Bezpieczeństwo Narodowe II – niestacjonarne
WPŁYW CZYNNIKA DEMOGRAFICZNEGO NA ŚRODOWIESKO MIĘDZYNARODOWE
Kwestia przyrostu lub spadku liczby ludności jest bardzo istotnym czynnikiem kształtującym środowisko międzynarodowe. Jako problem badawczy pojawiła się już w starożytności w pracach Konfucjusza, Platona, czy Arystotelesa. W XVII w. doszło do wyodrębnienia się ze statystyki odrębnej dziedziny naukowej zajmującej się tymi problemami, którą jest demografia.
Demografia pochodzi od greckich słów demos – lud oraz grapheia – opis. Jest dyscypliną z dziedziny nauk społecznych, podejmuje badania zjawisk ludnościowych zmierzających do wykrycia prawidłowości, którym te zjawiska podlegają. Podstawowym przedmiotem demografii jest populacja tj. ludność zamieszkująca określone terytorium. Mimo znacznych różnic między definicjami demografii występuje w nich wspólny trzon. Stanowią go: stan i zmiany w liczbie ludności, struktura ludnościowa według płci, wieku i niektórych cech społecznych.
Jako pierwszy powiązania między zjawiskami demograficznymi, a stosunkami międzynarodowymi zauważył Thomas Malthus w 1798r. w pracy poświęconej rozwojowi ludności w powiązaniu z rozwojem ekonomicznym. Przedstawił on zagrożenia, jakie niesie ze sobą zbyt szybki przyrost ludności w stosunku do wolniejszego przyrostu środków żywnościowych. Zaproponował on konkretne rozwiązanie tego problemu poprzez kontrolowanie liczby urodzin. Zwolenników tych rozwiązań możemy spotkać do dzisiaj.
Jednak dopiero w latach sześćdziesiątych XX w. czynnik demograficzny stał się w pełni realnym problemem w stosunkach międzynarodowych. Zauważono wówczas wpływ eksplozji demograficznej z lat pięćdziesiątych na życie społeczne. Jego skutkiem były zjawiska w sferze międzynarodowej, które z czasem przybrały kształt zagrożeń. Wtedy to zwrócono uwagę na to, iż żaden inny problem nie ma tak wielokierunkowych aspektów oddziaływania. Dlatego też obecnie kwestie związane z demografią są uważane za najszerzej, a zarazem najsilniej oddziaływującą sferę kryzysogenną, która zarówno bezpośrednio, jak i pośrednio wpływa na kształt stosunków międzynarodowych i wszelkich innych kwestii globalnych. Najjaskrawsze powiązania miedzy czynnikami demograficznymi są dysproporcje rozwojowe na linii Północ-Południe, brak żywności na pewnych obszarach, czynniki militarne, wyczerpywanie się surowców naturalnych itd. Głównym determinantem tych zjawisk jest masowy przyrost liczby ludności.
Liczba ludności na świecie stale rośnie. Na początku naszej ery przyrost ten był powolny, jednak wraz z rozwojem cywilizacyjnym świata rosło również tępo przyrostu liczby ludności. Najgwałtowniejszy przyrost można zaobserwować od połowy XVII w., który swoje stadium szczytowe osiągnął w drugiej połowie XX wieku. Główną przyczyną tak gwałtownego wzrostu populacji jest spadek umieralności, którego nie jest w stanie zachwiać nawet spadek natężenia urodzin. Wynika z tego, że co sekundę przybywają na świecie 3 osoby. ONZ przewiduje, że w 2025r liczba ludności na świecie wyniesie ok. 8,1 mld. Nie jest to jednak prognoza optymistyczna, gdyż tempo wzrostu liczby ludności krajów słabo rozwiniętych jest o wiele wyższe niż ludności na obszarach rozwiniętych. Obecnie ludność krajów Trzeciego Świata stanowi ok. 80% ogólnej liczby ludności świata, z czego ponad połowa zamieszkuje Chiny, Indie, Indonezję, Brazylię, Bangladesz, Pakistan, Nigerie i Meksyk. W Europie i Ameryce Południowej od XIX stale spada populacja i społeczeństwo się starzeje. Państwa starzejące się również mają dużo problemów, gdyż zwiększa się tam liczba ludzi w wieku poprodukcyjnym, a maleje w wieku produkcyjnym. Skutkiem tego jest brak pieniędzy na emerytury dla ludzi starszych. Państwa takie są zmuszone do zmiany gospodarki socjalnej, gdyż pozostanie przy klasycznym modelu grozi daleko idącymi skutkami ekonomicznymi, a nawet bankructwem.
Rozmieszczenie ludności na kuli ziemskiej nie jest równomierne i obecnie następują w nim zmiany. Możemy zaobserwować duży napływ ludności do miast, szczególnie w krajach Trzeciego Świata. Skutkiem tego będzie powstanie wielkich miast, megamiast i wielkich aglomeracji miejskich w większości w państwach Trzeciego Świata, w których ogromna liczba mieszkańców zamieszkuje slumsy. Slumsy są to dzielnice wielkich miast o bardzo niskim standardzie życia, składające się z prowizorycznych budowli i ruder, zamieszkane przez biedotę, często poszukujących pracy przybyszów z biednych terenów wiejskich. Gęsto zaludnione tereny slumsów, pozbawione kanalizacji i silnie zaśmiecone są często siedliskiem epidemicznych chorób, a także przestępczości. Slumsy występują w wielu krajach, zwłaszcza w wielkich miastach latynoamerykańskich
Rosnąca liczba ludności państw Trzeciego Świata i malejąca liczba osób zamieszkujących kraje rozwinięte znajduje swój wyraz w próbach zmiany ogólnego obrazu świata w oczach społeczeństwa międzynarodowego. Przez większość ludzi jest on nadal postrzegany jako miejsce, gdzie dominująca pozycję zajmują światowe potęgi gospodarcze. Jednak już najwyższy czas odejść od tego, obecnie fałszywego, obrazu i zwrócić uwagę na problemy państw Trzeciego Świata, gdyż jeżeli nie zostaną one teraz rozstrzygnięte w przyszłości polityka Zachodu zostanie przez nie całkowicie zdeterminowana.
Poprzez zmiany demograficzne ewoluują również kierunki działań oraz funkcje najważniejszych organizacji oraz organów międzynarodowych. W swoich działaniach muszą one brać pod uwagę nie tylko interesy światowych gigantów, ale również krajów rozwijających się. W myśl tej zasady w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ połowa miejsc niestałych członków należy do krajów Azji i Afryki, a dwa do przedstawicieli państw Ameryki Łacińskiej. Podczas rozstrzygania spraw najważniejszych głosy państw rozwijających się liczą się coraz bardziej, gdyż to właśnie w nich stale rośnie liczba ludności.
Obecnie w świecie dokonują się znaczne przemieszczenia ludności zwane migracjami lub wędrówkami. Migracja jest to świadomie zamierzone przemieszczenie się ludzi, mogące mieć charakter wewnętrzny i zewnętrzny. Przyczyny migracji są różne, od uchodźstwa politycznego, po przyczyny czysto ekonomiczne. Bardzo charakterystyczne są masowe fale uchodźców z terenów, na których toczone są walki zbrojne.
Potencjał demograficzny nie decyduje o mocarstwowej pozycji państwa, by osiągnąć ten status niezbędne jest osiągniecie w tej mierze pewnego poziomu. Jednak nie można zaprzeczyć, że liczba ludności jest bardzo ważna, gdyż im więcej ludzi, tym więcej dóbr można wytworzyć. Zbyt mała liczba ludności zamieszkującej kraj także jest dla niego problemem. Zmniejszanie się ludności jest problemem powszechnie występującym w rozwiniętych krajach Europy. Powoduje ono starzenie się społeczeństwa mające polityczno-ekonomiczny wymiar.
Powstanie megamiast nie jest obojętne dla stosunków międzynarodowych. W takich środowiskach natrafiamy na sprzyjające warunki rozwoju dla rewolty młodzieży, alienacji, przestępczości, niekontrolowanej urbanizacji, rozprzestrzeniania się narkotyków. Z drugiej jednak strony takie skupiska są miejscem, gdzie różne grupy narodowościowe, religijne i kulturowe uczą się współżyć ze sobą wypracowując różne normy postępowania i mechanizmy pozwalające na współżycie w tak zróżnicowanej zbiorowości.
Wyjątkowe znaczenie ma związany z czynnikiem demograficznym problem migracji ekonomicznych i uchodźstwa. Światowa Konferencja Ludnościowa postulowała alby rządy i organizacje międzynarodowe popierały dobrowolne migracje, dbając równocześnie o interesy ludności autochtonicznej. W przypadku, gdy kraje zauważą, ze migracje międzynarodowe są dla niech korzystne powinny zawrzeć porozumienia oparte na zasadach Karty Narodów Zjednoczonych. Kraje z których masowo migrują robotnicy powinny zachęcić pozostałych do pracy we własnym kraju. Kraje przyjmujące robotników powinny im zapewnić właściwe traktowanie i opiekę społeczną. Kwestia migracji ma poważny wydźwięk ekonomiczny, gdyż w niektórych krajach poważnym źródłem finansowym są przekazy pieniężne od zarobkujących migrantów.
Istotnym elementem w krajach będących celem masowych migracji jest drenaż mózgów - ściąganie naukowców z krajów uboższych do bogatych. Zjawisko charakterystyczne dla Stanów Zjednoczonych, które oferowały wysokie zarobki i szerokie możliwości badań uczonym europejskim. Drenaż mózgów przyspiesza rozwój cywilizacyjny i postęp technologiczny przy zminimalizowaniu kosztów, wykształcenie naukowców odbywa się bowiem w kraju rodzimym. Efektem drenażu mózgów może być pogłębianie się luki technologicznej. Państwa, które wykształcają wysokiej klasy specjalistów tracą ich, gdyż za granicą SA im proponowane lepsze zarobki. Kraj, z którego emigrują takie osoby traci bardzo dużo: pieniądze przeznaczone na wykształcenie specjalisty, a następnie potencjalne wpływy do PKB z tytułu pracy takiego człowieka.
W ostatnich latach zaostrzyły się dyskusje związane z kwestią ograniczenia urodzeń. Problem ten stał się kwestią polityczną przez zaangażowanie się wielu państw, kościołów i organizacji międzynarodowych, których poglądy są czasem diametralnie różne w tej kwestii. Najważniejszym punktem jest tu ograniczenie przyrostu liczby ludności w krajach Trzeciego Świata. Jednak aby tak się stało należy przekonać do swojego stanowiska kościół, który ma tam ogromne wpływy, a który przyjął stanowisko iż nie można ingerować w poczęcie człowieka.
Najważniejsze aspekty czynnika demograficznego wiążą się z płaszczyzną ekonomiczną stosunków międzynarodowych. Kumulują się tu wszystkie negatywne strony: brak żywności, głód, przeludnienie niektórych obszarów, epidemie – zjawiska, których geneza tkwi w gwałtownym przyroście ludności świata.
Bibliografia:
Wpływ czynnika demograficznego na środowisko międzynarodowe, „Problemy polityczne współczesnego świata”, Z. Cesarz, E. Stadtmuller, Wrocław 2002.
Holzer „Demografia” II cz. D III – 78
Okólski „Demografia: podstawowe pojęcia” II cz. D III – 79
Kędelski „Demografia” II cz. D III – 320
Furdala „Migracje: dzieje, typologia” cz. 377648