MIKROEKONOMIA

EKONOMIA – MIKROEKONOMIA

I EKONOMIA NAUKĄ O PROCESIE GOSPODAROWANIA

Ekonomia:
1. Arystoteles – reguły, jakimi winno kierować się gospodarstwo domowe w celu uzyskania jak najwyższych efektów w ramach posiadanych zasobów pieniężnych,
2. XVII/XVIII w. –poszerzenie o problematykę reguł maksymalizowania dochodów władzy państwowej, prawidłowości rządzących procesami gospodarowania w ujęciu społecznym,
3. nauka teoretyczna badająca prawidłowości rządzące procesem gospodarowania, pod kątem określenia metod racjonalnego spożytkowania ograniczonych zasobów, mających alternatywne zastosowania.
Ekonomika – nauka dotycząca poszczególnych dziedzin gospodarki.
Proces gospodarowania:
1. produkcja: działalność ludzka, w wyniku której powstają środki zaspokojenia różnorodnych potrzeb człowieka, tj. dobra materialne i usługi:
  1. dobra materialne – powstają w wyniku przetwarzania bogactw naturalnych:
    1. dobra wolne – zaspokajają potrzeby ludzkie w swej pierwotnej postaci (np. powietrze, woda),
    2. środki produkcji (dobra inwestycyjne) – służą człowiekowi pośrednio (z nich i przy ich pomocy produkuje się środki konsumpcji),
    3. środki konsumpcji – bezpośrednio zaspokajają potrzeby ludzkie.
  2. usługi.
2. podział: podział wytworzonych wartości między bieżącą konsumpcję a inwestycje; dokonuje się w zasadzie w procesie wymiany,
3. wymiana,
4. konsumpcja: efekt, a jednocześnie cel procesu gospodarowania; połączona z produkcją na zasadzie sprzężenia zwrotnego: produkcja stanowi o rozmiarach konsumpcji, ale konsumpcja warunkuje też produkcję.
Sfery gospodarki na poszczególnych szczeblach rozwoju gospodarczego:

I II III IV V

RUP RPU PRU PUR UPR

kraje najsłabiej rozw. kraje słabo rozw. kraje średniorozw. kraje wysoko rozw. ideał

Prawa ekonomiczne – prawidłowości występujące we wszystkich płaszczyznach procesu gospodarowania; nieustannie, w danych warunkach, powtarzające się związki pomiędzy poszczególnymi zjawiskami ekonomicznymi; nie dotyczą związków zachodzących sporadycznie i przypadkowo; ujmują:
1. związki przyczynowo-skutkowe,
2. związki współistnienia
Teoria ekonomii – system logicznie i rzeczowo zebranych praw ekonomicznych.
Polityka ekonomiczna – działalność polegająca na określeniu bieżących i perspektywicznych celów gospodarowania oraz metod i środków ich osiągania wynikających z zasady racjonalnego gospodarowania.

II ALOKACJA ZASOBÓW

Zasoby czynników produkcji -> komplementarne w stosunku do siebie i, pod pewnym względem, substytucyjne:
1. ziemia (ziemia + bogactwa mineralne + to, co na powierzchni)
2. kapitał – wynik procesu produkcji; część wyprodukowanych dóbr, która nie jest przeznaczona do bezpośredniej konsumpcji (kapitał realny ≠ kapitał finansowy, bo z pieniądza samego w sobie nic nie można wyprodukować),
3. praca –nagromadzenie fizycznych i umysłowych zdolności ludzi do produkowania dóbr i usług:
  1. w ujęciu ilościowym: zależy od rozmiarów grupy ludności zaliczanej do zawodowych czynnych i czasu ich pracy,
  2. w ujęciu jakościowym: zależy od poziomu kwalifikacji ludzi zdolnych do pracy.
„Efektywny” z punktu widzenia:
1. gospodarki – zapewnienie maksymalnego w długim okresie tempa wzrostu gospodarczego,
2. producentów – osiągnięcie maksymalnego w długim okresie zysku poprzez tzw. bezpieczny rozwój,
3. konsumentów – osiągnięcie maksymalnego stopnia zaspokojenia potrzeb konsumpcyjnych.
Krzywa możliwości produkcyjnych – obrazuje istniejące możliwości wyboru.
Prawo malejących przychodów – każdy następny pracownik zatrudniony w danej gałęzi, dysponującej stałymi zasobami pozostałych czynników produkcji, tj. ziemi i kapitału, zwiększa jej produkcję w stopniu mniejszym niż jego poprzednik.
Koszt alternatywny – koszt rezygnacji z najlepszego spośród niezrealizowanych wariantów.
Okres krótki – zasoby czynników produkcji są stałe; rozmiary choćby jednego z używanych zasobów nie ulegają zmianie.
Okres długi – chociażby jeden z czynników ulega zmianie albo pod względem ilościowym, albo pod względem jakości jego wykorzystania; rosną zasoby wszystkich czynników produkcji, efektywność ich wykorzystania jest coraz wyższa w wyniku postępu techniczno-organizacyjnego -> wzrost możliwości produkcyjnych.
Zasada racjonalnego gospodarowania – założony cel należy osiągnąć przy minimum nakładów LUB posiadane zasoby należy tak spożytkować, by osiągnąć maksymalne efekty.
Makroekonomia – dziedzina ekonomii zajmująca się badaniem zasad racjonalnego gospodarowania ograniczonymi zasobami, mającymi alternatywne zastosowania w skali gospodarki jako całości; badania dotyczą tworzenia, podziału i wzrostu produktu narodowego, równowagi i nierównowagi gospodarczej, polityki pieniężno-kredytowej i fiskalnej, skutków regionalnej integracji gospodarczej i internacjonalizacji kapitału, kształtowania się cen na rynku światowym itd.
Mikroekonomia – dziedzina ekonomii zajmująca się badaniem zasad racjonalnego gospodarowania indywidualnych uczestników (konsumentów, producentów, poszczególnych towarów i rynków czynników produkcji) procesu gospodarowania; badania dotyczą czynników określających popyt na poszczególne dobra i ich podaż, zagadnień relacji kosztów i rozmiarów produkcji, prawidłowości rynku papierów wartościowych, rynku pieniężno-kredytowego, rynku pracy itd.

I POJĘCIE I MODELE RYNKU

Rynek – całokształt transakcji kupna-sprzedaży, dokonujących się w określonych warunkach wynikających z relacji pomiędzy podażą a popytem:
1. podział ze względu na przedmiot obrotu - każdy rodzaj można podzielić dalej ze względu na zasięg geograficzny na rynek lokalny, krajowy, regionalny, światowy:
  1. rynek dóbr i usług konsumpcyjnych -> można dalej podzielić ze względu na rodzaj towarów będących przedmiotem obrotu,
  2. rynek dóbr i usług inwestycyjnych,
  3. rynek pracy,
  4. rynek pieniężno-kredytowy,
  5. rynek papierów wartościowych,
2. podział ze względu na stopień swobody zawiązywanych transakcji:
  1. rynek wolny – daje uczestnikom swobodę w określaniu rozmiarów transakcji oraz cen po jakich są one dokonywane,
  2. rynek regulowany – warunki wymiany określane przez władze gospodarcze nakładają na uczestników wymiany określone ograniczenia,
3. podział ze względu na długotrwałą relację między podażą a popytem:
  1. rynek producenta – nadwyżka popytu nad podażą,
  2. rynek konsumenta – nadwyżka podaży nad popytem
Konkurencja:
1. konkurują kupujący z kupującymi ten sam towar – konkurują o ograniczoną ilość dóbr i usług w sytuacji rynku producenta,
2. producenci z producentami produkującymi ten sam towar – starają się o pozyskanie nabywcy w sytuacji rynku konsumenta za pomocą cen oraz działań pozacenowych (jakość wykonania, jakość typu, warunki sprzedaży, warunki serwisu, różne warunki promocji sprzedaży),
3. rodzi tendencję do stosowania postępu technicznego
4. powoduje likwidację najsłabszych przedsiębiorstw.
Modele rynku:
1. konkurencja doskonała:
  1. duża liczba producentów i konsumentów,
  2. ceny kształtują się swobodnie (żaden pojedynczy uczestnik nie ma decydującego wpływu na relację podaż-popyt),
  3. żaden uczestnik nie ma możliwości dyktowania cen,
  4. brak zróżnicowania danego produktu,
  5. nie występuje konkurencja pozacenowa,
  6. pełna swoboda przenoszenia zasobów (minimalne koszty wejścia i wyjścia z rynku),
  7. rynek jest w pełni przejrzysty (wszyscy są zorientowani w poziomie cen),
2. konkurencja monopolistyczna:
  1. wielu producentów o różnym stopniu udziału w całkowitej produkcji danej gałęzi,
  2. towary w pewnym stopniu zróżnicowane (specyficzne cechy), będące względem siebie substytutami,
  3. niepełne rozeznanie rynku przez konsumentów,
  4. producenci mogą stosować własną cenę,
  5. przeważają formy konkurencji pozacenowej,
  6. trochę ograniczona swoboda przenoszenia zasobów (niewielkie koszty wejścia i wyjścia z rynku),
3. oligopol:
  1. niewielka liczba producentów danej branży,
  2. duopol (dwóch producentów na rynku),
  3. występują zarówno produkty jednorodne, jak i bardzo zróżnicowane,
  4. każdy producent ma ważący udział w łącznej produkcji branży,
  5. cena ustalona przez jednego producenta wpływa na rozmiary sprzedaży pozostałych,
  6. przedsiębiorstwa wchodzą ze sobą w zmowy lub dokonują uzgodnień co do przywództwa cenowego celem ustalenia cen,
  7. szeroko stosowane metody konkurencji pozacenowej,
  8. silne bariery wejścia nowych producentów,
4. monopol pełny – dokładne przeciwieństwo konkurencji doskonałej:
  1. jeden producent na rynku,
  2. monopson – monopol pełny dotyczący jednego nabywcy,
  3. wytwarzany towar nie ma swojego substytutu na rynku,
  4. bardzo wysokie bariery wejścia na rynek,
  5. monopolista może dyktować ceny na rynku,
  6. optimum produkcji niższe niż w przypadku konkurencji doskonałej,
  7. nie występuje konkurencja pozacenowa.
Kartel – okresowa umowa niezależnych producentów tej samej gałęzi produkcji; określa minimalne ceny zbytu lub maksymalne rozmiary produkcji i podział rynków zbytu; nietrwała forma zmowy (umożliwia maksymalne ograniczenie konkurencji, ALE prowadzi do obniżenia efektywności działania przedsiębiorstw, ogranicza rozmiary produkcji do poziomu niższego od zdolności produkcyjnych, powoduje wzrost kosztów powyżej poziomu optymalnego i zaniżenie stopy zysku).
Fuzja – wynik umowy między producentami lub wykupu akcji przedsiębiorstwa mniejszego przez większe:
1. trust – połączenie poziome (jedna branża, ten sam rynek) dwóch lub więcej przedsiębiorstw w jedną firmę; część dotychczas niezależnych, najmniej rentownych, przedsiębiorstw ulega likwidacji, pozostałe są rozbudowywane, już jako części składowe wspólnej firmy; zyski dotychczas niezależnych przedsiębiorstw płyną do wspólnej kasy, będącej w dyspozycji rady wykonawczej,
2. koncern – połączenie poziome lub pionowe (firmy wykonujące poszczególne fazy jednego procesu produkcyjnego) przedsiębiorstw o odrębnej osobowości prawnej, należących jednak do wspólnego właściciela; powstaje nowe przedsiębiorstwo w miejsce dotychczas istniejących,
3. konglomerat – połączenie szeregu przedsiębiorstw działających w różnych branżach w jedną firmę; motywem takiego łączenia jest dążenie do zmniejszenia ryzyka związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej.

II CENA I JEJ FUNKCJE

Cena:
1. obok podaży i popytu podstawowy element rynku,
2. podstawą wyznaczania są koszty wytwarzania,
3. relacja między cenami różnych towarów winna być ustalana w oparciu o różnice w ich użyteczności krańcowej,
4. przyczynami fluktuacji cen zmiany w popycie i podaży poszczególnych towarów,
5. bieżąca cena rynkowa kształtowana przez aktualną relację między popytem a podażą,
6. sprzężenie zwrotne: popyt i podaż określają bieżący poziom cen, a zmiany cen wpływają na rozmiary popytu i podaży.
Funkcje cen:
1. agregacyjna – ceny są narzędziem umożliwiającym sprowadzenie różnorodnych towarów do wspólnego mianownika, ustalenie relacji wymiennych między nimi, budowę różnych wartościowych wskaźników działalności gospodarczej (wydajności pracy, wzrostu produktu narodowego, rozmiarów inwestycji itp.); ceny umożliwiają mierzenie nakładów i efektów (warunki do prowadzenia rachunku ekonomicznego),
2. informacyjna – ceny są parametrem, w oparciu o który konsumenci i producenci podejmują decyzje; rola cen jako narzędzia, za pomocą którego przywraca się naruszoną równowagę rynkową, równowagę między podażą a popytem:
  1. konsument-nabywca jest informowany, o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne po zakupie; rosnąca cena informuje o konieczności ograniczenia zakupu dobra i zwiększeniu zakupów dobra substytucyjnego; ceny kształtują strukturę konsumpcji,
  2. producent-nabywca jest informowany o stopniu opłacalności zastąpienia jednych czynników produkcji przez inne; ceny kształtują rodzaj technologii i charakter technik wytwarzania,
  3. sprzedawca-producent jest informowany, o ile zwiększy się jego dochód w przypadku sprzedaży określonego towaru, co produkować i jaka winna być struktura asortymentowa sprzedaży,
3. redystrybucyjna – poprzez zmiany poziomu cen i relacji między nimi można powodować przesunięcia dochodów przedsiębiorstw i gospodarstw domowych oraz różnych grup społecznych.

III POPYT I CZYNNIKI WYZNACZAJĄCE JEGO ROZMIARY

Popyt – taka ilość towaru, jaką nabywcy są skłonni kupić przy różnych poziomach ceny (przy założeniu stałości innych czynników).
Rozmiary popytu – konkretna ilość towaru nabywana przy danym poziomie ceny.
Prawo popytu – odwrotna zależność między poziomem ceny a rozmiarami popytu; wzrost ceny powoduje spadek rozmiarów popytu, zaś obniżenie ceny powoduje wzrost rozmiarów popytu.
Wyjątki od prawa popytu:
1. paradoks Veblena – dot. towarów luksusowych kupowanych przez nowobogackich w krajach stosunkowo biednych; konsumpcja kształtowana jest przez efekt demonstracji; rośnie cena => rośnie rozmiar popytu,
2. paradoks Giffena – dot. towarów pierwszej potrzeby, kupowanych przez biednych; rośnie cena => rośnie rozmiar popytu,
Krzywa popytu – graficzne wyrażenie prawa popytu; zbiór ilości towaru, jakie nabywcy są skłonni kupić przy różnych poziomach ceny.
Niecenowe czynniki wyznaczające rozmiar popytu:
1. dochody nabywców – zależność wprost, ALE: zależność odwrotna w przypadku dóbr niższego rzędu (np. kiepskiej jakości kaszanki),
2. liczba i struktura nabywców – zależność wprost,
3. ceny innych towarów – komplementarnych (stosowane równocześnie) – zależność odwrotna - lub substytucyjnych (do zastąpienia) – zależność wprost,
4. oczekiwania dotyczące przyszłych cen – zależność wprost (tylko w przypadku zakupów na zapas lub taki, które można odłożyć),
5. oczekiwania dotyczące przyszłych dochodów – jw.,
6. gusty i preferencje nabywców – wzrost zainteresowania danym towarem powoduje wzrost popytu i na odwrót.
Zmiany popytu jako zbioru:
Jeśli cena jest stała, to popyt rośnie, gdy (popyt spada, gdy jest odwrotnie):
1. rosną dochody nabywców (wyj. dobra niższego rzędu),
2. rośnie liczba i korzystnie zmienia się struktura nabywców,
3. rośnie cena dóbr substytucyjnych,
4. spada cena dóbr komplementarnych,
5. oczekuje się wzrostu ceny danego dobra w przyszłości,
6. oczekuje się wzrostu dochodów w bliskiej przyszłości,
7. gusty i preferencje kierują się w stronę zainteresowania danym towarem.

IV PODAŻ I CZYNNIKI WYZNACZAJĄCE JEJ ROZMIARY

Podaż – taki zbiór ilości towaru, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnych możliwych poziomach ceny (przy założeniu stałości innych czynników).
Rozmiary podaży – konkretna ilość towaru przeznaczona do sprzedaży przy danym poziomie ceny
Prawo podaży – wzrost ceny powoduje wzrost rozmiarów podaży; obniżenie ceny wywołuje spadek rozmiarów podaży.
Krzywa podaży – graficzne wyrażenie prawa podaży; zbiór ilości towaru, jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnych możliwych poziomach ceny.
Niecenowe czynniki wyznaczające rozmiar podaży:
1. czynniki wpływające na wysokość kosztów wytwarzania:
  1. ceny czynników produkcji – zależność odwrotna: wzrost cen czynników produkcji powoduje tendencję do obniżania podaży,
  2. postęp techniczny – zależność o charakterze wprost proporcjonalnym,
  3. podatki lub subsydia – wzrost podatków spadek subsydiów powoduje spadek podaży i odwrotnie ,
2. zmiany opłacalności produkcji innych towarów,
3. liczba producentów.
Zmiany podaży jako zbioru:
Jeśli cena jest stała, to podaż rośnie, gdy (podaż spada, gdy jest odwrotnie):
1. spadająceny czynników produkcji,
2. rośnie efektywność produkcji jako wynik postępu technicznego,
3. spadają podatki lub rosną subwencje,
4. spadają ceny innych towarów, a tym samym relatywnie rośnie opłacalność produkcji danego dobra,
5. liczba producentów wchodzących na rynek jest większa od liczby tych wychodzących (przy założeniu, że dyponują jednakowymi zdolnościami produkcyjnymi).

V RÓWNOWAGA RYNKOWA

Nadwyżka rynkowa – występuje przy wysokiej cenie i niskim popycie; ilość, o jaką rozmiary podaży przewyższają rozmiary popytu przy danej cenie.
Niedobór rynkowy – występuje przy najniższej cenie; ilość, o jaką rozmiary popytu przewyższają rozmiary podaży przy danej cenie.
Równowaga rynkowa – sytuacja, w której rozmiary podaży równają się rozmiarom popytu w danym czasie (≠ nierównowaga rynkowa).
Cena równowagi – cena odpowiadająca stanowi równowagi rynkowej (≠ cena nierównowagi); obniży się, gdy nastąpi wzrost podaży przy danym popycie lub spadek popytu przy danej podaży.
Równowagi i nierównowagi rynkowe:
Sposoby wychodzenia rynku z nierównowagi rynkowej:
1. w sytuacji konkurencji doskonałej: samoczynny mechanizm likwidujący brak równowagi na rynku:
  1. nadwyżka rynkowa: producenci obniżają ceny (żeby pozbyć się niesprzedanej produkcji), wzrasta popyt, spada podaż, doprowadzając po dłuższym czasie do stanu równowagi rynkowej,
  2. niedobór rynkowy: nabywcy konkurują ze sobą o towary (są skłonni płacić więcej), wzrost cen, spadek popytu, wzrost podaży,
2. w sytuacji konkurencji niedoskonałej:
  1. nadwyżka rynkowa: obniża się podaż (przesuwanie krzywej S w lewo póki nie utworzy się nowy punkt równowagi),
  2. niedobór rynkowy: producenci (zgodnie z zasadą bezpiecznego rozwoju) podnoszą podaż (wzrost ilości sprzedanych produktów rekompensuje straty wynikające z niskiej ceny, umacnia pozycję na rynku, więc potem można będzie i tak zwiększyć ceny).
3. w sytuacji konkurencji niedoskonałej zawierającej interwencjonizm państwowy:
  1. ceny maksymalne - ustalane przez państwo na produkty pierwszej potrzeby w razie niedoboru rynkowego; określane na poziomie niższym od ceny równowagi; ich przekroczenie jest zabronione; mogą jeszcze bardziej ograniczać podaż, powodując tzw. trwały niedobór, zjawisko czarnego rynku, racjonowanie niektórych towarów,
  2. ceny minimalne – wprowadzane niekiedy przez państwo na produkty rolne i siłę roboczą; mają podwyższyć ceny rynkowe dla dostawców odpowiednich towarów; określane na poziomie wyższym od ceny równowagi; długotrwałe stosowanie może doprowadzić do trwałej nadwyżki rynkowej.

I MAJĄTEK PRZEDSIĘBIORSTWA

Przedsiębiorstwo - podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia korzyści (maksymalizacji zysku w długim okresie).
Aktywa – majątek będący do dyspozycji przedsiębiorstwa, wyrażany w ujęciu wartościowym:
1. majątek trwały – ziemia, budynki, maszyny, urządzenia; biorą aktywny udział w realizacji zadań gospodarczych; wykorzystywane są w wielu cyklach produkcyjnych, stopniowo się zużywając (amortyzacja – wartość zużycia w ciągu roku; cena zakupu/ilość lat przyjęta jako okres zużycia)
2. majątek obrotowy – biorą także aktywny udział w realizacji zadań gospodarczych:
  1. zapasy – różne dobra przechowywane na potrzeby przyszłej produkcji i sprzedaży (surowce, półfabrykaty, paliwa, pozostające na składzie niesprzedane wyroby gotowe)
  2. należności zewnętrzne – gł. z tytuły nieuregulowanych rachunków za sprzedaż wytworzonych towarów innym podmiotom gospodarującym oraz z tytuły posiadania obcych obligacji,
  3. zasoby środków pieniężnych.
Pasywa – źródła finansowania aktywów przedsiębiorstwa; nie pełnią aktywnej roli w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa:
1. fundusze własne – równowartość wkładu majątkowego właścicieli przedsiębiorstwa, reinwestowane zyski niepodzielone, [przeznaczone na dalszy rozwój firmy,
2. fundusze obce:
  1. zobowiązania wobec dostawców czynników produkcji,
  2. zobowiązania wobec banków,
  3. inne zobowiązania – ustawowa konieczność dokonywania opłat.
Bilans przedsiębiorstwa – wartościowe zestawienie aktywów i pasywów (suma aktywów musi się równać sumie pasywów); ponieważ bilans musi być wyrównany, po stronie pasywów dopisywany jest też zysk (strata) netto.
Zysk (strata) netto= przychody ze sprzedaży – koszty produkcji sprzedanej – podatek.

II FORMY WŁASNOŚCI PRZEDSIĘBIORSTW

Formy własności przedsiębiorstw:
1. przedsiębiorstwo państwowe:
  1. posiada osobowość prawną,
  2. samodzielny, samorządny, samofinansujący się podmiot gospodarczy,
  3. właścicielem jest Skarb Państwa, w którego imieniu występuje organ założycielski (minister, wojewoda),
  4. organem zarządzającym jest dyrektor podejmujący decyzje w imieniu Skarbu Państwa,
  5. niezbędne w dwóch przypadkach: gdy dotyczą produkcji, której ze względów strategicznych nie można przekazać w ręce prywatnych właścicieli, w sytuacji, gdy sektor prywatny nie podejmuje pewnej produkcji dóbr i usług, których wytwarzanie jest dla społeczeństwa niezbędne,
2. przedsiębiorstwo prywatne – własność osób, nie instytucji:
  1. przedsiębiorstwo własności indywidualnej – każde przedsięwzięcie gospodarcze prowadzone przez jedną osobę i będące jej własnością,
  2. spółka – związek co najmniej dwóch osób, które działają dla osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego; zawiązywana w celu uniknięcia ograniczenia kapitału:
    - spółki osobowe – zalicza się do nich spółki cywilne i jawne:
      1. nie mają osobowości prawnej,
      2. nieograniczona odpowiedzialność każdego ze wspólników za działalność firmy,
      3. współwłasność łączna – majątek firmy (wkłady wspólników i osiągane przez nią przychody); żaden ze wspólników nie może rozporządzać udziałem we wspólnym majątku ani udziałem w poszczególnych składnikach tego majątku
      4. w czasie trwania spółki wspólnik nie może domagać się podziału majątku wspólnego firmy,
      5. wspólnicy zobowiązani są do współdziałania przy realizacji celu spółki, gł. za pomocą wkładów (wniesienie do spółki własności lub innych praw albo świadczenie usług),
      6. każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zysku i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku, niezależnie od rodzaju i wartości wkładu,
    - spółki kapitałowe:
      1. działalność oparta jest o zgromadzony kapitał zakładowy, będący też podstawą zabezpieczenia wierzycieli spółki,
      2. posiadają osobowość prawną, działają we własnym imieniu, nie w imieniu właścicieli,
      3. odpowiedzialność za działalność ponosi firma (właściciele odpowiadają tylko do wysokości swych udziałów w firmie),
      4. wnoszone wkłady są podstawą do uczestnictwa w zyskach przeznaczonych do podziału (dywidend) oraz uczestnictwa w zgromadzeniu wspólników (walnym zgromadzeniu – decyzje podejmowane są większością głosów, liczba głosów zależy od wartości udziału wspólnika, może powołać radę nadzorczą lub komisję rewizyjną, decyduje o podziale zysków na tzw. nierozdzielne zyski i zyski przeznaczone do podziału między akcjonariuszy),
      5. rada nadzorcza powołuje i sprawuje pieczę nad działalnością zarządu, który bezpośrednio kieruje firmą w oparciu o zasady ustalone w statucie,
      6. zalicza się do nich:
        
        spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – najczęściej spotykany rodzaj spółek kapitałowych; zawiązywane dla prowadzenia produkcji lub działalności usługowej w stosunkowo niedużych rozmiarach:
        
        mogą być tworzone przez co najmniej dwie osoby,
        
        kapitał zakładowy dzieli się na udziały (umowa spółki ustala, ile udziałów może mieć jeden wspólnik),
        
        jeśli umowa nie stanowi inaczej, zbycie udziałów może nastąpić jedynie za zgodą spółki w formie pisemnej,
        
        zysk dzieli się w stosunku do udziałów,
        
        spółki akcyjne – najczęściej spotykana forma organizacji wielkich przedsiębiorstw:
        
        mogą być tworzone przez przynajmniej trzech założycieli,
        
        kapitał akcyjny dzieli się na akcje,
        
        jeden wspólnik może mieć dowolną ilość akcji,
        
        nie ma ograniczeń (poza akcjami uprzywilejowanymi) w zbywaniu akcji,
        
        zysk rozdziela się proporcjonalnie do nominalnej wartości akcji, a jeżeli akcje nie są całkowicie opłacone, zysk rozdziela się proporcjonalnie do dokonanych wpłat na akcje.

III ISTOTA WSPÓŁCZESNYCH WIELKICH KORPORACJI

Proces rozszerzania rozmiarów kapitału w wielkich korporacjach:
1. w niewielkim stopniu związany z ~~emisją nowych akcji~~,
2. w coraz mniejszym stopniu uzależniony od ~~zaciągania długoterminowych kredytów~~ bankowych (wzrost możliwości samofinansowania lub wzrost roli obligacji w finansowaniu wydatków),
3. rosnący udział zysków nierozdzielonych i odpisów amortyzacyjnych w procesie koncentracji kapitału,
4. rosnący udział fuzji (łączenia) przedsiębiorstw już istniejących,
5. ~~gałęziowa koncentracja kapitału i produkcji~~,
6. wychodzenie poza ramy narodowe (często ruch kapitałów korporacji między państwami rozwiniętymi).
Holding – forma centralizacji dyspozycji gospodarczej, polegająca na skupie, w celu trwałego posiadania, akcji innych przedsiębiorstw, co zapewnia kontrolę nad nimi.
Charakter własności korporacyjnej - oddzielenie własności kapitału od zarządzania nim.
Rodzaje korporacji:
1. korporacje o własności scalonej – te korporacje, które kontrolowane są przez akcjonariuszy posiadających większość akcji oraz te, które kontrolowane są przez akcjonariuszy posiadających mniejszość akcji, lecz stanowiących ich pakiet kontrolny,
2. korporacje o własności rozproszonej – te korporacje, które w których żaden z akcjonariuszy nie posiada kontrolnego pakietu akcji i są one w związku z tym kontrolowane w całości przez zarząd.
Teoria „rewolucji menadżerskiej” – jedna z podstaw do stawiania tezy o zatracaniu przez własność prywatnego charakteru:
1. wielkimi korporacjami kierować mogą tylko wysoko wykwalifikowani specjaliści,
2. wysoko wykwalifikowani specjaliści, kierujący korporacją jako całością i jej poszczególnymi oddziałami (menadżerowie), będąc pracownikami najemnymi, nie muszą podporządkowywać swego postępowania celowi maksymalizacji zysku – nie do końca prawdziwa (menadżerowie muszą realizować politykę maksymalizacji zysku w długim okresie)
Teoria „demokratyzacji kapitału” – jedna z podstaw do stawiania tezy o zatracaniu przez własność prywatnego charakteru:
1. dzięki akcyjnej formie własności kapitału, każdy obywatel ma prawo do współwłasności korporacji,
2. stopniowo dojdzie do zaniku podziału na właścicieli i pracowników – nie do końca prawdziwa (rozproszenie akcji dokonuje się gł. w ramach grupy posiadającej wysokie udziały w łącznym majątku korporacji).

IV KORPORACJE MIĘDZYNARODOWE

Proces stawania się korporacją międzynarodową (firmą działająca w co najmniej dwóch krajach):
1. osiągnięcie przewagi innowacyjnej w co najmniej części świata,
2. przenikanie do krajów o niższym poziomie technicznym w danej branży (poprzez eksport towarów, samodzielne rozprowadzanie towarów na zagranicznym rynku),
3. obcy rynek staje się bardziej chłonny,
4. lokalizowanie części produkcji lub procesu produkcyjnego na obcym rynku.
Twory prowadzące operacje na rynkach zagranicznych:
1. filie zagraniczne – powstają przez wybudowanie od podstaw nowych przedsiębiorstw lub przez wykup udziałów przedsiębiorstwa już istniejącego; posiadają osobowość prawną i są zarejestrowane w państwach swej siedziby jako samodzielne podmioty gospodarcze, nie są one jednak w pełni samodzielne względem firmy macierzystej,
2. firmy stowarzyszone (joint ventures) – zorganizowane na zasadzie podziału własności między kapitał miejscowy i macierzystą firmą korporacji (z reguły gros udziału posiada kapitał miejscowy); związane są najczęściej z powstaniem nowej jednostki organizacyjnej w gospodarce; zarówno działalność produkcyjna, jak i usługowa w sektorze użyteczności publicznej; niski stopień zależności od macierzystej firmy,
3. oddziały zagraniczne – nie są wyodrębnione prawnie od firmy macierzystej, podporządkowane radzie nadzorczej; najczęściej pełnią funkcję biur sprzedaży towarów wytwarzanych przez firmę macierzystą lub jej filie.
Cechy procesu tworzenia się korporacji międzynarodowych:
1. zdominowanie w pewnych zakresach działalności gospodarczej na zagranicznych rynkach przez korporacje,
2. bezpośrednie operacje korporacji na rynkach zagranicznych stają się podstawowym źródłem ich zysków,
3. zwiększanie transferu technologii produkcji i technik zarządzania zamiast zmniejszania udziału transferu kapitału w całkowitej działalności firm macierzystych korporacji,
4. dążenie do otwarcia nowych rynków zbytów zamiast dążenia do zwiększenia stopy zysku,
5. filie zagraniczne coraz bardziej zorientowane są na zaspokojenie miejscowego popytu na rynku kraju swej siedziby zamiast wyłącznie prowadzić działalność komplementarną względem firmy macierzystej,
6. przesunięcie w gałęziowej strukturze lokat w filiach zagranicznych i firmach stowarzyszonych – 2/3 kapitału kierowane jest do przemysłu przetwórczego,
7. lokaty korporacji zmierzają w 2/3 do krajów wysoko rozwiniętych.
Skutki działalności korporacji:
1. pozytywne:
  1. uzupełnienie zasobów kapitału w krajach lokaty (tworzenie możliwości szybszego zrealizowania zamierzeń inwestycyjnych),
  2. transfer nowoczesnych technologii,
  3. transfer nowoczesnych metod organizacji zarządzania,
  4. pobudzający wpływ na firmy miejscowe w zakresie stosowania postępu technicznego,
2. negatywne:
  1. wypieranie miejscowych przedsiębiorstw z najbardziej dynamicznie rozwijających się gałęzi produkcji – powstawanie wbudowanej luki technologicznej,
  2. transferowanie za granicę nie reinwestowanej części zysków,
  3. pośredni drenaż środków (przez stosowanie cen transferowych – zaniżanie lub zawyżanie cen na dobra i usługi w obrotach między filiami tej samej korporacji międzynarodowej lub między filią a firmą macierzystą).
Sposoby niwelowania skutków negatywnych:
1. tworzenie w kodeksach inwestycyjnych odpowiednich ram napływu zagranicznych inwestycji bezpośrednich (preferencje dla firm stowarzyszonych i kontraktów usługowych – nakładają one na zagranicznego partnera obowiązek zarządzania operacjami przedsiębiorstwa i świadczenia innych związanych z tym usług bez przyznawania mu prawa własności; właściciel-zleceniodawca płaci zagranicznemu usługodawcy cenę pokrywającą poniesione przez niego koszty i zapewniającą zysk),
2. określanie korporacji wymogów odnośnie struktury gałęziowej i towarowej produkcji, charakteru technologii,
3. wprowadzanie narzędzi ograniczających drenaż środków finansowych (określanie dolnej granicy produkcji, po przekroczeniu której podatek jest nadal nakładany w wysokości odpowiadającej tej granicy; wyznaczanie dolnej granicy reinwestycji w zysku netto,
4. ograniczanie drenażu pośredniego (opodatkowanie w oparciu o łączne zyski całej korporacji, rozszerzenie pakietu akcji w rękach lokalnych akcjonariuszy, takie zgranie opodatkowania i taryf celnych, aby dochody kraju goszczącego nie mogły ucierpieć na manipulacjach cenowych).

I KOSZTY A ZMIANY ROZMIARÓW PRODUKCJI

OKRES KRÓTKI:
1. występują koszty stałe – koszty będące wartością niezmienną (bo nie zmieniają się rozmiary i technologia przedsiębiorstwa); ponoszone są w jednakowej wysokości, niezależnie od rozmiarów produkcji, a nawet faktu jej istnienia: amortyzacja, koszty zakupu lub dzierżawienia ziemi i innego majątku, odsetki od kredytów, składki ubezpieczeniowe,
2. występują koszty zmienne – koszty, których wysokość pozostaje w bezpośrednim związku z rozmiarami produkcji; rosną wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji (wpierw mniej niż proporcjonalnie – z powodu wzrostu produkcyjności czynników zmiennych w początkowym okresie powiększania produkcji, w związku z ich lepszym wykorzystaniem; potem więcej niż proporcjonalnie – z powodu późniejszego spadku produkcyjności czynników zmiennych): płace, wydatki na zakup surowców, półfabrykatów, paliw, materiałów biurowych,
3. prawo malejących przychodów krańcowych – kolejne przyrosty jednego z czynników produkcji przy stałości innych czynników powodują, że osiągane w ten sposób przyrosty produkcji są coraz mniejsze,
4. koszty całkowite – suma kosztów stałych i zmiennych; rosną wraz ze wzrostem produkcji,
5. przeciętne koszty stałe – [całkowite koszty stałe]/[ilość produkowanych jednostek towaru],
6. przeciętne koszty zmienne – [całkowite koszty zmienne]/[liczba wytworzonych jednostek towaru],
7. przeciętne koszty całkowite – suma przeciętnych kosztów stałych i zmiennych LUB [koszty całkowite]/[ilość produkowanych jednostek towaru],
8. koszt krańcowy – przyrost kosztu całkowitego wynikający z przyrostu produkcji o jednostkę; różnica między kosztem całkowitym/całkowitym kosztem zmiennym związanym z następną i poprzednią jednostką produkcji,
9. krzywa kosztów krańcowych MC przecina krzywą przeciętnych kosztów zmiennych AVC w jej najniższym położeniu – punkt przecięcia stanowi techniczne optimum produkcji Ot (wyznacza rozmiary produkcji, przy których cena pokrywa tylko koszty zmienne),
10. krzywa kosztów krańcowych MC przecina krzywą przeciętnych kosztów całkowitych AVC w jej najniższym punkcie (Oe) – cena równowagi jest równa najniższemu poziomowi ATC (w warunkach konkurencji doskonałej).
OKRES DŁUGI:
1. podział kosztów na stałe i zmienne zaciera się,
2. koszt całkowity z okresu krótkiego staje się kosztem zmiennym, a przeciętny koszt całkowity staje się przeciętnym kosztem zmiennym,
3. krzywa długookresowych kosztów krańcowych LMC zrównuje się z kosztami przeciętnymi w najniższym ich punkcie,
4. do momentu ATC3 koszty przeciętne maleją (wynika z korzyści skali),
5. po przekroczeniu pewnych rozmiarów produkcji Ql, dalsze zwiększanie kosztów przeciętnych powoduje wzrost kosztów przeciętnych (wynika z niekorzyści skali).

II ZYSK A ROZMIARY PRODUKCJI

Utarg całkowity – cena, po której zostanie sprzedana określona ilość dóbr * ilość dóbr.
Utarg przeciętny – [utarg całkowity]/[ilość sprzedanych jednostek].
Utarg krańcowy MR – dodatkowy utarg osiągany w wyniku sprzedaży dodatkowej jednostki towaru; różnica między utargiem całkowitym związanym z następną i poprzednią jednostką.
Zysk całkowity (księgowy) – nadwyżka utargu całkowitego ponad koszt całkowity.
Zysk ekonomiczny – kwota jaka pozostaje po odjęciu od zysku księgowego alternatywnego kosztu kapitału (przychód, jaki mógłby być realizowany z najlepszej spośród niepodjętych alternatyw inwestycyjnych) oraz kosztu ryzyka (ewentualna strata związana z niepowodzeniem części przedsięwzięć firmy).
Zysk przeciętny – [zysk całkowity]/[ilość jednostek].
Zysk krańcowy – dodatkowy zysk osiągany w wyniku sprzedaży dodatkowej jednostki.
W WARUNKACH KONKURENCJI DOSKONAŁEJ:
1. utarg krańcowy MR jest dla producenta wielkością daną i stałą (nie ma on wpływu na cenę dodatkowo sprzedanej jednostki towaru,
2. utarg krańcowy MR równa się utargowi przeciętnemu (cenie P)
  1. W DŁUGIM OKRESIE:
    - cena kształtuje się na poziomie ceny równowagi (LMR=P)
    - cena jest równa najniższemu poziomowi przeciętnych kosztów całkowitych LATC (P=LATCmin),
    - optimum produkcji określa równość LMC=LMR
  2. W KRÓTKIM OKRESIE:
    - cena może odbiegać od ceny równowagi (wtedy nie będzie się równać najniższemu poziomowi ATC),
    - optimum produkcji określa równość MC=MR,
W WARUNKACH KONKURENCJI MONOPOLISTYCZNEJ:
1. optimum produkcji jest na niższym poziomie niż w warunkach doskonałej konkurencji; w sytuacji monopolu zysk maksymalizuje się przy niższych rozmiarach produkcji,
2. utarg krańcowy MR nie jest już dla producenta wielkością daną i stałą,
3. utarg krańcowy spada wraz ze wzrostem rozmiarów produkcji,
4. utarg krańcowy nie osiąga najniższego poziomu przeciętnych kosztów całkowitych ATC,
5. wysokość utargu krańcowego wynika bezpośrednio z rozmiarów popytu (krzywa utargu krańcowego będzie położona poniżej krzywej popytu rynkowego a odległość między obiema krzywymi będzie rosła wraz ze spadkiem cen),
  1. W OKRESIE KRÓTKIM:
    - popyt jest mało elastyczny (ułożenie krzywej popytu D pod większym kątem nachylenia w stosunku do osi x),
    - optimum produkcji określa równość MR=MC (ale są inne niż w przypadku konkurencji doskonałej zasady kształtowania się utargu krańcowego),
  2. W OKRESIE DŁUGIM:
    - popyt jest bardziej elastyczny (ułożenie krzywej popytu D pod mniejszym kątem nachylenia w stosunku do osi x),
    - optimum produkcji wyznaczone jest przez równość MC=MR (ale, w odróżnieniu od okresu krótkiego, przy rozmiarach produkcji Q(opt) popyt równy jest przeciętnym kosztom całkowitym)

III DŁUGOOKRESOWA POLITYKA MAKSYMALIZACJI ZYSKU

Realizacja idei maksymalizacji zysku w długim okresie wymaga zastąpienia krótkookresowego planowania działalności spółki planowaniem długookresowym.
Planowanie długookresowe – w wielkich korporacjach stanowi warunek przystąpienia do realizacji zasady racjonalnego gospodarowania w jednostkowym ujęciu danego przedsiębiorstwa; podnosi stopień racjonalności gospodarowania w nich:
1. powoływanie wydziałów planowania (ich zadaniem jest przygotowywanie wieloletnich planów działalności gospodarczej – w kilku wariantach, wskazując na stopień odchylenia od masy zysku, jaką osiągnięto by ekstrapolując na okres planowany dotychczasowe parametry rozwoju korporacji),
2. cel ogólny wyrażony jest przez docelową masę zysku pożądaną dla zabezpieczenia „bezpiecznego” (umożliwiającego utrzymanie lub powiększenie udziału w globalnej podaży danego towaru na rynku i tym samym utrzymanie wysokiej pozycji w procesie konkurencji) rozwoju w długim okresie,
3. zatwierdzenie któregoś z wariantów,
4. dezagregacja wybranego wariantu (opracowanie zadań dla poszczególnych zakładów i wydziałów – korporacje o wysokim stopniu zróżnicowania produkcji wyznaczają swoim jednostkom organizacyjnym najczęściej tylko rozmiary funduszu inwestycyjnego; korporacje o wysokim stopniu unifikacji produkcji przekazują swoim jednostkom bardziej szczegółowe wytyczne: fundusz inwestycyjny, zatrudnienia, planowanie wielkości zużycia materiałów),
Polityka inwestycyjna:
1. istnieje pewna tendencja do trzymania w ryzach skali polityki inwestycyjnej (dodatkowe inwestycje, prowadząc do wzrostu rozmiarów produkcji, mogą, przy danym popycie, spowodować obniżenie ceny),
2. nowe inwestycje są dla korporacji wkraczającej do nowych dziedzin gospodarki (na zasadzie konglomeratu) konieczne dla utrzymania się na rynku, jak i dla zdobywania na nim coraz lepszej pozycji,
3. określenie wielkości i struktury inwestycji podporządkowane jest długookresowej polityce maksymalizacji zysku korporacji,
4. polityka doboru źródeł finansowania inwestycji – zwłaszcza wzrost udziału funduszu amortyzacji w całości źródeł własnych; przyspieszona amortyzacja sprzyja maksymalizacji zysku w długim okresie:
  1. przyczynia się do powstania nowych inwestycji (w związku z tym dodatkowych zysków),
  2. pozwala uniknąć płacenia procentów od kredytów (które trzeba by zaciągnąć) lub obligacji (które trzeba by emitować), gdyby nie dysponowano sumami z funduszu amortyzacyjnego,
  3. stwarza możliwości szybkiego wprowadzania postępu technicznego,
  4. przeciwdziała negatywnym skutkom zjawisk inflacyjnych na realną siłę kupna środków zgromadzonych na funduszu amortyzacyjnym.
Administrowanie cen – zaprzeczenie działania wolnokonkurencyjnego, samoczynnego mechanizmu dostosowującego ceny do warunków określonych przez popyt i podaż; mechanizm ten zostaje zastąpiony mechanizmem regulowanym, w którym zależność ma odwrotny kierunek (do z góry ustalonej ceny dostosowuje się podaż, próbując jednocześnie w znacznej mierze regulować również popyt):
1. ceny we współczesnej gospodarce rynkowej mają niski stopień reakcji na zmiany warunków rynkowych i wysoki stopień stabilności,
2. w okresach recesji ceny w niewielkim stopniu ulegają obniżeniu, mimo że popyt bardzo szybko spada,
3. wielkie korporacje hołdują zasadzie że „wykorzystanie dzisiejszych możliwości zysku nie powinno podważać możliwości jutrzejszych”,
4. ale: presja inflacyjna powoduje stałą tendencję do wzrostu cen,
5. ceny administrowane ustalone są na poziomie zapewniającym maksymalizację zysku korporacji w długim okresie,
6. ceny administrowane są względnie jednolite na danym rynku, ale zróżnicowane w zależności od rodzaju rynku,
7. dumping – sprzedaż na rynku dodatkowym (głównie zagranicznym) po cenach niższych aniżeli na rynku podstawowym (krajowym), co przyczynia się do wzrostu ogólnej masy zysku korporacji.

I ELASTYCZNOŚĆ POPYTU

Zwykła cenowa elastyczność popytu – reakcja popytu na dany towar na zmianę jego ceny; stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na dany towar do względnej zmiany jego ceny; wskaźnik przyjmuje najczęściej wartość ujemną (poza paradoksem Veblena i Giffena); jej poziom zależy od znaczenia danego towaru dla zaspokojenia potrzeb konsumentów, od dostępności substytutów, natężenia zmian ceny, długości okresu, w jakim poziom elastyczności jest rozpatrywany:

$$E_{\text{zc}} = \frac{d}{d}:\frac{p}{p} = \frac{d}{p} \times \frac{p}{d}$$

E_zc - współczynnik zwykłej cenowej elastyczności popytu

d - zmiana popytu wywołana zmianą ceny

d - wielość popytu na dane dobro w okresie wyjściowym

p - zmiana ceny wpływająca na zmianę popytu

p – cena danego dobra w okresie wyjściowym

E_zc = −1 - wzrostowi lub spadkowi cen danego towaru towarzyszy dokładnie taki sam (procentowo) spadek lub wzrost popytu na dany towar; towar taki posiada jednostkową elastyczność popytu (np. popyt na niektóre usługi),
E_zc < −1 – wzrostowi cen danego towaru towarzyszy znacznie poważniejszy spadek popytu, a skutkiem spadku cen jest wyższy (procentowo) wzrost popytu; popyt na taki towar jest elastyczny względem zmian ceny (gł. towary wyższego rzędu),
(0 > )E_zc > −1 – wzrostowi lub spadkowi cen danego towaru towarzyszy mniej niż proporcjonalny spadek lub wzrost popytu na ten towar; popyt określa się mianem nieelastycznego (gł. towary pierwszej potrzeby) ,
E_zc = 0 – zmianom cen danego towaru nie towarzyszą żadne zmiany popytu na niego; szczególny przypadek popytu nieelastycznego (popyt sztywny), np. niezbędne konsumentowi artykuły nie posiadające swoich substytutów (np. sól).

Mieszana cenowa elastyczność popytu – reakcja popytu na dany towar na zmianę ceny towarów pokrewnych (substytucyjnych lub komplementarnych); stosunek względnej zmiany rozmiarów popytu na dany towar do względnej zmiany cen towarów pokrewnych; w odniesieniu do dóbr substytucyjnych jest wartością dodatnią (zmiana ceny dobra y odbywa się w tym samy kierunku co zmiana popytu na dobro x; E_mc > 1 dla popytu elastycznego, E_mc < 1 dla nieelastycznego), a w odniesieniu do dóbr komplementarnych jest wartością ujemną (zmiana ceny dobra y dokonuje się w odwrotnym kierunku co zmiana popytu na dobro x; E_mc < −1 dla popytu elastycznego, (0 > )E_mc > −1 dla nieelastycznego):

$$E_{\text{mc}} = \frac{{d}_{x}}{d_{x}}:\frac{{p}_{y}}{p_{y}} = \frac{{d}_{x}}{{p}_{y}} \times \frac{p_{y}}{d_{x}}$$

E_mc - współczynnik mieszanej cenowej elastyczności popytu

d_x - zmiana popytu na dobro x wywołana zmianą ceny dobra y, będącego substytutem lub
dobrem komplementarnym z dobrem

d_x - wielkość popytu na dobro x w okresie wyjściowym

p_y - zmiana ceny dobra y

p_y – cena dobra y w okresie wyjściowym

$$E_{i} = \frac{d}{d}:\frac{i}{i} = \frac{d}{i} \times \frac{i}{d}$$

E_i - współczynnik dochodowej elastyczności popytu

d - zmiana popytu na dane dobro wywołana zmianą dochodów

d - wielkość popytu na dane dobro w okresie wyjściowym

i - zmiana dochodów

i - dochody w okresie wyjściowym

E_i = 1 - wzrostowi lub spadkowi dochodów towarzyszy dokładnie taki sam (procentowo) wzrost lub spadek popytu na dany towar (np. popyt na niektóre usługi),
E_i > 1 - zmianom w dochodach towarzyszą więcej niż proporcjonalne zmiany w popycie na dany towar; popyt jest elastyczny względem zmian dochodów,
(0 < )E_i < 1 - wzrostowi lub spadkowi dochodów towarzyszy mniej niż proporcjonalny wzrost lub spadek popytu na dany towar; popyt jest nieelastyczny,
E_i = 0 – zmianom dochodów nie towarzyszą żadne zmiany popytu na dany towar; popyt jest sztywny,
E_i < 0 – zmianom dochodów towarzyszą odwrotnie ukierunkowane zmiany w popycie na dane dobro (ujemna elastyczność dochodowa).

II RÓWNOWAGA KONSUMENTA

Podstawową zasadą kierującą zachowaniami konsumenta na rynku jest dążenie do maksymalnego zaspokojenia swoich potrzeb, którego miarą stopnia jest użyteczność nabywanych towarów (satysfakcja czerpana z ich konsumpcji).
Użyteczność całkowita – suma satysfakcji uzyskiwanej z wszystkich nabywanych jednostek.
Użyteczność krańcowa – przyrost satysfakcji, wynikający z nabycia dodatkowej jednostki dobra lub usługi zaspokajającej potrzeby konsumenta; w przypadku każdej kolejnej nabywanej jednostki towaru jest ona mniejsza – wynik działania prawa malejącej użyteczności krańcowej (użyteczność krańcowa spada wraz z przyrostem ilości nabywanego dobra lub usługi).
Przyjmując określoną możliwość substytucji jednego dobra przez drugie, konsument może wybierać różne kombinacje dwóch dóbr A i B, które dają jednakową satysfakcję z ich nabycia. Ich zestawienie tworzy zbiór wariantów, z których każdy daje jednakową użyteczność całkowitą. W ujęciu graficznym każdy zbiór jest zestawieniem punktów na krzywych obojętności (obrazują różne możliwości konsumpcji dóbr A i B, obojętne z punktu widzenia preferencji nabywcy). Ich zestawienie z linią budżetu konsumenta pozwala na określenie punktu równowagi konsumenta. Ich nachylenie jest ujemne (gdy wzrasta ilość nabywanego dobra A, musi się zmniejszać ilość B, niemożliwe bowiem jest, jedna kombinacja zawierała więcej A i równie dużo B, jak druga kombinacja; ilość A potrzebna do zrównoważenia utraty jednej jednostki B wyraża krańcowa stopa substytucji tych dóbr).
1. każda krzywa obojętności (J1, J2, J3) dotyczy innych możliwości budżetowych konsumenta (użyteczność całkowita jest najwyższa w zbiorze J3),
2. realne możliwości znalezienia się na określonej krzywej wyznacza linia budżetu MN (od punktu M – w którym konsument cały swój dochód przeznacza na zakup dobra A – do punktu N – w którym dochód w całości jest zużyty na zakup dobra B); linia budżetu przedstawia wszystkie możliwe kombinacje A i B, jakie konsument może kupić za swój dochód R przy danych cenach p_a i p_b.

R = A x p_a + B x p_b

Równowaga konsumenta – wskazuje na stan, w którym przy danych dochodach maksymalizuje on użyteczność całkowitą wynikającą z określonej proporcji konsumpcji dobra A i B; punkt R, w którym krzywa obojętności J2 jest styczna z linią budżetu MN.
Efekt dochodu – przesunięcie pozycji równowagi na wyższy poziom użyteczności całkowitej, od R do R’; może powiększać lub zmniejszać nabywaną ilość dobra B w zależności od tego czy jest to dobro normalne czy niższego rzędu.
Efekt substytucji – przesunięcie pozycji równowagi od R’ do R’’; zawsze prowadzi do zastępowania dobra A przez dobro B i tym samym prowadzi do wzrostu konsumpcji B; jego siła działania jest wyższa niż w przypadku efektu dochodu (w ogólnym rachunku spadek ceny dobra B prowadzi najczęściej do wzrostu jego zakupu, nawet jeśli jest to dobro niższego rzędu).

I RODZAJE I FUNKCJE PIENIĄDZA

Pojęcie pieniądza (w ujęciu standardowym):
1. gotówka (złoto -> banknoty),
2. depozyty bankowe uruchamiane czekami (pieniądz bezgotówkowy) – zapisy na rachunkach bankowych należących do przedsiębiorstw lub osób fizycznych, będące albo wynikiem lokaty pieniądza gotówkowego w banku, albo udzielenia przez bank kredytu swojemu klientowi; technicznym narzędziem uruchamiającym wkłady jest zwykle czek, ale też plastikowe karty identyfikacyjne, terminale; (w ujęciu szerszym zalicza się również inne wkłady bankowe, przede wszystkim wkłady terminowe)
Przeszłe systemy wymienialności banknotów na złoto:
1. system wymienialności pełnej – wymiana na złote monety o tej samej wartości nominalnej,
2. system sztabowo-złoty – wymienialność na sztaby złote,
3. system dewizowo-złoty – wymienialność na złoto albo na waluty innych państw wg uznania upoważnionych banków.
Czek – papier wartościowy będący technicznym narzędziem uruchamiającym depozyty bankowe (pieniądz bezgotówkowy), sam w sobie pieniądzem jednak nie jest; nie jest prawnym środkiem płatniczym (można nie zgodzić się na przyjęcie zapłaty w formie bezgotówkowej).
Pieniądz potencjalny – inne wkłady bankowe, przede wszystkim terminowe; nie mogą być automatycznie przekształcone w rachunki czekowe, ich uruchomienie wymaga pewnego czasu i dodatkowych czynności (stopień płynności jest niższy niż w przypadku pieniądza standardowego).
Funkcje pieniądza:
1. miernik wartości (jednostka rozrachunkowa) – pieniądz pełni tą funkcję niezależnie od zakresu w jakim jest pojmowany; w pieniądzu wyraża się ceny innych towarów (ponieważ pieniądz reprezentuje pewną wartość),
2. środek wymiany - bezpośrednio tą funkcję pełni tylko pieniądz standardowy; pieniądz pośredniczy w akcie sprzedaży-kupna jakiegoś towaru,
3. środek płatniczy – bezpośrednio tą funkcję pełni tylko pieniądz standardowy; pieniądz służy do uregulowania powstałych wcześniej zobowiązań,
4. środek przechowywania wartości – pełni ją pieniądz kruszcowy (pieniądz potencjalny spełnia ją tylko wtedy, gdy stopa procentowa od wkładów terminowych nie jest niższa od stopnia inflacji).

M (zasoby pieniądza) x V (szybkość obiegu pieniądza)= P (poziom cen) x Q (rozmiary produkcji)

Ia ANEKS: ZASADY OBROTU CZEKOWEGO (wynikające z ustawy z 28 kwietnia 1936 r.)

Przeniesienie praw z czeku:
1. remitent (osoba, której lub na której ma być dokonana zapłata czeku) może czek bezpośrednio zrealizować w banku (trasacie) lub przenieść prawo do otrzymania z banku odpowiednich środków płatniczych na rzecz innej osoby (nie ma tej możliwości, gdy jest to czek imienny zaopatrzony w zastrzeżenie „nie na zlecenie):
  1. w przypadku czeku na okaziciela wystarczy go przekazać innej osobie,
  2. w przypadku czeku imiennego (nie zawierającego zastrzeżenia „nie na zlecenie” lub zawierającego klauzulę „na zlecenie”) przeniesienie praw z czeku następuje w drodze indosu:
    - przedstawienie przez indosanta na czeku oświadczenia o ustąpieniu praw z czeku na rzecz innej osoby oraz złożeniu podpisu pod tym oświadczeniem lub tylko na samym złożeniu podpisu i przekazaniu czeku nowemu posiadaczowi – indosatariuszowi,
    - przeniesienie może być dokonywane wielokrotnie na rzecz kolejnych osób, w tym także na rzecz wystawcy czeku (trasanta),
    - ilość takich operacji jest ograniczona czasem wymaganym do przedstawienia czeku w banku,
    - indosantem może być każdy kto jest prawnym posiadaczem czeku, nie może być nim jednak trasat,
    - zrealizować czek w banku lub dalej go indosować może tylko osoba posiadająca go na podstawie nieprzerwanego ciągu indosowania lub udokumentowanego nabycia czeku w sposób inny niż indos (np. dziedziczenia),
    - dalsze przenoszenie praw z czeku może zostać zablokowane przez jego posiadacza (poprzez napisanie na nim „ustępuję, ale nie na zlecenie”),
    - sporządzany na czeku lub na złączonej z nim karcie dodatkowej (przedłużku), musi być potwierdzony podpisem indosanta,
    - może być sporządzony w formie:
      1. zupełnej – wskazuje się osobę, na której rzecz przenoszone są prawa z czeku („ustępuję na rzecz…”),
      2. na okaziciela – nie wskazuje się osoby indosatariusza („ustępuję na zlecenie okaziciela”),
      3. in blanco – indos ogranicza się do złożenia podpisu indosanta na odwrocie czeku lub przedłużku,
    - przeniesienie może dotyczyć tylko całości kwoty wymienionej na czeku.
Zapłata czeku:
1. czek realizuje się w banku na nim wskazanym,
2. termin przedstawienia czeku do zapłaty rozpoczyna bieg od następnego dnia po dacie wystawienia i wlicza się w niego także dni wolne od pracy (jeżeli jednak ostatni dzień przypada na dzień wolny od pracy, to termin przedłuża się do najbliższego dnia roboczego); terminy ulegają wydłużeniu w przypadku przeszkód niezawinionych przez posiadacza, gdy ten nie mógł ich przewidzieć ani uniknąć – wtedy należy powiadomić indosanta lub trasanta i przedstawić czek do zapłaty po ustaniu przeszkód; czek należy przedstawić do zapłaty najpóźniej:
  1. 10 dni od daty wystawienia – czeki krajowe,
  2. 20 dni od daty wystawienia – czeki wystawione w jednym, a płatne w drugim kraju europejskim,
  3. 70 dni od daty wystawienia – czeki wystawione w jednym kraju, a płatne w kraju na innym kontynencie
3. bank może (ale nie musi) czek po upływie terminu, o ile nie na koncie wystawcy znajduje się pokrycie i nie nastąpiło odwołanie czeku,
4. odwołanie czeku – dokonywane albo w drodze specjalnego oświadczenia woli przekazywanego bankowi, albo przez umieszczenie na czeku klauzuli stwierdzającej, że czek należy uznać za nieważny o upływie ustawowego terminu,
5. osoba realizująca czek może żądać zapłaty czeku, jeśli:
  1. jest on wystawiony zgodnie z wymogami prawa czekowego,
  2. został przedstawiony do zapłaty w ustawowym terminie,
6. bank nie zrealizuje czeku, jeśli:
  1. występują w nim uchybienia formalne,
  2. został skutecznie odwołany,
  3. został zastrzeżony (w związku z zagubieniem, kradzieżą),
  4. do banku doszła wiadomość o ogłoszeniu upadłości wystawcy,
  5. na koncie wystawcy nie ma odpowiedniego pokrycia (ale posiadacz nie może odmówić przyjęcia zapłaty częściowej):
    - na rachunku bankowym wystawcy brakuje środków własnych lub wyczerpał limit, do którego miał prawo uzyskiwania ujemnego salda,
    - brak pokrycia zawiniony przez wystawcę powoduje, że odpowiada on za szkody poniesione przez posiadacza i podlega karze grzywny i pozbawienia wolności,
Dochodzenie należności czekowych (gdy bank odmówi zapłaty czeku z powodu upadłości jego wystawcy lub braku pokrycia na jego koncie):
1. posiadacz czeku może wystąpić o uregulowanie należności w drodze zwrotnego poszukiwania (żądanie zapłaty od wszystkich osób podpisanych na czeku – wystawcy, indosanta i poręczycieli; wstępnym warunkiem rozpoczęcia jest stwierdzenie faktu niezapłacenia poprzez sporządzenie protestu lub przez oświadczenie banku):
  1. protest musi by sporządzony przez notariusza w formie aktu urzędowego,
  2. oświadczenie sporządzane jest przez bank,
  3. protest lub oświadczenie umieszcza się na czeku przed upływem terminem przedstawienia czeku do zapłaty (a jeśli przedstawienie nastąpiło w ostatnim dniu terminu, mogą być dokonane w 1. dniu roboczym po nim następującym),
  4. z obowiązku sporządzenia protestu lub oświadczenia zwalania posiadacza wystawiona przez wystawcę klauzula „bez kosztów”, „bez protestu” (gdy klauzula wystawiona jest przez indosanta lub poręczyciela, ma ona skutek tylko wobec niego),
  5. w każdym przypadku posiadacz czeku powinien powiadomić swego bezpośredniego indosanta i wystawcę w terminie 4 dni powszednich po dniu sporządzenia protestu lub oświadczenia (w przypadku klauzuli „bez kosztów”, obowiązek ten musi być dopełniony po dniu przedstawienia do zapłaty),
  6. indosant powinien w ciągu 2 dni powszednich zawiadomić poprzedniego indosanta i jego poręczycieli, podając nazwiska i adresy tych, którzy dokonali poprzednich zawiadomień,
2. posiadacz może wystąpić o wykupienie czeku w stosunku do jednej, kilku lub wszystkich osób podpisanych na nim (wszystkie te osoby odpowiadają solidarnie za zobowiązania czekowe); posiadacz może żądać od nich w ramach poszukiwania zwrotnego:
  1. niezapłaconej sumy czekowej,
  2. ustawowych odsetek za czas od dnia przedstawienia czeku do zapłaty,
  3. kosztów protestu i zawiadomień,
  4. prowizji komisowej.
3. podobne do ww. żądań może mieć każdy dłużnik czekowy, który czek wykupił; może on od nich żądać:
  1. całkowitej zapłaconej sumy,
  2. odsetek ustawowych od dnia wykupienia czeku,
  3. własnych kosztów,
  4. prowizji komisowej od sumy czekowej,
4. roszczenia tytułem zwrotnego poszukiwania przedawniają się - w przypadku posiadacza czeku - w ciągu 6 miesięcy lub - w przypadku dłużników, którzy czek wykupili – w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym wykupili czek lub zostali pociągnięci do odpowiedzialności sądowej.

II FUNKCJE BANKÓW

Rodzaje instytucji bankowych:
1. bank centralny – naczelna rola w systemie bankowym; najczęściej bank państwowy; realizuje politykę gospodarczą państwa jako całości; pełni 4 funkcje:
  1. emisyjna (przy tym bank wyznacza i kontroluje rozmiary całego obiegu pieniężnego),
  2. oddziaływanie na działalność i nadzorowanie działalności wszystkich banków w kraju (rola „banku banków” – refinansowanie w określonych granicach kredytów udzielanych przez banki i prowadzenie dla innych banków rachunków, na których utrzymują one swoje rezerwy gotówkowe),
  3. prowadzenie wszystkich rachunków rządowych i przeprowadzanie zleconych przez rząd operacji finansowych w kraju i za granicą,
  4. regulowanie kursu własnej waluty (przez wykup lub sprzedaż walut obcych na własnym rynku oraz waluty własnej na rynkach obcych), utrzymywanie rezerw monetarnych państwa (uruchamianych w razie potrzeby sfinansowania deficytu bilansu publicznego) i kontrola przebiegu operacji kredytowych z zagranicą prowadzonych przez inne banki.
2. banki handlowe – najczęściej własność prywatna; pośredniczą między indywidualnymi właścicielami wolnych środków pieniężnych a pożyczkobiorcami, kreują kredyty,
3. instytucje pośrednictwa finansowego.
Funkcje banków:
1. pasywne – gromadzenie wkładów na żądanie (zwykle nieoprocentowanych) oraz terminowych wkładów oszczędnościowych (zwykle oprocentowanych),
2. aktywne – prowadzenie rozliczeń swoich klientów oraz udzielanie kredytów (gł. krótkoterminowych, ale coraz częściej długoterminowych).
Formy udzielania kredytów:
1. pożyczki udzielane na podstawie umowy kredytowej – najwyżej oprocentowana forma kredytu:
  1. uruchamiane albo na odrębnym rachunku pożyczkowym (wykorzystane kwoty przelewa się na rachunek bieżący klienta, ściśle określając termin, na który kredyt został udzielony) albo w rachunku otwartym (kredytobiorca wykorzystuje kredyt w zależności od potrzeb, do wysokości określonego limitu),
  2. często stosowane są różne formy zabezpieczenia spłaty (weksel finansowy poręczony przez inną osobę, zabezpieczenie hipoteczne na nieruchomość, zastaw papierów wartościowych, zastaw towarowy),
2. dyskonto weksli towarowych (tj. wystawionych w związku z zawartą na kredyt transakcją towarową między dostawcą towaru a jego nabywcą):
  1. większość wewnętrznych transakcji handlowych zawierana jest na kredyt, w drodze wystawienia weksla własnego przez nabywcę na rzecz dostawcy towaru (≠ weksel trasowany – wystawiany przez dostawcę i akceptowany przez nabywcę towaru),
  2. polega na zakupie prze bank weksli, których termin płatności jeszcze nie nadszedł
3. zakup obligacji (publicznych lub prywatnych).
Weksel – zobowiązanie dłużnika do zapłacenia wierzycielowi określonej sumy pieniędzy (powiększonej o odsetki) w określonym czasie i miejscu; wierzyciel może czekać na spłatę długu, zapłacić wekslem swojemu dostawcy towarów lub sprzedać go bankowi handlowemu (odtąd kredytodawcą staje się ten bank); sprzedając bankowi weksel otrzymuje się kwotę na nim wymienioną pomniejszoną o stopę dyskontową (odsetki) i koszty manipulacyjne; bank może weksel sprzedać dalej, zamieniając go na gotówkę w banku centralnym (redyskonto weksla):
1. własny – wystawca zobowiązuje się do zapłaty na rzecz innej osoby (remitenta),
2. ciągniony (trasowany) – wystawca (trasant) zleca innej osobie (trasatowi) dokonanie zapłaty na rzecz własną lub innej osoby.
Obligacje – narzędzie zaciągania kredytu długoterminowego; ich emisja stanowi formę zaciągania kredytu przez emitenta od nabywcy; kredyt ten charakteryzuje się stałym oprocentowaniem, płatnym w stałych terminach od czasu wykupu (nabywane są po cenie będącej odbiciem relacji między ich podażą a popytem na nie); ich cena rośnie w miarę obniżania się stopy procentowej od terminowych wkładów bankowych i odwrotnie.

IIa ANEKS: ZASADY OBROTU WEKSLOWEGO (wynikające z ustawy z 28 kwietnia 1936 r.)

Przeniesienie praw z weksla – dopuszczalny jest obieg weksla (chyba że dokonany zostanie zapis „nie na zlecenie”) i przenoszenie praw wynikających z posiadania weksla (indos):
1. weksel może być wykorzystany do uregulowania zobowiązania wobec innych kontrahentów lub odstąpiony innej osobie za gotówkę (dyskonto),
2. indos – pisemne oświadczenie osoby uprawnionej do dysponowania wekslem (indosanta), że przenosi wszystkie wynikające z niego prawa na inną osobę (indosatariusz),
3. indosatariusz staje się właścicielem weksla po jego wręczeniu przez indosanta (ALE: tylko gdy udokumentuje swe prawo nieprzerwanym szeregiem indosów),
4. właścicielem weksla nie staje się jednak indosatariusz, który w drodze indosu otrzymał tylko pełnomocnictwo do wykonywania praw wekslowych w imieniu indosanta (np. „per procura”) – pełnomocnik taki może wykonywać wszelkie prawa z weksla, nie może jednak inaczej go indosować jak tylko ze skutkami pełnomocnictwa,
5. każdy kolejny indosant odpowiada (chyba że uczyni zastrzeżenie „bez odpowiedzialności”) za przyjęcie i zapłatę weksla; od odpowiedzialności wobec kolejnych indosatariuszy można się uwolnić poprzez zabronienie dalszego indosowania; odpowiedzialności wekslowej nie ponosi indosatariusz pełnomocniczy.
Rodzaje indosu:
1. in blanco (indos na okaziciela) – polega na podpisaniu weksla przez indosanta na odwrocie lub przedłużku (złączona z wekslem dodatkowa kartka papieru),
2. kwalifikowany (pełny) – wskazanie osoby indosatariusza (np. „odstępuje się na zlecenie x-a”) i podpis indosanta.
Zapłata weksla:
1. warunkiem uzyskania zapłaty sumy wekslowej przez remitenta lub ostatniego indosatariusza jest:
  1. zaakceptowanie („przyjęcie”) weksla przez osobę zobowiązaną do zapłaty (trasata) – w przypadku weksla trasowanego,
  2. potwierdzenie („wizowanie”) weksla przez wystawcę – w przypadku weksla własnego płatnego w pewien czas po okazaniu,
2. weksel trasowany może być przedstawiony do zaakceptowania przez każdego aktualnego właściciela, trasat nie ma obowiązku przyjęcia weksla, jeśli to zrobi (podpisze), staje się zobowiązany do zapłaty (całej sumy lub jej części),
3. weksel własny płatny musi być przedstawiony wystawcy do wizowania; ten dokonuje potwierdzenia, wpisując na wekslu datę i składając swój podpis,
4. zapłatę weksla można zabezpieczyć poręczeniem (aval) co do całości sumy wekslowej lub jej części; jest ono dodatkową gwarancją uzyskania zapłaty; poręczenie powinno wskazywać, za kogo go dokonano, zawierać słowo „poręczam” oraz podpis,
5. zapłata sumy wekslowej dokonywana jest stosowanie do określeń terminu przyjętych na wekslu:
  1. za okazaniem – w chwili przedstawienia do zapłaty (ale przed upływem roku lub przed upływem daty określonej przez wystawcę lub indosantów),
  2. w pewien czas po dacie wystawienia,
  3. w pewien czas po okazaniu,
  4. w oznaczonym dniu,
6. prawny posiadacz weksla przedstawia go do zapłaty wystawcy (weksel własny), akceptantowi (trasatowi, który podpisał weksel; weksel trasowany) lub domicyliantowi (osobie trzeciej, u której weksel jest płatny),
7. posiadacz nie ma obowiązku przyjmowania zapłaty przed terminem płatności; jeśli nie złoży go do zapłaty w odpowiednim terminie, osoba zobowiązana do zapłacenia może przekazać sumę wekslową do depozytu sądu miejsca płatności,
8. przy zapłacie sumy wekslowej w całości, zobowiązany do zapłaty może żądać weksla pokwitowanego przez posiadacza; jeśli dokonano zapłaty częściowej, może on żądać odpowiedniego zapisu na wekslu i osobnego pokwitowania,
9. niezapłacenie sumy wekslowej tworzy podstawę do poszukiwania zwrotnego (ale: niekiedy może dojść do zapłaty przez wyręczenie – ma miejsce wtedy, gdy na wekslu wskazana została przez wystawcę, poręczyciela lub indosanta osoba, która ma „zapłacić weksel w potrzebie”).
Dochodzenie należności wekslowych:
1. zwrotne poszukiwanie – zwrócenie się do dłużników wekslowych o zapłatę weksla celem odzyskania kwoty wekslowej nie zapłaconej przez wystawcę weksla (weksel własny) lub przez akceptanta (weksel trasowany) od każdego kto podpisał weksel; może toczyć się przeciwko wystawcy weksla, akceptantowi, poręczycielom i kolejnym indosantom,
2. wszyscy dłużnicy wekslowi odpowiadają solidarnie wobec prawnego posiadacza weksla, który nie otrzymał zapłaty,
3. posiadacz weksla może żądać od każdej osoby:
  1. nie zapłaconej sumy wekslowej wraz z odsetkami (jeżeli zastrzeżono je na wekslu),
  2. odsetek 6% (weksle wystawione poza krajem) lub odsetek ustawowych (weksle wystawione i płatne w Polsce),
  3. zwrotu kosztów protestu, zawiadomień i innych kosztów,
  4. prowizji komisowej,
4. roszczeń można dochodzić dopiero po terminie płatności (wyjątkowo przed terminem, gdy: odmówiono przyjęcia weksla w całości lub części, otwarto postępowanie układowe lub ogłoszono upadłość trasata, trasat zaprzestał płacenia długów, przeprowadzono bezskutecznie egzekucję z jego majątku, otwarto postępowanie układowe lub ogłoszono upadłość wystawcy weksla, co do którego istnieje zakaz przedstawienia weksla do przyjęcia),
5. 1. protest (stwierdzona aktem publicznym odmowa przyjęcia lub zapłaty weksla; zawiera stwierdzenie, że osoba zobowiązana do zapłaty nie uczyniła tego mimo skierowanego do niej wezwania); jest zbędny, jeśli na wekslu umieszczono zastrzeżenie „bez protestu”,
6. 2. skierowanie przez posiadacza weksla zawiadomienia o niezapłaceniu do wystawcy weksla oraz ostatniego indosanta; prawny posiadacz weksla może:
  1. wręczyć weksel zwrotnie poszukiwanemu w zamian za sumę wekslową powiększoną o odsetki, poniesione koszty i prowizję komisową,
  2. wystawić weksel zwrotny na jednego z dłużników wekslowych,
  3. wnieść pozew do sądu o wydanie nakazu zapłaty przez osobę, przeciwko której dokonano protestu,
7. dłużnicy wekslowi, którzy wykupili weksel mogą domagać się od osób, które przed nimi podpisały weksel:
  1. całkowitej zapłaconej sumy,
  2. odsetek (od dnia wykupienia weksla),
  3. sumy odpowiadającej poniesionym kosztom własnym,
  4. prowizji komisowej,
8. roszczenia wekslowe przeciw akceptantowi przedawniają się po 3 latach od dnia płatności weksla; roszczenia posiadacza wobec indosantów i wystawcy przedawniają się po roku od dnia protestu; roszczenia indosantów między sobą i przeciw wystawcy przedawniają się w ciągu 6 miesięcy od dnia, kiedy dany indosant wykupił weksel.

III KREACJA KREDYTÓW

Rezerwy gotówkowe – składają się z dwóch składników: rezerw gotówkowych (w kasie banków) i rezerw posiadanych przez banki na rachunkach w banku centralnym; bank centralny określa w każdym czasie konieczne obowiązkowe rezerwy bankowe.
Obowiązkowe rezerwy bankowe - relacja rezerw gotówkowych do wysokości tworzonych przez banki wkładów na żądanie (udzielanych pożyczek); wzrost wskaźnika oznacza zmniejszenie możliwości kreowania nowych wkładów przez banki.
Mnożnik kreacji pieniądza bezgotówkowego (m) – przyjęta w danym czasie wysokość obowiązkowych rezerw bankowych; określa poziom wielokrotności, do której mogą być kreowane nowe pożyczki bankowe.

$$m = \frac{1}{R}$$

R - wskaźnik obowiązkowych rezerw bankowych

Rezerwy nadobowiązkowe = wkłady gotówkowe – rezerwy obowiązkowe.

D = E × m

D - maksymalna suma kreowanych pożyczek

E - rezerwy nadobowiązkowe

m – mnożnik kreacji

Rozmiary kreacji kredytów zależą od:
1. wysokości pierwotnych wkładów gotówkowych (wprost proporcjonalnie)
2. wysokości obowiązkowych rezerw bankowych, oraz od tego:
3. jaką część rezerw nadobowiązkowych banki nie przeznaczą na tworzenie pożyczek,
4. jaka część wkładów powstających w wyniku udzielania pożyczek zostanie unieruchomiona,
5. jaka części pierwotnych wkładów gotówkowych jest w międzyczasie wycofana z banków.

Papiery wartościowe – dokumenty stwierdzające przysługujące ich właścicielom prawa majątkowe, których realizacja jest możliwa tylko po ich okazaniu lub zwrocie:
1. spełniające funkcje rozliczeniowe:
  1. czek – instrument uruchamiający pieniądz bezgotówkowy,
  2. weksel – środek udzielania kapitału,
2. przynoszące dochód od kapitału:
  1. obligacja – gwarantuje uzyskanie odsetek,
  2. akcja – daje prawo do dywidendy.
Rynek pierwotny – w jego ramach dokonuje się zakup papierów wartościowych od emitenta lub jego przedstawiciela przez pierwszego nabywcę.
Rynek wtórny – w jego ramach dokonują się kolejne transakcje kupna-sprzedaży; obrót wtórny dokonuje się gł. na rynku podstawowym (giełda papierów wartościowych); obrót wtórny papierami wartościowymi nie dopuszczonymi na giełdę dokonuje się na rynku równoległym (może przyjmować formy zinstytucjonalizowane – giełdowy rynek równoległy – lub dotyczyć transakcji prowadzonych indywidualnie przez domy maklerskie).

I OBLIGACJA JAKO NALEŻNOŚĆ PIENIĘŻNA

Obligacja – dokument, na którym wystawca (emitent) zobowiązuje się do zwrotu nabywcy określonej na nim sumy pieniężnej w ustalonym terminie oraz do płacenia za ten okres odsetek liczonych w stosunku do tej sumy; pożyczka na okres dłuższy niż rok (na krótszy – bony lokacyjne):
1. rodzaje obligacji:
  1. państwowe – emitowane w ramach prowadzonej polityki pokrywania niedoborów budżetowych,
  2. samorządowe (komunalne) – emitowane w celu pokrycia wydatków związanych z dużymi inwestycjami infrastrukturalnymi na danym terenie,
  3. bankowe – emitowane dla zdobycia większych środków pieniężnych potrzebnych dla znacznego rozszerzenia korzystnej działalności kredytowej,
  4. podmiotów prowadzących działalność gospodarczą – emitowane w celu zebrania kapitału niezbędnego do sfinansowania rozwoju, modernizacji lub restrukturyzacji przedsiębiorstwa,
  5. fundacji i organizacji społecznych – emitowane w celu pokrycia wydatków związanych z ich działalnością statutową;
2. emisja może nastąpić w drodze:
  1. publicznej subskrypcji – ogłoszenie w środkach masowego przekazu zamiaru emisji obligacji i zaproszenia do składania deklaracji ich zakupu,
  2. oferty skierowanej do indywidualnych adresatów.
3. obligacja winna zawierać:
  1. nazwa emitenta, nazwa obligacji,
  2. wartość nominalna, seria, kolejny numer,
  3. cel emisji,
  4. wysokość i terminy wypłaty oprocentowania,
  5. warunki wykupu,
  6. treść ew. dodatkowych zobowiązań wobec nabywcy,
  7. wielkość ew. gwarancji, nazwa jednostki gwarantującej,
  8. arkusz wykupu obligacji i (ew.) arkusz kuponowy oprocentowania,
4. w porównaniu z lokatami bankowymi zapewnia wyższe oprocentowanie, a w porównaniu z akcjami zapewnia niższy, ale gwarantowany (wypłacany w pierwszej kolejności, przed dywidendą) dochód i pewność zwrotu pieniędzy wyłożonych na zakup obligacji,
5. mogą je nabywać osoby prywatne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne.
Uprawnienia obligatariuszy:
1. wypłata odsetek - wysokość oprocentowania:
  1. ustalana przez emitenta,
  2. może być stała dla całego okresu spłaty lub zróżnicowana dla poszczególnych lat (jeśli wysokość zmienia się w trakcie okresu, na który obligacja została wyemitowana, jej podstawę stanowi poziom inflacji w roku mijającym + kilka pkt. procentowych),
  3. istnieją też obligacje bez okresowo wypłacanych odsetek:
    - zero coupons bonds – sprzedawane poniżej wartości nominalnej, a wykupywane wg wartości nominalnej (oprocentowanie zawarte jest w różnicy między ceną zakupu a cena wykupu); wszyscy obligatariusze dostają oprocentowanie,
    - obligacje premiowe – nie wszyscy obligatariusze otrzymują oprocentowanie; z przypadających na daną emisję odsetek emitent tworzy pule loteryjną, z której wypłaca się premie właścicielom wylosowanych obligacji; ci, którzy nie zostaną wylosowani, po wielu latach otrzymują wartość nominalna obligacji (ponosząc stratę),
2. zwrot wartości nominalnej obligacji – jednorazowy wykup całej wartości nominalnej akcji; możliwe tylko wtedy, gdy emitent nie wywiązuje się z terminowych zobowiązań wypłat oprocentowania lub wypłaty innych świadczeń; w razie likwidacji emitenta, obligacje stają się płatne z dniem otwarcia likwidacji; w warunkach wysokiej inflacji, emitenci niekiedy zobowiązują się do wykupu obligacji wg indeksowanej wartości nominalnej (zwiększonej proporcjonalnie do wzrostu ogólnego poziomu cen),
3. ew. świadczenia dodatkowe – np. zapewnienie przez emitenta dostaw wyrobów, świadczenia usług pochodzących z przedsięwzięcia sfinansowanego w drodze emisji obligacji, przyznanie prawa do zamiany obligacji (po upływie pewnego czasu) na akcje spółki będącej emitentem obydwu lub obligacji państwowych na akcje prywatyzowanych przedsiębiorstw (obligacje zamienne),
4. udział w podziale majątku emitenta (w przypadku jego likwidacji),
5. zbywanie obligacji innej osobie – obligacje na okaziciela mogą być zbywane bez ograniczeń; w przypadku obligacji imiennych emitent może wprowadzić do ich treści pewne zastrzeżenia, przeniesienie praw wymaga umieszczenia na niej pisemnego oświadczenia; przeniesienie praw z każdej obligacji jest bezwarunkowe.

II AKCJA JAKO UPRAWNIENIE DO WSPÓŁWŁASNOŚCI

Akcja – dokument imienny lub na okaziciela, stwierdzający udział kapitałowy w przedsiębiorstwie tworzącym spółkę akcyjną, będący dowodem członkostwa tej spółki; akcje wydawane są akcjonariuszom w zamian za wnoszone przez nich wkłady pieniężne lub aporty (wkłady rzeczowe):
1. emitent akcji nie daje gwarancji, że będzie wypłacał nabywcom oprocentowanie, składa obietnicę wypłaty dywidendy wtedy, gdy spółka będzie przynosić na tyle wysoki zysk, że będzie można wydzielić odpowiednią jego część przeznaczoną do podziału między akcjonariuszy,
2. poza dywidendą, dodatkowy dochód można uzyskać w przypadku sprzedaży akcji na giełdzie po cenie wyższej od ceny emisyjnej,
3. nabywca akcji odpowiada za działalność spółki tylko do wysokości sumy, którą zapłacił, kupując akcje,
4. forma akcji – każda akcja musi zawierać:
  1. firma i siedziba emitenta,
  2. nazwa sądu, w którym spółka jest zarejestrowana i liczba rejestru,
  3. data zarejestrowania spółki i emisji akcji,
  4. wartość nominalna akcji,
  5. liczba akcji, ich rodzaj oraz uprawnienia szczególne,
  6. wysokość dokonanej wpłaty (akcje imienne),
  7. ograniczenia co do przeniesienia własności akcji,
  8. przepisy statutu dot. ew. obowiązkowych świadczeń akcjonariusza na rzecz spółki,
  9. pieczęć spółki i podpisy zarządu.
Uprawnienia akcjonariuszy:
1. dywidenda,
2. uczestnictwo w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy z prawem do głosowania – prawo to oznacza rzeczywisty wpływ na działalność przedsiębiorstwa tylko wtedy, kiedy akcjonariusz (lub ich grupa, wchodząca ze sobą w porozumienie) dysponuje pakietem kontrolnym akcji (taką ilością akcji, która pozwala na uzyskanie przewagi w głosowaniu; 50% + 1 akcja) – jest to niezbędne tylko w przypadku, gdy każda akcja miałaby tylko jeden głos, a wszyscy akcjonariusze uczestniczyliby w głosowaniu (w rzeczywistości część akcjonariuszy dysponuje akcjami uprzywilejowanymi, a większość drobnych akcjonariuszy nie bierze udziału w głosowaniu lub ceduje swe prawo głosu na któregoś z dużych udziałowców,
3. kandydowanie do władz spółki (rady nadzorczej i zarządu),
4. udział w podziale majątku przedsiębiorstwa (w razie likwidacji spółki) – majątek dzielony jest między akcjonariuszy proporcjonalnie do ilości posiadanych przez nich akcji,
5. zbywanie akcji innej osobie – bez ograniczeń mogą być zbywane akcje na okaziciela; przeniesienie własności akcji imiennych statut może uzależnić od zezwolenia spółki, udzielonego w formie pisemnej przez jej zarząd,

a także (w przypadku akcji uprzywilejowanych – zwykle przyznawane akcjonariuszom będącym założycielami spółki; zwykle obligacje akcje imienne):

przywilej w zakresie dywidendy – posiada dwa odniesienia:
1. prawo do wyższej dywidendy,
2. prawo do stałej dywidendy – wypłacana także wstecznie za okresy, w których przedsiębiorstwo nie wypracowało zysków (wypłaca się ją w wielkości skumulowanej i w pierwszej kolejności),
przywilej w zakresie prawa głosu na walnym zgromadzeniu – prawo do większej ilości głosów,
przywilej pierwszeństwa przy podziale majątku (w przypadku likwidacji spółki).

Transakcje kupna-sprzedaży (w ramach rynku pierwotnego):
1. rozprowadzanie wśród zamkniętego kręgu nabywców,
2. na zasadzie publicznej subskrypcji:
  1. wymaga uzyskania zgody z Komisji Papierów Wartościowych,
  2. zdeponowanie akcji w uprawnionym banku lub innej instytucji zajmującej się obrotem papierami wartościowymi,
  3. opublikowanie w prasie ogólnokrajowej danych o celach i wielkości emisji, wartości nominalnej akcji, cenie emisyjnej oraz danych charakteryzujących bieżącą kondycję finansową oraz perspektywy rozwoju spółki,
  4. złożenie kaucji gwarancyjnej,
  5. przystąpienie do subskrypcji i przyjmowanie wpłat za zakup akcji.
Cena emisyjna – cena, po której emitent sprzedaje akcje, określana bezpośrednio przez niego lub jest wynikiem przetargu; nie może być niższa od ceny nominalnej akcji; akcje na okaziciela mogą być wydawane akcjonariuszom dopiero po pełnym zapłaceniu ceny emisyjnej; akcje imienne mogą być wydawane akcjonariuszom po opłaceniu 25% wartości nominalnej.

III GIEŁDA PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH

Giełda – szczególny rodzaj rynku, na którym dokonuje się transakcji sprzedaży-kupna ściśle określonych walorów; przedmiotem obrotu są dokumenty potwierdzające uprawnienia do:
1. współwłasności przedsiębiorstwa będącego spółką akcyjną (akcja),
2. określonej kwoty wierzytelności (obligacje),
3. uzyskania w przyszłości pewnej wartości materialnej w postaci towarów, papierów wartościowych, określonych walut (opcje, futures, forwards).
Giełda jako spółka akcyjna:
1. najwyższą władzę stanowi walne zgromadzenie akcjonariuszy (wybierające radę giełdy i jej zarząd),
2. zarząd giełdy – najwyższy organ wykonawczy, kierujący jej bieżącą działalnością, zarządzający finansami giełdy i reprezentujący ją na zewnątrz; podejmuje zwykle decyzje dot. uczestnictwa w giełdzie,
3. komisja do spraw dopuszczeń nowych walorów do obrotu – dokonuje weryfikacji nowych walorów; swe decyzje opiera o badanie zgodności wskaźników obrazujących pozycje emitenta z przyjętymi przez siebie wysokimi parametrami,
4. izba maklerska (brokerska) – nadzoruje działalność swoich członków na giełdzie,
5. biuro rozliczeń transakcji – techniczny organ giełdy; prowadzi całość dokumentacji dot. obrotów, dokonuje na jej podstawie obciążeń uczestników,
6. sąd honorowy – rozstrzyga przypadki naruszenia dyscypliny,
7. sąd rozjemczy – rozstrzyga spory między uczestnikami transakcji giełdowych.
Sposoby dokonywania transakcji:
1. transakcje natychmiastowe – realizowane bezpośrednio po ich zawarciu (kupno walorów i ich przekazanie nowemu właścicielowi dokonuje się w tym samym czasie),
2. transakcje terminowe – rzadszy i stosunkowo nowy sposób; realizowane po upływie pewnego okresu od daty zawarcia transakcji:
  1. transakcje opcyjne - uzyskanie przez nabywcę tylko uprawnienia do zakupu określonych walorów w oznaczonym odcinku czasu po określonej z góry cenie,
  2. transakcje futures – nabywca opłaca przyszłą dostawę określonych walorów już w momencie zawierania umowy, a w okresie późniejszym następuje tylko samo przekazanie tych walorów.
Notowania giełdowe – ceny (kursy), wg których zawierane były w danym dniu transakcje sprzedaży-kupna papierów wartościowych:
1. kurs ciągły – określany na bieżąco; może ulegać zmianom w trakcie trwania sesji giełdowej, w miarę napływających ofert sprzedaży i kupna,
2. kurs jednolity – ustalenie ceny poszczególnych walorów jedynie na początku sesji giełdowej w oparciu o zlecenia sprzedaży i kupna, jakie napłynęły przed jej otwarciem.
Ceduła giełdowa – specjalny wykaz notowań podawany do powszechnej wiadomości w publikowanym biuletynie oraz w środkach masowego przekazu.
Syntetyczne wskaźniki oceny zasadności wyboru walorów:
1. c/z = $\frac{cena\ rynkowa\ jednej\ akcji\ danej\ spolki}{zysk\ netto\ przypadajacy\ na\ jedna\ akcje}$ ; określa opłacalność zakupu danej akcji; wskazuje, po ilu latach nabywca uzyska zwrot sumy wydanej na zakup akcji (przy założeniu, że cały zysk netto będzie przeznaczony do podziału między akcjonariuszy),
2. c/wm = $\frac{cena\ rynkowa\ akcji\ danej\ spolki}{wartosc\ ksiegowa\ netto\ majatku\ na\ jedna\ akcje}$ ; określa stopień zabezpieczenia akcji majątkiem spółki będącej jej emitentem

IV CENA RYNKOWA (KURS) AKCJI I OBLIGACJI

Cena rynkowa – wg niej dokonują się transakcje na rynku wtórnym:
1. cena rynkowa akcji:

$$W_{n}\frac{d}{i_{2}}(1 - a)$$

W_n - wartość nominalna akcji

d - stopa dywidendy (stosunek przewidywanej dywidendy na jedną akcję do ceny rynkowej danej akcji; ilustruje skalę korzyści jakie daje wyłożenie określonej sumy na zakup akcji)

i₂ - stopa procentowa od depozytów bankowych

a - szacunkowy współczynnik ryzyka

cena rynkowa akcji jest wysoka i wykazuje tendencję do wzrostu, jeśli:
- spodziewana dywidenda rośnie i jest porównawczo wyższa od dywidend od akcji innych spółek,
- spodziewana dywidenda jest porównawczo wyższa od dochodów wynikających z oprocentowania długoterminowych wkładów bankowych,
- przewiduje się poprawę koniunktury gospodarczej,
- niski jest współczynnik ryzyka,
- występuje spekulacyjny wzrost popytu na giełdzie.

cena rynkowa obligacji:

$$W_{n}\frac{i_{1}}{i_{2}}(1 - a)$$

W_n – wartość nominalna obligacji

i₁ - stopa oprocentowania obligacji

i₂ - stopa procentowa od depozytów bankowych

a - szacunkowy współczynnik ryzyka

zależy od:
- wartości nominalnej (wprost proporcjonalnie),
- stopy oprocentowania obligacji (wprost proporcjonalnie),
- wysokości stopy procentowej od depozytów bankowych (odwrotnie proporcjonalnie),
- wysokości współczynnika ryzyka (odwrotnie proporcjonalnie)

Rynek pracy – zespół transakcji kupna-sprzedaży jednego czynników produkcji, jakim jest zdolność człowieka do wykonywania określonych czynności w procesie produkcji dóbr i usług; podstawowymi elementami są: popyt na pracę, podaż pracy i cena pracy (płaca).

I POPYT NA PRACĘ

Popyt na pracę – zapotrzebowanie pracodawców w określonym czasie na określoną liczbę ludzi o określonych kwalifikacjach i zdolnościach do pracy, przy danej płacy; wyznacza rzeczywiste możliwości zatrudnienia siły roboczej w poszczególnym przedsiębiorstwie czy też na danym terenie; wynika z popytu na dobra i usługi:
Popyt na pracę w okresie krótkim – wyznaczany przez:
1. wysokość stawki płac (wynagrodzenie uzyskiwane na określonym stanowisku za przepracowany czas lub wykonaną jednostkę produktu; ma wpływ odwrotnie proporcjonalny na popyt),
2. wartość krańcowego produktu pracy (dodatkowy utarg uzyskany w wyniku sprzedaży produktu wytworzonego przez dodatkowego pracownika; iloczyn wydajności pracy dodatkowego pracownika i ceny rynkowej wytworzonego przez niego produktu):
  1. w warunkach konkurencji doskonałej:

W = MLP

W - stawka płac

MLP - wartość krańcowego produktu pracy

w warunkach monopolu i monopsonu:

MLC_m = MLP_m

MLC_m - krańcowy koszt pracy

MLP_m - krańcowy produkt pracy

L_opt.m < L_opt

Popyt na pracę w okresie długim (np. gdy zmieniają się ceny kapitału) – wpływ na popyt na pracę uzależniony jest od tego, czy kapitał występuje w roli substytutu pracy czy w roli zasobu komplementarnego:
1. kapitał w roli substytutu pracy – dot. sytuacji, w których przedsiębiorstwo może wytwarzać określony produkt za pomocą bardziej pracochłonnych lub bardziej kapitałochłonnych technik wytwarzania (używając relatywnie większego nakładu pracy i relatywnie mniejszego nakładu kapitału i odwrotnie); wpływ zmian cen kapitału na pracę jest netto rezultatem dwóch efektów działających w odwrotnym kierunku:
  1. efekt substytucyjny – gdy ceny kapitału spadają, powoduje spadek popytu na pracę (i odwrotnie),
  2. efekt podażowy – gdy ceny kapitału rosną, powoduje spadek popytu a pracę (i odwrotnie),
2. kapitał w roli zasobu komplementarnego w stosunku do pracy – dot. sytuacji, w których przedsiębiorstwo chcąc zwiększyć rozmiary produkcji musi zwiększyć zarówno zapotrzebowanie na kapitał, jak też na pracę; nie istnieje efekt substytucyjny, a tylko podażowy – spadek ceny kapitału powoduje obniżanie kosztów -> pobudza do wzrostu produkcji -> wzrost zapotrzebowania na kapitał i pracę (i odwrotnie).
Popyt na pracę rośnie, gdy:
1. rośnie popyt na towary wytwarzane przez tę pracę,
2. obniżają się stawki płac,
3. rośnie wartość krańcowego produktu pracy,
4. (ceny kapitału rosną) efekt substytucyjny działa silniej od efektu podażowego,
5. (ceny kapitału spadają) efekt podażowy działa silniej od efektu substytucyjnego,
6. spadają ceny kapitału występującego w roli zasobu komplementarnego w stosunku do pracy.

II PODAŻ PRACY

Podaż pracy – liczba godzin pracy, jaką ludzie w wieku zdolności do pracy są gotowi podjąć za oferowaną płacę na danym rynku pracy; zależy od:
1. stopnia zawodowej aktywizacji ludności - decyzja poszczególnych jednostek co do tego, czy w ogóle podjąć pracę; określany jest przez udział zatrudnionych i poszukujących zatrudnienia w ogólnej liczbie ludności w wieku zdolności do pracy; wpływa na niego:
  1. poziom płacy realnej (stosunek płacy nominalnej do ceny nabywanych dóbr; stanowi o sile nabywczej wypłaty),
  2. korzyści niepieniężne związane z zatrudnieniem,
  3. stałe koszty związane z podjęciem zatrudnienia,
  4. wysokość dochodów ze źródeł niezwiązanych z pracą,
  5. rozmiary części ludności nie podejmującej pracy z powodów innych niż niechęć do jej podjęcia
2. decyzji zawodowo aktywnej części ludności (zatrudnionych i poszukujących zatrudnienia) co do długości czasu, jaki gotowi są przepracować w określonym czasie.
Podaż pracy rośnie, gdy:
1. rośnie stopień zawodowej aktywizacji ludności, uwarunkowane:
  1. wzrostem płacy realnej,
  2. wzrostem niepieniężnych korzyści wynikających z zatrudnienia,
  3. obniżeniem się relacji stałych kosztów podjęcia pracy do wysokości płacy realnej,
  4. obniżaniem wysokości dochodów ze źródeł niezawiązanych z pracą,
  5. obniżaniem rozmiarów grupy ludności nie podejmujących pracy z powodów innych niż niechęć do jej podjęcia.

III ZRÓŻNICOWANIE PŁAC

Czynniki określające stopień zróżnicowania płac:
1. niehomogeniczność grupy pracowników – wynika z:
  1. różnic w indywidualnej produktywności ich pracy,
  2. wartość produktu pracy wynika z czasu w jakim wykonywana jest praca, wysiłku wydatkowanego w danym czasie i indywidualnych predyspozycji pracowników,
  3. różnic w kwalifikacjach,
2. brak tożsamości w charakterze pracy,
3. odmienność sytuacji na poszczególnych rynkach pracy.
Tendencje do niwelowania rozpiętości zróżnicowania płac – wynikają z:
1. zmniejszania się różnic w produktywności pracy, ogólnego wzrostu poziomu wykształcenia i kwalifikacji,
2. ucieczki siły roboczej od podejmowania prostych, ale uciążliwych prac,
3. stosowania progresywnych systemów podatkowych

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
23 Metody montażu w mikroelektronice
MIKROEKONOMIA[1]
MIKROEKONOMIA 1
MIKROEKONOMIA
Mikroekspresje trening
wykład mikroekonomia 1i2opracowany
Ściąga mikroekonomia, Studia - Administracja Samorządowa, Ekonomia i Zarządzane
mikroekonomia rozdział II (3 str), Ekonomia
Mikroekonomia calosc opracowanie, Ekonomia, ekonomia
Mikroekonomia wykłady I zjazd, Mikroekonomia, wykłady
Mikroekonomia wykłady I zjazd, Finanse i Rachunkowość 2011-16, notatki, mikroekonomia

więcej podobnych podstron