozbrojenie: strony traktatu posiadające broń atomową deklarują stopniową redukcję arsenałów

3. Prawo do korzystania z energii atomowej w celach pokojowych: głównie dotyczy ono budowy i eksploatacji elektrowni jądrowych

Ponadto nie posiadające broni jądrowej zobowiązują się do współpracy z Międzynarodową Agencją Energii Atomowej (IAEA) przy weryfikacji stosowania się do NPT.

1. Konwencja o zakazie broni biologicznej

Porozumienie podpisane 10 IV 1972 r. (w 1975 r. weszło w życie). Obecnie skupia 163 państwa. Konwencja zabrania m.in. rozwijania, produkcji oraz gromadzenia broni bakteriologicznej i toksycznej. Zabrania także posiadania i używania broni biologicznej.

1. Strategic Arms Limitation Treaty (SALT I)

Są to dwa dokumenty podpisane 26 V 1972 r. między ZSRR a USA po ponad 2-letnich rokowaniach. Pierwszy z nich to układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej (ABM). System ABM oznaczał cały zespół zbrojeniowy, obejmujący wykrycie, obserwację oraz przeprowadzenie niezbędnych obliczeń trajektorii zbliżającej się rakiety nieprzyjacielskiej oraz odpalenie rakiety zdalnie sterowanej, której zadaniem jest zniszczenie pocisku atakującego. Zgodnie z jego postanowieniami obie strony godziły się na zbudowanie tylko dwóch systemów obrony przeciwrakietowej: jednego dla osłony stolicy państwa, drugiego zaś dla osłony rejonu wystrzeliwania pocisków balistycznych. Zobowiązano się także do nietworzenia, niewypróbowywania oraz nierozmieszczania nowych systemów defensywnych na ziemi, na morzu i w przestrzeni kosmicznej. Dzięki takiemu postanowieniu USA i ZSRR zniechęcały się wzajemnie do zaskakującego ataku nuklearnego na swoje centra kierownicze i główne ośrodki odstraszania. W drugim zawartym wówczas układzie (było to tymczasowe porozumienie o niektórych środkach ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych – ICBM) obie strony określały limit poszczególnych środków przenoszenia broni nuklearnych o zasięgu międzykontynentalnym. W związku z przewagą techniczną broni amerykańskiej układ zezwalał stronie radzieckiej na posiadanie większej ilości środków przenoszenia z wyjątkiem bombowców strategicznych, w której to dziedzinie Amerykanie mieli wówczas przewagę. ICBM dotyczył rakiet o zasięgu powyżej 5500 km. W porozumieniu tym ustalono na okres 5 lat ograniczenie produkcji wyrzutni rakiet balistycznych, naziemnych i umieszczanych na okrętach podwodnych. SALT I nie obejmowało lotnictwa strategicznego.

Zawarte przez Nixona i Breżniewa porozumienia ograniczające zbrojenia strategiczne miały charakter tymczasowy i obowiązywały do 1977 r.

1. SALT II

W I 1975 r. rozpoczęła się nowa runda negocjacji SALT II. Po niecałych 5 latach rokowań podpisano nowy układ o ograniczeniu zbrojeń ofensywnych. 18 VI 1979 r. w Wiedniu przyjęto porozumienie SALT II, składające się z trzech zasadniczych dokumentów:

1. Układu między ZSRR i USA o ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych

2. Protokołu do układu obowiązującego do 1981 r.

3. Wspólnego oświadczenia o zasadach i głównych kierunkach dalszych rokowań o ograniczeniu zbrojeń strategicznych

Już w chwili podpisywania budził on liczne wątpliwości i nie został ratyfikowany przez USA, niemniej obydwa kraje zgodnie przestrzegały jego postanowień.

Do ważniejszych ograniczeń ilościowych układu, który był ważny do 1985 r. należą:

• Posiadanie przez obie strony ogółem nie więcej niż 2400 strategicznych środków przenoszenia broni jądrowej; do 1 I 1981 r. ustalone pułapy miały być obniżone do 2250 strategicznych środków przenoszenia broni jądrowej

• Dokonywanie lotów próbnych przez każdą ze stron, doskonalenie i rozmieszczanie jednego nowego typu wyrzutni międzykontynentalnych rakiet balistycznych

• Od dnia 1 V 1979 r. zamrożenie liczby głowic w rakietach wieloczłonowych

• Ponadto: bombowiec nie mógł przenosić więcej niż 28 rakiet samosterujących o zasięgu ponad 600 km

Ustalono również limity jakościowe dla rakiet wielogłowicowych (po 1320) i zobowiązano rozpocząć rozmowy w celu osiągnięcia nowych porozumień w sprawie ograniczeń i zmniejszenia ilości zbrojeń strategicznych.

1. Traktat ustanawiający strefę wolną od broni jądrowej w regionie południowo-wschodniego Pacyfiku (układ z Rarotonga)

Jest to układ ustanawiający strefę bezatomową na Południowym Pacyfiku, podpisany 6 VIII 1985 r. przez 13 państw regionu. Traktat zabrania stacjonowania, testowania, wytwarzania oraz używania broni przeciwko państwom traktatu.

1. Układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu (INF)

Jest to układ zawarty 8 XII 1987 r. w Waszyngtonie pomiędzy USA a ZSRR. Bezpośrednim powodem przystąpienia przez ZSRR do rozmów było rozpoczęcie w 1983 r. rozmieszczania w Europie pocisków balistycznych średniego zasięgu Pershing-II. W odróżnieniu od poprzednich porozumień ograniczających zbrojenia, po raz pierwszy zawarto układ o redukcji uzbrojenia. Dotyczył on lądowych rakiet o zasięgu od 500 do 5500 km. Na podstawie INF zmniejszono arsenały nuklearne obu mocarstw. Radziecko-amerykańskie porozumienie eliminowało broń rakietową o wysokim standardzie jakościowym, której zainstalowanie kilka lat wcześniej przyczyniło się do jednego z najgłębszych kryzysów w stosunkach między Wschodem a Zachodem.

Układ wprowadzał redukcje asymetryczne. Po stronie ZSRR likwidacji uległy 1752 rakiety rozmieszczone na jego terytorium oraz NRD i Czechosłowacji. Po stronie amerykańskiej usunięto 859 rakiet rozlokowanych na terytorium USA, RFN, Wielkiej Brytanii, Włoch, Belgii i Holandii. Układ INF został ratyfikowany w 1988 r. Jego postanowienia zostały wykonane. Układ stał się przełomowym czynnikiem dialogu rozbrojeniowego, początkując proces rzeczywistego rozbrojenia.

1. Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE)

Jest to porozumienie zawarte 19 XI 1990 r. (w 1992 r. wszedł w życie) w Paryżu przez 16 państw NATO i 6 państw Układu Warszawskiego. Postanowieniami traktatu objęto państwa leżące na obszarze od Atlantyku po Ural. Obecnie sygnatariuszami traktatu jest 30 państw. 10 VII 1992 r. zawarto układ o istotnych ograniczeniach stanów osobowych sił konwencjonalnych w Europie (CFE-1 A). Postanowienia traktatu CFE z 1990 r. wyznaczały dla obu bloków wojskowych ścisłe limity 5 rodzajów uzbrojenia konwencjonalnego (czołgi, bojowe wozy opancerzone, środki artyleryjskie, samoloty bojowe, śmigłowce uderzeniowe), decydujących o stopniu ofensywności potencjału militarnego. Traktat mówił o redukcji asymetrycznej, co oznacza, że ZSRR i jego sojusznicy mieli zmniejszyć swój stan posiadania o około 45%, a państwa NATO tylko o 10%. W założeniu postanowień traktatu w ciągu 40 miesięcy miał być osiągnięty stan liczebnej równowagi na niższym poziomie. Po rozpadzie ZSRR jego limit rozdzielono na poszczególne nowo powstałe państwa (bez republik bałtyckich), utrzymując pułapy wydzielone uprzednio dla strony radzieckiej.

W I 1997 r. podjęto negocjacje w sprawie dokonania zmian w traktacie CFE. Zamiarem jego sygnatariuszy było dostosowanie porozumienia do realiów polityczno-militarnych spowodowanych rozwiązaniem UW i przewidywanym poszerzeniem NATO. 19 XI 1999 r. przyjęto nową wersję traktatu CFE. Nowe porozumienie nie dzieli już państw na grupy, jego zobowiązania odnoszą się do poszczególnych państw. Strony umowy zachowały możliwość utrzymania swoich pułapów narodowych na dotychczasowym poziomie. Wprowadzono zaś ograniczenia w postaci tzw. pułapów terytorialnych. Określają one maksymalną liczbę czołgów, bojowych wozów opancerzonych oraz środków artyleryjskich zarówno własnych, jak i obcych rozmieszczonych na terytorium danego państwa. Przekroczenie pułapów będzie możliwe np. w związku z prowadzonymi ćwiczeniami wojskowymi.

14 VII 2007 r. W. Putin podpisał dekret zawieszający uczestnictwo Rosji w CFE. Przyczyną takiego działania były amerykańskie plany rozmieszczenia tarczy antyrakietowej w Polsce i Czechach.

1. Strategic Arms Reduction Treaty (START I)

Jest to układ zawarty 31 VII 1991 r. w Moskwie pomiędzy USA a rozpadającym się ZSRR. Zgodnie z jego postanowieniami, ustalono górne limity pocisków na 1600 sztuk, dopuszczalną zaś liczbę głowic nuklearnych na 7540 sztuk. Ogółem arsenały strategiczne ZSRR i USA miały ulec redukcji o około 30%. Uzgodniono także, że liczba amerykańskich okrętów podwodnych dysponujących wyrzutniami pocisków Cruise miała ulec redukcji do 880 jednostek, ZSRR zaś zgodził się na 50% redukcję głowic na pociskach SS-18. Przestrzeganie ustalonych w układzie START I limitów miało być kontrolowane przez 8 lat przez inspektorów pochodzących z obu państw. Wprowadzono również zakaz przekazywania technologii nuklearnej państwom trzecim.

Realizacja układu START I znalazła się jednak szybko w impasie, gdy w związku z rozpadem ZSRR i utworzeniem WNP poważnym problemem stało się przejęcie przez postradzieckie mocarstwa nuklearne (Białoruś, Kazachstan, Rosję i Ukrainę) zobowiązań rozbrojeniowych byłego ZSRR, to zaś skomplikowało sposób kontroli nad bronią nuklearną.

23 V 1992 r. USA, Rosja i trzy inne republiki postradzieckie mające na swoim terytorium broń jądrową podpisały tzw. protokół lizboński, potwierdzający uzgodnienia START I i zobowiązujący państwa, które uprzednio tego nie uczyniły (Białoruś, Kazachstan, Ukraina) do przystąpienia do układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. Ukraina, Białoruś i Kazachstan uzyskały gwarancję bezpieczeństwa ze strony USA, Rosji i Wielkiej Brytanii. Mocarstwa zobowiązały się do respektowania suwerenności oraz istniejących granic, nieużywania wobec nich siły i niewywierania presji ekonomicznej.

Porozumienie START I wygasło dokładnie 5 XII 2009 r.

1. START II

W wyniku toczących się w drugiej połowie 1992 r. rozmów udało się przywódcom Rosji i USA osiągnąć rozwinięcie rokowań cyklu START. Zaowocowało to traktatem START II, podpisanym 3 I 1993 r. przez G. Busha i B. Jelcyna. Układ ten przewidywał m.in.:

• Dalszą redukcję strategicznych broni nuklearnych do około 1/3 stanu z 1992 r. (USA zachowują 3500 wyrzutni, Rosja – 3000)

• Całkowitą likwidację rosyjskich wielogłowicowych naziemnych rakiet międzykontynentalnych

• Przesunięcie arsenałów broni strategicznej z terenów Białorusi, Kazachstanu i Ukrainy do Rosji, gdzie mają ulec zniszczeniu do 2000 r.

Powodem do niepokoju stało się wówczas słabe tempo niszczenia broni nuklearnej w Rosji, czego przyczyną był m.in. brak środków finansowych, stare myślenie o zagwarantowaniu bezpieczeństwa oraz chaos wewnętrzny. Mimo, że w 1996 r. Senat USA ratyfikował porozumienie START II, nie weszło ono nigdy w życie. W 2002 r. USA wycofały się z układu ABM, co spowodowało wycofanie się Rosji z układu START II. Został on jednak zastąpiony przez układ SORT (Strategic Offensive Reduction Treaty) podpisany 24 V 2002 r. w Moskwie. Przewiduje redukcję arsenałów nuklearnych każdej ze stron do 1700-2200 głowic do 31 XII 2012 roku. Potwierdza on także utrzymanie w mocy postanowień układu START I. Problemem SORT jest jednak to, że nie posiada on mechanizmów weryfikujących stosowanie tego układu.

8 IV 2010 r. w Pradze prezydenci USA i Rosji podpisali nowy układ o ograniczeniu zbrojeń strategicznych (New START Treaty), który wszedł w życie 5 II 2011 r. i zastąpił START I oraz układ SORT. Na mocy nowego układu każda ze stron będzie mogła posiadać najwyżej 1550 głowic nuklearnych, gotowych do bojowego użycia. Jest to o 74 proc. mniej niż przewidywał poprzedni układ START i o 30 proc. mniej niż uzgodnili jako maksymalny pułap w tak zwanym układzie moskiewskim z 2002 roku (SORT) prezydenci George W. Bush i Władimir Putin. Na mocy nowego traktatu, łączna liczba gotowych i niegotowych do użycia bojowego lądowych wyrzutni międzykontynentalnych pocisków balistycznych, wyrzutni rakiet balistycznych na okrętach podwodnych oraz oprzyrządowanych do uzbrojenia nuklearnego ciężkich bombowców u każdego z partnerów nie może przekroczyć 800.
Jednocześnie obu stronom zezwolono na posiadanie do 700 gotowych do użycia środków przenoszenia broni jądrowej, którymi są międzykontynentalne pociski balistyczne bazowania lądowego, rakiety balistyczne umieszczone na okrętach podwodnych i zdolne do uderzeń nuklearnych bombowce. W porównaniu z poprzednim układem START jest to pułap o ponad połowę niższy.

1. Konwencja o zakazie broni chemicznej

Podpisano ją 13 I 1993 r. (wejście w życie -1997 r.), obecnie jej sygnatariuszami jest 188 krajów. Konwencja zakazuje produkcji, rozwoju, składowania, przekazywania i nabywania oraz użycia broni chemicznej. Zobowiązuje też sygnatariuszy do udzielenia informacji o posiadanej broni tego rodzaju i jej zniszczenia oraz udostępnienia danych na temat przemysłu chemicznego. Nad przestrzeganiem traktatu czuwa Międzynarodowa Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej, której siedziba znajduje się w Hadze.

1. Traktat ustanawiający strefę wolną od broni jądrowej w regionie Azji Południowo-Wschodniej

Podpisany 15 XII 1995 r. w Bangkoku między 10 państwami regionu traktat akcentuje znaczenie Traktatu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) jako podstawę w hamowaniu proliferacji owej broni. Państwa zobowiązują się m.in. do nieprodukowania, nieposiadania, nieużywania i nierozprzestrzeniania broni jądrowej ani przeprowadzania testów z jej udziałem. Państwa te nie będą też wyrzucały żadnych materiałów radioaktywnych do atmosfery i wody.

1. Traktat ustanawiający strefę wolną od broni jądrowej w Afryce

Podpisany został 11 IV 1996 r. w Pelindaba i ustanawia strefę bezatomową w Afryce. Podobnie jak inne traktaty tego typu zabrania on rozwijania, produkowania, nabywania testowania, gromadzenia ładunków jądrowych oraz pozbywania się radioaktywnych odpadów na obszarze strefy. Traktat wymaga też, aby utrzymać najwyższe standardy ochrony fizycznej materiałów jądrowych, urządzeń i sprzętu, które mają być wykorzystywane wyłącznie do celów pokojowych.

1. Układ o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową (CTBT)

Został on przyjęty przez Zgromadzeni Ogólne ONZ 10 IX 1996 r. zaś wyłożony do podpisu 2 tygodnie później w Nowym Jorku. Obecnie podpisały go 182 państwa, w tym wszyscy stali członkowie Rady Bezpieczeństwa ONZ. Układ zabrania jakichkolwiek testów broni jądrowej ani żadnych innych eksplozji nuklearnych. Żaden z sygnatariuszy nie będzie też zachęcać ani uczestniczyć w przeprowadzaniu próbnych eksplozji nuklearnych. Jak dotąd jednak CTBT nie wszedł w życie, gdyż nie został spełniony warunek ratyfikacji przez 44 państwa wyszczególnione w aneksie 2 do traktatu, będące członkami Konferencji Rozbrojeniowej i posiadające reaktory jądrowe, badawcze bądź produkujące energię; 3 z tych 44 państw nie złożyły swojego podpisu (Indie, Pakistan, Korea Północna), a 6 kolejnych podpisało lecz nie ratyfikowało traktatu (Chiny, Egipt, Indonezja, Iran, Izrael, USA); Chiny i USA są jedynymi mocarstwami nuklearnymi związanymi układem NPT, które nie ratyfikowały jeszcze CTBT. Traktat CTBT przewiduje utworzenie Organizacji Traktatu o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych (CTBTO), która ma zapewniać implementację postanowień traktatu; do momentu wejścia w życie traktatu działa Komisja Przygotowawcza CTBTO.

Bibliografia:

1. http://www.un.org/disarmament/content/timeline/

2. Malendowski W., Mojsiewicz Cz., MSP, Wrocław 2000

3. Patek A., Rydel J., Węc J., Najnowsza historia świata 1945-1995, t. II i III, Kraków 1997

4. Internet

Porozumienia rozbrojeniowe po II wojnie światowej
Traktat w sprawie Antarktyki (1 XII 1959)
Układ o zakazie prób broni nuklearnej w atmosferze, w przestrzeni kosmicznej i pod wodą (5 VIII 1963)
Układ w sprawie pokojowego wykorzystania przestrzeni kosmicznej (27 I 1967)
Traktat z Tlatelolco (14 II 1967)
Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) (1 VII 1968)
Konwencja o zakazie broni biologicznej (10 IV 1972)
SALT I (26 V 1972)
SALT II (18 VI 1979)
układ z Rarotonga (6 VIII 1985)
Układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu (INF) (8 XII 1987)
Traktat o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie (CFE) (19 XI 1990)
START I (31 VII 1991)
START II (3 I 1993)
Konwencja o zakazie broni chemicznej (13 I 1993)
Traktat z Bangkoku (15 XII 1995)
Traktat z Pelindaba (11 IV 1996)
Układ o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową (CTBT) (10 IX 1996)