KOMUNIKAT PRASOWY PO WYROKU W SPRAWIE KONSTYTUCYJNOŚCI TRAKTATU AKCESYJNEGO

4 maja 2005 r. o godz. 10:00 Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie rozpoznał połączone wnioski grup posłów na Sejm w sprawie zgodności z Konstytucją Traktatu podpisanego 16 kwietnia 2003 r., dotyczącego przystąpienia dziesięciu państw, w tym Polski, do Unii Europejskiej (traktat akcesyjny), a także niektórych postanowień Traktatu o ustanowieniu Wspólnoty Europejskiej i Traktatu o Unii Europejskiej.

W wyroku z dnia 11 maja 2005 r. Trybunał orzekł, że traktat akcesyjny jako całość oraz poszczególne zaskarżone postanowienia traktatowe nie naruszają wskazanych przez wnioskodawców przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W uzasadnieniu towarzyszącemu ustnemu ogłoszeniu wyroku wyjaśniono wiele istotnych kwestii dotyczących charakteru związania Rzeczypospolitej Polskiej prawem Unii Europejskiej oraz relacji między tym prawem a polską Konstytucją.

Traktat akcesyjny został podpisany w Atenach 16 kwietnia 2003 r. W dniach 7 i 8 czerwca 2003 r. odbyło się w Polsce referendum, w którym większość głosujących opowiedziała się za ratyfikacją traktatu. Na tej podstawie Prezydent Rzeczypospolitej dokonał jego ratyfikacji. Od 1 maja 2004 r. Polska jest członkiem Unii Europejskiej.

Postępowanie przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie konstytucyjności traktatu akcesyjnego i niektórych postanowień traktatów założycielskich zostało zainicjowane przez trzy grupy posłów na Sejm. Zarzucając niezgodność przystąpienia Polski do Unii Europejskiej oraz kwestionowanych postanowień traktatowych z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, wnioskodawcy powoływali się liczne zasady i normy konstytucyjne, w tym na zasadę suwerenności Narodu (art. 4 ust. 1 Konstytucji) oraz nadrzędności Konstytucji RP w polskim porządku prawnym (art. 8 ust. 1 Konstytucji). Wskazywali także na konstytucyjne granice przekazania "organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach" (art. 90 ust. 1), które, ich zdaniem, zostały przekroczone.

Uzasadniając orzeczenie o zgodności zakwestionowanych regulacji traktatowych z Konstytucją, Trybunał podkreślił w szczególności, że uznaniu Konstytucji za "najwyższe prawo Rzeczypospolitej Polskiej" (art. 8 ust. 1) towarzyszy respektowanie przez polskiego ustrojodawcę właściwie ukształtowanych i istniejących na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej unormowań prawa międzynarodowego (art. 9 Konstytucji).

W myśl art. 91 ust. 1 Konstytucji ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw, jest elementem składowym systemu prawnego Rzeczypospolitej Polskiej i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy. Przewidziane w art. 90 ust. 1 Konstytucji umowy międzynarodowe o przekazaniu kompetencji organów władzy państwowej "w niektórych sprawach" organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu stanowią jedną z kategorii umów międzynarodowych podlegających ratyfikacji. Ratyfikacja takiej umowy dokonywana jest jednak w trybie o wyraźnie zaostrzonych wymaganiach w porównaniu z procedurą ratyfikacji innych umów (art. 90 ust. 2-4 Konstytucji). Zabezpieczenia te dotyczą wszystkich przypadków przekazywania kompetencji organom Wspólnot Europejskich lub Unii Europejskiej.

W ramach art. 90 Konstytucji przedmiotem przekazania mogą być kompetencje należące do różnych segmentów władzy państwowej - ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. W żadnym z tych obszarów nie może jednak dojść do transferu kompetencji podważającego sens istnienia i funkcjonowania organów państwowych, tworzącego sytuację, w której suwerenem stawałaby się organizacja międzynarodowa. Przekazanie kompetencji w trybie art. 90 Konstytucji nie może pozbawiać państwa zdolności do suwerennego działania, oznaczałoby to bowiem naruszenie zasad wyrażonych w art. 4 ("Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej należy do Narodu") i art. 5 ("Rzeczpospolita Polska strzeże niepodległości"). Konstytucja uniemożliwia zatem przekazywanie kompetencji w zakresie powodującym utratę statusu państwa suwerennego przez Rzeczypospolitą.

Wspólnoty Europejskie i Unia Europejska funkcjonują, zgodnie z traktatami konstytuującymi te organizacje, na zasadzie kompetencji powierzonych im mocą swoich suwerennych decyzji przez państwa członkowskie. Oznacza to, że mogą one działać tylko w zakresie przewidzianym w unormowaniach traktatowych. Dotyczy to w szczególności stanowienia norm prawnych przez instytucje wspólnotowe. Rzeczpospolita Polska jest związana tymi normami w zakresie, w jakim suwerennie przekazała, poprzez ratyfikację umowy międzynarodowej, niektóre kompetencje prawodawcze instytucjom wspólnotowym.

Dynamiczny charakter integracji europejskiej nie oznacza rozszerzania zakresu prerogatyw organów Unii Europejskiej na obszary, które nie były objęte transferem kompetencji. Nie jest dopuszczalne, aby organizacja międzynarodowa sama ustalała swoje kompetencje, z pominięciem odpowiednich procedur przekazywania kompetencji przez państwa członkowskie na podstawie norm prawnych obowiązujących w tych państwach.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej nie podważa statusu Konstytucji jako "najwyższego prawa Rzeczypospolitej Polskiej" (art. 8 ust. 1). Na terytorium Rzeczypospolitej przysługuje Konstytucji pierwszeństwo obowiązywania i stosowania, także w stosunku do wszystkich wiążących Polskę umów międzynarodowych, nie wyłączając umów przekazujących kompetencje władz państwowych organizacjom międzynarodowym, a tym bardziej - w stosunku do norm pochodnego prawa wspólnotowego. Przewidziane w art. 91 ust. 1 i 3 Konstytucji pierwszeństwo stosowania ratyfikowanej umowy międzynarodowej, a także prawa ustanowionego przez organizację międzynarodową na podstawie takiej umowy przed polską ustawą, w żadnym wypadku nie oznacza ich pierwszeństwa przed Konstytucją.

Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej mamy do czynienia z równoległym obowiązywaniem dwóch autonomicznych porządków prawnych - polskiego i unijnego. Nie wyklucza to ich wzajemnego oddziaływania, a z drugiej strony - ewentualnego powstania kolizji między prawem europejskim a Konstytucją. W wypadku wystąpienia takiej kolizji do suwerennej decyzji Rzeczypospolitej Polskiej należałoby albo dokonanie odpowiedniej zmiany Konstytucji, albo spowodowanie zmian w regulacjach wspólnotowych, albo - ostatecznie - wystąpienie z Unii Europejskiej.

Trybunał Konstytucyjny nie zgodził się z argumentami wnioskodawców wskazującymi na niemożność pogodzenia traktatowo określonych kompetencji Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich (ETS) z zasadami suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej i nadrzędności jej Konstytucji w polskim porządku prawnym, a także z ustrojową pozycją Trybunału Konstytucyjnego. Zauważył on w szczególności, że ETS jest wprawdzie uprawnionym, ale nie jedynym depozytariuszem poprawnego rozumienia traktatów. Wykładnia prawa wspólnotowego dokonywana przez ETS powinna mieścić się w zakresie kompetencji i funkcji przyznanych mu przez państwa członkowskie oraz respektować zasadę wzajemnej lojalności instytucji wspólnotowych i instytucji państw członkowskich. Z zasady tej wynika dla ETS powinność przychylności wobec krajowych systemów prawnych, a dla państw członkowskich UE - powinność zachowania najwyższego standardu respektowania norm wspólnotowych.

Rozprawie przewodniczył prezes TK Marek Safjan, a sprawozdawcą był sędzia TK Marian Grzybowski.

Wyrok jest ostateczny, a jego sentencja podlega ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw.

Zgodnie z art. 71 ust. 3 Ustawy o Trybunale Konstytucyjnym uzasadnienie w formie pisemnej zostanie sporządzone w ciągu miesiąca od ogłoszenia orzeczenia.

Uzasadnienie jest dostępne na stronach internetowych Trybunału Konstytucyjnego w dziale Orzecznictwo.